Тауар және оның құны

Тауар болу үшін заттың тек басқалар үшін жасалуы, оның тауар болуына жетімсіз жағдай; осы зат басқаларға өткізілуі керек, оның орны эквиваленттік түрде өтелуі қажет. Басқа адамның кажетін қанағаттандыру үшін жасалған сыйлық тауар болмайды. Енді тауарға анықтама берейік. Тауар дегеніміз еңбекпен жасалган қогамдық бағалылықты иемденген және айырбасқа арналган заттар, немесе қызметтер. Заттар өзінен өзі тауар бола алмайды. Тауар болу үшін олар адамдар арасындағы айырбастың объектіне айналуға тиіс. Сондықтан тауар адамдар арасындағы еңбек өнімінің айырбасы арқылы білінетін қатынастарды көрсетеді. Тауармен алмасудын формалары сан алуан болуы мүмкін, бірақ барлық жағдайда осы айырбастың әрекетінің нәтижесінде бір зат өтіп орнына екінші зат келуі қажет. Осыдан шығатын тұжырым: айырбас процесінде әр тауар нарықта айырбас қүнына ие болады. Яғни белгілі сәйкестікте басқа пайдалы затқа айырбастала алатындық қабілетке ие болады.

Нарықта сұраныс пен ұсыныста өзгерістердің әсерімен нарықтық бағалардың ауытқулары болып тұрады. Еңбектің құн теориясы бойынша, осындай ауытқулар бағаның құннан ауытқуы деп түсініледі. Осыған байланысты, тауардың өндірушілері, олардың айырбасталуында, бағаның негізі болып табылатын тауардың қоғамдық еңбектің құнымен есептесуге мәжбүр болады. Сұраныс және ұсыныс бір-бірімен сәйкестікке жеткенде тепе-теңдік орнайды. Игіліктің бағасын шекті пайдалылық теориясы негізінде белгілегенде, бағаның ауытқулары "шекті өнімнің" бағалылығының маңайында жүріп отырады. Тауардың тепе-теңдік нарықтық бағасы, сатып алушылар мен сатушылар жағының осы тауардың пайдалылығын субъективтік бағалауларының нәтижесі болып табылады.

Тауардың құны, оны жасауға жұмсалған еңбек шығынынан тұрады. Осыған сәйкес, тауардың құнының шамасы, оны өндіруге жұмсалған еңбек шамасымен және қажетті жұмыс уақытымен белгіленеді.

2-тапсырма. Сөздікпен жұмыс.

Тауар, жетімсіз жағдай; басқаларға өткізілуі, басқа адамның кажеттін қанағаттандыру,. анықтама беру, қогамдық бағалылық, иемдену, айырбастау, заттар, кызмет, айырбастың нысаны, еңбек өнімінің айырбасы, катынастарды көрсету, айырбас құны, айырбастау қабілеті.

3-тапсырма. Жаңа сөз тіркестерін құрастырыңыздар.

Тауар, адам, кажеттілігі, қанағаттандыру, анықтама, беру, зат, айналу, қатынас, нарық, айырбас, қүны, процесс, шығын

4-тапсырма. Мына сөз тіркестері мәтінде кездесті ме?

Бағаның құннан ауытқуы, еңбек өнімінің айырбасы, басқа адамның кажеті, еңбек шығыны.

5-тапсырма. Мына сұрақтарды пайдаланып 1-2 жағдаяттық сұхбат құрыңыздар. Сұхбаттарды рөлдер бойынша оқып шығыңыздар.

1. Нарықта нарықтық бағалардың ауытқулары болып тұратынын білесіз бе? 2. Ол неге байланысты деп ойлайсыздар? 3. Еңбектің құн теориясы бойынша осындай ауытқулар қалай түсініледі? 4. Сұраныс және ұсыныс бір-бірімен сәйкестікке жетті дейік, сонда не орнайды? 5. Тауардың құны қандай шығыннан тұрады?

6-тапсырма. Тірек сөздерді пайдалана отырып, сөйлемді толықтырыңыздар.

1.Нарықта сұраныс пен ұсыныс өзгерістерінің әсерімен нарықтық бағалардың ... болып тұрады. 2. Еңбектің құн теориясы бойынша, осындай ауытқулар бағаның ... деп түсініледі. 3. Сұраныс және ұсыныс бір-бірімен сәйкестікке жеткенде ... орнайды. 4. Тауардың тепе-тендік нарыктық бағасы, сатып алушылар мен сатушылар жағының осы тауардың пайдалылығын субъективтік ... нәтижесі болып табылады. 5. Тауардың құны, оны жасауға жұмсалған ... тұрады.

Тірек сөздер: 1. еңбек шығынынан 2. бағалауларының; 3. тепе-теңдік; 4. ауытқулары; 5. құннан ауытқуы.

7-тапсырма. Жақшаны ашыңыздар.

1.Нарықта (цены) ауытқулары болып тұрады. 2. (Спрос и предложения) бір-бірімен сәйкестікке жеткенде тепе-теңдік орнайды. 3. (Стоимость товара) оны жасауға жұмсалған еңбек шығынынан тұрады. 4. Тауардың құнының шамасы, оны өндіруге жұмсалған еңбек шамасымен және (необходимое рабочее время) белгіленеді.

8-тапсырма. Сөйлемді аяқтаңыздар.

1.Сұраныс және ұсыныс бір-бірімен сәйкестікке жеткенде ... . 2. Тауарды жасауға жұмсалған еңбек шығынынан ... . 3. Тауардың қүнының шамасы, оны өндіруге жұмсалған еңбек шамасымен және қажетті жұмыс ... .

9-тапсырма. Аударыңыздар.

Товар - это продукт труда, способный удовлетворять какую - либо человеческую потребность и произведен­ный для обмена. Каждый товар обладает двумя свойствами: потребительной стоимостью и стоимостью.

Әдістемелік ұсыныстар: Сұхбат тілі дағдысын, есте сақтау мен зейінді жаттықтырыңыздар.

Ұсынылатын әдебиеттер: 2.Нег.[61-63]

Бақылау сұрақтары:

1.Тауар болу үшін заттың тек басқалар үшін жасалуы жеткілікті ме? Дәлелдеңіз.

2. Басқа адамның кажеттін қанағаттандыру үшін жасалған сыйлық тауар бола ма?

3. Тауарға анықтама беріңіздер.

4. Заттар өзінен өзі тауар бола алады ма?

5. Тауар болу үшін зат неге айналуға тиіс деп ойлайсыздар?

6. Тауар адамдар арасындағы қандай катынастарды көрсетеді?

7. Әр тауар нарықта айырбас қүнына қандай процесте ие болады?

5-апта. 13-тәжірибелік сабақ

1-тапсырма. Мәтінді мұқият оқып, аударыңыздар және мазмұндаңыздар.

Ақша - тауарлық қатынастардың дамыған формасы

Экономиканың даму тарихы, сонымен қатар, тауар өндірісі мен тауар айналымының тарихы болып табылады. Бұнда өндірушілердің бір-бірімен байланыстары бір тауарды басқа тауарға айырбастау арқылы жүзеге асып отырған. Тауардың белгілі бір пропорцияда басқа тауарлармен айырбастала алатын қасиеті айырбас құнын құрайды. Алғашқы даму сатысында айырбас кездейсоқ сипатта болған, ақшаның көмегінсіз жүрген. Айырбастың осындай ыңғайсыз жағдайы аз болмаған. Айырбастың бүл сатысына құнның жәй, кездейсоқ формасы сәйкес келеді. Жеке тауардың құны басқа бір тауар арқылы тек кездейсоқ түрде бейнеленген.

Қоғамдық өндіріс дамыған сайын, айырбас операцияларын жүргізуге көмектесетін жалғыз тауардың бөлініп шығуының қажетгігі пайда болды. Ақшаның анайы, түңғыш формалары дүниеге келді. Әр халықтарда, әр географиялык аймақтарда олар әр түрлі болды -егіншілерде бидай, малшыларда мал, аңшыларда терілер, т.б. Өкінішке орай, осы тауарлар барша территорияларда қызмет ете алмады, олар кең тарамады. Айырбастың кездейсоқ процесі айырбас эволюциясында ауқымды қадам жасауға мәжбүр етті. Түбінде тауар қатынастарының дамуы, ақшаның ролін асыл металдарға: алтынға, күміске жүктеді. Өзінің табиғи касиеттері - бір тектілігі, бөлшектеп бөлуге болатындығы, ықшамдылығы, қолайлылығы, көп уақыт сақталатындығы жағынан асыл металдар осы рөлді атқаруға неғүрлым бейімді болды. Ақшаның есеп бірлігін оның салмағы атқаратын болды.

Бара-бара ақшаны майдалап айырбастаушылар алтын, күміс кесектеріне оның салмағын көрсететін таңба басатын болған. Осылай куәландырған алтын, күміс кесіндісі монета деп аталған. Жер әлемінің көптеген халықтарының монета заңды айырбас және төлем қүралы болып табылған. Бірте-бірте ол айырбаста қолайлы дөңгелектенген форма алып монетадағы металдың салмағын және сынамасын мемлекет өзінің белгілі мөрімен растап отырған. Міне осылай, тарихи даму барысында, металдық ақша айналымы жүйесі қалыптасқан.

Осылайша ақша әдеттен тыс ерекше, өзіне жалпылама айырбас құралының рөлі тән болып кеткен, тарихи жағынан тауарлық табиғатқа ие болған құбылыс.

2-тапсырма. Сөздікпен жұмыс.

Ақша, ақша айналымы, айырбас құралы, ақшаның мәні, дүниежүзілік ақшалар, қазына жинау құралы, металдың салмағы, металдың сынамасы, төлем құралы, айналым құралы, жинақ жасау құралы

3-тапсырма. Сөздерді тіркестіре отырып, 2-3 сөйлем құрастырыңыздар.

Даму, айналым, тауар, тарих, өндіріс, тауар, өндіруші, байланыс, айырбастау, қасиет, айырбас, құн

4- тапсырма. Мына сөз тіркестері мәтінде кездесті ме?

Ақша айналымы, кемелденген дәрежесі, ақшаның мәні, металдық бағыты, ақшаның тауарлық табиғаты, құн өлшеуші, қазына жинау, құн өлшемі, айналым кұралы, төлем құралы, жинақ жасау құралы, дүниежүзілік ақша.

5-тапсырма. Мына сұрақтарға жауап беріңіздер.

Тауардың қандай қасиеті айырбас құнын құрайды? Алғашқы даму сатысында айырбас болған ба? Айырбастың бұл сатысына құнның қандай формасы сәйкес келеді? Жеке тауардың құны қалай бейнеленген? Ақшаның алғашқы формалары неге байланысты дүниеге келді? Ақша эволюциясын ретімен атап беріңіз. Монета деп қандай ақша аталған? Сипаттап беріңіз.

6-тапсырма. Тірек сөздерді пайдалана отырып, сөйлемді толықтырыңыздар.

1.Қоғамдық өндіріс дамыған сайын, айырбас операцияларын жүргізуге көмектесетін жалғыз тауардың бөлініп шығуының ... пайда болды. 2. Ақшаның анайы, ... формалары дүниеге келді. 3. Әр халықтарда, әр географиялық аймақтарда олар әр түрлі болды - ... бидай, малшыларда мал, аңшыларда терілер, т.б. 4. Өкінішке орай, осы тауарлар барша территорияларда ... ете алмады, олар кең тарамады. 5. Айырбастың кездейсоқ процесі айырбас эволюциясында ... мәжбүр етті. 6. Түбінде тауар қатынастарының дамуы, ақшаның ролін асыл металдарға: ... жүктеді. 7. Ақшаның есеп бірлігін оның ... атқаратын болды.

Тірек сөздер: 1.алтынға, күміске, 2. тұңғыш, 3. қызмет, 4. салмағы; 5. егіншілерде, 6.ауқымды қадам жасауға, 7. қажеттігі.

7-тапсырма. 5-тапсырмадағы сұрақтарды пайдалана отырып жағдаяттық сұхбат құрастырыңыздар. Рөлдер бойынша оқыңыздар.

8-тапсырма. Жақшаны ашыңыздар.

Бұрын ақшаны майдалап айырбастаушылар алтын, күміс кесектеріне оның салмағын көрсететін (знак) басатын болған. Осылай куәландырған алтын, күміс (обрезки) монета деп аталған. Жер әлемінің көптеген халықтарының монета заңды (средства обмена и оплаты) болып табылған. Бірте-бірте ол айырбаста қолайлы дөңгелектенген форма алып монетадағы металдың (вес) және (проба) мемлекет өзінің белгілі (печать) растап отырған. Міне осылай, тарихи даму барысында, металдық (денежное обращение) жүйесі қалыптасқан.

9-тапсырма. Сөйлемді аяқтаңыздар

Ақша айналымының әр алуан ... . Ақша қоғам дамуының кемелденген дәрежесін де ... . Ақшаның мәні, оның атқаратын ... . Классикалық экономикалық теорияның негізін қалаушылар А.Смит және Д.Рикардо ақшаның басты қызметі деп ... . К.Маркс ақша құнының еңбектік сипатына сүйене отырып, ақша теориясын дәлелдеп ... .

10-тапсырма. Аударыңыздар.

1.Деньги – особый товар, служащий всеобщим эквивалентом, благодаря которому действует экономика. 2. Сущность денег полнее раскрывается через их функции. 3. Мера стоимости – первая и главная функция денег. 4. Цена товара определятся мысленно, или идеально с учетом различной ситуации в экономике. 5. Как сравнить имеющиеся разные цены? Для этого неоходимо цены свести к одному масштабу. 6. В прошлые века масштабом цен было принято называть весовое количество металла. 7. В настоящее время это законодательно закрепленная денежная единица (доллар, тенге, и т.д.), служащая для измерения цен всех товаров.

11-тапсырма. Мәтінді оқып шығыңыздар.

Ақша айналымының әр алуан типтері болады. Оның осы немесе басқа типі ақша айналымының даму дәрежесін ғана көрсетіп қоймайды. Ол қоғам дамуының кемелденген дәрежесін де көрсетеді. Ақшаның мәні, оның атқаратын қызметтерінен көрінеді. Ақша теориясының металдық бағытының өкілдері, ақшаның тауарлық табиғатын ескере отырып, оның құн өлшеуші, қазына жинау құралы және дүние жүзілік ақшалар қызметтерін атқаратынына назар аударады.

Классикалық экономикалық теорияның негізін қалаушылар А.Смит және Д.Рикардо акшаның басты қызметі деп, айналыс құралы болуын атап көрсетіп, ал басқаларын осы айналыс құралы қызметінен туады деп есептеген.

К.Маркс ақша құнының еңбектік сипатына сүйене отырып, ақша теориясын дәлелдеп әрі қарай дамытқан, ақшаны жалпылама эквивалент және абстрактілік коғамдық еңбектің жалпылама көрінісі дей отырып, оның мәнін анықтайтын, атқаратын бес қызметіне назар аударады: құн өлшемі, айналым кұралы, төлем құралы, жинақ жасау құралы, дүниежүзілік ақша.

Әдістемелік ұсыныстар: Жаңа тақырып бойынша лексикалық материалды қайталаңыздар, жазбаша тілдің дағдысын қалыптастырыңыздар.

Ұсынылатын әдебиеттер: 2.Нег.[64-68] 16. Нег.[45-47]

Бақылау сұрақтары:

1.Ақша айналымының қанша типі болады?

2. Ақшаның мәні оның қай қызметінен көрінеді?

3. А.Смит және Д.Рикардо кім және олар ақшаның басты қызметін қалай көрсеткен?

4. К.Маркс ақша теориясын қалай дәлелдеген? Ол ақшаның қанша қызметіне назар аударады? Оларды атап беріңіз.

5-апта. 14-тәжірибелік сабақ

1-тапсырма. Мәтінді мұқият оқып, аударыңыздар және мазмұндаңыздар.