Даналар сөзін тыңдайық

«Егер әрбір адам экономиканы білсе, сол мемлекет күшті».

Аристотель

«Тегінде адам баласы адам баласынан ақыл, ғылым, ар, мінездеген нәрселермен озады, одан басқа нәрселермен оздым ғой демектің бәрі ақымақшылық».

Абай

Әдістемелік ұсыныстар: Жаңа тақырып бойынша лексикалық материалды қайталаңыздар, жазбаша тілдің дағдысын қалыптастырыңыздар.

Ұсынылатын әдебиеттер: 2.Нег.[52-56]

Бақылау сұрақтары:

1. Тауар өндірісінің дамуында меншік формасы шешуші бастама бола ма?

2. Меншік иелерінің (акциялар иелері) саны көп дейік, акционерлік қоғам нарықта келісім жасасатын қанша заңды тұлға болып танылады?

3. Реформалау болмыстың қандай жақтарын қозғайды?

4. Реформалау өз мақсатына жету үшін не істеу керек?

5. Қазақстандағы реформаның сәтсіздіктерінің көбі нелермен дәлелденеді?

6. Қазақстанда көп мәселе дәстүрлік қоғамнан деуге бола ма?

4-апта. 10-тәжірибелік сабақ

1-тапсырма. Мәтінді мұқият оқып, аударыңыздар және мазмұндаңыздар.

Дәстүрлі қоғамның негізгі белгілері және Қазақстандағы реформа туралы

Дәстүрлі қоғамның негізгі белгілері мынадай:

• экономикалық іс-қимыл біріншілік мұра деп қабылданбайды;

• жеке дара адам ұзақ мерзім бойы бастапқы әлеуметтік қауымнан бөлінбеген;

• қашан да жоғарғы экономикалық өкімет тым ортақтанған болады және ол жоғарғы саяси өкіметпен біріге отырып өз әрекетін әміршіл-өкімшілік әдістермен жүргізеді.

Сонда да осы қоғам ерекше, күрделі типтес қоғам болып табылады. Қазақстан көп ұлтты мемлекеттік құрылым болып этникалық бірлестіктерді – мәдениеттің көп түрлі өкілдерін -біріктіру әдістерін іздестіруге мәжбүр болды. Шаруашылық өмір тым көп түрлі болса да, ол тұтас экономикалық жүйеге айналмаған. Экономикалық біркелкілік болмау себебінің тамырлары тарихи, табиғи, этникалық және мәдени негіздерге дарыған. Суперэтникалық тұтастық элементтерінің ара байланыстарын берік етуші экономика, әуел бастан олардың жақындасу күшімен қамсызданған. Қазақстан өзін ұлттық және дін жағдайында сабырлы, төзімді ел деп танытқан, мұнда халықтар өз елдерінің әдет-ғұрпы заңдарына сәйкес өмір сүруге мүмкіндігі болған, ал саяси бірлестіктер белгілі тұрмыс қалпына әр халықтың құқы бар деген принципке негізделген. Еуразияның күн көрісті қамтамасыз ететін ландшафты әр халықка ұнамды территория игеруге мүмкіндік берген. Өнеркәсіп өндірісіне көшу, шаруашылық өмірдің кажеттігін жоққа шығармай, оның объективтік мәні бар екенін айқындады. Бұл болмысты құлдыратуды көздеген, экономиканы баршаға ортақ үлгіге көшіруді мақсаттанған әрекеттер, әрдайым алыстатып, ажырату күштерін жандандырып отырды. Нәтижесінде, суперэтника бірлігіне зиян келді және ұлттық экономика құлдырауға айналды. Экономиканы реформалауда сырттан алып пайдаланылатын жағдайларды таңдау қажеттілігінің маңызы еселеп өседі. Әсіресе, шаруашылықтың жаңа құрылымына көшу процесінде, бөтен тәжірибе немесе мақтауы асып кеткен үлгі, өнеге деп қабылданса, әдетте, реформаторлар, өздерінің іс-қимылының жемісін көзі тірісінде көруді мақсат етіп, асығыстық жасайды, әлеуметтік және экономикалық ақиқатты басып озады, болып тұрған шаруашылық формаларын жояды, жаңа мүмкіндіктер әлі жоқ болса да, ескіні күйретеді. Әдетте, бұлар өздерінің ұлттық мәдениетімен санаспай, оған менсінбеушілікпен қарайды. Қазақстандағы реформалар олардың жүргізілу бағыттарын қосып айтқанда, кәсіпкерлікке қолайлы жағдайлар жасай алмады, сондықтан еңбекке және кәсіпкерлікке ынталандыру механизмі де жұмысқа қосылмай отырды.

2-тапсырма. Мына сұрақтарға жауап беріңіздер.

1.Дәстүрлі қоғамның қандай негізгі белгілері бар? 2. Қазақстан қанша ұлтты мемлекеттік құрылым болып табылады? 3. Қазақстан өзін ұлттық және дін жағдайында қандай ел деп танытқан? 4. Мұнда халықтар қай елдің әдет-ғүрпы заңдарына сәйкес өмір сүреді?

3–тапсырма. Сөздікпен жұмыс.

Дәстүрлі қоғам, экономикалық іс-қимыл , жоғарғы экономикалық өкімет, ортақтанған, әміршіл-өкімшілік әдістер, көп ұлтты мемлекеттік құрылым, этникалық бірлестік, мәдениеттің көп түрлі өкілдері, біріктіру әдістері, шаруашылық, тұтас экономикалық жүйе, жақындасу күші, әдет-ғұрпы заңдары, белгілі тұрмыс қалпына әр халықтың құқы, күн көріс, өнеркәсіп өндірісіне көшу, ажырату күштері.

4–тапсырма. Жаңа сөз тіркестерін құрастырыңыздар.

Дәстүрлі, қоғам, белгі, жүйе, айналу, тарихи, табиғи, этникалық , мәдени, негіз,

экономика, ұлттық, дін жағдайы, халық, тұрмыс, күн көріс, қамтамасыз ету, көшу, кажеттігі, айқындау, таңдау, өсу.

5–тапсырма. Мына сөз тіркестері мәтінде кездесті ме?

Көп ұлтты мемлекеттік құрылым, мәдени негіздер, төзімді ел деп тану, ортақ үлгіге көшіру, жаңа мүмкіндіктер, қолайлы жағдайлар.

6-тапсырма. Жақшаны ашыңыздар.

Қазақстан өзін ұлттық және дін жағдайында (спокойная, толерантная) ел деп танытқан. Мұнда халықтар (традициям своих народов) заңдарына сәйкес өмір сүруге мүмкіндігі бар. Қазақстанның (политические объединения) белгілі тұрмыс қалпына әр халықтың құқы бар деген принципке негізделген. Еуразияның күн көрісті қамтамасыз ететін ландшафты әр халықка ұнамды территория (чтобы освоить) мүмкіндік берген. Өнеркәсіп өндірісіне (переход), шаруашылық өмірдің кажеттігін жоққа шығармай, оның объективтік мәні бар екенін айқындады.

7- тапсырма. Сөйлемді аяқтаңыздар

Қазақстан көп ұлтты ... . Қазақстан өзін ұлттық және дін жағдайында ... танытқан. Экономиканы реформалауда сырттан алып пайдаланылатын ... . Әсіресе, шаруашылықтың жаңа құрылымына көшу процесінде, бөтен тәжірибе немесе мақтауы асып кеткен үлгі, ... . Әдетте, реформаторлар, өздерінің іс-кимылының жемісін көзі тірісінде көруді мақсат етіп ... . Әлеуметтік және экономикалық ақиқатты басып озады, болып тұрған шаруашылық формаларын жояды, жаңа мүмкіндіктер әлі жоқ болса да, ескіні ... . Әдетте, бұлар өздерінің ұлттық мәдениетімен санаспай ... .

8-тапсырма. Аударыңыздар.

1. В экономике, основанной на рыночных отношени­ях, вопрос «что производить» решается потребностями и спросом потребителей, которые лучше всех знают, что им нужно и за что они готовы заплатить. 2. В свою очередь спрос и цена на рынке заставляют производителей товаров искать наиболее эффективные способы производства товаров, используя новую техни­ку и технологию, повышая производительность труда и тем самым отвечая на вопрос «как производить». 3. Наконец, ответ на вопрос «для кого производить» ре­шается теми, кто владеет деньгами, кто может запла­тить за предлагаемые товары. 4. Таким образом, решение данных вопросов возможно только в условиях свободы выбора, которую предостав­ляют рыночная экономика.

Әдістемелік ұсыныстар: Сұхбат тілі дағдысын, есте сақтау мен зейінді жаттықтырыңыздар.

Ұсынылатын әдебиеттер: 2.Нег.[252-253],[57-60]

Бақылау сұрақтары:

1. Ал саяси бірлестіктер қандай принципке негізделген?

2. Экономиканы реформалауда сырттан алып пайдаланылатын жағдайларды таңдау қажеттілігі бар ма?

3. Реформаторлардың оң және теріс әрекеттерін мәтін ішінен тауып оқып, оны орыс тіліне аударыңыздар.

4. Оның Қазақстан экономикасы жағдайындағы реформаға еткен әсерін айтып бере аласыз ба?

4-апта. 11-тәжірибелік сабақ

1-тапсырма. Мәтінді мұқият оқып, аударыңыздар және мазмұндаңыздар.