- •I бөлім. Экономикалық теорияның пайда болуы мен дамуы
- •Мазмұны
- •Меркантилизм
- •Маржинализм
- •Неоклассикалық
- •Институционализм
- •Экономикалық теория құрылымы
- •Экономика бөлінуі
- •Экономикалық теория мақсаттары
- •Өндірістік мүмкіндіктер қисығы
- •Жекешелендірудің негізгі мақсаттары:
- •Жекешелендірудің жағымсыз салдары
- •Кәсіпкерлік
- •Кәсіпкерліктің негізгі түрлерінің артықшылықтары мен кемшіліктері
- •Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті қолдайтын Заңдар
- •Табиғи өндіріс сипаттамалары
- •Тауар өндірісінің пайда болу себептері
- •Тауар шаруашылығына тән қасиеттер
- •Тауардың бірнеше анықтамасы бар.
- •Ақша жүйесінің элементтері
- •Баға масштабы
- •Эмиссиялық жүйе
- •Ақша айналымының жылдамдығы
- •Айналымдағы ақша мөлшері
- •Жеке меншік
- •Нарықтық экономика
- •Мемлекеттің кірісуі шектеулі
- •Командалық-әкімшіліктік экономикаға өтудің алғы шарттары
- •Нарықтық экономикаға өту кезінде елдердің топтастырылуы
- •Нарықтық экономикаға өту жолдары
- •«Шок терапиясының»
- •«Шок терапиясынан» шығу үшін қажетті шаралар
- •Нарықтық жүйенің сипатталуы:
- •Нарықтық жүйенің негізделуі
- •Нарықтың бірнеше анықтамасы бар:
- •Нарықтың негізгі белгілері
- •Нарықтар жүйесі
- •Еңбектің қоғамдық бөлінуі Өндіруші дербестігі, еркіндік Экономикалық оқшаулану
- •Нарықтың әлеуметтік институттары
- •Нарық құрылымының жіктелуі
- •Салалар бойынша
- •Сатылымдар сипаттамасы бойынша
- •Фирмалар түрлері
- •Фирма мүліктерінің түрлері
- •Фирмалардың құқықтық мәртебесі бойынша бөлінуі:
- •Нарықтық экономика жағдайындағы мемлекет ролі
- •Пайдалылықты максимизациялау ережесі
- •Талғамсыздық қисығы
- •Бюджеттік сызыққа әсер ететін факторлар
- •Сұраныс графиктерінің түрлері
- •Тепе-теңдік нүктесі үшін мыналар тән:
- •III бөлім. Жеке ұдайы өндіріс мәні мен заңдылықтары
- •Капитал айналымдылығы мен айналымы
- •Капитал айналымының саны
- •Құрал-жабдық -- 59,6 %
- •Негізгі және айналымдағы капиталды тиімді қолдану көрсеткіштері
- •Мамандандыруды қолданып, басқарушылық шығындарды қысқарту мүмкіндігі,
- •Аграрлық қатынастар
- •Бәсекелестік және монополия
- •Бағалардағы басымдылық – жетекші компания өз бағаларын белгілейді, басқалары соған ілеседі.
- •Жіө құнына есептелмейді:
- •Номинал жіө
- •Іұеж. Нарықтық шаруашылық субъектілері
- •Нарықтық экономикада операциялар номенклатурасының бөлінуі:
- •Есепке алуда қолданылатын шоттар:
- •Негізгі шоттар:
- •Активтер - бұл
- •Пассив – бұл кәсіпорынның басқа жеке және заңды тұлғалар алдындағы берешегі.
- •Кейнсиандық теория әдіснамасы
- •Ад қисығының ығысуына (оңға немесе солға) әсер ететін бағадан тыс факторлар
- •Аs жиынтық ұсыныс өсуінің салдары
- •Ад жиынтық сұраныстың учаскілерде
- •Тұтыну және қор жинау графиктері
- •200 В шығыны табыстан басым болады (қарыздар), оң жағында – оң қор жинаулар.
- •Халық тұтынуы - экономиканы анықтайтын басты
- •Оукен заңы
- •Филипс қисығы
- •Инфляцияны өлшеу
- •Инфляцияға қарсы саясат
- •Қр инфляция деңгейі
- •Экономикалық цикл кезеңдері және олардың сипаттары
- •Дағдарысқа қарсы саясат
- •Мемлекетпен ұсынылатын циклге қарсы реттеу
- •Циклдің негізгі түрлері
- •Дағдарыстан шығу екі жолмен жүзеге асырылуы мүмкін
- •Созылмалы депрессия себептері деп мыналарды атайды:
- •Экономикалық өсу тиімділігі
- •Экономикалық өсу сапасы
- •Экономикалық өсудің тікелей факторлары
- •Экономикалық өсудің жанама факторлары
- •Экономикалық өсу үлгілері
- •Неоклассикалықүлгісі
- •Кейнсиандық үлгі
- •Кобб – Дуглас үлгісі
- •Қр экономика өсуінің ауқымды мәселелері
- •Грэ тәсілдері, әдістері, құралдары
- •Ақша жүйесі және оның элементтері
- •Ақша жүйесінің элементтері
- •Несиелік-банк жүйесі
- •Ынталандырушы – экономикадағы ақша айналымын жылдамдату арқасында экономикалық процестерді жылдамдату.
- •Несие беру сипаты бойынша - банктік,
- •Несие жүйесі – бұл несие беру нысандары мен әдістерінің несиелік қатынастарының жиынтығы
- •Несие институттары
- •Банк жүйесі
- •Қр ұлттық банкі
- •Орталық (ұлттық) банк қызметі
- •Қаржы – қаржы жүйесі
- •Қаржы жүйесінің құрылымы
- •Мемлекеттік қаржылар
- •Мемлекеттік бюджет
- •Мемлекеттік несие
- •Мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржылары
- •Салық салудың негізгі қағидалары (а.Смит) қазіргі уақытқа дейін өз мәнін жоғалтқан жоқ
- •Лаффер қисығы
- •Салық элементтері
- •Қр салық түрлері
- •Мемлекеттің қаржы саясатының екі аспектісі бар:
- •Қазынагерлік саясат түрлері
- •Нарықтық экономикадағы табыстар
- •Еңбек табысының шамасы
- •Әлеуметтік қорғау қағидалары
- •Нысандары - сағаттық,
- •Түрлері - номинал,
- •Еңбекақы мөлшерлемелерін саралау критерийлері
- •Табыстарды бөлудегі теңсіздік дәрежесі
- •Джинни коэффициентімен (индексімен) анықталады
- •Халықаралық сауданың негізгі сипаттамалары
Қр экономика өсуінің ауқымды мәселелері
кәсіпорындардың ҒТП жетістіктерін қабылдауын жоғарылату;
өндірісті қарқындандыру;
қорларды сақтау технологияларын енгізу;
адамдық капиталға инвестицияларды ұлғайту;
өткізу, төлем қабілетсіздігі, банкроттық және т.б. мәселелер.
Ауқымды қайта құруларды жүзеге асыруда мыналар қажетті:
қоғамдағы іскерлік белсенділікті ынталандыру,
оны тұтынушылық қанағаттандырылу өсуіне бағыттау,
шығармашылық белсенділікті дамыту және т.б.
Халықаралық салыстырулар үшін ЖІӨ немесе ЖҰӨ адам басына өндірілуінің көрсеткіші қолданылады (2004 ж.)
2004ж. ЖІӨ өндірісі (адам басына)
АҚШ – 44000 $
Норвегия – 42000 $
Ресей – 9800 $
Украина – 6300 $
Қытай – 5600 $
Қазақстан – 3000 $
14-тақырып. Нарықтық экономикадағы мемлекет
Мемлекет – бұл саяси биліктің құралы. Еңбектің қоғамдық бөлінуі, жеке меншіктің, таптардың пайда болуы нәтижесінде туындады. Мемлекеттің нышандары болып табылады:
Мемлекеттік билік қызметтерін жүзеге асыратын органдар мен мекемелер жүйесінің орын алуы;
Мемлекетпен санкцияланған белгілі нормалар жүйесін бекітетін құқық;
Берілген мемлекеттің юрисдикциясы таратылатын белгілі аймақ.
Мемлекет түрлері: құл иеленушілік, феодалдық, буржуазиялық және т.б. Осы түрлердің әрқайсысына түрлі билік ету нысандары сәйкес келеді: абсолютті немесе конституциялық монархия, республика.
Мемлекет – бұл қоғамдық жүйенің өзегі, ол билікті шоғырландырады, басқа мемлекеттік емес институттардың болмысын санкциялайды, - қоғамдық өмірдің қағидаларын қалыптастырып, нысандарын ұйымдастырады, институционалдық иерархия негізін ұйымдастырады.
Экономиканы мемлекеттік реттеу – бұл жалпы экономикалық жүйенің тепе-тең өсуіне қол жеткізу мақсатымен микро- және макроэкономикалық параметрлер арқылы ішкі және сыртқы нарықтардың жеке сегменттеріне үкіметтің басқарушылық әсер етуінің мақсатталған үйлестіру процесі.
Мемлекет пайда болуымен оның экономикалық қызмет ету саласы қалыптасады. Мемлекеттің экономикалық саясаты нарықтық жүйенің негізгі түйіні және қажетті элементі болып табылады.
Осы жағдайларға байланысты мемлекет экономикалық теорияның зерттеу пәні болып табылады.
Нарық:
Орны толмайтын қорларды сақтауға және қоршаған ортаны қорғауға септігін тигізбейді;
Барлық адамзатқа тиесілі қорларды қолдануды реттей алмайды (мұхиттың балық байлықтары);
Ұжымдық қолдану тауарлары мен қызметтерін өндіруді ынталандырмайды;
Еңбек, табыс, әлеуметтік қорғалу құқықтарына кепілдік бермейді,
Іргелі зерттеулер дамуын қамтамасыз етпейді,
Ақшасы барлардың сұраныстарын қанағаттандыруға бағытталған,
Тұрақсыз дамуға, инфляцияға, жұмыссыздыққа және т.б. бейім.
Сондықтан мемлекет осы кемшіліктерді түзетуге шақырылады.
Экономиканы мемлекеттік реттеу мақсаты:
(ГРЭ) – экономикалық және әлеуметтік тұрақтылыққа қол жеткізу,
ұлттық бәсекелестік артықшылықтарды, экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету,
нарық механизмін қазіргі жағдайларға бейімдеу.
ГРЭ объектілеріне мыналар жатады:
ұлттық экономика,
нарықтық реттеушілер көмегімен шешілмейтін мәселелер пайда болатын секторлар мен аймақтар.
Шаруашылықты басқарудағы толық мемлекеттік монополизм (ССРО).
Нарықтық және мемлекеттік реттегіштердің үйлестірілуі (Жапония, Швеция, ФРГ, Австрия және т.б.)
Шекті либерализм, жеке кәсіпкерлікті шектемеу (АҚШ).
ГРЭ тиімділігі мүмкін егер мыналар бар болса:
Күшті: - заң шығарушы,
- атқару,
- сот билігі.
Құқықтық (мемлекеттің фирма-өндіруші және тұтынушылар үшін «экономикалық ойын» ережелерін орнатуы. Меншік нысандары мен құқықтары, келісім-шарттар жасау және фирмалар қызмет етуінің шарттары, еңбектік қатынастар облысындағы өзара міндеттемелер және т.б.)
Әкімшіліктік (лицензиялау, квоталау) және т.б. бағаларға, табыстарға, есеп қоспаларына мемлекеттік бақылау жасау, әлеуметтік қорғау.
Экономикалық (жиынтық сұранысқа, жиынтық ұсынысқа, капитал шоғырлануының дәрежесіне, экономиканың құрылымдануына әсер ету, экономикалық өсу факторларын қолдану арқылы нарықтық байланыстар сипатына және нарықтық өрістің кеңеюіне әсер ету). Осы мақсатпен қолданылады:
бюджеттік және қазынагерлік саясат;
ақша-несие саясаты;
бағдарламалау;
болжамдау және жоспарлау.
Қаржы саясаты ұлттық-экономикалық және әлеуметтік мақсаттарға қол жеткізу үшін бюджеттік-салықтық және қазынагерлік механизмді пайдалануды көздейді.
Ақша-несие саясаты ҚР ұлттық банкінің нарықтық механизм элементтеріне және ең алдымен ақша айналымының тиімділігіне жанама әсер ету әдісін пайдалануды көздейді.
Бағдарламалау және жоспарлау мемлекеттік реттеудің ең жоғарғы нысаны болып табылады. Бағдарламалар: қалыпты, мақсаттық, төтенше болады.
Мемлекеттің экономикалық саясаты – бұл экономикалық құралдар жиынтығының көмегімен шаруашылық субъектілердің мінез-құлық ережелерін, нормаларын белгілі бір регламенттеу.
Несие саясатында:
банк қорларын нормалау;
банк пайызының есеп мөлшерлемесін түрлендіру;
валюталық нарықта операцияларды өткізу.
Бюджет саясатында:
мемлекеттік шығындарды реттеу;
мемлекеттік сатып алуларды жүзеге асыру;
мемлекеттік ішкі қарыздарды шығару;
мемлекеттік кәсіпкерлікті қолдау және реттеу.
Қазынагерлік саясатта:
азаматтар мен заңды тұлғалар мүлігіне салық салуды реттеу;
муниципалды салықтар енгізу.
Әлеуметтік саясатта:
еңбекақының ең төменгі мөлшерлемелерін реттеу;
зейнетақы, жәрдемақы және т.б. мөлшерін реттеу.
Сыртқы экономика саясатында:
кеден баждарының, валюта айырбастау бағамының мөлшерлемелерін заңды бекіту;
шет ел қарыздарын, инвестицияларын, валюталық шектеулерін пайдалану.