-

Фирма мүліктерінің түрлері

жер учаскесі,

- үймереттер, ғимараттар, машиналар, құрал-жабдықтар,

- бұйым,

- шикізат,

- өнім,

- құқық,

- талаптар,

- қарыздар,

- фирмалық атау,

- тауар белгілері, қызмет көрсету белгілері,

- басқа да өзгеше құқықтар.

Фирма алуан түрлі, мүлдем бір-бірімен қатысы жоқ қызмет түрлерімен айналысуы мүмкін.

Өнеркәсіптік,

Аграрлық өнеркәсіптік,

Ауыл шаруашылықтық,

Құрылыстық,

Көліктік,

Телекоммуникациялық,

Сауда-делдалдық,

Венчурлық,

Жарнамалық,

Инжинирингтік,

Құқықтық және т.б.

Фирмалардың құқықтық мәртебесі бойынша бөлінуі:

Шаруашылық серіктестіктер,

Шаруашылық қоғамдар,

Өндірістік кооперативтер, мемлекеттік кәсіпорындар және т.б. (бірыңғай, коммуналдық)

Фирмалардың көлемі бойынша бөлінуі

Шағын,

Орташа,

Ірі.

Фирмалардың меншік нысандары бойынша бөлінуі

Жеке,

Мемлекеттік,

Аралас.

Фирмалардың өндіріс факторлары бойынша бөлінуі

Еңбек сыйымды,

Капитал сыйымды,

Материал сыйымды,

Ғылыми сыйымды.

Пайданы мүмкіндігінше жоғарылату,

Шығындарды мүмкіндігінше төмендету.

Мәртебені жоғарылату,

Қоршаған ортаны қорғау.

Сатылымдар, пайда көлемін ұлғайту,

Өзіндік құнын төмендету.

Өмір сүру деңгейі,

Біркелкі даму деңгейі,

Жоғары даму деңгейі.

Бәсекелесті жеңу,

Нарықты жаулап алу.

а) барлық капиталдың өсім берушілігі

мұнда, -барлық капиталдың тиімділігі;

- пайда;

- капитал (фирма активтері);

б) барлық капитал айналымдылығы

мұнда Ko – барлық капитал айналымдылығы;

Q – өнімді сату көлемі;

в) сатылған өнім бірлігіне шығарылған шығындар

мұнда, S – сатылған өнім бірлігіне шығарылған шығындар,

U – жалпы шығындар;

г) өндірістің тиімділігі

, мұнда Р – өндірістің тиімділігі;

Ф – негізгі және айналымдағы қорлардың орташа жылдық бағасы;

д) шығын өтеушілік

О = мұнда, О – ақша қаражатын бөлудің шығын өтеушілігі;

А – фирма активтері (капиталдық);

Р – барлық капиталдың тиімділігі.

Фирма қызметінің қорытушы көрсеткіштері бұл:

– барлық капиталдың тиімділігі,

- құралдардың шығын өтеушілігі.

Нарықтық экономика жағдайындағы мемлекет ролі

Инфрақұрылым дамуын ынталандырады;

Нарықтық қатынастардың құқықтық негізделуін жасап, жетілдіреді;

Тікелей және жанама көмек қаражат ұсынады;

Парасатты меншік құқығын қорғайды;

Реттейді: монополиялар қызметін; кәсіпкерлік қызметтің ұйымдық-құқықтық нысандарын; амортизациялық саясатты; салық салу жүйесін; әлеуметтік мәселелерді;

Бекітеді: инвестициялар бойынша жеңілдіктерді, капиталға қойылатын пайыздық мөлшерлемелерді;

Ынталандырады – кәсіпкерлік қызметті.

Тұтынушылық мінез-құлық – бұл түрлі тауарлар мен қызметтерге тұтынушылар сұранысын қалыптастыру процесі. Тұтынушылық мінез-құлық кардиналистік және ординалистік тұжырымдама тұрғысынан қарастырылады. Кардиналистік көзқарас (сандық). Белгілі бір бірліктерде – ютилада түрлі игіліктердің пайдалылығын салыстыру мүмкіндігін қарастырады. Ординалистік теория (тәртіптік), В. Парето, И.Фишермен ұсынылған, ол кеңірек тараған болып табылады. Мұнда түрлі игіліктер пайдалылығын белгілі бір жасанды өлшемдерде өлшеу қажеттілігі жоқ. Тұтынушының барлық мүмкін тауарлар жиынтықтарын олардың артықшылықтары бойынша реттеуге қабілеті болса жеткілікті, яғни тұтынушы тауарлар мен қызметтер жиынтығын саны жағынан бағаламай, оларды саралай білуі қажет.

Шекті пайдалылық деп (МV) тауарды бір бірлікке тұтыну көлемін ұлғайтқандағы оның жалпы пайдалылығының өсімін атайды.

Тұтынылатын тауар саны өскен сайын, әр қосымша бірліктің шекті пайдалылығы азаяды. Бұл шекті пайдалылық Заңының мәні, ол сұраныс заңының негізін құрайды.

Тұтынушы өз қажеттіліктерін өз артықшылықтары бойынша орналастырады.

Тұтынушылық артықшылықтар – бұл тауарлар мен қызметтерді саралау қабілеті. Тұтынушы, сонымен қатар, шектеулі табысына өз қажеттіліктерін ең жоғары дәрежеде қанағаттандыруға мүмкіндік беретін тауарлар жиынтығын сатып алуға ынталанады. Бұған қол жеткізу үшін пайдалылық максимизациясы ережесін сақтау керек, мұнда сатып алынатын тауарлардың шекті пайдалылығы бір ақша бірлігіне есептегенде бірдей болып шығады.

Ординалистік тұрғыдан қарағанда қолданылатындар

- талғаусыздық қисығы және

- бюджеттік сызық.

Талғаусыздық қисығы – бірдей пайдалылығы бар өнімдер жиынтығын графикалық түрде бейнелейді. Егер талғаусыздық қисығы тұтынушының артықшылықтарын сипаттаса, бюджеттік сызық оның мүмкіндіктерін анықтайды. Бюджеттік сызық бұл берілген бекітілген табысқа сатып алынатын, екі өнімнің түрлі амалдарын графикалық түрде бейнелейтін, теріс көлбеулі түзу сызық. Тұтынушы табысы өзгерген сайын бюджеттік сызық ығыстырылады. Табыс ұлғайған сайын бюджеттік сызық жоғары қарай, алдыңғы сызыққа параллель оң жағына ығыстырылады. Табыс азайған сайын – төменге, сол жаққа қарай ығыстырылады. Тауар бағаларының ара қатынасы өзгеруі бюджеттік сызықтың көлбеу бұрышының өзгеруіне әкеледі.

Бюджеттік сызықтың талғаусыздық қисығының ең жоғарғы нүктесінде жанасуы тұтынушы тепе-теңдігін анықтайды. Осы нүктеде тұтынушы өз қажеттіліктерін ең жоғарғы деңгейде қанағаттандырады.

«Табыс – тұтыну» қисығы табыстың әр түрлі деңгейлерімен байланысты тұтынушылық тепе-теңдіктің барлық нүктелері арқылы өтеді.

«Баға – тұтыну» бір тауар бағасының өзгеруіне байланысты тұтынушылық тепе-теңдіктің барлық нүктелері арқылы өтеді.

Тұтынушылық сұраныстың мөлшеріне мыналар әсер етеді:

1. Табыс тиімділігі – тұтынушы, баға төмендегендіктен, бұрынғы табыс мөлшерімен жоғарырақ сұраныс білдіру мүмкіндігінің салдарынан пайда болады.

2. Алмастыру тиімділігі – тұтынушы басқа өнімдерді арзандаған тауарлармен алмастырғанын көрсетеді.

V