- •I бөлім. Экономикалық теорияның пайда болуы мен дамуы
- •Мазмұны
- •Меркантилизм
- •Маржинализм
- •Неоклассикалық
- •Институционализм
- •Экономикалық теория құрылымы
- •Экономика бөлінуі
- •Экономикалық теория мақсаттары
- •Өндірістік мүмкіндіктер қисығы
- •Жекешелендірудің негізгі мақсаттары:
- •Жекешелендірудің жағымсыз салдары
- •Кәсіпкерлік
- •Кәсіпкерліктің негізгі түрлерінің артықшылықтары мен кемшіліктері
- •Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті қолдайтын Заңдар
- •Табиғи өндіріс сипаттамалары
- •Тауар өндірісінің пайда болу себептері
- •Тауар шаруашылығына тән қасиеттер
- •Тауардың бірнеше анықтамасы бар.
- •Ақша жүйесінің элементтері
- •Баға масштабы
- •Эмиссиялық жүйе
- •Ақша айналымының жылдамдығы
- •Айналымдағы ақша мөлшері
- •Жеке меншік
- •Нарықтық экономика
- •Мемлекеттің кірісуі шектеулі
- •Командалық-әкімшіліктік экономикаға өтудің алғы шарттары
- •Нарықтық экономикаға өту кезінде елдердің топтастырылуы
- •Нарықтық экономикаға өту жолдары
- •«Шок терапиясының»
- •«Шок терапиясынан» шығу үшін қажетті шаралар
- •Нарықтық жүйенің сипатталуы:
- •Нарықтық жүйенің негізделуі
- •Нарықтың бірнеше анықтамасы бар:
- •Нарықтың негізгі белгілері
- •Нарықтар жүйесі
- •Еңбектің қоғамдық бөлінуі Өндіруші дербестігі, еркіндік Экономикалық оқшаулану
- •Нарықтың әлеуметтік институттары
- •Нарық құрылымының жіктелуі
- •Салалар бойынша
- •Сатылымдар сипаттамасы бойынша
- •Фирмалар түрлері
- •Фирма мүліктерінің түрлері
- •Фирмалардың құқықтық мәртебесі бойынша бөлінуі:
- •Нарықтық экономика жағдайындағы мемлекет ролі
- •Пайдалылықты максимизациялау ережесі
- •Талғамсыздық қисығы
- •Бюджеттік сызыққа әсер ететін факторлар
- •Сұраныс графиктерінің түрлері
- •Тепе-теңдік нүктесі үшін мыналар тән:
- •III бөлім. Жеке ұдайы өндіріс мәні мен заңдылықтары
- •Капитал айналымдылығы мен айналымы
- •Капитал айналымының саны
- •Құрал-жабдық -- 59,6 %
- •Негізгі және айналымдағы капиталды тиімді қолдану көрсеткіштері
- •Мамандандыруды қолданып, басқарушылық шығындарды қысқарту мүмкіндігі,
- •Аграрлық қатынастар
- •Бәсекелестік және монополия
- •Бағалардағы басымдылық – жетекші компания өз бағаларын белгілейді, басқалары соған ілеседі.
- •Жіө құнына есептелмейді:
- •Номинал жіө
- •Іұеж. Нарықтық шаруашылық субъектілері
- •Нарықтық экономикада операциялар номенклатурасының бөлінуі:
- •Есепке алуда қолданылатын шоттар:
- •Негізгі шоттар:
- •Активтер - бұл
- •Пассив – бұл кәсіпорынның басқа жеке және заңды тұлғалар алдындағы берешегі.
- •Кейнсиандық теория әдіснамасы
- •Ад қисығының ығысуына (оңға немесе солға) әсер ететін бағадан тыс факторлар
- •Аs жиынтық ұсыныс өсуінің салдары
- •Ад жиынтық сұраныстың учаскілерде
- •Тұтыну және қор жинау графиктері
- •200 В шығыны табыстан басым болады (қарыздар), оң жағында – оң қор жинаулар.
- •Халық тұтынуы - экономиканы анықтайтын басты
- •Оукен заңы
- •Филипс қисығы
- •Инфляцияны өлшеу
- •Инфляцияға қарсы саясат
- •Қр инфляция деңгейі
- •Экономикалық цикл кезеңдері және олардың сипаттары
- •Дағдарысқа қарсы саясат
- •Мемлекетпен ұсынылатын циклге қарсы реттеу
- •Циклдің негізгі түрлері
- •Дағдарыстан шығу екі жолмен жүзеге асырылуы мүмкін
- •Созылмалы депрессия себептері деп мыналарды атайды:
- •Экономикалық өсу тиімділігі
- •Экономикалық өсу сапасы
- •Экономикалық өсудің тікелей факторлары
- •Экономикалық өсудің жанама факторлары
- •Экономикалық өсу үлгілері
- •Неоклассикалықүлгісі
- •Кейнсиандық үлгі
- •Кобб – Дуглас үлгісі
- •Қр экономика өсуінің ауқымды мәселелері
- •Грэ тәсілдері, әдістері, құралдары
- •Ақша жүйесі және оның элементтері
- •Ақша жүйесінің элементтері
- •Несиелік-банк жүйесі
- •Ынталандырушы – экономикадағы ақша айналымын жылдамдату арқасында экономикалық процестерді жылдамдату.
- •Несие беру сипаты бойынша - банктік,
- •Несие жүйесі – бұл несие беру нысандары мен әдістерінің несиелік қатынастарының жиынтығы
- •Несие институттары
- •Банк жүйесі
- •Қр ұлттық банкі
- •Орталық (ұлттық) банк қызметі
- •Қаржы – қаржы жүйесі
- •Қаржы жүйесінің құрылымы
- •Мемлекеттік қаржылар
- •Мемлекеттік бюджет
- •Мемлекеттік несие
- •Мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржылары
- •Салық салудың негізгі қағидалары (а.Смит) қазіргі уақытқа дейін өз мәнін жоғалтқан жоқ
- •Лаффер қисығы
- •Салық элементтері
- •Қр салық түрлері
- •Мемлекеттің қаржы саясатының екі аспектісі бар:
- •Қазынагерлік саясат түрлері
- •Нарықтық экономикадағы табыстар
- •Еңбек табысының шамасы
- •Әлеуметтік қорғау қағидалары
- •Нысандары - сағаттық,
- •Түрлері - номинал,
- •Еңбекақы мөлшерлемелерін саралау критерийлері
- •Табыстарды бөлудегі теңсіздік дәрежесі
- •Джинни коэффициентімен (индексімен) анықталады
- •Халықаралық сауданың негізгі сипаттамалары
Дағдарысқа қарсы саясат
- бұл мемлекеттің дағдарыс алдындағы жағдайлар кезеңінде экономикалық белсенділіктің тербелуін реттеу жөніндегі шаралар жиынтығы және экономикалық дағдарыс дамуының алдын алу.
Депрессия және өрлеу кезеңдері мемлекеттің ерекше бақылауында болады.
Мемлекетпен ұсынылатын циклге қарсы реттеу
Неоконсиандық Неоконсерватизмдік
бағытталу – сұранысқа, - ұсынысқа,
мақсаттар – шаруашылықты жалпы макродеңгейде реттеу, - микродеңгейде фирмалар қызметін
- реттеу артықшылықтары – салық-бюджеттік саясат, ынталандыру
мемлекет ролі – көтермелеу - несие – ақша саясаты
- шектеу
Циклдің негізгі түрлері
Түрі |
Цикл ұзақтығы |
Басты ерекшеліктері |
Китчин
Жуглар
Кузнец
Кондратьев |
2 – 4 жыл
7 – 12 жыл
16 – 25 жыл
40 – 60 жыл |
Қорлар циклі. Ұзақтығы 2-4 жыл болатын қысқа толқындарды тауарлық қорлар қозғалысындағы қаржы есептерін және сату бағаларын зерделеу негізінде зерттеген.
Қорлар шамасы ЖҰӨ тербелісі инфляция, еңбекпен қамтылу, тауар-лық циклдер. Инвестициялық цикл ЖҰӨ, инфляция және еңбекпен қамтылудың тербелісі. Табыс келімсектік тұрғын үй құрылысы жиынтық сұраныс табыс. Техникалық прогресс, құрылымдық өзгерістер. Ол бірқатар дамыған елдердің тауарлық бағалар индекстерінің, пайыздық мөлшерлемелерінің, рентаның, еңбекақының, маңызды өнім түрлерін шығарылу динамикасын зерттеген. «Үлкен» өрлеу басталуын ол өндіріске жаңа технологияларды енгізумен, халық шаруашылығына жаңа елдердің қосылуымен, алтынды өндіру көлемінің өзгеруімен байланыстырды. Өрлеуді ол былай сипаттаған: техникалық жаңалықтарды енгізу инвестициялық процесті кеңейтумен параллель келеді, ол өндіріс пен сұранысты ынталандырып, бағалар өсуіне септігін тигізеді. Бұл кезеңде жұмыссыздық азаяды, еңбекақы мен еңбек өнімділігі өседі. Бұл процестер барлық экономикаға қатысты болады, адамдар өмірінің стилін өзгертеді. Экономиканың үлкен циклдің жоғарғы нүктесіне жақындауының куәлігі мыналар болып табылады Молшылық көрінісінде басталатын:
Әр «үлкен» өрлеуден кейін экономика құлдырауға дайындағандай кезең келеді, бірақ сол уақытта өркендеу көрінісі де сақталады: адамдар бұрынғыдай үмітке толы, ақшаны оңай қарызға алады, мұның барлығы шамалы ақаудың өзінде күйреуге әкелуі мүмкін. Бірінші үлкен циклді Кондратьев Англиядағы өнеркәсіптік революциямен байланыстырды. Екінші – темір жол көлігінің дамуымен. Үшінші – электр қуаты, телефон, радио енгізілуімен. Төртінші – автомобиль құрылысымен. Бесінші – электроника, гендік инженерия, микропроцессорлар дамуымен.
|
Сондай-ақ, дағдарыстар аграрлық, салалық, құрылымдық деп бөлінеді. Құрылымдық дағдарыстар салыстырмалы жеткіліксіз өндіру түрінде де, салыстырмалы шамадан тыс өндіру түрінде де көрінуі мүмкін. Жалпы өнеркәсіптік циклмен қатар келуі немесе онымен сәйкес келмеуі мүмкін. Ең ірі құрылымдық дағдарыс 1973-1975 жж. орын алды, бұл кезде мұнай шығарушы елдер (ОПЕК) мұнай бағаларын күрт жоғарылатып, ал бұл 1974 ж. басталған экономикалық дағдарыстың құрылымдық энергетикалық және шикізаттық дағдарыстармен тереңдетілуіне әкелді.
Аграрлық дағдарыстар мыналар қосылуынан пайда болады:
табиғи факторлар,
еңбекті ұйымдастырудағы жіберілген кемшіліктер,
техникалық артта қалу,
жер қолданудың және жер иеленудің жетілмеген жүйелері.
Аграрлық дағдарыстар ұзақтылығымен (20-25 жыл) және антициклдігімен ерекшеленеді.
ҚР экономикалық дағдарыс 1989 ж. басталды (бұл кезде ЖҰӨ өндіру 0,5% қысқарды, 1990 – 3,2 %, 1991 – 10,8 %, 1992 – 20,7 %, 1993 – 11,0 %, 1994 – 22,1 %-ға қысқарды). 1995 ж. бастап дағдарыстан бірте-бірте шығу басталды. 90-шы жылдар басындағы дағдарысты Ұлы депрессиямен салыстыруға болады.
Циклдікті үш тұрғыдан түсіндіруге болады:
экзогендік (цикл табиғатын сыртқы себептермен байланыстырады).
эндогендік (цикл табиғатын ішкі заңдылықтармен байланыстырады).
электикалық (екі бірінші циклдің ұтымды бастамаларын біріктіреді).
ССРО және ҚР экономикалық дағдарыстардың ерекшеліктері
Отандық экономистердің көпшілігі ССРО-дағы экономикалық дағдарыс қалыпты цикл теориясына кіріктірілмейді деп есептейді. ССРО-да өсу қарқынының бәсеңдеуі 70 жылдардың екінші жартысынан бастап байқалды, бұл басқа өнеркәсібі дамыған елдер 1973-1975 жж. дағдарыстан кейін қор және қуат сақтаушы салаларды және жоғарғы дәлдікті технологияларды жылдамдатуға бағытталғанына қарамастан, ел басшылығы материал сыйымдылықты, қуат сыйымдылықты өндіру өнеркәсібінің шапшаң даму саясатын ұсталғанына байланысты болды.
ССРО экономикасының 80 жылдардың басында депрессияға кіруінің себебі экономикалық жүйенің терең реформалану қажеттілігі болды:
нарықтық экономикаға өту,
негізгі салаларды ынталандыру,
жеке секторды дамыту,
экономикалық саясатты өзгерту,
тұрақты экономикалық өсім (жылына 6 - 7 %).