Сұраныс графиктерінің түрлері

Р

Икемді сұраныс

Баға төмендегенде сатылым саны өсіп, жалпы түсім (PQ) көбейеді.

Р1

Р0

Д

Q

Q1 Q0

P

Икемсіз сұраныс

Баға төмендегенде сатылымдар көлемі шамалы өзгеріп, жалпы түсім төмендейді.

P1

P0

Д

Q1Q0 Q

Бірлік икемділік

Баға төмендеуі өсумен өтеледі және жалпы түсім өзгермейді.

Р

Р1

P0

Д

Q1 Q0 Q

Р

Мүлдем икемсіз сұраныс

Д

Р1

Р0

Q

Р

Мүлдем икемді сұраныс

P0 Д

Q

Ұсыныс – бұл сатушылардың тауарды нарықта сату үшін ұсыну ықыласы мен қабілеттілігі.

Ұсынысқа төмендегі факторлар әсер етеді:

- баға,

- бағадан тыс факторлар.

Ұсыныс заңы – баға неғұрлым жоғары болса, нарықтағы ұсыныс соғұрлым жоғары болады.

Ұсыныс қисығы – бұл ұсыныс заңының графикалық бейнеленуі. Бағадан тыс факторлардың әсерінен ұсыныс өзгереді, ал бұл ұсыныс қисығының оң (егер ол өссе) және сол жаққа (егер ол төмендесе) ығыстырылуымен бейнеленеді.

Баға өсуіне байланысты ұсыныс көлемінің өзгеру дәрежесі ұсыныс икемділігін сипаттайды.

Ұсыныс икемділігінің коэффициенті (Кп)

Ұсыныс көлемі (%)

Кп =

Баға өсуі (%)

Егер ұсыныстың мөлшері бағадан гөрі жоғары пайызға өзгерсе, ол икемді болады. Сағыз бағасы 4% жоғарылады дейік, осының салдарынан сатылымда бұл тауар 8% көбейді. Бұл жағдайда икемділік коэффициенті мынаған тең болады:

8%

Кп = = 2.

4%

Егер баға көтеріліп не төмендегенде ұсыныс өзгермесе, ол икемсіз болып табылады.

P

S Ұсыныс қисығы бойында қозғалу дегеніміз баға өзгергенде

ұсыныс мөлшерінің өзгеруі болып табылады.

P1 В

P0 А

Q

Q0 Q1

Рұсыныс өзгеруі (қисық жылжуы)

S3 бағадан тыс факторлар әсерінен

S1 пайда болады:

оң жаққа жылжу – ұсыныстың көбеюі;

S2 сол жаққа жылжу – ұсыныстың азаюы.

Q

Ресурстар бағалары,

Технология,

Басқа тауарлар бағалары,

Үміттену,

Сатушылар саны,

Салықтар және жәрдем қаражаттар.

Ұсыныс икемділігінің графигі

P

P

S S

P1 P1

P0 P0

Q Q

Q0 Q1 Q0 Q1

Икемді ұсыныс Икемсіз ұсыныс

P S

Ұсыныстың бірлік икемділігі

P1 S

E = 1

P0 P

Q0 Q1 Q

P SМүлдем икемсіз ұсыныс

S

E = 0

P

P1

P0

Q

P

Мүлдем икемді ұсыныс

P0 S S

E =

P

Q

Уақыт ұсыныстың икемділігіне әсер ететін маңызды фактор болып табылады. Ұсыныс әдетте ұзақ мерзімді кезеңде икемді болады (өйткені өндірісті кеңейтуге немесе басқа өндіріске ауысуға мүмкіндік болады) – ұсыныс көлемі баға өзгеруіне әсер етеді.

Нарықта сұраныс пен ұсыныстың келесі ара қатынасы болуы мүмкін:

1. Тауарды ұсыну сатып алушылар сұранысынан басым болады. Бұл төмендегінің нәтижесі болуы мүмкін:

- тауарларды шамадан тыс өндіру,

- бағаларды шамадан тыс жоғарылату салдарынан,

- өнімнің төмен сапасы,

- мұқтаждықтары қанағаттандырылмаған немесе басқа да бір жағдайлармен халықтағы ақша тапшылығынан (жетіспеушілігінен). Онда өтімін таппаған артық өнімдермен нарықтың шамадан тыс тауарлануы пайда болады.

2) Сұраныс ұсыныстан басым болады, яғни тауар тапшылығы пайда болады, қанағаттандырылмаған сатып алушылық сұраныс адамдарды өз ақшаларына ұсыныс іздеуге мәжбүр етеді. Тауар тапшылығы келесі жағдайларда туындайды:

- егер халықтың ақша табысы сұранысқа ие тауарлар мен қызметтердің өндірілуінен тезірек өскенде,

- сатып алушылардың жоғарғы талаптарына сәйкес келмейтін заттар шығарылғанда,

- белгілі бір тауарлар мен қызметтерге олардың құнына (немесе тепе-тең бағасына) сәйкес келмейтін бағалар жасанды түрде төмендетілгенде.

3) Сұраныс пен ұысыныстың тепе-теңдігі бағалық механизмдер мен бәсекелестік негізінде жүзеге асырылады. Сұраныс пен ұсынысты теңестіретін тепе-тең бағаның пайда болуына әкеледі.

Егер нарықтық баға тепе-тең бағадан жоғары болса, онда шамадан тыс ұсыныс (артықтық) пайда болады – бұл ұсыныс көлемі тауарға деген сұраныс көлемінен жоғары болғандағы жағдай. Егер нарықтық баға тепе-тең бағадан төмен қойылса, онда қанағаттандырылмаған сұраныс (тапшылық) пайда болады – бұл сұраныс көлемі ұсыныс көлемінен жоғары болғандағы жағдай.

P

А – сұраныс (Д) және ұсыныс (S) қисықтарының

қиылысу нүктесі (Д), сұраныс пен ұсыныстың

тепе-теңдігі

S Ра – тепе-теңдік баға;

Q – тепе-теңдік көлем

А

Pa

Д

Qa Q

P

Р

S

S

Р1 P1 Тапшылық

P2

Д Д

Q Q

Q1 Д Q1S Q2S Qa Q2Д