- •I бөлім. Экономикалық теорияның пайда болуы мен дамуы
- •Мазмұны
- •Меркантилизм
- •Маржинализм
- •Неоклассикалық
- •Институционализм
- •Экономикалық теория құрылымы
- •Экономика бөлінуі
- •Экономикалық теория мақсаттары
- •Өндірістік мүмкіндіктер қисығы
- •Жекешелендірудің негізгі мақсаттары:
- •Жекешелендірудің жағымсыз салдары
- •Кәсіпкерлік
- •Кәсіпкерліктің негізгі түрлерінің артықшылықтары мен кемшіліктері
- •Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті қолдайтын Заңдар
- •Табиғи өндіріс сипаттамалары
- •Тауар өндірісінің пайда болу себептері
- •Тауар шаруашылығына тән қасиеттер
- •Тауардың бірнеше анықтамасы бар.
- •Ақша жүйесінің элементтері
- •Баға масштабы
- •Эмиссиялық жүйе
- •Ақша айналымының жылдамдығы
- •Айналымдағы ақша мөлшері
- •Жеке меншік
- •Нарықтық экономика
- •Мемлекеттің кірісуі шектеулі
- •Командалық-әкімшіліктік экономикаға өтудің алғы шарттары
- •Нарықтық экономикаға өту кезінде елдердің топтастырылуы
- •Нарықтық экономикаға өту жолдары
- •«Шок терапиясының»
- •«Шок терапиясынан» шығу үшін қажетті шаралар
- •Нарықтық жүйенің сипатталуы:
- •Нарықтық жүйенің негізделуі
- •Нарықтың бірнеше анықтамасы бар:
- •Нарықтың негізгі белгілері
- •Нарықтар жүйесі
- •Еңбектің қоғамдық бөлінуі Өндіруші дербестігі, еркіндік Экономикалық оқшаулану
- •Нарықтың әлеуметтік институттары
- •Нарық құрылымының жіктелуі
- •Салалар бойынша
- •Сатылымдар сипаттамасы бойынша
- •Фирмалар түрлері
- •Фирма мүліктерінің түрлері
- •Фирмалардың құқықтық мәртебесі бойынша бөлінуі:
- •Нарықтық экономика жағдайындағы мемлекет ролі
- •Пайдалылықты максимизациялау ережесі
- •Талғамсыздық қисығы
- •Бюджеттік сызыққа әсер ететін факторлар
- •Сұраныс графиктерінің түрлері
- •Тепе-теңдік нүктесі үшін мыналар тән:
- •III бөлім. Жеке ұдайы өндіріс мәні мен заңдылықтары
- •Капитал айналымдылығы мен айналымы
- •Капитал айналымының саны
- •Құрал-жабдық -- 59,6 %
- •Негізгі және айналымдағы капиталды тиімді қолдану көрсеткіштері
- •Мамандандыруды қолданып, басқарушылық шығындарды қысқарту мүмкіндігі,
- •Аграрлық қатынастар
- •Бәсекелестік және монополия
- •Бағалардағы басымдылық – жетекші компания өз бағаларын белгілейді, басқалары соған ілеседі.
- •Жіө құнына есептелмейді:
- •Номинал жіө
- •Іұеж. Нарықтық шаруашылық субъектілері
- •Нарықтық экономикада операциялар номенклатурасының бөлінуі:
- •Есепке алуда қолданылатын шоттар:
- •Негізгі шоттар:
- •Активтер - бұл
- •Пассив – бұл кәсіпорынның басқа жеке және заңды тұлғалар алдындағы берешегі.
- •Кейнсиандық теория әдіснамасы
- •Ад қисығының ығысуына (оңға немесе солға) әсер ететін бағадан тыс факторлар
- •Аs жиынтық ұсыныс өсуінің салдары
- •Ад жиынтық сұраныстың учаскілерде
- •Тұтыну және қор жинау графиктері
- •200 В шығыны табыстан басым болады (қарыздар), оң жағында – оң қор жинаулар.
- •Халық тұтынуы - экономиканы анықтайтын басты
- •Оукен заңы
- •Филипс қисығы
- •Инфляцияны өлшеу
- •Инфляцияға қарсы саясат
- •Қр инфляция деңгейі
- •Экономикалық цикл кезеңдері және олардың сипаттары
- •Дағдарысқа қарсы саясат
- •Мемлекетпен ұсынылатын циклге қарсы реттеу
- •Циклдің негізгі түрлері
- •Дағдарыстан шығу екі жолмен жүзеге асырылуы мүмкін
- •Созылмалы депрессия себептері деп мыналарды атайды:
- •Экономикалық өсу тиімділігі
- •Экономикалық өсу сапасы
- •Экономикалық өсудің тікелей факторлары
- •Экономикалық өсудің жанама факторлары
- •Экономикалық өсу үлгілері
- •Неоклассикалықүлгісі
- •Кейнсиандық үлгі
- •Кобб – Дуглас үлгісі
- •Қр экономика өсуінің ауқымды мәселелері
- •Грэ тәсілдері, әдістері, құралдары
- •Ақша жүйесі және оның элементтері
- •Ақша жүйесінің элементтері
- •Несиелік-банк жүйесі
- •Ынталандырушы – экономикадағы ақша айналымын жылдамдату арқасында экономикалық процестерді жылдамдату.
- •Несие беру сипаты бойынша - банктік,
- •Несие жүйесі – бұл несие беру нысандары мен әдістерінің несиелік қатынастарының жиынтығы
- •Несие институттары
- •Банк жүйесі
- •Қр ұлттық банкі
- •Орталық (ұлттық) банк қызметі
- •Қаржы – қаржы жүйесі
- •Қаржы жүйесінің құрылымы
- •Мемлекеттік қаржылар
- •Мемлекеттік бюджет
- •Мемлекеттік несие
- •Мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржылары
- •Салық салудың негізгі қағидалары (а.Смит) қазіргі уақытқа дейін өз мәнін жоғалтқан жоқ
- •Лаффер қисығы
- •Салық элементтері
- •Қр салық түрлері
- •Мемлекеттің қаржы саясатының екі аспектісі бар:
- •Қазынагерлік саясат түрлері
- •Нарықтық экономикадағы табыстар
- •Еңбек табысының шамасы
- •Әлеуметтік қорғау қағидалары
- •Нысандары - сағаттық,
- •Түрлері - номинал,
- •Еңбекақы мөлшерлемелерін саралау критерийлері
- •Табыстарды бөлудегі теңсіздік дәрежесі
- •Джинни коэффициентімен (индексімен) анықталады
- •Халықаралық сауданың негізгі сипаттамалары
Инфляцияға қарсы саясат
Кейнсиандық үлгі – ақша сұранысын шектеу (пайыздық және салықтық мөлшерлемелерді көтеру);
- ақша массасын және мемлекет шығындарын азайту;
- бағаларды және еңбекақыны бақылау.
Монетаристік үлгі – салықтарды төмендету (өндірісті ынталандыру)
- еңбекақының өсуі шектеулі, ал бағалар еркін
- протекционистік саясаттың әлсізденуі.
Қр инфляция деңгейі
1992 ж. – 3006 % 1997 ж. – 11,2 % 2000 ж. – 9,8 % 2006 ж. – жоспар 7,2 – 8 %.
1993 ж. – 2266 % 1998 ж. – 19 % 2001 ж. –6,4 %
1994 ж. – 759 % 1999 ж. – 17,8 % 2005 ж. – 7,2 %.
Тауар тапшылығы, өндірістің терең құлдырауы,
Өндірілетін өнімнің жоғарғы қуат сыйымдылығы, материал сыйымдылығы, еңбек сыйымдылығы,
Жеке тауар өндірушілердің монополиясы (негізсіз баға көтеру).
Мемлекеттік бюджет тапшылығы,
Ақша шығару,
Мемлекеттің өндірістік емес шығындарының жоғарғы деңгейі,
Басқа елдердегі экономикалық дағдарыстардың әсері.
12-тақырып. Циклдік-экономикалық дамудың заңдылығы ретінде
Нарықтық экономиканың циклдік дамуы 200 жыл дерлік байқалуда. Алғашқы өнеркәсіптік дағдарыс 1825 ж. Англияда орын алды. Осыдан кейін 1836 ж. өнеркәсіптік дағдарыс Англия мен АҚШ-ты жаулап алды. Кейін дағдарыстар 7-12 жыл сайын дүниенің көптеген елдерінде қайталанып отырды. АҚШ-та және бірқатар еуропалық елдерде орын алған 1847 – 1848 жж. дағдарыс, шын мәнінде, бірінші дүниежүзілік өнеркәсіптік дағдарыс болды.
Қазіргі заман ғылымына циклдіктің 1380 астам түрлері белгілі.
Экономикалық цикл – бұл бір экономикалық дағдарыс басталуынан екінші дағдарыс басталуына дейінгі кезең және ол экономикадағы өрлеу және құлдыраумен сипатталады.
Цикл табиғаты осы уақытқа дейін аз зерттелген.
Экономикалық цикл кезеңдері және олардың сипаттары
К. Маркс экономикалық
цикл 4 кезеңнен тұрады деп есептеген.
- тауарларды қайта өндіру,
Дағдарыс- бағалар төмендеуі,
- несиелерді қысқарту,
- несиелік пайызды көтеру,
- табыстардың төмендеуі,
- өндірістің төмендеуі, - жұмыссыздықтың өсуі, - еңбекақының түсуі,
- банк берешектерінің өсуі,
- банктің күйреуі,
- кәсіпорындардың басқа салалардағы банкроттығы,
- акция бағамының төмендеуі.
Депрессия - өндіріс құлдырауы тоқтайды, бірақ өспейді,
- тауар артықшылығы бірте-бірте тарайды,
-сауда солғын жүреді,
- жалпы жұмыссыздық,
- төмен еңбекақы,
- несие пайызының төмен деңгейі,
- «өсу нүктелері» пайда болмайды және жандануға өту басталады.
Жандану – нарықтың жаңа жағдайларына бейімделген кәсіпорындар, тауар шығарылуын ұлғайтады,
- жаңа өнеркәсіптік құрылыс жүзеге асырылады,
- өндіріс инвестициялары өседі,
- табыс нормасы, несиелік пайыз мөлшерлемесі, еңбекақы көтеріледі,
- тауар бағалары көтеріледі,
- жұмыссыздық мөлшері шамамен азаяды.
Өрлеу - ЖҰӨ деңгейі дағдарысқа дейінгі ең жоғарғы нүктеден асады,
- өндіріс ұлғаяды,
- еңбекпен қамтылу өсіп, жұмыссыздық қысқарады,
- тауар сұранысы көбейеді,
- еңбекақы көтеріледі,
- еркін ақша капиталын ұсыну өседі,
- несие сұранысы көбейеді.
Бірақ өндіріс мөлшері бірте-бірте қайта төлем қабілеттілігі бар сұраныс шегінен шығып, нарық сатылмаған тауарлармен толып жаңа өнеркәсіптік цикл басталады.
I ЦИКЛ Өнеркәсіптік цикл және оның кезеңдері
(ұзақтығы – 12 жыл).
өрлеу
дағдарыс жандану
депрессия
Қазіргі заманғы экономикалық әдебиетте АҚШ экономикалық зерттеулердің Ұлттық бюросы (NBER) шығарған терминология кеңінен қолданады, осыған сәйкес цикл келесі төрт кезеңнен тұрады:
шың (бум),
қысқару (рецессия, құлдырау),
түбі (депрессия),
жандану (кеңею).
Экономикалық конъюнктураны сипаттау үшін бірқатар экономикалық көрсеткіштер қолданылады:
ЖҰӨ,
Жұмыссыздық деңгейі,
Жеке табыстар,
Өнеркәсіптік өнім көлемі,
Баға деңгейі және т.б.
II
өрлеу өрлеу
құлдырау бум қысқару құлдырау бум қысқару құлдырау
Циклдіктің ең маңызды себептерінің бірі деп экономистердің көпшілігі тұтыну мен инвестициялар арасындағы сәйкестіктің тербелуін атайды.
Басқалары цикл себептері мыналар деп есептейді:
ішкі: сыртқы:
негізгі капитал тозуы, - соғыстар,
нарықтық экономиканың болжанбайтындығы, - революциялар және басқа да күйзелістер,
мүдделердің баланссыздығы, - жаңа аймақтарды игеру,
өндіріс ішіндегі технологияның артта қалуы, - халықтың көші-қоны,
- өндірістік мүмкіндіктердің қайшылығы - шаруашылық байланыстардың үзілуі,
- технологиядағы артта қалу.
Экономикалық дамудың қазіргі кезеңіне экономиканы мемлекеттік реттеу және циклдік дамудың кейбір ерекшеліктерінің орын алуы тән:
цикл ұзақтығының қысқаруы (3-5 жылға);
дағдарыстардың әлсіреуі (ЖҰӨ төмендеу тереңдігінің азаюы);
цикл құрылымының өзгеруі (жеке кезеңдерінің аз уақытқа көрінуі).