Пайдалылықты максимизациялау ережесі

Yгде, А, В -сатып алынатын тауарлар;

MV –шекті пайдалылық;

-тепе-теңдік баға

· А

· В

Саны Х

Талғамсыздық қисығы

Талғамсыздық қисығы – бұл бірдей қанағаттандырылу әкелетін Х және У тауарларының жиынтығы.

Y

Талғамсыздық қисықтарының картасы

Жазықтықтағы талғамсыздық қисықтарының жиынтығы.

С Д

А

В V

X

У

Бюджеттік сызыққа әсер ететін факторлар

Х

У У

Х

Х

У

A

V

X

А – тұтынушылық тепе-теңдік нүктесі (оптимум) – бұл бюджеттік сызық пен талғамсыздық қисығының жанасу нүктесі.

Табыс – тұтыну қисығы «Баға – тұтыну» қисығы

У

Х

А. – тауар бағалары өзгермесе А – табыс өзгермейді, ал Х тауар

табыс ұлғаяды. бағасы өзгереді (азаяды).

Табыс тиімділігі

Алғашқы талғамсыздық қисығынан жоғары орналасқан жаңа талғамсыздық қисығына өту нәтижесінде тұтыну өзгеруінен көрінеді.

Алмастыру тиімділігі

Шекті алмастырудың басқа нормасымен талғамсыздық қисығы бойынша жаңа нүктеге ығыстырылғандағы тұтыну өзгеруінен көрінеді (MR,S).

У

1 – алмастыру тиімділігі.

2 – табыс тиімділігі.

А В

С

1 2 Х

7-тақырып. Сұраныс және ұсыныс теорияларының негіздері

Қоғамның шаруашылық өмірі оның жеке процестері арасында қажетті және тұрақты себеп-салдарлық байланыстар орын алғандықтан дамиды. Бір құбылыс себеп болады, ал басқасы оның салдары болады. Егер өндіріс үнемі өсіп, жетілдіріліп және халық табысы ұлғайып отырса (себеп), онда адамдар қажеттіліктері де өсіп отырады (салдары). Сондықтан экономикада қажеттіліктерді жоғарылату заңы қызмет етеді. Экономика дамыған сайын қажеттіліктер өсіп, түрлендіріліп отырады. Біреулері жойылып, басқа, жаңалары пайда болады, осының нәтижесінде қажеттіліктер құрамы өзгеріп, шеңбері кеңейе түседі, олардың құрылымы сапалы түрде өзгереді. Бұл жерде парасаттық және әлеуметтік қажеттіліктер бөлігі мен маңыздылығы артып, ал табиғи қажеттіліктер барған сайын ізгілене түседі.

Нарықтық экономика сұраныс пен ұсыныстың шексіз әрекеттестігімен сипатталады.

Сұраныс – бұл адамдардың тауар сатып алуға деген ықыласы мен қабілеттілігі. Сұранысқа баға және бағадан тыс факторлар әсер етеді.

Сұраныс Заңы – тауар бағасы неғұрлым төмен болса, соғұрлым оған деген сұраныс арта түседі.

Сұраныс қисығы – бұл сұраныс заңының графикалық бейнеленуі. Сұраныстың бағамен кері байланысы келесі себептермен түсіндіріледі:

1. Бағаның төмендеуі сатып алушылар санын ұлғайтады;

2. Тұтынушылардың сатып алу қабілеттілігін жоғарылатады;

3. Арзандаған тауардың қосымша бірліктерін сатып алуды пайдалы етеді.

Баға қызметі сұраныс мөлшерінің өзгеруіне әкеледі және сұраныс қисығы бойымен қозғалуды бейнелейді

(Д) P В

Р – баға,

А Q – көлем,

Д – сұраныс қисығы.

Д

Q1 Q2 Q

Сұраныс қисығымен жылжу баға өзгергендегі сұраныс мөлшерінің ұлғаюын білдіреді.

Р

Д2

Д1

Д3 Q

Сұраныс өзгеруі (сұраныс қисығының жылжуы) бағадан тыс факторлар әрекетінің нәтижесінде жүзеге асады. Оңға қарай жылжу – сұраныс ұлғаюы. Солға қарай жылжу – сұраныс төмендеуі.

Тұтынушылар табыстары,

Бір-бірін алмастыратын және бір-бірін толықтыратын тауарлар бағалары,

Тұтынушылар талғамы,

Үміттену.

Бағалар өзгеруіне байланысты сұраныстың сандық өзгеру дәрежесі сұраныс икемділігін сипаттайды. Сұраныс икемділігінің коэффициенті (КС).

Сұраныс көлемінің өсуі (%)

КС =

Баға төмендеуі (%)

Баға бойынша сұраныс икемділігінің шамасы үнемі – теріс сан. АҚШ-та тәжірибелік жолмен баға бойынша сұраныс икемділігі төмендегідей бағаланғаны анықталды (ұзақ мерзімде)

- кеңсе жабдықтары – 0,6,

- бензин – 1,5,

- тұрғын үй – 1,9,

- кино – 3,9.

Тауардың неғұрлым көп алмастырғышы болса, соғұрлым оның бағалық икемділігі жоғары болады (яғни ол тұтынушыға неғұрлым аз қажет болса.)

Егер сатып алушылардың төлеу қабілеті бағалар өзгеруіне әсер етпесе, икемсіз сұраныс пайда болады. Тұз, сіріңке бағалары қаншалықты жоғарылап, төмендеп жатса да, оларға деген сұраныс өзгермейді.