- •I бөлім. Экономикалық теорияның пайда болуы мен дамуы
- •Мазмұны
- •Меркантилизм
- •Маржинализм
- •Неоклассикалық
- •Институционализм
- •Экономикалық теория құрылымы
- •Экономика бөлінуі
- •Экономикалық теория мақсаттары
- •Өндірістік мүмкіндіктер қисығы
- •Жекешелендірудің негізгі мақсаттары:
- •Жекешелендірудің жағымсыз салдары
- •Кәсіпкерлік
- •Кәсіпкерліктің негізгі түрлерінің артықшылықтары мен кемшіліктері
- •Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті қолдайтын Заңдар
- •Табиғи өндіріс сипаттамалары
- •Тауар өндірісінің пайда болу себептері
- •Тауар шаруашылығына тән қасиеттер
- •Тауардың бірнеше анықтамасы бар.
- •Ақша жүйесінің элементтері
- •Баға масштабы
- •Эмиссиялық жүйе
- •Ақша айналымының жылдамдығы
- •Айналымдағы ақша мөлшері
- •Жеке меншік
- •Нарықтық экономика
- •Мемлекеттің кірісуі шектеулі
- •Командалық-әкімшіліктік экономикаға өтудің алғы шарттары
- •Нарықтық экономикаға өту кезінде елдердің топтастырылуы
- •Нарықтық экономикаға өту жолдары
- •«Шок терапиясының»
- •«Шок терапиясынан» шығу үшін қажетті шаралар
- •Нарықтық жүйенің сипатталуы:
- •Нарықтық жүйенің негізделуі
- •Нарықтың бірнеше анықтамасы бар:
- •Нарықтың негізгі белгілері
- •Нарықтар жүйесі
- •Еңбектің қоғамдық бөлінуі Өндіруші дербестігі, еркіндік Экономикалық оқшаулану
- •Нарықтың әлеуметтік институттары
- •Нарық құрылымының жіктелуі
- •Салалар бойынша
- •Сатылымдар сипаттамасы бойынша
- •Фирмалар түрлері
- •Фирма мүліктерінің түрлері
- •Фирмалардың құқықтық мәртебесі бойынша бөлінуі:
- •Нарықтық экономика жағдайындағы мемлекет ролі
- •Пайдалылықты максимизациялау ережесі
- •Талғамсыздық қисығы
- •Бюджеттік сызыққа әсер ететін факторлар
- •Сұраныс графиктерінің түрлері
- •Тепе-теңдік нүктесі үшін мыналар тән:
- •III бөлім. Жеке ұдайы өндіріс мәні мен заңдылықтары
- •Капитал айналымдылығы мен айналымы
- •Капитал айналымының саны
- •Құрал-жабдық -- 59,6 %
- •Негізгі және айналымдағы капиталды тиімді қолдану көрсеткіштері
- •Мамандандыруды қолданып, басқарушылық шығындарды қысқарту мүмкіндігі,
- •Аграрлық қатынастар
- •Бәсекелестік және монополия
- •Бағалардағы басымдылық – жетекші компания өз бағаларын белгілейді, басқалары соған ілеседі.
- •Жіө құнына есептелмейді:
- •Номинал жіө
- •Іұеж. Нарықтық шаруашылық субъектілері
- •Нарықтық экономикада операциялар номенклатурасының бөлінуі:
- •Есепке алуда қолданылатын шоттар:
- •Негізгі шоттар:
- •Активтер - бұл
- •Пассив – бұл кәсіпорынның басқа жеке және заңды тұлғалар алдындағы берешегі.
- •Кейнсиандық теория әдіснамасы
- •Ад қисығының ығысуына (оңға немесе солға) әсер ететін бағадан тыс факторлар
- •Аs жиынтық ұсыныс өсуінің салдары
- •Ад жиынтық сұраныстың учаскілерде
- •Тұтыну және қор жинау графиктері
- •200 В шығыны табыстан басым болады (қарыздар), оң жағында – оң қор жинаулар.
- •Халық тұтынуы - экономиканы анықтайтын басты
- •Оукен заңы
- •Филипс қисығы
- •Инфляцияны өлшеу
- •Инфляцияға қарсы саясат
- •Қр инфляция деңгейі
- •Экономикалық цикл кезеңдері және олардың сипаттары
- •Дағдарысқа қарсы саясат
- •Мемлекетпен ұсынылатын циклге қарсы реттеу
- •Циклдің негізгі түрлері
- •Дағдарыстан шығу екі жолмен жүзеге асырылуы мүмкін
- •Созылмалы депрессия себептері деп мыналарды атайды:
- •Экономикалық өсу тиімділігі
- •Экономикалық өсу сапасы
- •Экономикалық өсудің тікелей факторлары
- •Экономикалық өсудің жанама факторлары
- •Экономикалық өсу үлгілері
- •Неоклассикалықүлгісі
- •Кейнсиандық үлгі
- •Кобб – Дуглас үлгісі
- •Қр экономика өсуінің ауқымды мәселелері
- •Грэ тәсілдері, әдістері, құралдары
- •Ақша жүйесі және оның элементтері
- •Ақша жүйесінің элементтері
- •Несиелік-банк жүйесі
- •Ынталандырушы – экономикадағы ақша айналымын жылдамдату арқасында экономикалық процестерді жылдамдату.
- •Несие беру сипаты бойынша - банктік,
- •Несие жүйесі – бұл несие беру нысандары мен әдістерінің несиелік қатынастарының жиынтығы
- •Несие институттары
- •Банк жүйесі
- •Қр ұлттық банкі
- •Орталық (ұлттық) банк қызметі
- •Қаржы – қаржы жүйесі
- •Қаржы жүйесінің құрылымы
- •Мемлекеттік қаржылар
- •Мемлекеттік бюджет
- •Мемлекеттік несие
- •Мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржылары
- •Салық салудың негізгі қағидалары (а.Смит) қазіргі уақытқа дейін өз мәнін жоғалтқан жоқ
- •Лаффер қисығы
- •Салық элементтері
- •Қр салық түрлері
- •Мемлекеттің қаржы саясатының екі аспектісі бар:
- •Қазынагерлік саясат түрлері
- •Нарықтық экономикадағы табыстар
- •Еңбек табысының шамасы
- •Әлеуметтік қорғау қағидалары
- •Нысандары - сағаттық,
- •Түрлері - номинал,
- •Еңбекақы мөлшерлемелерін саралау критерийлері
- •Табыстарды бөлудегі теңсіздік дәрежесі
- •Джинни коэффициентімен (индексімен) анықталады
- •Халықаралық сауданың негізгі сипаттамалары
Алғы сөз
Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға өтуі кадрларды дайындау процесінің сапалы жаңартылуын қамтамасыз етеді. Несиелік және аралық оқыту жүйесіне көшу дәрісханалық сабақтар санының азайып, студенттердің дербес жұмысының ұлғаюын көздейді.
Берілген оқу құралының басты мәселесі – экономикалық теорияны, микроэкономика мен макроэкономиканы өз бетімен зерттейтін студенттер мен мамандарға экономикалық заңдардың, экономикалық категориялардың және қоғамдағы құбылыстардың мазмұнын көрнекі құрылымдық-логикалық сұлбалар мен графиктер көмегімен ашып көрсету. Экономикалық процестердің себеп-салдар байланысы, өзара тәуелділігі және қарама-қайшы сипаты берілген әдіс көмегімен ең тиімді түрде дәлелденеді, ал материалды көзбен көру оның студенттер жадысында бекітілуіне көмектеседі.
Автор оқу құралының мазмұнын ғылым мен тәжірибе дамуын ескере отырып жетілдіретін болады және де оқырмандардың сындарлы ұсыныстарын алғыс сезіммен қабылдайды.
I бөлім. Экономикалық теорияның пайда болуы мен дамуы
1-тақырып. Кіріспе
Экономикалық теория біздің заманымызға дейін V ғасырда, құл иеленушілік дәуірінде туындайды. Экономика туралы бірінші ұсыныстар Ксенофонт, Платон, Аристотель және басқа да ойшылар еңбектерінде беріледі. «Экономия» терминін ең алғаш Ксенофонт ұсынды. «Экономия» сөзі екі сөзден құралады: «ойкос» (үй, үй шаруашылығы), «номос» (білемін, заң.). «Экономияның» ең алғашқы түсінігі үй шаруасы, үй шаруашылығын жүргізу өнері туралы ғылым дегенді білдіреді. Сол уақыттың шаруашылығы негізінде табиғи, оңашалау болған және белгілі бір нормалар мен ережелердің жинағын қажет еткен. Аристотель шаруашылық қызметтің екі түрін ажыратқан: экономия және хрематистика = (байлық жасау өнері). Дегенмен заман өзгерді, онымен бірге сөз мағыналары да өзгерді, жаңа терминдер пайда болды, еңбектің қоғамдық бөлінуі жүзеге асты, тауар-ақша қатынастары пайда болды, экономика мемлекет көлемінде біртұтас ретінде қалыптаса бастады. Барлық елдер халық шаруашылығы туралы білім алу қажеттілігі пайда болды. Осыған байланысты «экономия» түсінігінің жаңа мағынасы пайда болды және ол «саяси экономияға» айналды, грек тілінен аударғанда «полис» - мемлекет, «ойкос» - үй шаруашылығы, «номос» – заң дегенді білдіреді. «Саяси экономия» терминін алғаш рет Айтуан де Монкретьен енгізді, ол 1615 ж. «Саяси экономия трактатын» жариялады, мұнда ол Франция патшасына экономикалық саясатты толығымен, сауданы мақұлдап өткізуді ұсынды және сауда өндірістің басты мақсаты болып табылатындығын дәлелдеді, өйткені тауарды жасау ғана жеткіліксіз (үй шаруашылығындағыдай), оны сату керек. А. Монкретьен жұмысы сол кезде туындаған саяси экономия ғылымына атау берді. Саяси экономия капитализмнің жаңа тәртібі туындаған кезде, XVIXVII ғғ. шегінде пайда болды, ол үкімет әрекетіне арналған жарлықтардың эмпирикалық жиынтығы болып табылды. Экономистер ағымдағы шаруашылық мәселелерін талдап, мемлекет табыстарын ұлғайтуға мақсатталған шешімдер ұсынған.
Экономикалық теорияның даму кезеңдері
Итальяндық «мер
канте» сөзі - саудагер, көпес мағынасын
білдіреді. Бұл мектеп өкілдерінің
ойынша:
- қоғам
байлығы тек саудада (сыртқы)
пайда болады; - ұлттық
игілік негізі алтын мен күмісті жинақтау
(жинақтау қажет); құнды металлдардың
елден шығарылуына тыйым салып, шет ел
тауарларын әкелуді қысқартуға, сауданы
кеңейтуге кеңес берген. Меркантилизм
сыншылары айтуынша: сауда
мәмілесінде ешқандай байлық пайда
болмайды, тек ақша тауарға және керісінше
алмастырылады; алмастырудағы
тепе-теңдік бұзылғанда, байлық тек бір
жақ пайдасына бөлінеді; тепе-тең
алмастыру жүргізілгенде, ешкімнің
баюы мүмкін емес.
Мазмұны
Теориялар
С. Томас Мен, А.
Монкретьен
Меркантилизм
Сове
Өндіріс
салаларын зерттеген, былай деп есептеген: - байлық
қайнары - өндіріс – ауыл шаруашылығы
болып табылады; - байлық
табиғи түрде пайда болып, табиғат
сыйлығы ретінде ұсынылады; -
байлық
мөлшері мыналар арқасында өсуі мүмкін:
а)
жердің
табиғи құнарлығы,
б)
байлық
өсу үшін капитал мен еңбек қажет.
Физиократтар (Ф. Кенэ, А.Тюрго.)