Qaytıp kel, búlbúllerim

(Gúrriń)

Hár jılı báhár kelgen sayın úyimiz qaptalında ósken baǵımızdı búlbúller ielep aladı. Bir-biri menen nama jarıstırıp atırǵanday tınımsız sayraydı. Atamnan sorap qalsam, búlbil ǵoy ol,-dep kúledi atam appaq tislerin kórsetip. Sonnan bir ápsana ayta basladı:

Ótmishte temirshi usta Dawıt dáwirine shekem quslar sayrawdı bilmegen eken. Dawıt usta temirdi payda etip, adamlarǵa onnan túrli zatlardı qalay islewdi úyretipti. Dúnyadaǵı haywanatlardıń hámmesi jıynalısıp ustanıń háreketlerin qızıǵıwshılıq penen gúzetedi eken. Dawıt ustanıń háreketin birinshi bolıp gúzetken adamlar temirshilik kásipti úyrenip alıptı. Quslar qansha dıqqat qoyǵanı menen bul mashaqatlı kásipti úyrene almaǵan eken, biraq solay bolsa da ustaxanadan jańǵırıp atırǵan seslerdi qıyalında saqlap qalıptı. Búlbúl uzaq kún boyı ustaxana aldındaǵı bir túp gúlge qonaqlap alıp ustanıń pútkil isin bayqap turıptı. Hátte Dawıt ustanıń sırnayda nama shalǵanın da yadında mıqlap saqlap qalıptı.

-Usı kúni keshte,-dep dawam ettirdi gúrrińin atam, - jumıstan sharshaǵan Dawıt ustaxana aldındaǵı sıpada dem alıp otırǵan eken, gúlzardaǵı búlbúl kúni boyı úyrengen dawıslardı qaytalaptı. Xızmetkerlerden birewi ustanıń tınıshın buzıp atırǵan bul qustı quwıp jibereyin dep atırǵanında Dawıt:

-Joq, onı quwmańlar. Dúnyadaǵı eń gózzal qosıqtıń ne ekenin bilesizler me, ol miynet quralınan shıǵatuǵın dawıs,-depti.

Sonnan berli adamlar búlbúl sestin esitkende tınısh turıp tıńlaytuǵın bolǵan. Atamnıń bul ápsanasın esitkennen keyin búlbúllerdi ayırıqsha jaqsı kóretuǵın boldım.

-Aytıp beriń, ata. Búlbúl qay jerde palapanlaydı?-dedim bir kúni atama.

-Onı ne qılasań? – Asıramaqshıman. Palapanın alıp… úyde qápeste.

-Bunıń bolmaydı balam, búlbúl qápeste sayramaydı. (Gúrriń, 225 sóz).

Bayan jobası:

1. Atanıń balaǵa aytqan ápsanası.

2. Temirshi usta Dawıttıń háreketi.

3. Búlbúllerdiń temirden shıqqan sesti qaytalawı.

4. Balanıń atasına sorawı.

Seyfulǵabit Májitov. Shıǵarmaları. Nókis, “Qaraqalpaqstan”, 1992, 190-191-betler.

Eki túlki

(Ertek)

Bir toǵayda eki túlki bar edi. Eki túlkiniń eki talabı bar edi: birewi dalanı, toǵaydı aralap, kóp qıyınlıq penen tamaǵın toydırar, ashlı-toqlı bolıp júrgen waqları kóp bolar edi. Sonıń ushın júdá arıq, nárenjan edi. Ekinshisi kútá hiyleker, shaqqan edi. Jaqın jerdegi awıllarda júrip, jurttıń tawıǵın, ılaq, qozıların alıp, páteńge keltirip, qolǵa túspey júrip edi.

Bir kúni eki túlki ushırastı, hal sorastı.

Urı túlki: -“Jora, sen kútá arıqsań, keseliń bar ma, ne boldı?”-dedi.

Arıqlaw túlki óziniń kún kórisinen zarlandı.

Urı túlki onı ayap óziniń qolaylı jerde, mazalı tamaqlar kórip qoyǵanın aytıp, sol kúni qonaq etip, tawıq etleri menen sıylamaǵa wáde qıldı.

Tawıq, qozınıń semiz etlerin esitip, awzınan suwı aǵıp turǵan músápir arıq túlki jalbıranıp qoya berdi.

Tún boldı, ekewi awılǵa ketti. Urı túlkiniń aytqanınday bir ketekten eki tawıq aldı.

Hiyleker túlki tawıqtıń alqımınan buwǵan, sestin shıǵarmay ǵana alıp ketti. Sada arıq túlki qalay jetti, solay ayaǵınan tislegen. Tawıq qıshqırıq salıp baratır edi.

Adamlar xabar taptı, iytlerin bosatıp, izinen quwdı. Hiyleker túlki ózin bir salmaǵa aldı. Tawıqtıń dawısı menen iytler arıq túlkige awız saldı, qolǵa tústi.

Hiyleker túlki uzaqtan “ne boldı?”-dep dawısladı.

-“Qolǵa tústim”,-dedi arıq túlki.

-“Endi qashan kórisemiz?”-dep soradı hiyleker túlki.

-“Erteń azanda teri bazarına barsań, terimizdi kórip qalarsań”,-dedi gódek túlki. (Ertek, 205 sóz).

Bayan jobası:

1. Eki túlkiniń ushırasıwı.

2. Hiyleker, urı túlkiniń usınısı.

3. Túlkilerdiń tawıq urlawı.

4. Sada túlkiniń ańqawlıǵı hám qolǵa túsiwi.