Qaraqalpaq qara úyi Tallaw diktantı Almasıq sózlerdi tabıń

Qaraqalpaq xalqı tariyxıy rawajlanıw jolında ózine tán turmıs jaǵdayların hám mádeniyatın dúziwge eristi. Olar ájayıp materiallıq hám ruwxıy mádeniyat dúzip, bul mádeniyat awıldan-awılǵa ótip biziń kúnlerimizge shekem jetip keldi.

Qaraqalpaqlarda jergilikli qurılıs materiallarınan jaylar salınǵan. Olardıń arasında shópker jaylar kóplep jaylar ushırasadı. Biraqta eń tiykarǵısı bul qara úy bolıp, oǵan xalqımız bar uqıbın jumsap, hár bir balaǵa hám qızına shaması kelgen adamlar úy qurıp berip úylendirip óz aldına shańaraq etiw dástúri keń dárejede rawajlanǵan. Altı qanatlı aq otaw qaraqalpaq xalqınıń tiykarǵı jasaw ornı bolıp, onıń ishi barlıq sán-saltanatı menen bezelgen.

Tiykarǵı bólegi kerege, uwıq hám shańaraqtan ibarat. Aq bas qur, qızıl bas qur, belbew, beljipler óz orınlarında tartılıp bul qara úydi bezep tur. Oń tárepinde er adamlarǵa, shep tárepinde hayal-qızlarǵa tiyisli nárseler, kiyimler bar. Tórdegi shańaraqqa quraq kórpesheler jıynalǵan. Bir sóz benen aytqanda toqımashılıq óneriniń barlıq úlgilerin usı qara úyden kóriwimiz múmkin. (143 sóz) (“Qaraqalpaq tili” sabaqlıǵınan)

Saylanba diktantı

1. Sinonimlerden damitant tabıw

1.Adım-qádem. 2. Báhár-kóklem. 3. Zúráát-ónim. 4. Ayrılısıw-ajırasıw-ayralıq, ayırıw. 5. Átirap-dógerek-aylana-ján-jaq, tum-tus. 6. Turpatlı, tulǵalı, deneli, gewdeli, jotalı. 7. Músápir, ǵárip, juwas, biyshara, paqır. 8. Jánjelpaz, urısqaq, dáwkes, shataq. 9. Hayyar, jalqaw, xoshjaqpas, erinshek. 10. Qamsıǵıw, kemseńlew, jılamsıraw, qapalanıw.

Turaqlı sóz dizbekleriniń mánilerin tabıw

Jumǵan awzın ashpaw – ashıwlanıw

Kózi túsiw – kóriw

Qulaq túriw – tıńlaw

Shashı tikke turıw – qorqıw

Dárya tassa tobıǵına kelmew – arqayınlıq

Kirpik qaqpaw – uyıqlamaw

Kóziniń qıyıǵın salıw – qaraw

Boyan-shıpalı ósimlik

Saylanba diktantı

Padaǵa ere almay, zorǵa ilinip kiyatırǵan bir eshki otaqlı jerge barǵanda shapqılap ketip artqı eki ayaǵına qadalıp, aldıńǵı eki ayaǵın búgip, ósip turǵan boyanlardıń tek ushabasın qırtıldatıp jep turǵanına dıqqatımızdı awdarǵan edik. Sol eshkiniń sol kúni mal jataqta tórt ayaǵın jayıp jiberip, túrtsekta oyanbay, ház etip uyıqlaǵanın, al keshte bolsa qaqańlap kiyatırǵanın kórdik. Sonda qıtaylılardıń boyandı tiriltiwshi ósimlik dep, biykarǵa sıyınbaǵanı yadıma tústi. Keyin bilsek, eshkiniń ókpesiniń isinip qabınǵanı, qala berse qarnı-bawırı awırıp turǵanı belgili boldı. Boyannan islengen dárilerdiń adamnıń on eki múshesi menen alpıs eki tamırınıń nawqasına taptırmaytuǵın dawa ekenligin qıtaylı hám tibetli táwipler álle qashan-aq dálillegen edi. Dárilik qásieti bar boyannıń jalańash tamırı biziń respublikamızdıń aymaǵında kóplep ushırasadı. Hesh nársege teń kelmeytuǵın bul boyannıń jalańash tamırları mazalı bolıp, óziniń quramına qant-glyukoza menen pektiń zatların jıynaydı.

Qıtay kitaplarında boyannıń tamırı dári islep shıǵaratuǵın eń qádirli shiyki zat retinde joqarı bahalanǵan. (146 sóz) (“Ámiwdárya” jurnalınan)