43. Вызваленне б. Ад гітлераўскіх захопнікаў.

Перамога Чырвонай Арміі пад Сталінградам (лістапад 1942г.), якая паклала пачатак карэнаму пералому ў ходзе ВАВ, і бітва на Курскай дузе (ліпень 1943г.), якая завяршыла карэны пералом. Пачатак вызвалення БССР звязаны з наступленнем восенню 1943г. войск Чырвонай Арміі. 23 верасня 1943 г. быў вызвалены 1-ы раённы цэнтр – г.Камарын. У лістападзе 1943г. быў вызвалены г.Гомель. Усяго ў Б. у выніку асенне-зімовага (1943-1944) наступлення савецкіх войск было вызвалена 40 раёнаў Магілёўскай, Віцебскай, Гомельскай і Палескай в-цей. У 1944г. пачаўся завяршальны этап ВАВ – поўнае выгнанне акупантаў з савецкай зямлі і вызваленне народаў Еўропы. Значную ролю ў рашэнні гэтых задач адыграла Беларуская наступальная аперацыя, вядомая пад кодавай назвай “Баграціён”. Лінія фронту у чэрвені 1944г. уяўляла сабой выступ, вядомы як “беларускі балкан”. Утрыманню гэтага выступу гітлераўскае камандаванне надавала асаблівае значэнне. Лінію абароны называлі “Фатэрлянд” (Айчына). Гэта падкрэслівала, што нямецкая армія абараняла тут рубяжы самой Германіі. У красавіку-маі 1944г. Генеральны штаб Савецкай арміі распрацаваў план аперацыі “Баграціён”. Для яго ажыццяўлення рыцягваліся войскі франтоў: 1-га Беларускага (камандуючы генерал Ракасоўскі), 2-га Беларускага (генерал – палкоўнік Захараў), 3-га Беларускага (генерал-лейтэнант Чарняхоўскі), 1-га Прыбалтыйскага ( Баграмян), а таксама Дняпроўская флатылія і партызаны. Дзеянні флатоў каардынавалі маршалы Васілеўскі і Жукаў. Аперацыя “Баграціён” пачалася 23 чэрвеня 1944г. Ужо на трэці дзень быў вызвалены Віцебск (“Віцебскі кацёл”), а затым Орша. 28 чэрвеня – Магілёў. Тады ж вызвалены Бабруйск (“Бабруйскі кацёл”). Раніцай 3 ліпеня 1944г. пачаліся баі за вызваленне Мінска. Першым уварваўся ў Мінск танк камандзіра ўзвода Фролікава, на ўсходней ускраіне Мінска – танкавы корпус Бурдзейнага. На працягу 3 ліпеня захопнікі былі выбіты з горада. 3 ліпеня быў абвешчаны Днем вызвалення Б. (у 1996г. па выніках рэферэндума – Днём незалежнасці РБ). Пад Мінскам у “катле” было завершана акружэнне больш чым 100-тысячнай групоўкі праціўніка. Частка ўзятых у палон прыняла ўдзел у так званым “парадзе ганьбы” летам 1944г. у Маскве. Услед за Мінскам 4 ліпеня быў вызвалены Полацк, 5 – Маладзечна, 16 – Гродна, 28 – Брэст. Такім чынам, да канца ліпеня 1944г. нямецка-фашыстскія захопнікі былі поўнасцю выгнаны з бел. зямлі.

“Рэйкавая вайна”: 1 этап – пачаўся ў час контарнаступлення савецкіх войск пад Курскам і працягваўся з 3 жніўня да сяр. верасня 1943г. У выніку на 40% скараціліся перавозкі для фашысцкіх армій. 2 этап – пад назвай “Канцэрт” праводзіўся ў др.п. верасня – кастрычніку 1943г., калі Чырвоная Армія ўступіла на тэр. БССР. 3 этап – пачаўся ў ноч на 20 чэрвеня 1944г. напярэдадні Беларускай наступальнай аперацыі “Баграціён”, і працягваўся да поўнага вызвалення Б.

Важнай падзеяй у б-бе супраць фашызму з’явілася адкрыццё ў чэрвені 1944г. другога фронту ў Еўропе. У канцы студзеня-пачатку лютага 1945г. савецкія войскі ў ходзе Вісла-Одэрскай аперацыі фарсіравалі Одэр, наблізіліся да Берліна. Берлінская аперацыя 16 красавіка – 8 мая (1 і 2 Белар. фронт). 8 мая ш прадмесці Берліна Карлхорсце ў прысутнасці прадстаўнікоў камандаванняў арміі СССР, ЗША, Англіі і Францыі прадстаўнікі Германіі падпісалі акт аб безагаворачнай капітуляцыі. 9 мая 1945г. – аб’яўлена святам Перамогі. 2 верасня 1945г. Японія падпісала акт аб капітуляцыі.

На франтах ВАВ змагалася 1 млн. 300 тыс. беларусаў. > 300 тыс. салдат і афіцэраў атрымала ордэны і медалі, 441 – звання Героя Савецкага Саюза, а чацвярым (лётчыку Галавачоў, камандзіры танкавых злучэнняў Гусакоўскі, Штутаў, Якубоўскі) гэта званне прысвоена двойчы. Легенда пра Трыфана Лук’яновіча, які вярнуўся на фронт пасля 3-га ранення, пры штурме Берліна спас нямецкую дзяўчынку, а сам быў смяротна паранены – правобраз для стварэння ў Берліне помніка савецкаму салтату. Усяго ў Б. было знішчана > 2 млн. 200 тыс. чалавек.