31. Беларусь ва ўмовах польска-савецкай вайны.

У лютым 1918г. Герм. аднавіла баявыя дзеянні на усх. фронте, з намерам ліквідаваць савецкую уладу. 3 сакавіка 1918г. Брэсцкі мірны дагавор з Германіяй. Пад германскай акупацыяй апынулася > частка тэр. Б. Лістападаўская 1918г. буржуазна-дэмак. рэвал у Герм. прывяла да выхаду Германіі з 1-й сусв. вайны. Савецкі улад 13 лістапада скасаваў Брэсцкі мір. Чырвоная армія распачала наступленне і да лютага 1919г. савецкая ўлада усталявалася амаль на усей тэр. Б.

У лістападзе 1918г. адрадзілася Польская дзяржава. Яе кіраўнік Юзаф Пілсудскі імкнуўся аднавіць Р.П. 2-3- лютага 1919г. на 1 Усебеларускім з’ездзе Саветаў прынята рашэнне аб стварэнні буфернай дзяржавы Літоўска-Беларускай ССР з мэтай прадухілення адктытай вайны паміж Р. і Пол. 14 лютага 1919г. адбылася 1-я польска-савецкая сутычка ля Бярозы Картузскай, якая і паклала пачатак вайне. 29 красавіка 1919г. Пілсутскі звярнуўся “Да насельніцтва былога ВКЛ” – “Я дам вам магчымасць вырашыць унутраныя, нацыянальныя і рэліг. справы так, як вы самі жадаеце, без прыгнечання Польшчы”. Нічога аб “федэралісцкай канцэпцыі” не гаварылася і у “віленскай дэкларацыі” (2 мая) – “Бацькаўшчына Касцюшкі, Міцкевіча належыць да Пол., як непадзельная частка”. Запіска кітаўніцтва “Стражы крэсовай” – “Канчатков. вынікам пол. палітыкі – далучэнне Б. да Пол. на аснове аўтаноміі”. 8 лютага 1919г. ЛітБел аб’яўл. на ваенным становішчы. 22 кастрычніка – захоплена сталіца Вільня. 8 жніўня – Мінск. 6 – сакавіка 1920г. – Калінкавічы, Рэчыца. 6 сакавіка 1920г. НКЗС накіраваў ноту на прымірэнне. Адказ. Польскім камандаваннем было ўтворана 2 франты: Паўд.-Усход. (Украінскі) і Паўн.-Усх. (Бел.-Літоўск.) 25 красавіка 1920г. войскі Пол. перайшлі у наступленне на Украіне. 6 мая 1920г. польскія войскі захапілі Кіеў. 29 красавіка 1920г. галоўнакамандуючым Зах. фронту быў назначаны Тухачэўскі. 11 ліпеня 1920г. быў вызвалены Мн. А да канца ліпеня 1920г. уся тэр. Б. была ачышчана. Савецкі урад быў за тое каб заключыць мір. Аднак Пілсуцкі адцягваў мірныя перагаворы. 13 жніўня 1920г. Чырвоная армія аднавіла наступленне. 16 жніўня польск. войска перайшлі ў контарнаступленне. 12 кастрычніка 1920г. былі заключаны перамір’е па якому ваенныя дзеяні павіны скон. 18 кастр.

18 сакавiка 1921 года падпiсаны мiрны дагавор памiж РСФСР (i БССР) i Украiнскай ССР, з аднаго боку i Польшчай — з другога. Да Польшчы адыходзiла Заходняя Беларусь з тэрыторьтяй у 108 тыс.кв. кiламетраў i насельнiцтвам больш чым 4 млн. чалавек(суч. тэр. Брэсцк., Грод., частка Мінск. без Мінска, і Віцебская). БССР звужалася да 6 паветаў. Акт аб’яднання Заходняй Беларусi з БССР 17 верасня 1939 года быў ажыццёўлены на падставе тайнай змовы Сталiна i Гiтлера шляхам узброенага ўварвання Чырвонай Армii на тэрыторыю Польшчы. 31 лiпеня 1920 года пасля вызваленяя з-пад польскай акупацыі цэнтральных i заходнiх раёна Беларусi ў Мiнску адбылося другое абвяшчэнне незалежнасцi БССР.

Беларуск. эсэры якія марыль аб прызнанні незалежн. БНР, абвешчанай яшчэ 25 сакавіка 1918г., рыбеглі да адкрытай б-бы з бальшав., узначаліўшы антыасавецкае Слуцкае паўстанне. Вынік: стала сапраўднай трагедыяй для бел. народа, яно азначала этнічны, тэрытар. Разрыў адзінага этнасу ў межах двух дзяржаў – савецкай Беларусі і Польшчы.

Бел. нацыян. рух у пераходны п-д ад вайны да міру

Заключэнне прэлімінарнага мірнага дагавора 12 кастрычніка 1920г. п/ж Пол., і Рас., Ук­ра., выклікала не­за­да­ва­ль­нен­не бел. паліт. гру­по­вак. 20 кас­т­рыч­ні­ка 1920 года бе­ла­рус­кія эсэры склікалі ў Рызе “беларускую на­цы­я­на­ль­на-палітычную кан­фе­рэн­цыю” спадзеючыся аб­’­яд­наць нацыян. сілы пад сваім кі­ра­ў­ніц­т­вам і стварыць адзі­ны агульны фронт барацьбы супраць Са­вец­кай улады. Па рашэнню “канферэнцыі”, белар. гру­поў­кі раз­гар­ну­лі дзейнасць па стварэнню так званай “зялёнай арміі”. Гэтым зай­ма­ўся П. Злоцкі. Праз яго беларускія эсэ­ры ка­ар­ды­на­ва­лі сваю дзейнасць з арганізацыяй Б. Савінкава “Саюз абароны радзі­мы і свабоды”. У Бе­ла­ру­сі дзейнічалі яго філіялы, аб’яднаныя ў паў­ноч­на-заходнюю ар­га­ні­за­цыю “Саюза”. Стварыць масавую “зялёную ар­мію” белар. эсэ­рам не ўдалося. Пачаўшы ўзброеную б-­бу, яны ста­ран­на мас­кі­ра­ва­лі сваю антысавецкую дзейнасць. Лі­да­ры ж буржуазных па­лі­т. груповак, суп­ра­цоў­ні­ча­лі з Польшчай, спадзе­ю­чы­ся на новую інтэрвенцыю супраць Са­вец­кай Р.

Правячыя колы Польшчы імкнуліся з дапамогай розных “інтрыг” уз­мац­ніць свае пазіцыі пры выпрацоўцы канчатковых умоў мірнага да­га­во­ра. Ад­ной з такіх была акцыя Б.Савінкава, якую пад­т­рым­лі­ва­лі краіны Ан­тан­ты. Прыбыўшы ў Польшчу па запрашэнню Ю. Піл­суд­с­ка­га, Савінкаў уз­на­ча­ліў ваенны аддзел Рускага палітычнага ка­мі­тэ­та. У к. кастрычніка 1920г. ў яго падпарадкаванні зна­ходзі­ла­ся > 60 тысяч бе­лаг­вар­дзей­цаў, аб’яднаных у арміі Пятлюры, Пе­ра­мы­кі­на, Якаўлева і Булак-Ба­ла­хо­ві­ча. Польскае камандаванне ра­зам з Вярхоўным Саветам Антанты рас­п­ра­ца­ва­ла план ваенных дзе­ян­няў супраць Савецкіх рэспублік з вы­ка­рыс­тоў­ван­нем гэтых фар­мі­ра­ван­няў. Аднак, не жадаючы, быццам, парушаць умовы прэ­лі­мі­нар­на­га да­га­во­ра, польскае камандаванне 21 кастрычніка 1920 года за­я­ві­ла аб с­пы­нен­ні адносін з войскамі Пятлюры, Перамыкіна, Якаўлева і Бу­лак-Ба­ла­хо­ві­ча. Ім прадстаўлялася поўная свабода дзеянняў. Армія Булак–Балаховіча б. сканцэнт. ў Ту­ра­ве і Давыд–Га­рад­ку.

12 кастрычніка 1920г. Бе­ла­рус­кі па­лі­тыч­ны камітэт у Варшаве заключыў дагавор з Булак-Балаховічам, ўзяў аба­вя­зак весці вярбоўку ў яго ар­мію, а Булак-Балаховіч – перадаць ка­мі­тэ­ту грамадзянскую ўла­ду на за­хоп­ле­най тэрыторыі. Аналагічнае па­гад­нен­не бы­ло заключана і з Б. Са­він­ка­вым. Беларускі палітычны ка­мі­тэт перадаў Булак-Балаховічу атрады “Зялёнага дуба”.

У пач. лістапада 1920г. армія Булак–Балаховіча перасекла дэ­мар­ка­цый­ную лі­нію і заняла Петрыкаў, Мазыр, Рэчыцу, Калінкавічы. Барацьбу з Бу­лак-Балаховічам вяла 16-я армія. 16 лістапада злучэнні 16-й арміі пе­рай­ш­лі ў нас­туп­лен­не. На працягу тыдня балахаўская армія была поўнасцю раз­г­ром­ле­на ў ра­ё­не Мазыра, Калінкавіч і Рэчыцы.

Адначасова адбылося “Слуцкае паўстанне”. Кіраўнікі Слуцкага Белар.Нацыян.Каміт. вырашылі абвясціць тэ­ры­то­рыю па­ве­та незалежнай. Польскае камандаванне спецыяльна за­цяг­ва­ла вывад сва­іх войск са Случчыны. 16 лістапада 1920 года з удзе­лам 105 чалавек адбыўся “з’езд”, згодна рашэнням, якога “Найвышэйшая Беларуская Рада” а’­бяў­ля­ла­ся вышэйшым органам дзяр­жаў­най улады на тэрыторыі Беларусі. Была аб­’­яў­ле­на яе незалежнасць у эт­наг­ра­фіч­ных граніцах, сфарміравана “першая бе­ла­рус­кая бры­га­да” у складзе двух палкоў, колькасцю каля 4 тыс. чалавек.

24 лістапада польскія войскі пакінулі Слуцк і адышлі за дэ­мар­ка­цый­ную лі­нію. Кіраўніцтва Слуцкай рады пераехала ў мястэчка Се­ме­жа­ва(8 км ад гра­ні­цы). 26-27 лістапада першы Слуцкі полк і другі Грозаўскі пачалі рабіць на­па­ды на заставы 8-й дывізіі 16-й арміі. Са згоды польскага ка­ман­да­ван­ня часці 16-й арміі былі уведзены у нейтральную зону на 3 дні. Пасля ўзб­ро­е­на­га сутыкнення пад Семежавым 6-7 снежня частка Слуцкай брыгады вы­му­ша­на была перайсці польскую мяжу, дзе была інтэрніраваная. Рэшткі Слуц­кай брыгады,скарыстаўшы адыход часцей 16-й арміі з нейтральнай зо­ны, распачалі напады на пазіцыі савецкіх войскаў. Былі за­ня­ты мястэчкі Се­ме­жа­ва і Вызна. У мэтах ліквідацыі гэтай групоўкі 19 снежня па­ча­ла­ся нас­ту­па­ль­ная аперацыя 8-й дывізіі. У выніку паўстан. перайшлі на по­л. тэр., дзе б. раззброены.

Пасля гэтага беларускія палітычныя групоўкі прымалі ўдзел у ар­га­ні­за­цыі антысавецкай б-бы на тэр. Савецкай Беларусі аж да 1925г., і падбухторванні ўзброенага паўстання ў Зах. Бел., каб да­лу­чыць яе да Літвы згодна з умовай, заключанай урадам БНР В.Ластоўскага ў ліс­та­падзе 1920 г.