27. Культура б. У пач. 20ст.

У др.п.19-пач.20ст. к-ра садзейнічала захаванню этнічнай самабытнасці народа. Яна з’яўлялася аб’ядноўчым фактарам, які спасобстваваў прабужденію нацыянальнай самасвядомасці. Усе вядомыя нацыянальныя рухі пачыналіся сса змаганнем за адраджэнне мовы. Багушэвіч “Не пакідайце ж мовы нашай бел., каб не ўмерлі!”. Пачалі распрацоўвацца пытанні нац.-дзярж. будучыні. Ніякая нацыянальная ідэя не можа быць зразумелай без вывучэння гісторыі этнасу => распрацоўка нацыян. канцэпцыі гістар. шляху Б. С-ма адукацыі: Свецкі х-р. У сел. мясц. - замест царк.-прыходск. Народныя вучылішчы. У гарадах – 4-х класныя пачатковыя вучылішчы. Дазволена адкрыцце прыватных школ. Недахоп кадраў – 1-ы настаўніцкі інстытут быў адкрыты ў Віцебску. Вышэйшую адукацыю можна было палучыць толькі за межамі Б. Адкрыцце прафесійных навуч. устаноў – Горацкае рамесленае і Гомельскае чыгуначнае вучылішча. Стан навуковых ведаў: Развіцце беларусазнаўства, звязанае з фармір. бел. нацыі. Гістар. даследав.: Мітрафан Доўнар – Запольскі (1867-1934), гіст., этнограф, - палажэнне аб існаванні самабытнага бел. народу (этнасу). Вацлаў Ластоўскі (1883-1938) – “Кароткая гісторыя Б.”(1910) – распрацоўка нацыян. канцэпцыі гістор. Б. Уладзімір Пічэта (1878-1947) – працы па гісторыі славян. народаў. Мацей Любаўскі, аўтар нарыса па гісторыі ВКЛ. Яўхім карскі (1861-1931), - 3-х томная работа “Беларусы”, яго працу называюць энцыклапедыяй беларусазнаўства. Аркадзь Смоліч “Геаграфія Беларусі”. Друк: пасля 1905-1907г. – ліквідацыя цэнзуры. 10-кі незалежных выданяў. У Пецярбургу створана выдавецкая супольнасць “Загляне сонца і ў наша аконца” (кіраўн. Браніслаў Эпімах-Шыпіла). Тут па ініцыятыве Каганца выпушчаны – 1-ы бел. буквар і “Першае чытанне для дзеткаў беларусаў”(А.Пашкевіч) і “Другое чытанне”(Я.Колас). Выданне ў Вільні Іванам і Антонам Луцкевічамі, Цёткай – газеты на бел. мове “Наша доля” (з 1 верасня 1906г. – 6 нумароў). Працягам становіцца “Наша ніва” – у 1907-1915г. была цэнтрам бел. нацыян.- культурнага адраджэння. Літ-ра: Разв. літ-най мовы адна з важнейшых прыкмет развіцця бел. этнасу. Стваральнікам класічнага нацыянальн. эпасу ўвайшоў у гістор. Янка Купала (Іван Луцэвіч, 1882-1942) – яго паэмы “Курган”, “Бандароўна”, п’есы “Паўлінка”, “Раскіданае гняздо”, верш “А хто там ідзе?”. Якуб Колас (Канстанцін Міцкевіч, 1882-1956) – яго 1-ы паэтычны зборнік “Песнт-жальбы” (1910г. у “Нашай ніве”), паэма “Новая зямля”. Максім Багдановіч (1891-1917), - зборнік “Вянок”, верш “Пагоня” – запавет паэта свайму народу. Алесь Гарун – зб. Вершаў “Матчыны дар” – тэма – родны край і яго мінулае, адраджэнне бел. нар. Алаіза Пашкевіч. Тэатральнае жыццё: дзейнасць 1-й праф. беларускай трупы Ігната Буйніцка. У Вільні на аматарскіх асновах дзейнічаў Беларускі музычна-драматычны гурток Алеся Бурсіса. Ён паставіў 1-ы п’есу Я.Купалы “Паўлінка”. Выяўленчае мастацтва: Юдаль Пэн у 1898г. у Віцебску адкрыў прыватную школу. У партрэтным жанры – Янкель Кругер. У пейзажным – Фердынанд Рушчыц – “Зямля”, “Млын”, “Мінск зімою”. Вітольд Бялініцкі – Біруля – лірычны пейзаж – “Вясна ідзе”. Арх-ра: Працягвае існаваць эклектызм пры якім выкарыстоўваліся рознастылявыя формы. Напрыклад – Касцёл святых Сымона і Алены (у народзе яго называюць Чырвоны). Ён быў пабудаваны у 1905-1910гг. Вайніловічамі. З’яўляецца стыль – мадэрн, распаўсюджанне атрымалі новыя тыпы пабудоў – чыгунач. вакзалы, прамыслов. прадпрыемствы, жылыя дамы. У п.20ст. каля в. Лясная быў пабудаваны мемарыяльны комплекс ў гонар 200-дзя перамогі Пятра 1 у Паўночнай вайне над шведамі (“маці Палтаўскай бітвы”), каля Віцебска і ў Кобрыне воінам 1812г.