35. Грамад.-паліт. І культурнае жыццё бсср у 30-я гг. 20ст.

Савецкая грам.-паліт. с-ма, якая усталявалася ў БССР у к.20-х г. х-ца поўным кантролем над усімі галінамі жыцця грамадства. Для такой с-мы была ўласціва наяўнасць усеагульнай дзяржаўнай ідэалогіі. З др.п. 20-х узмацняецца дырэктыўная с-ма кіраваня (дэрыктыўныя указанні). У пач. 30-х у бел. савец. грамадстве былі ўсе рысы таталітарнага палітычнага рэжыму. З сяр. 30-х гг. умацоўваецца рэжым асабістай улады, які звязаны з узнікненнем культу асобы Сталіна. Зліянне партыйнага апарата з дзяржаўным. Асноўныя падзеі грам.-паліт. жыцця БССР у к. 1920-х-30-я гг. былі звязаны са спыненем НЭПа і беларусізацыі, разгортваннем рэпрэсій і абвінавачванняў. У гэтых умовах Саветы, грамадскія арганізацыі, нізавыя органы самой партыі страчвалі сваю ролю. У той жа час павялічылася роля Народнага камісарыята ўнутраных спраў (НКУС), які стаў выкарыстоўвацца для распраў з тымі, чыя пазіцыя супрацьстаяла ці не супадала з афіцыйнай партыйна-дзяржаўнай. У 1937г. была прынята Канстытуцыя БССР. У ёй былі замацаваны шэраг дэмакратыч. правоў і свабод, права выбіраць і быць выбраным. (Вышэйш. органам улады быў Вярхоўны Савет БССР). Безальтэрнатыўны парадак выбару – калі адна кадыдатура – “выбар без выбару”. Ужыванне рэпрэсій. З 1929г. пачалося “раскулачванне” і высылка у аддаленыя раены заможных сялян, якія выступалі супраць калгасаў. Актыўных дзеячоў палітыкі беларусізацыі ўсё часцей сталі абвінавачваць у “нацыянал-дэмакратызме”.

З мая па чэрвень 1929г. працуе камісія ЦК ВКП(б) (Затонскі), якая абследавала практыку нацыянальнай работы ў БССР. =>З восені 1929г. – у СМІ, партыі, грамадск. свядомасці ўжо замацаваўся негатыўны фобраз нацдэмаўшчыны. У 1930г. зрабіў спробу самагубчтва Я.Купала, напісаўшы ў запісцы Чарвякову “лепш смерць фізічная, чым палітычная”. Вяршыняй сфальсіфікаванай кампаніі супраць “нацдэма” стала сфабрыкаваная справа Саюза вызвалення Беларусі (СВБ). У 1931г. за прынадлежнасць да СВБ было асужана 90 чалавек, сярод іх Жылуновіч, Ігнатоўскі, Баліцкі і інш. Пікам рэпрэсій стаў 1937г. была сфабрык. справа аб аб’яднаным антысавецкім падполлі на Б. на чале з кіраўнікамі рэспублікі Гікала (сакратар ЦК КП(б)Б), Чарвяковым (старшыня ЦВК БССР), Галадзедам (старшыня СНК БССР). У выніку былі рэпрэсіраваны 99 першых сакратароў райкомаў КП(б) з 101 райкома.

У 1939г. у час знаходж. На пасадзе кіраўніка НКУС БССР знаходзіўся Л.Цанава. Пачалася “контрбеларусізацыя”: 1. Скарачэнне колькасці бел.-моўных школ, чытальняў. 2. Змяншэння выдання белар. кніг, газет 3. Перавод справаводства на рускую мову 4. Змена кіраўнікоў бел. паходжання.

Развіццё к-ры Б-сі ў канцы 20-х-30-я гг. 20ст. атрымала назву “культурная рэвалюцыя”. На пачатак 1939г. доля пісьменных на Беларусі складала 80,8%. У 30-я г. было ўведзена ўсеагульнае абавязковае, а затым і сямігадовае навучанне. У 1922г. быў адкрыты Інстытут беларускай культуры (Інбелкульт), ператвораны ў 1929г. у Беларускую акадэмію навук (БАК), з 1936г. – АН БССР. У 1932 – Б. Дзярж. кансерваторыя, 1933 – Бел. тэатр оперы і балета, 1937 – Беларуская дзярж. філармонія. 1934 – у Мн. 1-ы з’езд пісьменікаў Б. – 100 дэлігатаў.

В деле воспит. масс в духе идео­лог. тоталит-ма заним. клубы, биб-ка, кино, период-ка Индустрил. потреб. подготов. ученых (расшир. АН БССР (14 НИИ). В области лит-ры выразит. проявил. разрыв м/д словом и делом. В нач. 30-х г. на «Всебел. и Всесоюзн. съезде писат.» б высказ требов о «послед проведен принц-ов соц реализма» —»идеализ ревалюц и сущ обществ. строя. Совет. чел-к стал воспев. как творец и хозяин нов. жизни. Это оказ. мощ. влиян. на народ, усилив в нем веру в спаседлив. сущ. строя. В 1928 Ленинград-киностуд. худ. ф.