37. Становішча зах. Б. У складзе польшчы (1921-1939гг.)

У выніку савецка-польскай вайны 1919-1920гг. =>18 сакавiка 1921 года падпiсаны Рыжскі мiрны дагавор памiж РСФСР (БССР) i Украiнскай ССР, з аднаго боку i Польшчай — з другога. Да Польшчы адыходзiла Зах. Б. (з тэр. у 108 тыс. кв. кiламетраў i нас. > 4 млн. чалавек (суч. тэр. Брэсцк., Грод., частка Мінск. без Мінскіа, і Віцебская). У складзе Польшчы яны атрымалі назву “крэсы ўсходнія” (усходнія ўскраіны). Анексіраваную тэр. польскія ўлады расчлянілі на 4 ваяводствы: Палескае, Навагрудскае, Віленскае і Беластоцкае. У сваім гаспадарчым развіцці Зах. Б. стала аграрным прыдаткам прамысловых раёнаў Польшчы, крыніцай таннай сыравіны і рабочай сілы. Прамысловасць Зах. Б. у 1938г. давала ў 9 разоў менш прадукцыі, чым БССР, хоць па тэр. і колькасці насельніцтва яны былі амаль роўныя. Толькі за 19291939 гг. у Палескім, Навагрудскім, Віленскім в-х – было закрыта > 200 фабрык і заводаў. Рыбочы дзень 12-14 гадзін. Зарабатная плата была менш, чым на ўласных польскіх землях. 85% насельніцтва займалася с/г. Памешчыкі, якіх было менш чым 1% ад усёй колькасці жыхароў, валодалі амаль паловай зямлі. 28 снежня 1925г. быў прыняты “Закон аб ажыццяўленні зямельнай рэформы” (аснованы на законе “Аб зямельнай рэформе” 15 ліпеня 1920г.): 1. Парцэляцыя – прадугледжвала продаж праз зямельны банк невялькімі ўчасткамі, ад 2 да 20 га. Польскі ўрад на практыкі яе скарыстаў для засяленне беларускіх зямель асаднікамі – былымі польскімі афіцэрамі. Да 1939г. у Зах. Б. было расселена каля 10 тыс. асаднікаў. 2. Камасацыя – ліквідацыя цераспалосіцы сялянскіх зямель – або хутарызацыя. Да 1939г. на хутары было пераведзена 43% усіх гаспадарак, якія карысталіся 45% усёй сялянскай зямлі. 3. Рэформа ліквідавала сервітуты – агульныя абшчынныя ўчасткі зямлі, у выніку чаго сяляне пазбывіліся пашы для жывёлы, вадаёмаў і сенакосаў.

У адпаведнасці з мірным дагаворам урад Польшчы абавязваўся забяспечыць бел. і укр. насельніцтву права на свабоднае развіццё культуры, мовы і выкананне рэлігійных абрадаў. Аднак гэтыя абавязацельствы не выконваліся. Да 1939г. амаль усе бел. школы ператварыліся у польскія, спынялася выданне бел. газет, часопісаў, забаранялася ўжыванне белар. мовы ў дзярж. установах і органах мясцовага самакіравання.

У 1926г. у Польшчы адбыўся дзяржаўны пераварот, у выніку якога да ўлады прыйшоў маршал Юзаф Пілсудскі. Палітычны і эканамічны рэжым, які быў устаноўлены ім, атрымаў назву “санацыі” (“аздараўленне”). Зах. Б. выконвала ролю “санітарнага кардону” – буфера п/ж СССР і капіталістычнымі краінамі з мэтай недапушчэння распаўсюджання камуністычных ідэй.

38. Рэвал.-вызвал. Рух у з.Б. (21-39). К-ра.

У выніку савецка-польскай вайны 1919-1920гг. =>18 сакавiка 1921 года падпiсаны Рыжскі мiрны дагавор памiж РСФСР (БССР) i Украiнскай ССР, з аднаго боку i Польшчай — з другога. Да Пол. адыходзiла Зах. Б. (з тэр. у 108 тыс. кв. кiламетраў i нас. > 4 млн. чалавек (суч. тэр. Брэсцк., Грод., частка Мінск. без Мін., і Віц.). У складзе Пол. яны атрым. назву “крэсы ўсходнія” (усх. ўскраіны).

К сяр.20-х аформ. 2 напрамкі нац-вызвал. руху:

І.Рэвалюцыйна–вызваленчы:

1. Камуністычная партыя Заходняй Беларусі (КПЗБ), створаная ў кастрычніку 1923 г. у Вільні. КПЗБ была часткай Кампартыі Польшчы на правах тэрытарыяльнай нацыянальнай арганізацыі. (Лагтновіч, Альшэўскі, Дубовік, Славінскі, Родзевіч, Канчэўскі). 2. Камуністычны Саюз іоладзі Заходняй Беларусі (КСМЗБ), які з’яўляўся аўтаномнай арганізацыяй камсамола Польшчы, створаная ў студзені 1924 г. (Андраюк, Анісаў, Дворнікаў, Майскі, Маслоўскі). 3. Беларуская рэвалюцыйная арганізацыя (частка эсэраў),якая ўзначальвала партызанскую б-бу. 4. Пад уплывам КПЗБ і КСМЗБ у 1925 г. аформілася масавая палітычная арганізацыя – Беларуская сялянская рабочая грамада (БСРГ), Браніслаў Тарашкевіч – старшыня, Рак-Міхайлоўскі, Валошын, Мятла. На студзень 1927 г. – каля 120 тыс. чал.

ІІ. Нацыянальна-дэмакратычны: складалі дэпутаты-беларусы, выбраныя ў польскі сейм, прыхільнікі Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР), якія стаялі за выкарыстанне парламентскіх форм б-бы. Члены масавай культурна-асветніцкай арганізацыі – Таварыства беларускай школы (ТБШ), створаная ў 1921 г. з адзінай мэтай: “распаўсюджваць і дапамагаць асвеце сярод беларусаў, пашыраць бел. школы і белар. асвету наогул”.

Польскія ўлады жорстка распраўляліся з удзельнікамі нац.-вызвал. Руху. У Бярозе-Картузскай быў створаны канцэнтрацыйны лагер, куды памяшчалі нязгодных з рэжымам “санацыі”. У студзені 1927г. польскімі ўладамі была разгромлена БСРГ. Грамада была забаронена. Дэманстрацыі пратэсту падаўляліся сілай, а 5 лютага 1927 г. у мястэчку Косава дэманстрацыя была нават расстраляна. Замест БСРГ→”Змаганне за інтарэсы сялян і рабочых”. Усюду дзейнічалі суды і карныя экспедыцыі. > 4 месяцаў баставалі раюочыя і сяляне Белавежскай пушчы. У 1935г. выбухнула паўстанне нарачанскіх рыбакоў, якім было забаронена свабодная лоўля рыбы (5 тыс. чал.).

У маі 1935 г. КПЗБ распрацаваў курс на супрацоўніцтва з бел. нац.дэмакр. напрамкам і стварэннем адзінага дэмакратычнага фронту ва ўмовах павялічэння фашыстскай пагрозы. Аднак у жніўні 1938 г. Выканкам Камінтэрна прыняў рашэнне аб роспуску Кампартыі Польшчы і яе састаўной часткі КПЗБ: яе кіраўнікі былі абвешчаны польскімі агентамі; намячалася збліжэнне Сталіна з Гітлерам. У 1956 г. абвінавачванні былі зняты.

Культура Зах. Б.: В 1927-1928 гг. у выніку дзейнасці БСРГ і ТБШ былі адкрыты беларускія і змешаныя бел.-пол. школы, працавалі беларускія гімназіі. Аднак у пачатку 30-х, яны амаль усе былі закрыты. Існавала Беларускае навуковае таварыства – даследаванні па гісторыі і к-ры бел. народа. Літ-ра: Піліп Пестрак, 11 гадоў правеў у турмах. У 1940г. ён выдаў зб. вершаў “На варце”, быў прысвечаны б-бе бел. народа за вызваленне. Максім Танк надрукаваў кнігу вершаў “Журавінавы цвет”, зборнік “На этапах”, паэму “Нарач”, якія былі канфіскаваны польскай паліцыяй. У сваіх творах ён імкнуўся паказаць духоўны свет бел. працоўнага люду. Мастацтва: Язэп Драздовіч– 1-м у бел. мастацтве пачаў касмічную тэму “Космас”, серыя “Жыцце на Марсе”, “Жыцце на Сатурне”. Ён аднавіў стварэнне насценых маляваных дываноў. Графічныя партрэты бел. князёў: Усяслава Чарадзея. Музыка: Рыгор Шырма – стваральнік бел. народнага хору, харавы дырыжор, збіральнік бел. народнай песні (> 2000), сакратар ТБШ.