9. Гуманизм принцибының жур-т иҗатына таләпләре.

Принцип – лат.с. “башлангыч”, д.а. – жур-т эшчәнлегенә куела торган таләпләр, чынбарлыкка карата мөнәсәбәтне билгели. Г. П . башка принципларның нигезендә ята. Ч. Журналист эшчәнлеге кеше һәм кешелек мәнфәгатьләренә хезмәт итәргә тиеш. Максаты – кешелек тормышын яхшырту, ярдәм күрсәтү.

Гум. пр-бы кеше шәхесенә журналистиканың мөнәсәбәтен белдерә. Г-м кешегә - үзкыйммәт, дип карый. Гуманизм түбәндәге критерийлардан билгеләнә:

1. гум-к пр. объектка нигезләнә. Тормышта гуманлы кешеләр дә, антигуманистик күренешләр дә күп. Кайсы темага язса да, журн-т тикшереләсе объектын гуманизм нисбәтеннән чыгып язарга тиеш. (файдалымы, юкмы?) 2. гум-к жур-ка гомумкешелек кыйм-ре күзлегеннән карарга тиеш. Гомумкешелек сыйфатлары бөтен өлкәдә дә бар – икътисадта – мәкерле байлар – намуссызлык... 3. кулланылучы алымнар да гуманлы б.т.

Гум-зм жур-т иҗатына түбәндәге таләпләрне куя: а) иҗтимагый төркем һәм шәхси мөнәсәбәтләр берлеге – тормыш күрен-н өйрәнгәндә гуманлы жур-т коллектив һәм шәхес гармониясен күздә тота. Шәхес, җәмгыять һәм кечкенә коллектив каршылыкларыннан, төрле иҗтимагый катлаулардан өстен б.т. Ж-т киресенчә туган каршылыкларны бетерергә тырыш-га т.

б) шәхес һәм социаль мөхит берлеге. Кеше шәхес буларак соц. мөхиттә формалаша. Антигумманистик мөхиттә гуманлы шәхес тәрбияләү шикле. Искәрмәләр дә б.м. Мөхит бн кеше мөн-н өйрәнгәндә кешенең С. Булуын һәм аның да җәмгыятьне үзгәртә алуын истә тотарга кирәк. Кешенең начарлыгын җәмгыятькә генә аударып калдыру да дөрес түгел, кеше җаваплылыгын тоярга тиеш, ләкин кеше – мөхит җимеше дә! в) Кешенең үткәне, бүгенгесе, киләчәге берлеге таләбе. Узган – бүгенгене, бүгенге – иртәгесен билгели. Бу – дәвамлылык принцибы. Кешенең узгандагы һәм бүгенге эшчәнлеге күздә тотылырга тиеш. г) максат һәм чаралар. Максатка бары гуманлы чаралар белән генә ирешергә кирәк. М.һәм чара бер яссылыкта ятарага тиеш. Әлеге пр. Таләбе- гуманистик максат гуманистик чаралар б–н алыштырылырга тиеш.Базар мөнәсәбәтен кертүне максат итеп куйдык, ә кеше онытылды.

Мәнфәгатьләрнең нисбәте:

- иҗтимагый м.

-коллектив м.

-Шәхес м.Бу мән-р каршылыкка кереп яши. Әмма шәхес м. Һәрчак өстен булырга тиеш.

Әгәр дә без кешене җәмгыятьнең кыйммәтле өлеше дип карыйбыз икән, җәмгыять тә гуманлы булачак.

10. Жур-ка - хәбәрдарлыкны тәэмин итү чарасы.

Журн-ка информацион эшчәнлек төре. Төп вазыйфасы – инф-я тупау, эшкәртү, тарату, реакциясен белү. Информациянең төрләре бик күп. 1.Механик -хәрәкәт төрләре(суксаң, тавыш чыга, бу инф. бер төре; 2.Химик- молекулалар хәрәкәте,3.биологик-җан ияләренең яшәеше,4.соц-ль инф. кешелек җәмгыятенә бәйле) Журн-ка беренче чиратта соц инф-гә игътибар итә.

“Инф-я” термины төрле мәгънәләрдә кулланыла.

“Инф-я” сүзе журналист-р тараф-нан, гадәттә, халыкара һ эчке актуаль яңалык-рны (бергә тупланган) ауд-гә җиткерүгә ярдәм итә. Шулай ук яңалык-рны җиткерү ө-н кулланыла торг.жанрларны характерлый(интервью, отчет, репортаж һ.б.)

Инф-я ролен төрле әсәрләр уйный – мәкалә һ очерклар, телефильмнар һ радиопьесалар.

Инф-я булып мәкалә, язма-ң баш исеме, газета полосасы да булырга мөм-н. “Инф-яне” киң аспектта ауд-гә кагылган барлык инф-я җыелмасы д.ат.

Жур-кадагы инф-я – ул сүзнең туры мәгънәсендә “мәгълүмат”. Аңа “газата” да, ТВ, комментарияле, фундаментлы инф-я керә. Ауд-я һәрбер журн-к әсәрдән инф-я алырга тиеш.

Билгеле бер максатта, билг.бер чара-р ярд.танып беленгән тормыш күренешләре һ төрле формада чагылд-н, төрле каналлар ярд.халыкка җиткерелә торг.инф-я – журн-к инф-я була. Массакүләм инф-я – төре әйберләргә караган инф. д.ат. Җәмг-ң төрле массаларына аталган.

Инф-яне аңлату:

1. инф-яләү һ хәбәр итү.

2. кешеләр арасында, үсемлек, хайв.арасында сигнал, хәбәр алмашу

Журн-т инф-нең составы:

1. соц.инф-я, 2. сәяси, 3. яшәеш, 4. иҗтимагый, 5. мәдәни, 6. халыкара;

Бер генә кеше дә үз тәҗрибәсенә таянып дөньяви мәгълүмат ала алмый.

Информация тиеш:

- яңалык алып килергә,

- аңлаешлы телдә язылырга

- ауд. мәнф-н, ихтыяҗ-н кайгыртырга

- актуаль

11. Жур-ның нәтиҗәлелеген күтәрү юллары.

Журналистика эшчәнлеге соңгы нәтиҗәгә исәп тотарга тиеш. (нәтиҗәлелек, тәэсирлелек, йогынтылык - шартлы бүленү) Тәсирлек – соц. институтларга ясала торган йогынты(партия, иҗтмагый оешма, власть) Журн-ң үз чыгышлары б-н ММЧ караучыга тәэсир итүе – йогынтылык. Тәсирлек б-н йогынтылык арас. киртә куеп булмый. Алар бик тыгыз бәйл-тә торалар. ММ ауд-гә йогнтыны үлчәү кыен. Тирәлек йогынты ясый.

Нәтиҗәлелекнең күрсәткечләре:

1.Сан күрсәткече (тираж, рейтинг) Ред. почтасы(хатлар);

2. Сыфат к-ре: кокрет соц. тикшеренүләр.(документлар б-н, күзәтү һ.б.) Әмма аларны санга да керетергә мөмкин. Алар үзара бәйле.

Югары нәтиҗәлелеккә ирешү – журналистның төп максаты. Моның өчен журналистикага бәйле булмаган объктив шартлар булуы мөһим:

Алар: - макрошартлар- җәмг. тирәлек.

- микрошартлар.-редакциядәге шартлар.

Болар икесе дә журналистның иреген тәэмин итәргә тиеш.

Журналистика нәтиҗәле булсын өчен, демократик җәмгыять булдыру зарур. Журналистлар объктив фикер йөртергә тиеш. Аларның бер максатта булулары да зур роль уйный. Нәтиҗәлелекне арттыру өчен, ж-ст ситуацияне анализлаганда кешегә мөрәҗәгать итәсен белергә тиеш. Соц. инст –р һ. ауд. реакция булдыру – ж-ст иҗатының күрсәткече. Проб-ны хәл итү соц. институтлардан тора. Нәтиҗәлелеккә ирешү өчен аларга журн-ң чыгышларын җиткерергә кирәк. Нәтиҗәсе булмаса, икенче кабат искә төшерү кирәк. Ред-я эше генә җитмәскә мөмкин, нәтиҗәлелек артсын өчен, юридик нигез булырга тиеш.

Сүз иреге матбугат ирегеннән башка булмый. Матбугат иреген тормышка ашыру өчен, икътисади бәйсезлекне тәэмин итәргә кирәк. Микрошартлар да роль уйный. Ред-р бүгенге заман таләпләренә җавап бирерлек булырга тиеш.

Һәвәскәр һәм профессиональ жур-ка да бар: һәв-р – иҗатның закончалыкларына стихияле рәвештә буйсына, проф.- закон-га аңлы рәвештә буйсына) Беренчедән, иҗат продуктының максат һәм бурычларын дөрес аңларга кирәк. Икен-н, сәләт – аны үстерү өчен тырыш! Бурычлары: 1. әлеге төр иҗат өчен кирәкле күнекмәләр өйрәнеп, аларны дөрес итеп куллану (жанр)

2. Һөнәри уңганлык (иҗатчы моңа кадәр кулланмаган шартларда да иҗат итә ала). Предметның яңалыгына гына нигезләнеп яңа иҗат җитештерелми. 3. Осталык (яңа иҗат шартлары + яңа тема, предмет+яңа иҗат итү алымнары)

Теләсә нинди иҗатчы өчен: 1. Сәләт, 2. Әлеге иҗат өчен тиешле күнекмәләр һәм белем үзләштерү дәрәҗәсе, 3. Иҗат продуктының максатын, фукцияләрен дөрес куллану: а) Күнекмәләргә ия булу, иҗат продуктының яңалыгы югары иҗат осталыгы нәтиҗәсендә түгел, объектның яңа булуы нәтиҗәсендә генә тәэмин ителә), б) булдыклылык баскычы. Иҗат продуктынның яңалыгы иҗатчының стандарт булмаган шартларда, яңача фикер йөртә алу нисбәтендә. в) осталык баскычы. Яңа шартларга яраклаша белү, иҗат процессында яңа алым һәм чаралар куллана алу нәтиҗәсендә ирешелә.

Димәк, нәтиҗәлелекккә ирешү:

- журналистның үзеннән;

-соц.институтлардан;

-ауд. йогынтысыннан тора.

Дүрт төрле нәтиҗә була:

1. функциональ(максатка ирешү)

2. Дисфунк-ль(нәтиҗә киресенчә була)

3. Функ-ль булмаган(көтелмәгән)

4. афунк-ль (нәтиҗә бөтенләй юк)

Журн-ст фун-ль нәтиҗәгә ирешергә тиеш(максатка омтылырга)

12. Жур-ның функцияләре. Функция – эш иту, башкару. Жур-ка функцияләре аның бурычларын, вазыйфаларын һ аларның үтәлеш характерын, нинди мәсәләләр чишүен, эчтәлек төрен билгели. Функц-р бн тәңгәл рәвештә жур-каның җәмгыятьтәге роле һ урыны ачыклана, ә аның аша журн-тларның эшчәнлек характеры ачыла. Җәмгыяткә нинди ысуллар бн адым ясавын күрсәтә.

1. Җәмәгатчелек фикерен туплау ф-се- җәмгыяттә баручы вакыйгаларга мөнәсәбәт, жур-ка бн җәм-т арасында диалектик бәйләнеш а) жур-ка җәмәг.фик. чагылдыра, б) аң формалаштыра...

2. фараз ф-се- бүгенгене язып (тарих), киләчәккә карап эш итү

3. тәрбия ф-се – 3 юл бн алып барыла: а) алдынгы тәҗрибәне өйрәнү, тарату; б) тискәре тәҗрибәне күрсәтеп, бетерү күрсәтә; в) җәм-ге проб-ны тотып ала белү, өйрәнү һәм чишү юлларын эзләү.

4. Күңел ачу – моһим ф-нең берсе, стресслардан чыгарга ярдәм итә торган фун-я. Зәвык югалтуга китерергә тиеш түгел (гедонистик ф-я).ТВ бик яхшы башкара бу ф-яне.

5. Пропаганда – җәмг-тә яшәп килүче теге яки бу карашны, закончалыкны өйрәнү һ ауд-ягә фикерне тарату, җиткерү. Күп очракта катлаулы ситуациядән чыгу юлын, стратегияне чагылдыру аша бара. Проп-да массакүләм аңның формалашуына, дөньяга карашының үсүенә исәпләнгән. Агитация – Фактлар бн эш итеп теге яки бу идеяне тормышка ашырырга чакыру(кискенрәк проп-да бн чагыштыр-да).

6. Оештыру – пропаганда һәм агитациядән башка була алмый. Тискәре тәҗрибәне инкарь итеп аңлатып, уңаен оештырырга чакыра.

7. Хәбәрдарлыкны тәэмин итү – җәм-не мәгълүмат бн тәэмин итү. Берничә шарты бар: 1. без жур-ка чаралары бн тормышның төрле өлкәсеннән М. бирергә тиеш. 2. Дөреслек. 3. Тәнкыйть өчен тыелган зоналар булмау.

13. Жур-ка иҗтимагый - сәяси эшчәнлек төре.

Җәмәгатьчелек фикерен чагылдыра, соц.проблемаларны яктырта һ соц.катлауларга аталган инф-я җитештерә. Массаларга юн-гән инф-я тәэсир итеп, ауд-нең аңнары, үз-үзләрен тотышы бн идарә итә. Жур-каның иҗтим-ый тормыш бн идарә итүе төрле соц.институтларга тәэсир итү ролен дә уйнарга мөмкин. Иҗтим-ый эшчәнлек – массалар, зур төркемнәр бн эш итә.

Иҗтим-й эшчәнлек үзәгендә сәяси эшчәнлек тә ята. Жур-ка идарә системасында катнаша. Сәясәт төрле төркемнәр бн бәйле. Һәрберсенең үз мәнфәгате, каршылыклар туып кына тора. Соц.төркемнәрне каршылыклардан азат итәргә тырышу – жур-каның төп омтылышы. Идарә итүче һ идарә ителүчеләр арасында маташа.

Иҗтимагый эчәнлек төре буларак, журн-ка:

-үз мәгъл-н җәмгыятькә бирә;

- мөнәсәбәтләрен җайга сала.

- Җәмг-ть үзидарә ителүче сист. Анда ММЧң роле зур

Сәяси:

- җәмг-ть б-н идарә итә. Ә идарә итү инф-сез була алмый.

14. Жур-да соц. тикшеренүләрнең вазыйфасы. Журн-ка җәмгыять проблемларын өйрнә. Соц-ә- җәмгятьне өйрәнә. Соц-я аерым кешеләрне өйрәнми, моның б-н журналистика ш-нә. Соц.ММЧны өйрәнә һәм аның нәтиҗәлелеген күтәрү өстендә эшли:

-ауд. өйрәнә;

-конкуренцияне өйрәнә;

-иҗтмагый пробемаларны өйрәнә;

-кадрларны өйрәнә;

Тикшерүләр:

-фундаменталь(җәмәгать фикерен өйрәнү)

-прикладная(заказ буенча билгеле бер ситуацияне өйрәнү)

Журн-ка әсәрен язганда соц-к тикшеренүләргә таянырга мөмкин:нисби һ.сыйфатлы була.

Нисби -күпчелекне үз эченә ала: анкета, контент-анализ, опрос, выборка;

Сыйфатлы:аз өлкәне тикшерүгә юнәлтелгән(тирәнтен интервью).

сыйфатлы– это ис. предполагает использование умственных операций, направленных на выявление сущности и выявление док-ов. Это ис. основано на восприятии, понимании, осмыслении и интерпретации содержания док-ов в соответствии с целью ис-я. При его осущ-ии сущ-ет больш. Возм-ть субъективистского подхода.

Төрләре: 1. этнографик метод – мәдәниятләрне өйрәнә,

2. кейс-стади – өйрәнү, тикшерү мисалы: төрмыштан берәр вакыйга мисал итеп алына да, аны мисал итеп кулланалар (кейс – вакыйга: мәс-н. ТРсы көне),

3. Тормыш тарихы – гадәти бер кешене әңгәмәдәш итеп алалар һ җентекләп аның тормыш юлын язып баралар;

4. Устная история – чел-к рассказывает не о св.жизни, а ситуативно расск-ет о чем-то.

нисби- здесь исп-ся всякие цифры. %, диаграммы, таблицы. Соц. измерения различ. сторон и св-в соц. явлений связано с поиском и использованием таких фактов, кот. могли бы служить их кол-ой хар-ой. К таким фактам отн-ся разнообразные предметы, события, поступки и суждения людей. Они позволяют правильно сформул-ть вопросы для анкеты, определить структуру ответов на них. Выборка – процесс отбора наблюд-я. Глав.часть соц. ис-я - принятие реш-я о том, что будут наблюдать, а что не будут.

Виды: 1. Контент-анализ- формализованный метод колич-го анализа.

2. опрос – письмен. (анкет-е) и устн. (интервью), по месту жительства, по месту работы, в целевых ауд-х (зрители в кинотеатрах, пациенты в клинике ит.др.), очные (личн.) и заочные (обращ-е с анкетой ч/з газету, ТВ, по телеф.), группов-е и индивид-е.

Соц. в работе редакции

1. авторы соц. ис. сами выст-ют со статьями или сообщениями в прессе и др. СМИ.

2. Данные опросов пост. в редакции от соц-ов в виде информ. смс

3. Соц-ги проводят пресс-конференции,

4. Редакции получают пресс-релизы из органов власти, либо от фирм, по чьему заказу проводи-сь ис-я в изложении не самих исследователей, а сотруд-в фирмы-заказчика,

5. Представители СМИ могут и сами заниматься поиском соц-их данных, используя спец. период. лит-ру, книги, дайджесты

Самое эффек-е – это когда соц-ги сами устраивают пресс-конференции, неэффек-но, когда редакции получают пресс-релизы из органов власти.

Нәтиҗә: Төп максаты- Журналистиканы камилләштерү. Ә бу нәрсәдә чагыла:

1. Ауд. – журналист мөн-н җайлау,

2. нәтиҗәлелекне арттыру(тәэсирлелек, йогынты)

3.инф-не җыю, тарату, реакция

4. Ауд. Мәнфәгатьләрен,ихтыяҗларын белү.