63. 1910-1917 Еллардагы татар жур-сы.

Демократик хәрәкәтнең яңа дулкыны б.к. Татар иҗт-й хәрәкәтендә дә 1 буржуаз рев-я чорында күтәрелгән мәс-ргә, эшләгән эшләргә яңача карау туа. Икътисад күрелмәгән дәрәҗәдә үчеш алуы капиталистик мөн-ң ныгуын тәэмин итә. Бу исәмонархиянең төп чагылышы – реакциянең килүенә китерә.Нәтиҗәдә демок-к хәрәкәткә яңа мөмкинлекләр ачыла. Шул шартларда буржуаз милләткә әверелгән тат. халкы өчен дә яңа сәяси хәрәкәткә юллар ачыла.

Матбугаторганнары сыйнфый каршылыкны читкәрәк куеп “Милләт берлеге” идеяләрен алга чыгара. Милләтне саклау, милли үзаңны үстерү, милләт тәраккые турында кайгырту – фикерләр, теләкләр, гамәлләр шул тирәдә туплана.

Цензура кысуларына карамастан, киң мәдәни-агарту вазыйфаларын үтәгән “Йолдыз”, “Вакыт” ларга өстәлеп, милләтпарвәр “Кояш”, “Ил” газетлары оеша. Журналлар арасында “Шура” (1908) татар халкының тарихын булдыру, мәдәни мирасын туплауны дәвам итсә, 1912 елда чыг. башл. “Аң” тат. әдәбиятын үстерү дәрте бн яна, аның теориясен булдыру юн.-дә эзләнә. Яңа ж-дан “Сөембикә”нең максаты – җәмәгатьчелек фикерен х.к. мәс-нә җәлеп итү, тат. х.к-ын милләтнең чын аналары итеп тәрбияләү өчен көрәшү.

“С-кә” (1913-1918) – Казан, 2 атнага бер тапкыр, әдәби-хокукый, икътисади, әхлакый, гыльми рәсемле ж-л. Нәшире, мөх-ре Ягъкуб Хәлили .

Аның битләрендә:

• Бала тәрб-се,

• Мәгариф,

• Кул эшләре,

• Гигиена, медицина, аш-су,

• Йорт-җир карау кебек темаларга урын бар.

Авторлары күп:

• Фәрелбәнат Сөләймания, Маһруй Мозаффария, Өммәгөлсем Терешкавия, Багбостан ханым, Мәһүбҗамал Акчурина, Зәйнәб Сәгыйдә, Гаян Мостакаева һ.б.

• Р.Фәхр., Сәгыйт Сүнчәләй, Вакыйф Җәлал, Н.Думави, Садри Җәләл, Шаһид Әхмәдиев, Миргазиз Укмаси һ.б.

“Мәктәп” (1913-1914) - Шиһап Әхмәров - ж-л милләтнең алга барышын тәрбия-мәгариф эшләре аша гына башкарып булуын ассызыклый.

Авторлар: Г.Исх., Г.Т., Г.Ибр., Ф.Ә., Ф.С.-Казанлы, Н.Думави, М.Биг., Һ.Максуди, Зәки Вәлиди, Ф.Туктаров һ.б.

Темалар: - милли тәрбия,

• татар теле, әдәбияты,тарихын өйрәтү мәс-ре,

• мәдәният үсешендә милләтнең берлеге һ. көче.

“Сүз” (1915-1916, Мәскәү, Г.Исх.) газетында да “милли бердәмлек” темасы ныклап күтәрелә.

“Балаларны милли рухта тәрбияләү, туры юлда баручы матб-т – халыкның бердәмлегенә, үсүенә, милли бердәмлеккә китерә”, - ди бу басма.

64. “Нур” газетасы тарихы

1905 (1914) ел, 2 сент. Питерда. Мөх-ре һ. нашире – Г. Баязитов. Беренче санда Н.газ мәсләге(максаты):

- Дуслык, күркәм мөгамәлә,

- гыйлем-мәгърифәт кирәклеге,

- 20 г. циви-нән төшеп калмау,

- Ислам дине кирәклеге.

Башта атнага 1,2,3тә чыккалый, соңыннан 1 ч.башлый. Төрек-татар газеты. Даимилеге югала, ай ярымга бер ч.б. Иң озын гомерле, иң күп сан биргән басмаларның берсе.

10 ел рәткә басыла, 310 сан д.к.

Беренче саннары Ильяс Мирза Бораганский басмаханәсендә, 1906 - үзенең махсус Электрик матбагасында, 1908 – Баязитовных шәхси типогр-дә басыла. Газет 4 битле, актуаль мәс-р кәтәрүче, Б-в күбрәк үзе яза.

1905-1909 – мәгърифәт,

- тел, милләт,

- дин,

- фәлсәфә.

Даими авторлар: Р.Фәхр. Һ.Максуди, Ф.Кәрими, Г.Исх, Г.Енекеев, Ш.Камал, К.Мотыгый, шулай ук Дәүләт Думасы әгъзалары С.Максуди, Ш.Мәхмүдов, Тәфкилев һ.б., дин әһелләре дә яза.

Рубрикалар: - эчке хәбәрләр,

• тышкы хәбәрләр,

• телеграф хәб-ре,

• фельетон,

• игъланәт.

• Чәчмә, Тезмә әсәрләр

1914дә туктаган “Нур” хәзер Әлфинур Гафурова ред-да чыга (Питер).

“Нур” 4 битле булып чыга, язмалар күбесенчә, Баяз-ов тарафыннан языла. Аның мәгърифәт, фәл-фә, дин, тл, милләт, һ.б. мәсь-гә кагылышлы язмалары чыга.1914 ябыла, бүгенге көндә Әлфинур Гафурова ред-да чыгуын дәвам итә.