76. А.Хәлим публицистикасы.

60 нчы еллар башында Н.С.Хрущев җылылыгы чорында әдәбиятка килә. Ул елларда әдәбиятка килгән шагыйрьләр Такташка охшаган, ә А.Хәлим үзенчәлекле, җилле- давыллы иде.

80 -90 елларда “ташландык” жанр булган публицистиканың моңарчы күрелмәгән остасы булып таныла. Тоталитар режимның кысынкы шартлары аны публицист итте. Уңай мисалга, мактауга корылган совет очеркының киләчәк сюжет сызыгын һ эчтәлеген таба. Бу елларда татар – башкорт очеркын матур әдәбият югарылыгына күтәрә. Шушы төр очерклар аны социологик пуб-кага алып килә.

А.Хәлимне татар дөньясына, Россиягә, якындагы “чит илләргә”, ерактагы чит илләргә таныткан әсәрләре, китаплары:

- “Язык мой – друг мой...” эссесы (“Дружба народов” ж-лы, 1988, 6 сан)

- “Книга печали или Записки аборигена” (Вильнюс, 1991)

- “Акылга мәдхия” (Казан, 1994)

- “Этот непобедимый чеченец...” (Чаллы, 1996)

- “Гомеремнең ун көне яки Бер җинаять эзеннән” (Тольятти, 1996)

- “Убить империю!” (Йошкар – Ола, 1997)

- “Веселая книга” (Чаллы, 1998)

- “Минем Түгәрәк Имәнем” (Казан, 1999)

Милләтара мөнәсәбәтләрне беренче тапкыр барл.кискенлеге, күтәрелгән теманың тирәнлеге бн барлык илне уйга салды.

Иҗатының төп проблемасы – тат.халкының бүгенге язмышын күзалларга тырышу.

2004 елда “Казан утлары” ж-да башлаган “Безнең заман герое” дискуссиясендә зур күләмле язмасы бн 2005 елда катнашты.

“Тәүбәгә килик!(Софья Губайдуллина ачык хат)”(“Тат.яшь”2007,20 февр).-С.Гөб-наның музыкаль уңышларына “Триумф” премиясе бирелү уңае б-н чыга.

-әлеге премия авылда, кеше яшәми торган җирдә, әмма сыерлар, сарыклар матур яшел аланда күз иркәләгән җәнлекләр тирәсендә язылган. Баксаң, ул Германиядә.

- “бер мәчет”

-“чәк-чәк кенә ашап китә беләсез”

- мер төзеткән(Колшәриф)

- Сөембикә(миф)

- митинг(руларны җәберлиләр, имеш)

- дин гармониясе(әти-әнисе)

Ул татар булса да, авылга кайтыр идеме икән? Аның өчен бит аңа “Тәфтилләү”, “Әллүкки”, “Кара урман”ны белергә кирәк. Ул аларны беләме?Юк.

77. Ф.Бәйрәмова – публицист.

(1950 – Саба собакасы)

8 еллык мәктәпне тәмамлагач, Саба районы “Җиңү байрагы” газетасына әдәби хезмәткәр эшенә алалар. Ике ел эшли, урта мәктәпне тәмамлый. Казан театр училищ-ң режиссер бүлеген тәмамлый.

Казан ТВ студиясендә эшли. Монголиядә яшәп кайта.

1978 елда Казанга кайткач, “К.Ут.” ж-не корректор булып урнаша, шунда каләм тибрәтә башлый.

1983-1989 – КДУ татфагын бетерә

1985-1986 – “Татарстан яшьләре”ндә,

1986-1987 – “Социалистик Татарстан” газ-да корреспондент, милләт тормышына багышланган күләмле пуб-к язмалары татар жур-да, халык арасында зур җанлану уята, кешеләрне гаделлек өчен көрәшкә өнди.

Беренче күләмле әсәре “Болын” повесте (1983 – “К.У”). Әдәби дөньяда бәхәсләр кузгата. Әсәрләре ихлас, саф, теле моңлы һ. бай.

Повестьлары: - “Чакырым баганалары” (1983),

• “Битлек” (1983),

• “Кем?” (1984),

• “Күл балыгы” (1984),

• “Кыңгырау” (1987),

• “Канатсыз акчарлаклар” (1988).

Соңрак әсәрләре китаплар булып басыла: “Болын” (1986), “Моң” (1991).

Публ-к эшчәнлеге: - шәхес культы еллары темасы,

• Һ.Такташ иҗаты б-ча хезмәтләре,

• Татар х.к. язмышы,

• М.Худяков исемен халыкка кайтару б-ча байтак эш башкара, “Рус халкының бөек улы” хезмәте

1990 елларда тормышында, иҗатында кискен борылыш. Илкүләм вакыйгаларда, үзгәрешләрнең уртасында кайный, татар халкының милли азатлыгы, ирек, гаделлек һ. демократия өчен көрәш сафына баса.

1992 елда оешкан “Иттифак” партиясе 5 ел буе “Алтын Урда” оппозицион газ. чыгара.

90 елларда күбрәк пуб-ка жанрында эшли:

- милләт, дәүләт бәйсезлеге,

- кеше хокуклары,

- телебез һ. динебезгә баг-н 100ләгән язмалары, Респ-ка һ. чит ил матб-да урын ала, аерым китаплар булып басыла:

• “Мәйдан татарларны көтә” (1993),

• “Дәверләр күчешендә” (1998),

Соңгы елларда иҗатындагы темалар:

• кырыс чынбарлык, кыскалык һ. кискенлек кебек логик элементлары,

• дөньяга фәлсәфи-фикри карау,

• дини нәсыйхәт,

• Ислам нигезендә яшәргә өндәү, рухани фәлсәфә,

• Төрки халыклар темасына да эзләнә (“Каф тавында төрки тамырлар” фәнни-пуб-к әсәре Төньяк Кавказда яшәүче төрки халыклар тарихы һ. бүгенгесе).

“Аргамак” ж-лы:

• “Заман кемнең заманы?”,

• “Без нинди милләт?”,

• “Коръән һ. кеше күңеле”

“Казан Утлары”: - “Хаҗ көндәлеге”

“Сөембикә”: - “Сайлаган юлың дөресме?” хезмәтләре һ. дини язмалары өр-яңа жанрга - рухани әдәбият жанрына нигез салуы турында сөйли.

“Таркалу кайдан башланды яки милли хәрәкәтне кемнәр тарката?”- Татар милли хәрәкәте эшчәнлеге турында яза. Милләт азатлыгы өчен көрәшне максат итеп куя. “Милләт кайчан да булса, азатлык яулый алырмы? Мафиозия структуралары б-н бәйле дәүләттә нинди бәйсезлек булсын?”

“Максатлар уртак – азат булу”

-Азатлык көрәшендә татар халкы ялгыз корбанны хәтерләтә.

“Дөнья картасы янында уйланулар”- Балыклар бер – бер ашыйлар, халыклар б-н дә шулай була.

“Атом утравында”(“Ядерный архипилаг”) татар авыл халкында тәҗрибә ясарга теләп(халыкны юкка чыгару йөзеннән), елгага отходлар ташлыйлар- “Маяк” станциясеннән.