59. “Аң” журналына гомуми сыйфатлама.

1912-1918 елларда Казанда Әхмәтгәрәй Хәсәни редакторлыгында чыгучы әдәби-нәфис ж-л (Ф.Ә. тәкъдиме, Тукай исем бирә). 16 битле, төсле тышл., 2 атнага бер тапкыр

Җав.сәркатиб- Зәйнәп Хәсәни (торм.иптәше), 1913-1914 – Г.Ибр., Тукай да булыша.

Әхмәтгәрәй Хәсәни – Тукайның теләктәше, тат. демокр-да күренекле урын тоткан. “Гасыр” ис. Нәшрият оештыра. “Аш остасы” тат. телендә беренче китап, рус-тат сүзлеге басыла. Тат. яшьләрен “ауропа әд-ты” бн тан-лык газет кирәк була башлый. “Аң” шулай туа. Исемне Тукай т.итә һ. беренче санда аның шиг-ре басыла.

Беренче рев-я чорында ирешелгәннәрне дәвам итәргә телиләр.

Г.Ибр. ж-га яңа бүлекләр өсти:

• х.-к. язмышы,

• танылган рәссамнәрнең иҗаты бн тан-ра,

• демократик идеяләр чаг-н яңа әдәби әс-р бирелә, яшьләргә мәйдан бирә,

• бик җитди, махсус рәвештә әд-т теориясе, жанр үзен-ге, тән-ть мәс-ре бн шөг-нә.

• Әдәби иҗат үзен-ге, гүзәллек категориясенә мөнәсәбәте, әд. нигезләре, әсәрләрдә типиклык мәс-ре,

• әд-ны Көнбатыш әд., аның тәҗрибәсе, эстетик фикерен үзләштерү исәбенә баету мәс-ре куела.

“Кешеләр табигате бн тормышта 3 нәрсәгә омтыла: хакыйкать, яхшы сыйф-к, күркәмлек. Әдәбият та шуңа омтыла, - дим яза Җамал Вәлиди.

Әдәби тшн-кә күп урын бирелә. Ж-л тирәсендә дем-к карашлы яшьләр туплана: Гөбәйдулла Газиз, Ф.Ә., Г.Т., Г.Ибр, Хәлфин, Рафикый

60. 20 Гасыр башында Җаекта чыккан демократик басмалар.

“Әл гаср-әл-җәдид” ж-лын 1904 нче елда Камил Мотыгый чыгарырга җыена башлый. Татар интелл-нә мәр. итә. Г.К. Казаннан, Р.Фәхр. Ырынбурдан, Тукай Җаектан катнаша.

Рәсми рәвештә беренче номеры 1906 елның 15 гыйн. чыга, моныңчы кулъязма рәвешендә йөри.

Эчтәлеге киң энц-к характерда, дин, мәгърифәт, милләт, әдәбият. Большевик идеяләре пропагандалана. Мотыгый Җаек большевикларына аларның идеяләрен таратабыз, дип с.бирә. Жур-ң юнәлеше дә иҗтимагый-сәясигә әверелә, икътисад темасыда кереп китә.

Максаты – милләтне саклап калу, азатлыкка ирешү, халык, миләтләр тигез хокуклыгын пропагандалау

Тукай зур ярдәм итә, һәр сан саен аның шиг-ре бн башлана, Крылов мәсәлләре тәрҗемә ителә. Гомумән тәр-мә үсеш ала.

Драма әс-ре басыла (С.Рәмиев “Низаглы мәдрәсә”).

Х.-к. азатлыгы өчен көрәш (М.Гафури “Туташ”).

“Фикер”. 1905, 27 ноябрь - 1907 ел. Сәяси-иҗтимагый газета. Тиражы- 5000 данә. Большевик карашлы. Тукай “Безнең милләт үлгәнме?”, “Хуссияте миллият” язмалары әлеге газетта басыла. Оештыручысы К.Мотыгый Төхвәтуллин. “Әл гаср-әл-җәдид” ж-н яшерен чыгара, әдәби түгәрәк оештыра, максатчан.

• Соц-демок-к партиянең карарлары басыла,

• Иске тормышны тән-ли,

• Илдә барган хәрәкәтне чагылдыра,

• Думага сайлау темасы (сул партиягә тавыш бирергә чакыра)

• 1906 да кушымта рәвешендә Казах телендә чыга башлау сәбәпле, казах халкына автономия бирү мәс-н яктырта.

• 1917 – “Хәбәрләр”

• 1920 – “Яңа фикер”

1905-1907 елда реалистик сатира формалаша. Көрәш рухындагы сүзләр, шиг-ридеологик көрәшнең коралына әверелә. Сатирик ж-л оештыруда Г.Т-ң өлеше зур. К.Мотыгый бн “Уклар” ж-н чыгара башлый (1906 июнь). Рәсми редакторы К.М., чынлыкта Г.Т.

6 номеры чыга да, 1906 нояб. ябыла.

Сатирик иҗатка мәйдан чыга. Карикатуралар, ачы көлү, көрәш функ.-се.

Максаты: мөселман кардәшләребеззне укларыбыз илә атып, яисә чәнчеп тизрәк йокысыннан уята. Ж-л башка милләт халыкларыннан үрнәк алырга өнди.

Революционерлар ж-га һөҗүм ясый, погром ясарга җыеналар.

1907 елда К.Мот-ны редакторлык һ. нәшрият хокукларыннан мәхрүм итәләр. Ул типографиясен сатарга мәҗбүр була.

“Фикер”- (1905)- патша сәясәтенә оппозициядә тора. Искелекне тәнкыйть итә, хатын-кыз азатлыгын яклый. Тиражы биш меңнән арткан чагы да була. Газетага рухи юнәлеш бирүче Тукай була. Ләкин полициягә реакцион көчләр басымы астында, нәшире һәм рәсми мөхәррире – Камил – Мотыйгый Төхфәтуллин 1907, 22 февралендә эштшн чикләтелә, газета башкалар каарамагына күчә, ләки н озак чыкмый, соңгы саны 1907ң 13 маенда. Ул атнага бер тапкыр, соңрак өч тапкыр дүрт битле. Барлыгы 73 саны чыга.

“Әлгасрелҗәдит” – “Яңа гасыр”1906,15 янв.- Руссиядә беренче әдәби – сәяси журнал. 1907 27 маена кадәр чыга. 17 саны чыга. Г. Тукай беренче шигырьләрен, әдәби – иҗтимагый мәкаләләрен бастыра. Биредә хәбәрләр, мәка-р, әдәби әсәр-р б-н дини, фәлсәфи, ислам мәдә-те чагыла. Ш.у. Пушкин, Гоголь, ТОлстой, Крыловның тәрҗ-ре даими бас. Журналның н-ре, мөх-ре Камил М.Т. Башта редакторын эштән читләтәләр, тиздән газ. Ябыла(1907)

“УКлар”- көлке журналы(1906 июнь-нояб). Татар телендә юмор-сатира-1се. Т-ң беренче сатиралары:”Һөд-Һөд”,”Кырмыска”,”Шүрәле” имз-ры б-н басыла. Әлеге журнал башка жур-га юл ача.Камил.