72. Г.Камал – публицист.

Революц.- демократик тат.матб-н башлап җибәрүчеләрнең берсе.

Гасыр башында ук, китап китап басу нияте бн полиграфия эшенә өйрәнә. “Мәгариф” кибете ача.

1906 елда Г.Коләхмәтов, Корбангалиевләр бн бергә “Азат” газ. чыг.башл. Төп оештыручы, фактик редакторы да Г.Камал.

Газета:

-халыкны сәяси тәрбияләү,

-демократик идеяләрне тарату,

-политик әсәрләр, мәкаләләр бастыра.

-Ленин, Маркс чыгышларын тәрҗемә итә.

Газ.сул фикерле, рев.рухта язылган мәкаләләр язылуы аркасында Г.Камал бн мулла Апанаев арасында идея каршылыгы туа. Апанаев акча бирүдән баш тарта. Г.Камал газ.тулысы бн үз өстенә алып “Азат халык” (1906) ис.бн чыг.башлый.

Әлеге газ.:

- марксизм нигезен аңлата,

- большевистик идеяләроне пропагандалый.

15 саны чыккач, Г.К-ны судка бирәләр...

Г.К.ның тәнкыйть мәк-ре, фельетон, очерклары “Йолдыз” газ. күренә башлый:

- “Думаны каршылап” – тасвирнамә булса да, интервью жанры шактый,

- “Депутатлар озату”.

1908 елда Г.К. Тукай бн “Яшен” сатирик ж-н оештыра. Милләт хакын ашаучыларга, капкорсак эшсез куштан муллаларга, хыянәтчеләргә каршы чыга. Үзе рәсемнә, карикатуралар да ясый. Алмашка “Ялт-йолт” ч.б. Юмор-сатира жанрын үстерүгә күп көч куя.

1912-1913 елларда “Йолдыз” хәбәрчесе буларак Төркиягә Балкан сугышы вакыйгаларын яктыртырга китә. “Истамбул мәктүбләре” юлъязмасы басыла.

Рев-гә кадәр кысрыклаулага карамастан, халык мәнф-ен яклавын дәвам итә, хөрричткә өндәгән язмалары ч.тора.

Рев-н соң “Кызыл байрак”, “Эш” газ. эшли, “Правда”, “Известие”нең тәрҗемәләрен бирә.

Русча-татарча сәяси сүзлек төзегән.

Төрле псевдонимнар астында көн кадагына суга торган сатирик парча, шигъри фельетоннар биреп тора.

1918-19 елларның канлы көрәшендә үзенең сыналган оператив ‘жанрына шигъри публиц-га мөр-ть итә: “Бәдәвам”китабы, “Мин сөям”, “Ять һәм ияне бетерү”

Камал төрле жанрларда иркен эш итә. Жанрлар байлгы аның күп төрле иҗтимагый – сәяси проблемалары укучыга җиткерү өчен, кулай формалар эзләүен, публи-к иҗатының да киң колачлы булуын чагылдыра. Аның сәяхәтнәмә жанры да бар: “Истамбул мәктүпләре”, Төркиягә махсус хәбәрче булып баруы б-н бәйле. Мәчетләрнең казармаларга, мәктәпләрнең, югары уку йортларының госпитальгә әйләндерелүе һ.б. тур язып, хатлар рәвешендә “Йолдыз” га җибәреп тора. Төркиядә төрле даирә кешеләре б-н очрашып, интер-ю ала. Үзе күргәннәрен сөйләү, публ-к фикерләрен, күңелдә туган хисләрен, үткән тарих, һәм үз заманы б-н бәйле рәв-ә укучыга тәкъдим итә.

73. М.Мәһдиев – публицист.

Беренче эше тәнкыйтьче буларак. Татар иҗтмагый фикер үсеше, әдәбият һ. әдәби тәнкыйть тарихы, халык авыз иҗаты әсәрләренә баг-н язмалар. Бертуган бубыйлар, Рахманколый, Сәгъди, Г. Рәхим, Ф. Сәйфи –Казанлы турында бай архив туплый. 67 елда “” Казан утларында парчалары чыга(Авыл тор-а баг-н), “Соц. тат-да” публицистик язмалары чыга.. “Ачы тәҗрибә ” – иң яхшы очерклар җыелмасы.

74. Г.Ахунов – публицист.

50 елларны иҗатка килә. Публицистика - әдип иҗатында аерым өлкә. Г.Ахунов публицистикасы журналист публ-ннан аерыла. Журналист публ-сы корыч логикага корылган, ә язучы публ-сында логикадан тыш ниндидер “мамыклык” бар. Г.Ахунов укучыга җанын ачып бирә, теге яки бу уңай бн тормыш детальләрен әйтә.

Ун ел буе “Казан утлары”нда эшли. “Литературная Россия” газетасының редколлегия әгъзасы, “Волга” жур-ында эшли, “Современник” нәшриятының редсовет әгъзасы була.

1985 елда үзенең 60 еллык юбилее уңаеннан 76 иң яхшы мәкаләсен сайлап “Чишмәләр бн сөйләшү” җыентыгы чыга.

- автобиографик материал

- повесть һ романнарның язылу шартлары, тарихлары

- заман турында уйланулары

- 50 – 80 еллар аралыгы вакыйгаларын үз эченә ала

- Татарстан нефтьчеләре һ химиклары

- Каз.университеты һ галимнәре

- Башкорт күршеләрнең дуслык туганлык тойгысы

- Себер җирен һ аның баһадирлары

- илдәге уңышларны һ җанны көйдерә торган тәртипсезлекләрен яза.

Ил, дөнья күләмендәге социаль- политик, әдәби- иьтимагый проблемалар хакындагы әңгәмәләрдә катнаша(СССР Верховный Советы депутаты була).

Г.Ахунов - иҗтимагый – политик темаларга баг-н күпсанлы мәкаләләр, замандашларының хезмәттәге батырлыкларын чаг-н очерклар, туг. Якның үткәне һ. бүгенгесе тур-гы докумен-ль язмалар авторы. Алар республика һ. матбугат битләрендә аерым җыентыклар һм китаплар рәв-дә дөнья күр-р: “Без яшибез Әлмәттә”, “Канатлар кая илтә”, “И, кадерле як” китап-ры. Публиц-ка һәм әдәби тәнкыйть иҗатында кайвакыт керешеп китә. (“Йолдылар калка”).

Язмалар:

1.“Соц-к Татарстан”(корреспон) газ-да 1979-1981 елларда мәк-ре басыла. “Зур җаваплылык”(Яшь язучылар б-н әңгәмә).

2. “Игътибар үзәгендә - заман герое” Г.А. язучылар съезды б-н әңгәмәсе.

Очерклары чыга(КАзан утларында)”Юллар чатында”1959.

Очеркларында ул хәзерге авылда эшчеләр сыйныфының хезмәт сөючән тырыш кешеләрен тасвирларга керешә.

75. А.Гыйләҗев – публицист.

Пуб- к эшчәнлеге 50еллар ахырына туры килә. 57-61 нче елларда “Чаян”, “Азат хатын”,”Совет әдәбияты”, журналларында эшли. Г-в үзенең күпсанлы тәнкыйть мәкаләләре б-н таныла. Аларда әдәби – иҗтимагый тормыш б-н бәйле әһәмиятле актуаль мәсь-р китерелә.

“Тынычлану зарарлы”(“Казан ут-ры”, 1983)- Чор прозасы турында фикер алып бара. Тарихи үрнәкләрне мисал итеп, бүгенге көн(үзе яшәгән чор) әдип, прозаиклары, публ-ры эшчәнлеген тәнкыйть күзлеге аша үткәрә. Рус әдәбиятын үрнәк итеп куя. “Илебездә иҗат өчен бөтен шартлар да булганда, башка халыкларда әдәбият, сәнгть гөрләп чәчәк атканда, безнең әдәбият, проза. Публ-ка нигзә шулкадәр тешсез, йомшак әле?”. Тик ятмаска чакыра- иҗат итәргә!!!!!

“Иң бәхетле халык”(“Соц-к Татарстан”)- Бөек җиңүнең 30 еллыгына баг-н. Бу бәйрәм халкыбызның батырлыгын раслаучы олы бәйрәм Татар халыкының нинди генә аяусыз көрәшләрдә дә батыр халык булуын яза. Татарстаннның ел дәвамында эшчәнлеген нәтиҗәле, файдалы дип таба. Әйтик, бишъеллыкныңКамАЗ төзелешенең, ГЭС,бик күп заводларның Россиягә бик табышлы булуын искәртә. Монда зур өлеш – халыкта, соңгы елларда халкыбыз рухи баеды дип саный. Алга таба да , шул юнәшлештә дәвам итәргә өнди.