87. Эссе-әдәби – публицистик жанр. Үзенчәлекләре.

Эссены прозаик этюд дип карарга була. Күбсенчә, анда сүз берәр предмет яки вакыйга турында гомуми планда бара.Эссе язучыга теманы яхшы белү генә итми, тәҗрибә, логик, фәлсәфи фикерләү базасы нык булырга тиеш. Француз телендә, эссе- “тэрҗемә” дигәнне аңлата. 16 гасырда инглиз әдәбияты тәнкыйтьчеләреэссены әдәби жанрга кертәләр. Чөнки асылда авторга гына кагылышлы хис – тойгыларны, кичерешләрне, шулар б-н бәйле фикерләне тасвирлау ята.

Шул исәптән, эссеның берничә төре билгеле:

1. Әдәби – тәнкыйди эссе, нигездә нинди дә булса вакыйганы анализлауга түгел, ә автор тарафыннан бирелгән субъектив бәя бирүгә корылган.

2. Фәлсәфи эссеның нигезендә яшәеш, яшәү, үлем, чыбарлык турында уйланулар ята. Гомумән, һәр эссеның нигезен күпмедер дәрәҗәдә фәлсәфи уйланулар ята. Бу фәлсәфилек, иң элек, автор фикерләнүенең субъектив булуында чагыла.

3. Оештыру э. – төрле хезмәт кешесенең эчке дөньясын ачуга нигезләнгән.

4. Фәнни – публицистик эссены еш кына очерк жанры б-н бутылар. Нигездә, әлеге ике жанрның уртак яклары бар. Шулай да, очркның нигезендә - факт, документ ятса, эссе өчен бу әһәмиятле түгел. Асылда барыбер язучы авторның хис – уйланулары, үзенә генә хас фикере ята.

И.М. Низамов язуынча, Эссе (лат. “Үлчәп карау” диг. Мәгънәдә)- инглиз һ. Француз телләрендә очерк, мәкалә мәгънәсеннән тәрҗемә ителә. Эссе – ул тәнкыйть жанры, нинди дә булса проблеманы ирекле рәвештә тасвирлый. Эссе авторы үз сайлап алган нинди дә булса әдәби, фәлсәфи һ.б. төрле проблеманы анализлый. Хәзерге публицистикада эссе – ул фәлсәфи теоретик уйланулар, эзләнүләр б-н сугарылган очерк яки мәкалә.(Рашат Низами “Кызыл җәй”, “Ут һәм җир” китаплары авторы.Аның “Казан утлары”нда – “Каләм алдым кулыма”)

Эссеның башка жанрлардан аерып торучы сыйфаты – автор “мин”е чагылу.

Эссе сыйфатлары:

1. Эссеның хассяте анда сурәтләнгән геройларның, күтәрелгән проблеманың турыдан – туры тормыштан алынган булуы зарур.

2. тасвирлау тәҗрибә, шәхси йөз аша булырга тиеш. Монысы ап – ачык, чөнки автор үз әңгәмәдәшләре б-н шәхсән очраша. Аларның сүзләрен үзе аша үткәреп, күтәргән проблемасы б-н бәйләп, монысы өстенә үз биографиясе, иҗаты, фикерләре б-н үреп бирә.

3.Эссе үзәгендә проблема булырга һәм ул тасвирланырга тиеш.

4. Проблема чишелеше дигәндә, мәсьәләне хәл иткән шәхес турында сүз йөртәбез. Ул проблема куярга, аны аңлатырга, башка язучылар фикеренә таянрга мөмкин, әмма нәтиҗәне исә бары тик үзе генә ясый.

5. Автор “мин”е. Автор үз тормышыннан мисаллар китерергә, җөмләләрдә “мин” алмашлыгы кулланырга, сөйләм беренче зат тарафыннан алып барыла.

89.Реклам текстын язу, төзәтү, бастыру үзенчәлекләре.

Реклам – ул жанр, чөнки үз теле, максаты бар.

Төрләре:үзреклам(абунәчеләр өн)

• яшерен реклам.

Максаты: Укучыга тәэсир итү. Барлык тел чаралары да шул максатка буйсындырыла.

• Калыплашкан реклам тестлары (стандарт),

• Махсус әзерләнгән реклам текстлары.

Р. текстында төп басымны үз өстенә алучы җөмлә, сүзтезмә б.т.

Баш исем – игътибар ны җәлеп итү ф-н үти (тектның эчтәлеген, р-ң максатын ачык белдерергә тиеш. М-н: Игълан – баш исем).

- гадәттә мөрәҗәгать рәвешендә була: гомуми, зур төркемгә, аерым катлауга

- башка төс, башка төрле шрифт, форма,

- гел кулланылучы баш исем отышлы була ала,

- кабатлаулар җәлеп итә (“ТЯ”- “Без әйттек!”, “Без кабат әйттек!”),

- баш ис. булмаса, төрле типографик элементлар бн аерылып тора (беренче хәрефне башка төс, зурайту, эмблема бн бирү һ.б.)

Рубрикалар : “Укырга кая керергә?”, “Белдерүләр”, “Театр”, “ТВ”,

• махсус рубрикалар “Реклама” (“ВТ” – “Балкыш”, ТЯ – РИК: реклама, игъланнар, котлаулар),

• тематик рубрикалар (“Үз тиңемне көтәм”, “Син-миңа, мин-сиңа”)

Тектның эчке төзелеше: 1. Башлам - риторик сорау, өндәү: “Сез беләсезме әле?”),

1. Төенләнеш - төп мәгълүмат,

2. Очлам - өмет белдерү, рәхмәт әйтү, киңәш итү.

Реклам текстына таләпләр: - ачык, кыска (истә кала),

- тест бн баш ис. арасында өстәмә баш исем кую игътибарны арттыра,

- абзац кыска, колонкалар тар, шрифт эре,

- сурәт (фото)

Рекламга фотосурәт ясау остасы – Николай Александров.

90. Жур-ка һәм риторика. Иҗади бердәйлек алымнары.

Риторика – мәгълүм бер тәгълиматкә инандыру. Р-ка нәфис сүз бн ышандыру сәнгате.

Р. да жур-ка да фән + сәнгать.

Р. жур-ка бн уртак нинди төшенчә - категорияләр бн эш итә?

Экстралингвистик, паралингвистик чаралар.

акыл, уй, фикер

- күңел, җан, хис

- тел, сүз,сөйләм

- телдән башка чаралар (тавыш, тон, интонация, басым, пауза, ритм, хәрәкәт, ым, ишарә)

Р.-ң нигезләре: - мантыйкый (сөйләм агымы мантыйкка буйсынырга тиеш, эзлеклелек),

- методлары: индукция, дедукция, анализ, синтез.

- дәлилләү.

Риторика бн психология:

Сөйләм барышында аудиториянең психолог-к үзенчәл-н истә тоту, СИ, СА, СН, СШ – һәркайсын нечкә тоемлау.

Риторикада педагогик алымнар:

• тәрбия бирә,

• белем бирә.

Риторик сөйләмгә булган таләпләр:

- төгәл, аңлаешлы, ачык,

• кыска, җыйнак,

• сөйләм сафлыгы,

• сурәтлелек, аһәңлелек

Иҗади бердәйлек:иҗат алымнары. Фикер җиткерүгә ярдәм итүче алымнары: