12. Сацыяльна-эканамічнае развіццё вкл ў 14-16 ст.

Аснову эканамічнага развіцця ВКЛ у 13-16 стст. складала с/г. Асноўным сродкам вытворчасці з`яўлялася зямля. Вярхоўным уласнікам зямлі з`яўляўся вялікі князь, землі падзял. на дзярж. (воласці і гасп. двары) і прыватныя (свецкія і царкоўныя маенткі). Воласць звычайна аб’яд-ла некалкі весак і з’яўлялася тэр. адзінкай.

Рост феад. земляулад. адбыв наступ. шляхамі:

1. вял. князь надзяляў сваіх подданых і дараваў царкве.

2. буйныя феад над. подданых і царкву.

3. купля-продаж, залог.

Існнавалі наступныя формы надз. зямлей:

да волі, да жывата, на вечнасць.

Тры катэгорыі сялян: 1) людзей пахожых, 2) людзей непахожых, 3) чэлядзь нявольную.

На працягу дадзенага пер-яду адбываўся працэс запрыгоньвання сялян. Этапы:

• Прывілей Казіміра(1447 г.), якім абмяжоўваліся сял. пераходы з дзяржаўных на прыватнаўласніцкія землі.

• Першы статут (1529 г.), паводле якога сяляне страцілі права распараджаца зямлей без згоды феадалаў

• “Устава на волакі 1557” замацоўваў сялян за прынятымі імі надзеламі – волакамі

• Другі статут ВКЛ 1566 – 10 тэрмін пошуку сялян

• Треці статутВКЛ – 20 тэрмін пошуку сялян

У 1557 г. Жыгімонт ІІ Аўгуст у сваіх уладаннях правёў аграрную рэформу, якая мела на мэце ўпарадкаваць сял. землекарыстанне, каб павялічыць свае даходы. Вынікам рэформы было шырокае распаўсюджванне новага віду гаспадарання – фальваркава-паншчыннай сістэмы. Гэты від заснаваны на працы сялян. Фальварак быў арыентаваны на рынак. Яго ўзнікненне прыпадае на 2-ую палову 16 ст., што было звязана з рэзкім побытам на збожжа на рынках Зах. Еўропы, на якую была арыентавана эканоміка ВКЛ. Згодна з уставай на ваолокі праводзілася нов. землеўпарадкаванне. За адзінку вымярэння зямлі і ў той жа час за адзінку падаткаабкладання прымалася валока. Лепшая зямля адводзілася пад гаспадарскі двор(фальварак). Памеры фальваркаў былі розныя(ад 8 да 15 валок): 200-400 гектараў зямлі. Мэтаю рэформы было павел)чэнне даходау дзяржавы шля­хам змяяення! пазямельных адносш: перахо-ду ад йстэмы сцагнання падатку з сям'1 да cic-гэмы спагнан ня падатку з зямл1, у залежнасц! ад яе колькасщ i якасц. На-дзел сяляне атрымл1вал1 у трох палях, шт6"ув6дз!ла прыму-совае трохполле i спрыяла росту ураджайнасцх.

Адпаведна «Уставе на валок!» надзелы был! двух в1дау:

1. за цяглыл надзелы сяляне адпрацоувал! паншчыну

2. за асадныя надзелы сяляне плащл! чынш Сяляне супрац1улял!ся рэформе, Формам! супр-ня сталі адмовы прымаць валокі, уцёкі, узброеяыя зыступленю. Абагульняючы вышш рэформы, можна выдзелщь на-ступаыя;

1. рост даходау скарбу i феадалау;

1. пераход ад падворнага да пазямельнага падаткаабкладання сялян;

2. укараненне перадавой агратэхшк! — трохполля i павышэнне вытворчасц! с/г працы;

3. разбурэнне сялянскай абшчыны на захадзе i у цэнтры Беларус!, пераход сялян у гэтым pariene да падворнага землекарьхстання;

2. запрыг-нее сялян;

6) канчатковае афармленне феадальнай саслоунай карпаратыунасщ

7) развщцё гандлю i таварна-грашовых адносш, Прыгонн1цкая йстэма была'асноунай перашкодай да росту гарадскога насельнГцтва Большасць гарадоу і мястэчак належал! вя-лакаму князю л1тоускаму, Да сярэдз1ны XVI ст. гараджане вылучыл!ся як самас-тойны сацыяльны слой грамадстна, аб чым сведчаць Статуты 1529 i 1566 гг Гэта саслоуе атрымала назву мяшчане.

Дзеля абароны сваіх інтарэсаў рамеснікі стваралі ўласныя карпарацыі(цэхі). Галоўная мэта цэха – гэта ахова гарадскога рынка ад канкурэнтаў як з іншых гарадоў, так і ад нецэхавых рамеснікаў унутры горада(партачоў З канца 14 ст. дзярж. улада ў ВКЛ пайшла на дараванне гарадам самакіравання на аснове магдэбургскага права. 1387 г. – Вільня, 1390 г. – Брэст, 1391 г. – Віцебск і Магілёў, 1396 г. – Гродна, 1499 г. – Менск. Магістрат кіраваў у горадзе з магдэбургскім правам, які складваўся з рады і лавы(суд па крымінальных справах). Члены рады і лавы выбіраліся з заможнай вярхушкі, на чале магістрата стаяў войт, якому належыла вышэйшая судовая выканаўчая ўлада. Паўсядзённы нагляд за дзейнасцю магістрата ажыццяўляў намеснік войта – лент-войт. Радцы са свайго асяроддзя выбіралі 3-х, 4-х бурмістраў, якія па чарзе старшынствавалі на пасяджэннях рады, наглядалі за гарадскім парадкам, выдаткамі гарадск. казны. Пасяджэнні магістрата праходзілі ў будынку магістрата. Жыхары такіх гарадоў вызваляліся ад улады і суда дзярж. адміністрацыі і ад выканання феад. павіннасцей.