53. Культурнае жыццё бсср у сярэдзіне 50-сярэдзіне 80-х гг. 20 ст.

За гады ВАВ у рэспубліцы была амаль поўнасцю знішчана матэрыяльна-тэхнічная база школ, тэхнікумаў і ВНУ, загінула шмат настаўнікаў, выкладчыкаў і вучоных. Аднак да 1950 г. сетка школьнай, сярэдняй спецыяльнай і вышэйшай адукацыі была адноўлена. У рэчышчы агульных спроб рэфармавання 50-х гг. праходзіла і рэфармаванне сістэмы адукацыі, але ў асноўным сярэдняй школы. Вялікія зрухі адбыліся ў развіцці бел. навукі, асабліва яе флагмана – Акадэміі навук. Значных поспехаў бел. навука дабілася ў такіх абласцях, як матэматыка, спектраскапія, люмінісцэнцыя, квантавая электроніка, ядэрная фізіка, парашковая металургія, біялогія, геалогія. Таксама развівалася гуманітарная навука. У прыватнасці, была выдана “Гісторыя БССР” у 5 тамах і “Беларуская Савецкая энцыклапедыя” у 12 тамах. У бел. літ-ру прыйшлі маладыя пісьменнікі і паэты: празаікі І. Шамякін, Я. Брыль, І. Мележ, А. Кулакоўскі, паэты К. Кірэенка, А. Вялюгін, драматургі А. Макаёнак, К. Губарэвіч. Большасць твораў прысвячалася падзеям мінулай вайны. Гэта “Глубокая плынь” І. Шамякіна, “Мінскі напрамак” І. Мележа, “Расстаёмся ненадоўга” А. Кулакоўскага і інш. Пачаў развівацца мемуарны жанр. У жывапісі найбольшай вядомасцю карысталіся імёны такіх мастакоў, чк В. Волкаў, Ф. Дарашэвіч, М. Савіцкі, В. Стальмашонак, і інш. Актыўна працавалі кампазітары-песеннікі. “Радзіма мая дарагая”, “Лясная песня” У. Алоўнікава, “Песня пра Нёман” М. Сакалоўскага і шмат інш. песень актыўна гучалі па радыё і тэлебачанні. Усесаюзнай вядомасць славіліся Азгур, Бембель, Селіханаў і інш. дамінуючай тэндэнцыяй стаў манументальны жанр (комплекс “Хатынь” Селіханава). Архітэктары распрацоўвалі планы гарадоў. Значная увага культ.-асветніцкім установам. Увогуле культура дасягнула значных поспехаў, але яны маглі б быць яшчэ большымі, каб не ігнаравалася нац.аснова дух.жыцця бел.народа, калі б не ствараўся дэфіцыт нац.культуры, які аказваў негат.уплыў на маральны стан бел.грам-ва.

54. Спробы мадэрнізацыі савецкай грамадска-палітычнай і сацыяльна-эканамічнай сістэмы падчас палітыкі перабудовы(1985-1991).

Мадэрнізацыя – працэс паступовага пераўладкавання грамадства пры пераходзе ад аграрна-рамеснай да індустрыяльнай цывілізацыі, пераходу ад феад. да буржуазнага грамадства. Прыкметы: індустрыялізацыя, урбанізацыя, дэмакратызацыя, развіццё навукі, адукацыі і культуры, абмежаванне пазіцый царквы(секулярызацыя), фарміраванне прававой дзяржавы і грамадзянскай супольнасці, лібералізм(ідэйна-паліт. вучэнне, якое ўзнікла ў канцы 18-пачатку 19 ст., яго паліт. і эканам. мэты – скасаванне феад. парадкаў, абмежаванне манархіі, усталяванне парламентарнага ладу, павага да асобы, абарона прыватнай уласнасці).

Пасля смерці Чарненкі (сак.85) – глава Гарбачоў. У першы перыяд сваёй дзейнасці гал.задачу ён бачыў ва “удасканаленні развітога сац-му” (павыш.тэмпаў эк-га развіцця на аснове інтэнсіфікацыі вытворчасці, развіцця НТП, структ.перабуд.эк-кі, новых форм арганізацыі, кір-ня і стым-ня працы). Адначасова 1) пашырэнне правоў прадпрыемстваў, іх самастойнасці 2) укараненне госразліку і эк-ных нарматываў 3) спрашчэнне стр-ры кір-ня. Першыя крокі прывялі да некаторага ажыўлення. Але менавіта адмін.-камандная с-ма стала галоўнай перашкодай на шляху радыкальных пераўтварэнняў. Да восені 86 стала відавочна, што значных змен у ажыццяўленні курсу на паскарэнне сац.-эк-га развіцця дабіцца не ўдасца. Адмоўна паўплывалі непрадуманасць канцэпцыі паскарэння, аварыя на ЧАЭС, землетрасенне ў Арменіі і Таджыкістане, спад цэн на нафту і газ. Пачалася кадравая рэвалюцыя (абнавіліся на 85%). Былі зроблены першыя крокі па лібералізацыі паліт.рэжыму. няўдачы ў эк-най сферы падштурхнулі паліт.кір-ва да рэф-ня паліт.ладу краіны. Была рэзка аслаблена цэнзура – пераасэнсаванне савецкай гісторыі. Пачалі друкавацца шматлікія творы, газеты. 87 – стварэнне камісіі па рэабілітацыі ахвяр сталінскіх рэпрэсій, прызнаны незаконнымі рэпрэсіі супраць сялян – завершаны працэсс дэсталінізацыі. Галоснасць і дэмакратыя спрыялі дыскрэдытацыі камуністычнай ідэі. Рэф-не паліт.ладу хоць і марудна шло, а рэф-мы эк-кі не давалі вынікаў – новыя рэформы – 1) увод дзяржзаказаў 2) пераход да аптовага гандлю рэсурсаў ад іх планавага размеркавання 3) увод дагаворных цэн 4) перавод прадпр-ў на самаразлік, самафінансаванне і інш. – вынікаў не дало: па ранейшаму арыентацыя на валавыя паказчыкі, абмежаванне грашовай эмісіі + вялікія пазыкі, кансервацыя навастроек і інш.

Чэрвень 88 – пераход на рэспубліканскі гаспадарчы разлік – страта кантролю цэнтра. Рэарганізацыя улады ў сацыяліст.прававую дзяржаву. Сакавік 90 – адмена кіруючай ролі КПСС з канстытуцыі. Але стан-ча пагаршалася – абвал. Перакройка еўропы – сцяна ГДР і ФРГ разбурана, чэхаславакія – чэхія і славакія і інш. куба і Паўн.карэя засталіся сацыялістычнымі. Польшча – летам 89 – правядзенне першых свабодных выбараў. На хвалі галоснасці ў рэспубліцы рэзка вырасла цікавасць да праблем нац.гісторыі і культуры, а таксама працэсы дэсталінізацыі сав.грам-ва. Былі выяўлены месцы масавых растрэлаў савецкіх грамадзян у гады сталінскай рэпрэсіі у Гомелі, віцебску, Оршы і інш. да пачатку 93 у рэспубліцы было рэабілітавана 130 т.чалавек разам з Жылуновічам. Былі праведзены першыя дэмакратычныя выбары ў вярх.савет БССР і мясцовыя саветы (4сак.90). на 310 месц прэтэндавала 1769 кандыдатаў, толькі 98 выбрана пасля 1-га тура галасавання (Лукашэнка ў іх ліку). Старшыня вярх савета – Дземянцей, 1намеснік – Шушкевіч, намеснік – Шаладонаў. Вярх.савет БССР ва умовах галлоснасці, барацьбы розных поглядаў і пазіцый, плюралізму думак разгарнуў заканадаўчую дзейнасць па падрыхтоўцы Канстытуцыі, рэф-ня паліт.с-мы, эканомікі, усяго грам.ладу. але не заўсёды хапала прафес-му. Вострай праблемай стала ліквідацыя вынікаў аварыі на ЧАЭС. Пачалі утварацца новыя партыі: БНФ(перабудова грам-ва на прынцыпах дэмакратыі і сац.справ-ці, прававой дзяржавы, рэальнага суверэнітэту беларусі.), АДПБ (свабода асобы, прыватная уласнасць, сямейныя традыцыі), БСГД (будаўніцтва свабоднага і дэмакратычнага гарм-ва, заснаваная на прынцыпах свабоды, роўнасці, прыярытэту права без насілля). Утварэнне паліт.партый, аб’яднанняў, таварыстваў сведчыла пра глабокія змены ў грамадскім жыцці і развіцці дэмакратыі, азначала канец манаполіі камуністаў на ўладу. Пачалося адраджэнне мовы і пераўтварэнне яе ў дзяржаўную, атрымала развіцце адукацыя (буд-ва дзіцячых садкоў, ліцэяў, гімназіяў, рэфармаванне сістэмы навучання – бакалаўр, магістр). У перыяд перабудовы бел.літ.пачала надаваць больш увагі гістарычнай тэме, нац.праблематыцы, чарнобылю. Бел.літ не засталася ў баку ад асэнсавання прычын і вынікаў чарнобыльская бяды (шамякін – злостная зорка), увага гіст.тэме (Дайнека – меч князя вячкі, след ваўкалака(полацкая русь), жалезныя жалуды (ВКЛ)). Новыя дасягненні ў бел.драматургіі – (Дудараў – песня пра зубра), асташонак. Для тэатр.жыцця асн.тэмамі – беларусізацыя і адраджэнне. Рост сеткі тэатраў. З’явіліся прыватныя тэатры (Фіглін). Развіццё стрымлівалася з-за слабай абароненасці акцёраў і рэжысёраў, нізкая зарплата, няма надбавак за талент, не было памяшканняў, транспарту, матэрыялаў. Еўрапейскую вядомасць атрымалі музычныя фестэвалі (сла.базар, залаты шлягер і інш.).