Тромбооблитерациялы ауруларды емдеудің жалпы принциптері

1. Зиянды факторлардың әсерін жою (домбығу, шылым шегу), тұрмысты жақсарту.

2. Қан тамыры тырысуын жою: Но-Шпа - 0,4 - 30 күн бойы, никошпан, васкулит - 025 - 30 күн, галидор 0,5- 30күн., новокаинді блокада.

3. Ауыруды жою (ишемиялық, жүйкелік, қабынулық). Аналгетиктер, новокаинмен блокада.

4. Коллатеральды қан айналысын жақсарту (қан тамыры арқылы, бүйрек аймағының блокадасы), физиотерапия (УВЧ, Д’Арсонваль, қарағайдың қылқанымен, радонды, күкіртті ванналар).

5. Тіндер трофикасын жақсарту: гормональды препараттар- падутин 20 ед., депо-падутин 40 ед. ет арасына күн-ара- 20 рет егіледі, ангиотрофин- 1-2 мл., витаминдер- В-1, В-12, никотин қышқылы 0,5 мл. ет арасына. оксигенотерапия, оксигенобаротерапия -ОБТ.

6. Қан қоюлануын түзету- фибринолитиктер, антикоагулянттар,

7. Қабыну процессін бәсендендіру- кортикостероидтар, антипиретиктер, антибиотиктер.

8. Десенсенбилизирлеуші препараттар- димедрол, пипольфен, хлорлы кальций.

Артерия тромбооблитерациялы ауруларда қолданылатын операциялар:

а) Магистральды қан тамырларының реконструкциясы - протездеу, шунтирлеу, эндоартериоэктомия.

б) Вегетативті жүйке жүйесіне жасалатын операциялар -кеуде, бел симпатэктомиясы, периартериальды симпатэктомия.

в) Ампутация және экзартикуляция.

Қолданылатын операциялардың түрлері зақымдалған қан тамырының түріне байланысты. Күрделі тамырлар зақымдалуларында-реконструктивті, шеткері тамырлар зақымдануында –симпатэктомияр зақымдануында –симпатэктомия.000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000судов- реконстрв- реконстру ,шеткергі тамырлар зақымдануында -симпатэктомия.тың себебіне мамандар көзқарастарының әр түрлі.

Облитерациялы эндартеритті емдеу- консервативті және оперативті болады.

Консервативті тәсілдер - эндартерииттің жалғыз ғана емдеу тәсілі — аяқ ампутациясы белгілі болатынды. Бұл дәрігердің ауруға қарсы шарасыздығын дәлелдейтін.

Ғылым дами келе эндартерииттің консервативті емдері және операциямен емдеудің жаңа тәсілдері ұсынылды.

Эндартериитті дәрімен емдеудің негізі неде? Әр кашанда ем патогенезбен сәйкес, яғни аурудың себебін жоюға, немесе басуға бағытталады. Мәселен, мерезбен байланысты эндартериитте - биохинол, йод препараттары, антибиотиктер пайдаланылады.

Бюргер ауруында - тромбофлебитке қарсы антибиотиктер, сулъфаниламидтер, антикоагулянттар қолданылады. Бұрын уротропин, салицилді натрий, лимонды қышқыл натрий 0,2%—20мл, гепарин, физиология ерітіндісі пайдаланылатын. Бұл қанның қоюлануын бәсеңдетіп тромбофлебитті жоюға бағытталатын консервативті ем. Қанға 5%—10% хлорлы натрийдің ерітіндісін егіп (Зилъберт тәсілі) қанның осмосты қысымының өзгеруіне сәйкес қанды сұйылту орындалынатын.

Қанды сұйылту үшін Соколовский 15 тәулік бойы 20 мл. дестилденген суды қан тамырына егіп осмотерапия немесе акватерапияны пайдаланған.

Тінді терапия, витаминотерапия (В-тобының витаминдері), антикоагулянтты терапия (фибринолизин, гепарин, дикумарин), гормонотерапия (аталық және аналық гормондары, глюкокортикоидтар) қолданылуы ұсынылған.

Консервативті тәсілдердің арасында өте маңыздысы физиотерапиялық емдер.

Ертеден белгілі - барлық жылы процедуралар дене ауыруын басатындығы және коллатеральды қан айналысын жақсартатындығы. Сондықтан құрғақ жылы ауа, соллюкс, жылы сумен ванна, бальнеотерапия - көмір қышқылы, күкіртсутегі қосылған ванна, курортотерапия (Сочи, Мацеста, Пятигорск), фототерапия - УВЧ, бүйрек үсті бездерін рентген сәулесімен аластау, диатермия пайдаланылады.

Химиялық десимпатизация үшін - пахикарпин, карбохолин, родергам, тетамон, паранефральды блокада, никотин қышқылы пайдаланылады.

Коллатеральды қан айналысын кұшейту үшін аяқтардың (локальды) баротерапиясы қолданылады.

Облитерацялы эндартеритті емдеудің хирургиялық тәсілдері

1. Көк тамырына жасалатын операциялар.

2. Артерияға жасалатын операциялар.

3) Симпатикалы жүйке жүйесіне жасалатын операциялар.

Көк тамырға операция жасау. 1902ж. Сан-Мартин артериямен вена арасының анастомозын ұсынған. Бұл операция аяқтың қан айналысын жақсартады деп сенген. Бірақта артериядағы қан қысымы венадағы қысымнан жоғары. Сондықтан қан артериядан венаға ағады. Ал Сан-Мартин ойлаған венадан артерияға ағады деп Каррель, Кеннон, В.А.Оппелъ мұндай операцияға қарсы болған. Өйткені бұл анастомоздан соң қан ағыны бұзылады - қан вена клапандарына карсы ағады:

Эндартериитте тарылған немесе бітелген артериямен қан келуі нашарланған, ал сау бітелінбеген венамен қан кетуі бұзылмаған дұрыс. Сондықтан В.А.Оппель артериямен қатар венаны байлап тастауды ұсынған. Бұдан соң қанның ағымы мен құйылуы теңдеседі. Бұл теңдестік қан айналымы қан айналымы ықшамдалған деп аталынатын құбылыспен негіздес. Егер аяқ - қолдың жыртылған артериясы байланып венасы байлаусыз қалдырылса жарақаттанған аяқ- қолдың гангренасы басталады. Ал егер артериямен қоса вена қан тамыры да байланылса гангрена байқалмайды. Осылай қан айналысын тендестіру Оппельдің эндартериитті емдеу үшін жаңа операцияны ұсынуына негіз болған.

Артерияға операция жасау - 1926ж. Люис және Рейхерт аяқ артериясының резекциясын қолдануды ұсынған. Авторлардың ойынша негізгі артерия бітеліп тез арада коллатеральды қан тамырлары пайда болады.

Д.Н.Думбадзе артериямен қоса венаның резекциясын орындау қажет деп атаған.

Симпатикалық жүйке жүйесіне жасалатын операциялар - 1899ж. француз хирургі Жабуле сан артериясын ашып, оның симпатикалық жүйке бұтақтарын кесуді ұсынған.

1914ж. Р.Лериш артерияның адвентициясын 8—10см. ұзындықта сылып алып тастауды ұсынған. Бұндай операциядан соң артерия аневризмасы басталады, кейде ол жыртылады.

В.И. Разумовский артерия алкоголизациясын ұсынған артерияның сыртқы қабатын спиртпен сүрту.

1925ж. Аргентина хирургі Диаз (Diаz) симпатэктомия операциясын ұсынған.

Симпатэктомия кең пайдаланылып эндартериитті емдеуде едәуір көмек көрсетеді. Р.Лериштің қабары бойынша науқастардың 40% операциядан соң жұмысқа кіріседі. Науқастардың 25% симпатэктомия нәтиже бермейді.

Сондықтан соңғы жылдары ауруға ұшыраған артериянын өзіне операция жасау жиі қолданылады.

Интимотромбэктомия - артерияның ішкі қабатымен қоса тромбты алу. Операция үстінде және одан соң гепарин пайдаланылады. Болмаса тромб қайта пайда болып артерия бітеледі.

Егер артерияның өзгерісі көпке жайылса интимэктомияны орындау қиын және нәтижесіз. Бұл жағдайда өзгерген артерияны ауыстыру (өлген адамның артериясымен, венасымен, немесе жасанды протезбен) орындалады.

Операцияны орындауды жеңілдету үшін ауруға шалдыкқан артерияны резекцияламай - жасанды артерия протезін артериянын бітелген жерінен жоғары да және төменде жалғайды.

Бүйрек үсті бездерін алып тастау операциясын В.А.Оппель ұсынған. Автордың тірісінде бұл операцияны қолданушылар болмаған. Кейінірек француз хирургі Р.Лериш симпатикалы бағанамен қоса бір бүйрек үсті безін алып тастауды қолданған.

Аурудың асқынған кезеңінде аталған консервативті және оперативті емдеу тәсілдері аяқты сақтауға жағдай туғызбайды. Бұл аурулардың аяғын емес жанын сақтау үшін жалгыз шара - аяқ ампутациясын жасауға мәжбүр етеді. Өте қысқа орындалған ампутация гангренаның жоғарыға шабуына соғып қайталап операция жасауға мәжбүр етеді. Некроздың жайылған мөлшерін анықтау үшін Мошкович тәсілі қолданылады. Артерияға морфий қосылған новокаин ерітіндісі егіліп аяқ терісінің реактивті қызаруының төменгі шебі анықталаады. Әлбетте аяқ ампутациясы тізеден жоғары орындалады. Жара сирек тігіледі. Толық гемостаз қажет және операция жгутсыз орындалады.

Артерия қан тамырларын тексеру тәсілдері

1. Анамнез ( ақсау, аяқ еттерінің қашуы, аяқтың ұюы, шымырлауы )

2. Физикалъды тексерістер:

а) Көру-аяқ еттерінің қышуы, бұлшық еттердің гипотрофиясы, терінің бозаруы, мраморлануы, трофикалық өзгерістер - қылшықтың түсуі терінің құрғауы, тырнақтың сынғыштығы, некроз немесе мумификация.

б) Артерия тамырының соғуын анықтау.

в) Қан тамырының аускультациясы.

г) Аяқ - қолдардың артериялық қысымы.

3. Функционалды тесттерді анықтау: Оппель, Голъдфлам, Самюэльс сынақтары, Панченко феномені.

4. Тырнақты басу феномені.

5. Арнайы инструментті тексерістер:

а) Ультрадыбысты тексеріс;

б) компьютерлі томография;

в) реовазография;

г) термография;

д) ангиография;.

18 науқас- 40 жасар электрлік аспаптардың механигі. Клиникаға келесі шағымдармен жатқызылған. Жаяу жүргенде оң тірсек және аяқ басының ауырсынуымазалайды. Оның салдарынан 100—150 метр жер жүргеннен соң ауырсыну басылғанынша тоқтап тұрады.

Тұрмыс жағдайы жақсы. Жұмыс орны жылы, таза, жарық, құрғақ. 19 жастан бастап темекі шеккен. Тәулігіне 1 қорап темекі тартатын. Темекіні тартуды бұдан 2—3 жұма бұрын тоқтатқан. Арақ-шарапты жұма сайын қабылдайды. Бұрын маляриямен ауырған кезінде оң сирағының еттерінің ауырсынуы сезіле бастаған. Бірақта дәрігерге бармады. Аяқтың ауырсынуы күшейе түсіп 200-300 метр жүргеннен соң тоқтатуға мәжбүр болады. 3-4 минут тұрғаннан соң аяқ ауырсынуы басылатын. Оң аяқтың тырнақтары нашар өсетіні, саусақтардың шапшаң тоңатындығы қосылды.

Оң аяқтың терісі салқын, жеңіл көгерген, тері қылшықтары аз. ІІІ—ІV бақайлардың табан бетінде кішкене ойық жаралар, сирақ еттерінің жұқарғаны байқалады. Аяқтың сыртқы бетінің (dorsalis pedis) қан тамырының соғуы нашар Оппелъ, Самуэлъс, дақ симптомдары анық.

Осциллографияда оң аяқтың осциллограммасы түзу сызықтай. Ал сол аяктың осциллографиялық индексі 2мм. тең.

Рентгенографияда - екі аяқтың сүйектерінде рентгендік өзгерістер жоқ.

Термографиямен - оң аяқтың қызуы 31,2 градус, ал сол аяқтың қызуы 32 градус (Алексеев симптомы анык).

Оң аяқтың кан тамырының соғуының сезілмеуі, трофикалық өзгерістер және осцилография индексінің жоғалуы негізінде аяқтың артериялық қан тамырының ауруы анықталады.

Аурудың ұзақ уақытқа созылуы және мысқылданып ауырлануы облитерациялы эндартериит ауруын дәлелдейді.

Башпайлардағы кішкене ойық жаралар мен эррозиялар, тері қылшықтарының түсуі, аяқ еттерінің жұқаруы, тырнақ өзгеруі аурудың ІІ—ІІІ кезеңін дәлелдейді.

10.2. АЯҚТЫҢ КӨК ТАМЫРЫНЫҢ (ВАРИКОЗ) КЕҢЕЮ АУРУЫ

Аяқ қөқ тамырларының анатомиясы мен физиологиясы.Аурудың этиологиясы мен патогенезі. Клиникасы және диагнозы мен емдеу тәсілдері. Аурудың асқынулары

Варикоз немесе флебоэктазия көк тамырдың цилиндрше немесе түйіншектеніп кеңеюін атайды. Ауру халықтар арасында кең тараған және Гиппократ заманынан белгілі. Бірақта осы уақытқа дейін аурудың себебі мен даму механизмі толық анық емес. Көк тамырдың варикозы деп оның формасының, құрылысының және қызметінің бұзылуынан қан ағынының нашарлануын атайды. Ауру ұзаққа созылады және уақыт өткен сайын ауырлай түседі. Варикоз ауруды алғашқыдан ерекше немесе басқа аурудың көріністерін беруі мүмкін. Ауру өте кең тараған. Көк тамыр варикоздануы тек аяқта емес, ішкі мүшелерде - ішек, өңеште де байқалады. Аурудың мол жайылғандығы, емделуінің ауырлығы, аурудың мүгедектенуінің мүмкіндігі, бұл аурудың маңызын дәлелдейді. Сондықтан қазіргі уақытта медицинаның арнайы бөлімі Флебология пайда болды.

Аяқ -қолдың көк тамырларының құрылыстары бір-бірінен ерекше. Жоғарғы және төменгі көк тамырлар жүйелерінің ішкі арнайы клапандарының сандары бір-бірінен өзгеше. Қолдың клапандары саусақтардаң бастап иыққа дейін, ал аяқтың клапандары башайлардан жамбасқа дейін орналасқан. Қолда 20 клапандар, аяқта 25 клапандар бар. Жоғарғы көк тамырлар артериялармен қатар орналасады. Саяз көк тамырлар қанды терең көк тамырға құяды және өз ара қосымша тамырлармен байланысады.

Көк тамырлар жүйесі көмір қышқылы көп және алмасу заттарына бай венозды қанды тасымалдайды. Қанда ішкі бездерден шығатын гормондар, ішек-қарыннан сіңетін қоректік заттар бар. Бұнымен қатар қан арқылы әр түрлі аурулар тарауы мүмкін- тромбофлебит. Ісік торшаларының метастаздануы, майлы, ауалы эмболия. Көк тамырдағы қан қысымы артерия қысымынан төмен және ағыны бәсең. Көк тамырлардағы қан көлемі артериялардағыдан екі есе мол.

Екінші ерекшелігі- венозды қан өзінің салмағына қарсы ағынмен ағады. Сондықтан веналар гидростатикалық қысым көреді. Көк тамырмен қан ағуына дененің, аяқ-қолдың бұлшық еттерінің тырысуы, тыныс алу қимылы, көк ет, кеуде қуысының тарылып- кеңеюі зор әсер көрсетеді. Венозды қан ағынына кедергі пайда болса коллатералды қан тамырлары арқылы қосымша ағын жолдары ашылып бір жүйеден екіншіге қан ағыны орындалады.

Варикозды аурудың түрлері

1. Алғашқыдан шынайы варикоз.

2. Екінші- басқа себеп-салдарынан: тромбоздан, жарақаттан, қан ағуының қиындауынан пайда болатын варикоз.

Тері астының көк тамырының варикозының түрлері:

1. Магистральды түрінде үлкен немесе кіші тері асты көк тамырының негізгі сабағы кеңиді.

2. Бұтақталынған - бұл түрінде қан тамырының ұсақ бұтақтары кеңейеді.

3. Аралас тамыр стволдары және бұтақтары қоса кеңиді.

Ағашқыдан варикозданудың себептері:

1. Конституционалды кемістіктер тұқым қуалау.

2. Клапандар кемістігі.

3. Эндокринді- гормоналды және механикалы әсерлер.

4. Инфекциялық аурулар.

5. Мамандық ерекшеліктері.

Көк тамырлар созылып кеңейуіне семіздік және табандармен башпайлар деформациялары жағдай туғызады. Бұнымен қатар басты себеп - гиподинамия- жаяу жүрмеу, аз қозғалу, қан айналысына, қан тамырлары тонусына, жүрекке зиянды әсер көрсетеді.

Бастапқы варикоз ауруының клиникалық көріністері: тері арқылы кеңейген көк тамыр түйіншіктері көрінеді.

Көбінесе варикоз үлкен тері асты тамырында, аяқтың ішкі бетінде, сирегірек -тірсектің сыртқы бетінде орналасады.

Аяқ венозды жүйесінің анатомиясы мен физиологиясы. Аяқтың тері астының үлкен көк тамыры терең көк тамырларымен коммуникантты немесе перфорантты веналар арқылы анастомозданады. Тері астының көк тамырлы жүйесінің кұрылысы әр адамда өзгеше. Тіпті бір адамның екі аяғында екі түрлі болуы мүмкін. Аяқтың тері астының үлкен венасы (Vena saphena magna) аяқ басының ішкі бетімен тізе ойшығына жетеді. Осы жерде ол сан көк тамырына жалғанады

Аяқтың тері астының кіші венасы (Vena saphena parva) сыйрақтың артқы - сыртқы бетімен келіп тізенің терең көк тамырына құяды.

Көк тамырдың үшінші тобы - коммуникантты, перфорантты веналар. Олар тері астының үлкен венасын терең венасына тікелей жалғайды және тікелей емес көк тамырды саяз көк тамырға бұлшық еттер көк тамырлары арқылы жалғайтындар.

Аталған тері астының үлкен көк тамыры мен терең веналардың көптеген клапандары бар, ал өте жуан веналар клапансыз. Тері астының үлкен көк тамырының 10-12 пар клапандары бар. Адамдар қартая келе тамыр клапандары қысқарып калындайды.

Венозды системадағы қан қысымы 10-12мм. сынап столбасына тең. Венозды жүйе арқылы қан ағыны бірнеше себептермен байланысты. Көк тамырмен қан ағынының шапшаңдығы 50—140см/ сек., артериямен ағын 500см/сеқ. тең. Венозды қан ағыны еттер тартылуы әсерінен, әсіресе жаяу жүргенде еттер тартылуы қан тамырын қысып, қанның вена арқылы төменнен жоғары ағынын қамтамасыздандырады. Бұған қоса венозды тамырларының аз ғана болса да қабырғасының тартылуы және венамен қатар орналасқан артерияның тартылу қимылы көмектеседі, әсіресе кеуденің сорғыштық әсері.

Браунның сорғыш аппараты аталатын шапта, тізе ойшығында орналасатын "сорғыш" қасиетті арнайы құрылыстар да венамен қан ағынынқолдайды. Терең және саяз орналасқан венозды жүйелер арасындағы көптеген анастомоздар аркылы осы екі жүйе арасында саяздан тереңге және тереңнен саязға екі бағытта қан алмасуы қамтамасызданады. Аяқтарын басып тұрған cay адамның венозды қысымы 5-9 рет көтерілсе, варикозды науқаста 12 есе көтеріледі. Венозды жүйенің сиымдылығы артериялық жүйенің сиымдылығынан 10 есе артық. Венозды жүйеде қанның 85% жиналған. Аталған ерекшеліктер венозды жүйенің адам жағдайы үшін зор маңыздылығын көрсетеді.

Көк тамыр варикозының себептерімен даму механизімі

1. Көк тамыр қабырғаларының әлсіздігі және клапандар кемістігі. Тамыр қабырғаларының дәнекерлі тіндерінің жұқарып әлсізденуі.

2. Туа пайда болатын себептер- артерио - венозды анастомоздар.

3. Конституционалды теория — варикозды тұтас ағзаның дәнекерлі тінінің нашарлығымен байланыстырады. Бірақта варикозданған көк тамырдың бұлшық етті қабатының атрофиялануы аурудан бұрын емес, оның салдарынан байқалады.

4. Көк тамырдың кеңеюін әйелдердің жүктілігімен, механикалық және эндокринді әсерлермен байланыстырды. Канда қан тамырының тонусын бәсеңдететін (сары денеден шығатын) гормондар көбеюі варикозға ұшыратады деп есептеушілер де бар.

5. Клапандардың іштей кемістігі біріншіден науқастың себебі болса, екіншіден клапандар кемістігі варикоздың (науқастың) салдарынан пайда болады да науқастың асқынуына ұшыратады.

Клапандардың кемістігіне вена қабырғаларының және клапандардың қабыну аурулары да (флебит, тромбофлебит) ұшыратады.

Клапан кемістігіне ұшыраған көк тамырмен қан кері қарай ағады. Бұның салдарынан тері асты веналарында жиналатын қан мөлшері өсіп көк тамырдағы қысым көтеріледі. Төменгі клапандар осы көтерілген қысымға қарсы тұра алмайды, бұл тамырлар созылады, олардың қабырғасы жүқарады. Клапан кемістігі теориясы варикоздың дамуын осылай ұғындырады.

6. Варикоз ауруының басталуында аурудың мамандығы зор маңызды. Гиппократ заманынан ұзақ уақыт аяғында тұратын адамдарда варикоздың жиі кездесетіндігі белгілі. Казіргі кезде әрбір жасы 45-тен асқан әйелдердің 6/1, еркектердің 15/1 варикоз ауруымен ауырады. Бұған себеп әйелдердің анатомиялық және физиологиялық ерекшеліктері. Әйелдердің жамбасы кең, қан тамырының бұрылыстары көп. Етек кір кезінде жамбас көк тамырларында жиналатын қанның мөлшері көп, әйелдердің қан тамырлары жұқа және оларды қоршаған тіндердің әлсіздігі. Ең маңызды себеп - жиі бала көтеру.

7. Вельяминов - Томашевский теориясы бойынша варикозға флебосклероз себеп болады деп саналады. Бірақта көк тамырлардың барлығы емес, жеке біреуінің ғана варикозға шалдығуы бұл теорияның қателігін көрсетеді. Бұнымен қоса флебосклероз варикоздан бұрын емес одан соң оның әсерінен басталады.

8. Көк тамырдың компенсаторлы созылуы. Тамырдың бітелуі - тромб, бөртпе сүзек, жамбас қуысының ісіктері, екі қабаттылық. Бұл варикоздар симптомдық немесе компенсаторлық болатындығынан оларды венэктомиямен емдеу қателік болып саналады.

Шеткергі көк тамырлар ауруларының жіктелуі

1. Даму кемістіктері:

1. Терең көк тамырдың жоқтығы.

2. Венозды гемангиомалар (шектелген, жайылған).

3. Артерио- венозды жыланкөздер.

4. Паркис- Вебер- Рубашов синдромы.

5. Клиппель – Треноне синдромы.

2. Жүре пайда болатын көк тамыр аурулары:

   1. Жарақаттары (ашық, жабық).

   2. Беткейлі көк тамырлар варикозы- (асқынбаған, асқынған коммуникантты және терең көк тамырлар клапандарының кемістігі), тромбофлебит, қан ағуы, трофикалық бұзылыстар- дерматит, ойық жара, целлюлит.

3. Қабыну аурулары: (тромбофлебит, флеботромбоз)- саяз және терең көк тамылардың.

Себебіне байланысты: жедел (қарапайым, ірінді, көшпелі, созылмалы .

4. Тромбофлебиттен соңғы синдром (ПТФС):

   1. Терең көк тамырдың бітелуімен байланысты.

   2. Терең көк тамырдың жартылай реканализацияланыумен байланысты.

   3. Терең және коммуникантты көк тамырлар клапандары кемістігімен байланысты.

5. Клиникалық ағынына байланысты: варикоздалған: ісініп- ауырғыш, ойық жаралы және ара

Тексеру тәсілдері

1) Клиникалық тексерістер сұрау, көру, аускультация, перкуссия.

2) Функционалды тексерістер (клапандар жағдайын анықтау:

1. Троянов- Тренделенбург сынағы.

2. Гаккенбрух сынағы.

3. Шварц, Пратт сынағы.

Терең көк тамырлардың өткізгіштігін анықтау үшін:

Дельбе-Пертес-сынағы – жорықтық, Пратт-1, Фирт-Хиджел, Лобелин сынағы.

3) Инструментальды тексерістер:

Флебоманометрия, термография және термометрия, капилляроскопия, реовазография.

4 ) Рентгенологиялық зерттеу:

Көк тамыр арқылы флебография (дистальды, селективті, ретроградты, жамбастық, тікелей емес, сүйек ішілік), лимфография.

5) Лабораторлы тексерістер (қанның ұйыткыш және сұйылтқыш жүйелері, тромбоциттер агрегациясы, қандағы оттегі және көмір қышқылы мөлшері, тіндердегі қан айналысын анықтау).

Көк тамырдың варикозды ауруының жіктелуі (А.Ф. Хахута, 1966 ж.):

I- Тері асты көк тамырының алғашқыдан анық (біріншілік, шынайы) варикозы:

1. Компенсациялық кезең.

2. Декомпенсациялық кезең.

II- Көк тамырдың екінші себептен варикоздануы:

1. Асқынбаған.

2. Асқынған.

Ill-Көк тамырдың іштей варикоздануы (Клиппель-Тренонэ-Паркс-Вебер-Рубашов ауруы) өте сирек кездеседі.

Көк тамырдың варикозды ауруының клиникасы - ауру 30-50 жастар арасында жиі байқалады (60—65%). Алғашқыда үрдіс жеке бір аяқтың көк тамырында басталады. Науқастың 50% тері астының үлкен көк тамырында орналасады. Ауру ешбір маңызды көрініссіз басталып кейінде қан ағыны бұзыла келе әр түрлі көріністер береді.:

1. Аяқтың шаршағыштығы және аяқтың ауырлануы. Кейбір аурулардың аяғында еттері құрысуы байқалады.

2. Бұдан әрі созылған түйіртпектенген көк тамыр пайда болады.

3. Сирақтың терісінің түсі бұзылады, тері қышиды, экзематизацияланады, көкшілденеді, одан соң қара-қоңырланады, қатаяды, қалыңдайды, ойық жаралар пайда болады.

4. Ұзаққа созылған түрінде периостит (рентгенде) байқалады.

5. Түс ауа аяқтың ауырсынуы күшейеді.

Варикоз ауруының асқынулары: тромбофлебит, трофикалы жаралар, тері қабынуы, қан ағуы, ойық жараларының тері қатерлі ісігіне шабуы.

Диагноз қиын емес. Теқ қана ауру аяқты тексерумен диагнозды аныктауға болады. Көк тамырдың созылуының цилиндр түсті, жылан түсті, немесе капшықша кең болуы және ақырғы екеуінің аралас болуы мүмкін. Созылған, керіліп үлкейген қан тамыры - ауруды жатқызғанда басылып кішірейеді, ал аяқты жоғары көтергенде толық көрінбей кетеді. Кейде көк тамыр бойында қатаң түйіртпектер байқалады.

1. Троянов - Тренделенбург симптомы. Науқасты шалқасынан жатқызып ауру аяғын жоғары көтереді. Қан тамырын төменнен жоғарыға сипап оны қаннан босатады. Бүдан соң тері астының қөк тамырын оның сан тамырына жалғасатын жерінде саусақпен басып тұрып ауруды аяғына тұрғызады. Венозды тор бос. Көк тамырды басқан саусақтарды көтеріп тамырды босатысымен қан жоғарыдан төмен көк тамырды толтырады. Бұл венозды клапандардың кемістігінен қанның керісінше жоғарыдан төмен ағуын көрсетеді

2. Гаккенбрухтың жөтел симптомы - ауру жөтелгенде венаны басып тұрған саусақтар жөтел қозғалысын сезеді. Кейде бұл симптомды көзбен көруге болады.

3. Делъбе- Пертес симптомы - созылған көк тамырлары бар аякқа эластикалық бинт салып ауруды жүргізеді. Біраз минуттан соң бинтті алып аяқты тексергенде тері астының кеңейген көк тамырлары көрінбесе бұл коммуникатты веналармен қанның саяз венозды жүйесінен терең вена арасының анастомозының дұрыстығын дәлелдейді.

4. Венография көк тамыр немесе сүйек арқылы - гипак, диодон егілгеннен соң рентгенография орындалып терең және саяз венозды жүйенің жағдайы анықталады.

Аталған обьективті тексерістерге қоса әйелдерде вагинальды, еркектерде ректальды тексерісті орындау қажет.

Аяқтардың ойық жарасы кездескенде оның себебін айыру үшін Вассерман реакциясы және микробтардың антибиотиктерге сезімталдығы анықталады.

Обьективті, рентгенді, лабораторлы тексерістерден кейін шешілген диагнозда аурудың атын ғана анықтап қоймай оның дәрежесін де анықтау қажет.

Көк тамыр варикозын 3 дәрежеге бөледі:

1. Басталу кезеңі. Тамыр созылып ауыр кеңімеген, көзбен көрінбейді.

2. Тамыр кеңіген, анық көрінеді.

3. Тамыр өте ауыр кеңіген, иректенген.

Диагноздың жіктелуі

1.Сан жарығы.

2. Көк тамырдың кеңейуіне әкелетін аурулардан айыру қажет.

Варикоз ауруларының ақыры- науқас адам өміріне қатер туғызбайды дегенмен ұзақ уақыт дамыған варикоз бірнеше ауыр асқынуларға соғады (тромбофлебит, трофикалы ойық жара, қан ағуы, ойық жараның тері рагына айналуы). Сондықтан көк тамыр варикозын ерте емдеген дұрыс.

Емдеу тәсілдері - консервативті және оперативті болып екі негізгі топтарға бөлінеді.

Консервативті тәсілдер - аурудың алғашқъі кезеңдерінде қолданылады. Алдымен ұзақ аяғымен тұруды қысқартады, жүру зиянсыз, бірақта ұзақ уақыт қозғалмай тұру зиянды (мата тоқушылар, шаштараздар, хирургтар). Бұл мамандарға және басқаларға - "бір орында жүру", екі аяғын көтеріп жату (4-5 рет) әр-бір жұмыс күнінде, эластикалы шұлық кию, асыкпай жаяу жүру.

Бұдан көп жылдардан бері созылған көк тамырлардың склерозын беретін дәрілерді тамырға егу (салицилді натрий, тұзды ерітінді, глюкоза, варикоцид т.б.) қолданылады. Бұл ерітінділер қан ұюын күшейтіп көк тамырдың тромбоздануын - бітелуін туғызады. Асептикалық қабынуға ұшыраған вена облитерацияланып бітеледі.

Қазіргі уақытта тек варикоцид пайдаланылады. Асептика, антисептика шарттарын бұлжытпай сақтап варикозданған венаға алдымен 3-8 мл.препарат егіледі. Әрбір 4-6 күннен соң қайталанып варикозды венаның басқа бөлшегіне егіледі. Барлығы 15 рет. Өкінішке орай бұл тәсілден соң аурудың қайталануы жиі байқалады. Және эмболия мен гангрена қауіпі сақталады.

Операциямен емдеу - аурудың асқынған түрлерінде (көк тамырдан қан ағуы, ісіну, дерматит, экзема, трофикалы ойық жара, қайталанбалы тромбофлебит т.б.) қажет.

Операциямен келесі жағдайдағы ауруды емдеуге болмайды:

- Жалпы жағдайы нашар ауруларды.

- Ағзаның жалпы немесе жеке іріңді инфекциясында.

- Компенсаторлы варикозда.

- Екі қабат әйелдерде.

Троянов –Тренделенбург операциясы (1888ж.) — бұл операция Тренделенбург сомптомы байқалатын ауруларда орындалады. Шап сіңірінен төменде көк тамыр екі қайтара байланып кесіледі-немесе 6—8 см.ұзындықта резекцияланады. Бұл операция аурудан толық құтқара алмайды.

Сондықтан қазіргі уақытта бір адамға бірнеше операция тәсілдері қоса орындалады.

Бебкок операциясы - Америка маманы 1907 жылы ұсынған. Бұл операцияны орындау үшін арнайы зонд немесе гитараның шегі пайдаланылады. Шап сіңірінен төменде венаға зонд енгізіледі. Зонд немесе гитараның шегі тірсекке дейін өтсе осы жерде вена кесіледі, оның ұшы зондқа мықтап байланады да зонд жоғарыға суырылып онымен қоса тері асты көк тамыры толық жұлынып алынады.

Егер зонд жоғарыдан тірсекке дейін өтпесе аяқта қосымша тілік орындалады да зонд екі рет өткізіледі. Алынған вена айналдырылып шешілген шұлыққа ұқсайды. Бұл тәсілмен орындалған венэктомия операциясында барлық анастомоздық тамырлар үзіледі. Үзілген тамырлардың интимасының тамыр "көзін" бітеуіне байланысты қан ағуы байқалмайды.

Операциядан соңғы кезенде науқас бір тәулік аяғын көтеріп шинаға салып (Белер шинасына) жатады. Келесі күннен бастап аяқтың басын қозғауға рұқсат беріледі.

Аяқ буындарын қозғау қан тамырларында тромб пайда болуының алдын алу үшін зор маңызды. Бұрын қан тамырларына жасалған операциялардан кейін эмболиядан қауіптеніп ауруды ұзақ уақыт қозғалыссыз ұстайтын. Қозғалмау қан айналысын бәсеңдетіп тромб пайда болуын күшейтеді. Оның алдын алу үшін ауру аяғына тұрады, жүреді, 7—8 күннен соң тігін жіптері алынады. 10—11 күннен соң үйіне шығарылады. 2—3 ай бойы аяққа эластикалы бинт қолданылады, аяғын салбыратып отырмайды. Одан жату немесе жүру дұрыс.

Варикоздың стволды, бағаналы, бұтақты түрінде Маделунг (1884ж.) операциясы орындалады . Бұл операцияда варикозды стволдың бойымен ұзын тілік орындалып венозды стволға қоса онымен жалғасатын вена бұтақтары алынады. Екінші тілікпен сирақ венасы алынады. Бұл операция косметика талаптарына сай емес — операциядан соң шаптан тілерсекке дейін тыртық қалады.

Сондықтан Нарат тәсілі қолданылады. Вена шап тұсында байланады. Осы қысқа тілік арқылы вена төменгі бағытқа босатылады. Бұдан соң екінші тілік орындалып ол арқылы вена тағы да төменге қарай босатылады. Қажет болса тағыда осы секілді бірнеше қысқа тіліктер арқылы варикозды вена толық алынады. Сонымен Нарат тәсілі Маделунг тәсіліндегі өте ұзын тілікті бірнеше қысқа тіліктермен ауыстыру болады.

Аяқ терісін тілмей инемен түйреп варикозды венаны бірнеше жерде байлау тәсілі (теріастылық венаны түйреу) -ертеден белгілі. Бұл тәсілді Вельпо, Дельпеш, Шеде, Кохер т.б. бұрынғы ғасырдың мамандары пайдаланған. Г.С.Топровер (1957ж.)- иілген инемен бүтін тері арқылы кетгут жібін варикозды вена астынан айналдыра өткізеді. инемен жіптің теріге енетін және одан шығатын тесігі біреу. Сондықтан жіп байланғанда оның түйіні тері астына батып кетеді.

Дельбе операциясы (1906ж.) (сафенді-сан анастомозы) - тері астының үлкен венасын сан венасымен жалғау. Операцияның орындалуы қиын және нәтижесі шамалы болғандықтан қазіргі уақытта өте сирек қолданылады.

Электрокоагуляция тәсілі - Бебкокк тәсілінше бірнеше тіліктер арқылы вена ашылып байланып, кесіледі. Жоғарыдан төменге қарай арнайы зонд венаға енгізіледі. Зонд полиэтиленді қапшықпен жабылған. Ұшы ашық. Үзындығы 80см. Варикозды венаға енгізілгеннен соң зондтың сыртқы ұшын диатермия аппаратына жалғап тоқ жібереді.

Көк тамырдың варикоз ауруының ең жиі асқынуы - трофикалық немесе варикозды ойық жара. Бұл жаралар ұзаққа созылады, оларды емдеу өте қиын.

Алғашқыда дерматит байқалады да одан соң ойық жара ашылады. Бұл жаралар әрқашанда тілерсектің төменгі бөлшегінде орналасады, олардың түбі іріңдеген, жиектері тегіс емес, айналасындағы тері пигменттелген, қатайған, склерозданған.

Трофикалы ойық жараларды емдеудің - көптеген тәсілдері белгілі.

I - Ойық жараның өзін жоюға бағытталған операциялар.

II- Ойық жараның себебін жоюға бағытталған операциялар.

Лериш операциясы (қызыл қан тамырының ішкі қабығын алып тастау).

Разумовский операциясы - қызыл қан тамырын алкоголизациялау.

Нусбаум операциясы - жара жиегінен 0,3-0,5см. қашықтықта ойық жараға ұшыраған тіндер сүйекке дейін кесіліп тілінеді. Бұнымен ойық жара айналасындағы қатты склерозданған, жарада қан айналысын нашарлататын тіндер тілінуі, жаңа қан тамырларының пайда болуын күшейтіп жараның жазылуына кажетті жағдай туғызады.

Ойық жараны терімен жабу тәсілдері. Тирш, Девис, Реверден, Филатов тәсілдері.

Трофикалы ойық жараны емдеудің консервативті тәсілдері:

1. Әр түрлі майлар, пасталар (Унна пастасы)

2. Жабысқақ пластырмен жабу – Астров-Байтон тәсілі.

3. Лер тәсілі-балық майымен байлам салу - майда витаминдер С, D көп.

4. Шырындарды қолдану — апельсин, лимон, томат шырындарымен байлам салу. Бұл тәсілдер туралы В.М.Мыш шырындарды ойық жараға емес, ішке беру пайдалы деп сықақтаған.

5. Басқа адамның немесе аурудың өзінің қанымен байлам салу.

6. Ойық жарасы бар аяққа гипсті байлам салу. Бұл тәсілді қолдаңу оңай, ол материалды аз талап етеді, гипс ірінді сорады, ойық жарадағы жылылықты сақтайды.

7. Паранефральды новокоин блокадасы.

8. Физиотерапиялық тәсілдер.

Сонымен, трофикалық ойық жараны емдеудің негізі оның себебін жоюмен тікелей байланысты. Варикозданған көк тамырды операциямен жою трофикалық ойық жараның жазылуын қамтамасыз етеді.

Сурет № 27. Аяқ көк тамырының асқынған варикозы.

Сурет № 28. Тромбофлебиттен соңғы синдромның ойық жаралы түрі.

21-ші наукас 49 жасар жұмыскер әйел. Клиникаға келесі шағымдармен түскен. Сол тірсектің сыздап ауырсынуы және аяқтың басымен өкшесінде жазылмайтын жара пайда болғанына шағымданады.

Екі рет жүкті болып, екі рет босанған. Еқі қабат кезінде аяқтар ісінуі байқалған. Ұзақ жылдар ауыр қара жұмыс орындаған. Бұдан 5 жыл бұрын сол тірсекте қызғылт бөртпелер одан соң оның орнында ойық жаралар пайда болған. 2 айға созылған стационарлы емнен кейін жара жазылған. Бұдан соң 2 жылдаң кейін ойық жаралар қайта ашылып оларды емханада емдеген. Кейінгі уақытта жара үлкейіп олардан қан ағуы байқалады.

Аяқтың көк тамырлары зор кеңейген, олардың бойында көптеген түйіншектер мен тері жұқаруы байқалады. Ойық жаралардың және оның айналасының терісі ауырсынады.

Тренделенбург симптомы, жорықтық (марштау) сымасы анық, қан анализінде — ЭТЖ—36мм.

Диагноз — сол аяқтың тері астының үлкен көк тамырының варикозды ауруы. Аяқтың трофикалы ойық жарасы.