VI – тарау. Өңештің аурулары мен жарақаттары

1. Өңештің анатомиясы мен физиологиясы

Өңеш деп тағам қорыту мүшелерінің ауыз бен қарынды жалғастыратын түтікше куыс мүшені атайды. Өңеш сакина тәрізді шеміршек тұсынан басталып (VІ мойын омыртқа тұсы) XI кеуде омыртқасы тұсында қарынның кардиальды бөліміне жалғасады - жоғарыда оңеш мойынның орта шебінде орналасса төмендей келе мойынның сол жақ бетіне кеңірдектің алдына ойысады. Өңештің мойын бөлшегінің ұзындығы 5-6 см. Кеуде бөлшегінің ұзындығы 17-19 см. Бұл бөліктің қолқадан жоғарғы және төменгі бөлімдері бар.

Өңештің кардиальды бөлігі іш қуысында Х-ХІ омыртқалар тұсында орналасады. Бұның ұзындығы небары 1-3 см. ол көк ет пен қарын арасында. Өңештің бірнеше физиологиялық тарылыстары бар. Олардың ең біріншісі және ең тары жұткъгншақ пен өңеш арасында. Бұл тарылысты өңештің "ауызы" деп атайды. Өңештің басқа тарылыстарын физиологиялық деп атау қиын. Өйткені олар өңештің қолқамен, бронхпен немесе көк ет сіңірімен қысылуынан пайда болады.

Өңештің екінші тарылысы оның қолқа және сол бронхпен қысылатын ІҮ кеуде омыртқасы тұсында орналасып бронхоаорталы қысылу аталады.

Үшінші тарылыс өңештің көк еттен өтетін жерінде IX-Х омыртқалар арасында орналасып көк ет сфинктері деп аталады.

Өңештің emmepi екі қабаттан құралады:

1. Ішкі - дөңгелекше,

2. сыртқы – ұзынша.

Өңештің мойын бөлімі қанды қалқан безінің төменгі артериясынан, іш бөлімі -қарынның және көк еттің сол жақ артерияларынан алады.

Өңештің лимфа тамырлары көп. Олар терең және саяз лимфа тамырларынан құралады. Лимфа суы өңештен көкірек лимфа бездеріне немесе тікелей кеуденің лимфа өзегіне ағады.

Өңеш иннервациясы вегетативті және соматикалы эфферентті және афферентті жүйкелерден құрылған - симпатикалы және парасимпатикалы жүйке жүйелері бар.

Өңештің мойын бөлімі қайталама жүйкемен қамтамасызданған. Өңеш ас қорыту мүшелері тобына жатқанымен ас қарыту процессіне қатынаспайды.

Тағамның өтуіне өңеш және оның тарылған - кеңіген бөлшектері әр түрлі қимыл көрсетеді. Қою тағамдарды жұтқанда өңеш еттері тырысып қозғалады, ал сұйық тағамға бұндай қозғалыс бермейді.

Жұтынатын тағам тіл түбіріне жетісімен жұтылу рефлексі пайда болып тіл тағамды өңешке айдайды. Бұл сәтте жүмсақ таңдай жұтқыншақтың артқы бетіне жабысып мұрын қуыстарын жабады, тыныс тесігі - көмей қақпашығымен жабылады. Осылайша айналасы толық жабылған өңеш тесігіне тағам итеріледі де тағам шапшаң қарынға енеді.

Өңешті тексеру тәсілдері

1. Рентген контрасты тексеріс,

2. компьютерлі томография,

3. эзофагофиброскопия,

4. эзофагоскопия,

5. эзофаготонокимография - өңештің қабырғаларының және сфинктерлерінің, тырысу күшін қағазға жазу,

6. РН - метрия - арнайы зонд көмегімен қарын - өңеш рефлюксін анықтау.

6.2. Өңеш ауруларының жіктелуі және жеке түрлері

1) Өңештің туа пайда болатын аурулары

а) Өңештің бітеулігі, оның ортанғы немесе төменгі бөлімдерінің жоқтығы, тыныс жолдарымен жыланкөзі т.б. Көптеген кемістіктер көбінесе бет, ауыздың басқа кемістіктерімен қоса байқалады.

Диагнозды анықтау оңай. Бұндай нәрестелер тағам жұта алмайды. Емген сүті қайта құсылады, құсық қатты жөтелмен, дене көгеруімен аяқталады.

Контрасты дәрі жіберіп жасалынған рентгенография аномалияның түрін, орнын анықтайды.

Емдеу тәсілі тек операциямен.

б) Өңештің созылып кеңеюі - туа және жүре пайда болады. Кейінде кеңеюіне өңеш жолында кедергі пайда болуы себеп болады (тыртық, ісік, гастроптоз, көкет жарығы). Өңештің кеңейуіне кардиоспазм да әкеледі.

Ауру ұзақ уақыт еш көрініс бермейді. Тек өңеш жарақаты, инфекциялы аурулары өңештен тамақ өтуін бұзады. Кейбір аурулар сұйық тамақты, ал кейбіреулері қою, қатты тамақты жақсы жұтады. Өңеш жұқарып, әлсізденіп тағамды қарынға итере алмайды. Тағам өңешке жиналып шіріп сасық иісті кекірік, құсық береді. Қабылданған тағамды өңештен қарынға өткізу үшін ауру адамдар кеудесін қысады, тынысын тоқтатады, жүреді, тік отырып ұйықтайды. Өйткені өңешке жиналған сілекей жатқанда ауыздан ағады. Науқас адам жүдейді. Ауру ұзақ жылдарға созылады. Сондықтан диагнозды анамнездің негізінде анықтауға болады.

Перкуссиямен тағамға, сілекейге толған, кеңіген өңеште омыртқалардың екі жанынан жуан дыбыс анықталынады. Өңешті тағамнан сілекейден босатқаннан соңғы перкуссия жіңішке дыбыс береді.

Қарын кардиясына дейін зонд өткізгенде өңештен көп сілекей, тағам қалдықтары шығады.

Эзофагоскоп өңешке жеңіл енгізіледі. Өңеш ішінде ол "бос қозғалады" (Венгловский симптомы). Рентгенмен тексергенде кардияның тарылуы және өңештің созылып кеңейгендігі анық көрінеді.

Өңеш созылуын емдеуді оған себеп болатын кардиоспазмды емдеуден бастайды. Бұл үшін келесі консервативті тәсілдер қолданылады:

1) Өңешті жуып тазарту. Бұдан соң

2) 1-2% бор қышқылымен немесе күміс суымен жуып өңеш қабынуын басу.

3) Атропин ішкізу немесе егу.

4) Адреналин егу.

5) Бромды, витаминді препараттар.

6) Бужбен кардияны кеңейту.

7) Темір диллятаторларды қолдану.

Аталған консервативті тәсілдер нәтиже бермегенде оперативті тәсілдер қолданылады.

1) Гейровскидің диафрагма астының эзофагогастростомиялық операциясы - өңеш пен қарын анастомозы.

2) Кардиотомия (Геллер операциясы) тарылған кардияны оның кілегейлі қабатына дейін тіліп кеңейту. Бұдан пайда болатын жараны қарыннан, көк еттен алынған құрақпен жамап кардиопластика жасау (Ламберт, Зауэрбрух, Петровский Б.В.)

в) Өңеш дивертикулы - өңеш қабырғасының азғана жерінің қалталанып созылуы. Бұл созылған қалтаның ішкі кілегейлі қапшығы өзгермеген. Дивертикулдың томпайған (пульсионные) және ұзарған (тракционные) түрлерін бөледі.

Ауру ұзақ уақыт еш бір көрініс бермейді. Тек, дивертикул қабына келе, тағам өтуі бұзылғанда ғана дәрігер қабылдауына барады.

Сілекей, қақырық көп шығады, жұтқыншақ құрғайды, жиі жөтел байқалады, өңеште "бөтен зат" сезіледі, кейде кұсық байқалады. Уақыт өте келе тағам жұтыну қиындайды, өнештегі "бөтен зат" анық сезіледі, лоқсу, кұсу жиілейді. Ауру ақырындап жүдейді, әлсірейді одан әрі асқынып пневмонияға, өкпе гангренасына, мойын флегмонасына соғып ауру өліміне ұшыратады (16-17%).

Аталған шағымдарға қоса өңешті рентгенмен тексеру диагнозды анықтайды.

Емделуі: мезгіл - мезгіл өңешті жуып тазарту, дивертикулге жиналып шіріген тағам қалдықтарын тазарту уақытша шипалы әсер береді.

Операциямен емдеу XIX ғасырдан белгілі.

I. Дивертикулды толық кесіп алып тастау қазіргі уақытта қатерсіз, орындалуы оңай операция болып саналады.