12. Геапалітычнае становішча вкл і барадзьба з мангола-татарамі і крыжакамі

Галоўнай падзеяй «Вялікай вайны" стала бітва пад Грунвальдам (цяперашняе Дуброўна на тэрыторыі Польшчы). Яна адбылася 15 ліпеня 1410 г. і з'явілася адной з найбуйнейшых бітваў сярэднявечча. Войска ВКЛ складалі 40 харугваў - баявых атрадаў колькасцю ад 60 да 600 копій. «Кап'ём» называлася баявая тройка: рыцар-наезнік, збраяносец і лучнік. Войска ВКЛ ўзначаліў вялікі князь літоўскі Вітаўт, паў ¬ чивший за свае баявыя якасці мянушку «Гром перамогі».Польскае каралеўства выставіла 50 атрадаў. Агульнае кіраўніцтва аб'яднаным войскам ВКЛ і Польскага каралеўства ажыццяўляў польскі кароль Ягайла. У аб'яднаным войску былі таксама харугвы з Украіны, руская дружына з Ноўгарада Вялікага, атрад з Чэхіі пад кіраўніцтвам будучага героя чэскае руху Яна Жыжка і татарская конніца. Па падліках гісторыкаў, войска саюзнікаў налічвала каля 40 тыс. чал.

Войска крыжакоў налічвала больш за 30 тыс. воінаў, якія мелі лепшае ўзбраенне.Кіраваў імі вялікі магістр Тэўтонскага ордэна Ульрых фон Юнгінген. Бітва пачалася з атакі конніцы Вітаўта. Крыжакі, строй якіх нагадваў «клін», наўмысна адступілі да схаваных ад вачэй бамбард - гармат, стралкоў каменнымі ядрамі.Аднак гэта не спыніла конніцу Вітаўта. Тады цяжкаўзброеных конніца крыжакоў нанесла ўдар у адказ і прымусіла адступаць частка войска Вітаўта.

3. Пачатак барацьбы з Залатой Ардой датуецца 1240 - 1241 гг. Менавіта да гэтага часу ставяцца летапісныя звесткі пра спусташэння мангола-татарамі Бярэсця. Да з'яўлення ў беларускіх землях мангола-татары заваявалі Кітай, Сярэднюю Азію, Закаўказзе, большую частку рускіх зямель і стварылі сваю дзяржаву - Залатую Арду. На Русі аб'яднаныя ў магутную армію азіяцкія плямёны называлі мангола-татарамі, а часцей - проста татарамі (у велізарным войску качэўнікаў уласна манголамі былі толькі ваеначальнікі і ведаць). На рускіх землях качэўнікі-заваёўнікі ўсталявалі ярмо - сваю ўладу. Яны кіравалі праз выдачу мясцовым князям грамат-цэтлікаў на права збору даніны для мангола-татарскага хана. Часам ханы збіралі даніну з рускіх княстваў з дапамогай зборшчыкаў - баскакаў.

На беларускія землі мангола-татары рабілі толькі асобныя нападу, падчас якіх рабавалі, бралі мясцовых жыхароў у палон. Але сваёй улады на беларускіх землях ім ўсталяваць не атрымалася.

У 1363 вялікі літоўскі князь Альгерд разбіў трох татарскіх ханаў на рацэ Сінія Воды (тэрыторыя сучаснай Украіны). У выніку гэтай перамогі мангола-татары былі выцесненыя з украінскіх зямель. 7 Верасень 1380 князь Андрэй Полацкі ўдзельнічаў у Кулікоўскай бітве на баку маскоўскага князя Дзмітрыя Іванавіча, які атрымаў за перамогу ў бітве мянушку «Данской». Трагічна завяршылася для войска ВКЛ на чале з вялікім князем Вітаўтам бітва з татарамі на рацэ Ворскле (тэрыторыя сучаснай Украіны) у 1399 З канца XIV ст. пачынаецца рассяленне татар на беларускіх землях.Першапачаткова гэта былі палонныя падчас набегаў і бітваў. У ВКЛ татары складалі этнічнае меншасць, гэта значыць невялікі па колькасці народ у параўнанні з асноўным насельніцтвам. Татарская конніца ў якасці саюзнікаў Ягайла і Вітаўта ўдзельнічала ў Грунвальдскай бітве супраць крыжакоў. Татарскае насельніцтва ўнесла свой пасільны ўклад у развіццё гаспадаркі і культуры ВКЛ.