47. Фармаванне сучаснай тэрыторыі Беларусі

Рэспубліка Беларусь з'яўляецца гістарычна маладым дзяржавам. На працягу сваёй гісторыі беларускія землі ўваходзілі ў склад розных палітычных утварэнняў, што з асаблівай вастрынёй ставіць пытанне аб вытоках беларускай дзяржаўнасці.

Сённяшнія інтэрпрэтацыі палітычнай гісторыі Беларусі, на наш погляд, грашаць адным сур'ёзным недахопам - яны разглядаюць сучасную тэрыторыю Беларусі як гістарычную цэласнасць ўжо з часоў Вялікага княства Літоўскага. Сапраўды, зямлі цяперашняй Беларусі ўваходзілі ў склад у розных дзяржаўных утварэннях адзіным масівам (або «падзяляючыся» на вельмі непрацяглыя адрэзкі часу, як пры падзелах Польшчы). Пры гэтым, аднак, не звяртаецца ўвагі на той факт, што гэтыя землі мелі тэрытарыяльную арганізацыю, прынцыпова выдатную ад той, якую мы бачым у сучаснай Беларусі і якая склалася толькі ў другой палове 20 ст.Між тым, улік гэтага факту дазваляе па-новаму зірнуць на палітычную гісторыю Беларусі і фарміраванне сучаснай беларускай дзяржаўнасці.

Новае ўзбуйненне тэрыторыі Беларусі адбылося ў 1939 годзе. Згодна з сакрэтным пратаколам, падпісаным Германіяй і Савецкім Саюзам адносна размеркавання сфер ўплыву, апошняму дасталіся Заходняя Беларусь і Заходняя Украіна. Заходнебеларускіх зямлі (100 тыс. км2, 4,7 млн. чалавек) былі ўключаны ў склад БССР і падзеленыя на пяць абласцей: Пінскую, Брэсцкую, Беластоцкую, Вілейскую, Баранавіцкую. Аб'яднанне Беларусі мела вельмі вялікае значэнне ў працэсе кансалідацыі беларускай нацыі, у развіцці матэрыяльнай і духоўнай культуры беларускага народа.

Пазначаныя вышэй працэсы не былі апошнімі ў перакройванне межаў Беларусі.Зыходзячы іх сваіх геапалітычных інтарэсаў, кіраўніцтва СССР 10 кастрычніцкай 1939 перадало Літоўскай рэспубліцы беларускую этнічную тэрыторыю, духоўны цэнтр беларусаў - Вільню і Віленскую вобласць. Гэтыя землі паслужылі прадметам абмену за пропуск савецкіх войскаў праз Літву, за права трымаць на тэрыторыі Літвы абмежаваны кантынгент савецкіх узброеных сіл. Падобнае рашэнне кіраўніцтва СССР было прынята без згоды беларускага народа.

Апошняе змяненне межаў Беларусі адбылося пасля заканчэння Вялікай Айчыннай вайны. 16 жніўня 1945 СССР і Польшча падпісалі дамову аб савецка-польскай мяжы. Згодна з ім, Польшчы перадаваліся 17 раёнаў Беластоцкай вобласці з Беластокам і 3 раёна Брэсцкай вобласці, што склала 14,3 км2, на якіх пражывала каля 638000 чалавек.

На сённяшні дзень агульная працягласць беларускай дзяржаўнай мяжы складае 3381 км, з іх з Расеяй - 1239, Украінай - 975, Літвой - 617, Польшчай - 398, Латвіяй - 152 км. У адміністрацыйна-тэрытарыяльным плане Рэспубліка Беларусь складаецца з шасці абласцей: Мінскай, Брэсцкай, Віцебскай, Магілёўскай, Гомельскай і Гродзенскай.

48. Сацыяльна-эканамічнае жыцце Беларусі пасля Вялікай айчыннай вайны, аднаўленне гаспадаркі (1945-1960)

Вялікая Айчынная вайна і фашысцкая акупацыя прынеслі беларускаму народу велізарныя бедствы. Гітлераўцы разбурылі і спалілі 209 гарадоў і раённых цэнтраў, 9200 вёсак, 628 з іх - з людзьмі. Загінула звыш 2,2 млн. чалавек.Рэспубліка пазбавілася больш за палову нацыянальнага багацця. Гэта склала 75 млрд. рублёў, што было раўназначна 35 яе бюджэтам 1940

На дапамогу Беларусі прыйшлі саюзныя рэспублікі. У 1944 г. савецкі ўрад асігнаваць на аднаўленне гаспадаркі БССР 490,7 млн. рублёў, у 1945 г. - 1200 млн. рублёў. У 1944 - першай палове 1945 гг. БССР атрымала 37 металаапрацоўчых заводаў, поўныя камплекты абсталявання для аўтамабільнага, веласіпеднага і інструментальнага заводаў у Мінску, шклозаводаў ў Віцебску і інш Тысячы спецыялістаў народнай гаспадаркі прыбылі з Расіі, Украіны і іншых рэспублік . У сваю чаргу, тысячы юнакоў і дзяўчат з Беларусі ехалі на лесанарыхтоўкі, будаўніцтва, аднаўлялі рудні і шахты.

Да ліпеня 1945 г. у рэспубліцы было адноўлена больш за 8 тыс. прамысловых прадпрыемстваў, майстэрняў, арцеляў. Да лютага 1946 г. было адноўлена больш за 10 тыс. км. чыгунак, 1735 мастоў. З другога паўгоддзя 1944 сталі працаваць 72 электрастанцыі.

Тым не менш, у верасні 1946г., Калі быў прыняты Закон аб пяцігадовым плане аднаўлення і развіцця Народнага гаспадаркі БССР на 1946-1950 гг., Эканоміка рэспублікі знаходзілася ў цяжкім стане. Яе прамысловасць ў 1945 г. зрабіла толькі 20% даваеннага аб'ёму прамысловасці. Насельніцтва востра мела патрэбу ў жыллё, адзежы, абутку, прадметах першай неабходнасці. Не хапала працоўных рук.

Народ рэспублікі працаваў з вялікім энтузіязмам. Яго намаганнямі да канца 1950 г. прамысловасць БССР па аб'ёме валавой прадукцыі перавысіла даваеннай ўзровень на 15%, прычым у Заходніх абласцях Беларусі амаль у 2 разы.Вытворчасць металарэзных станкоў павялічылася ў 23,7 разы і склала каля 7% іх агульнасаюзнага выпуску. Вядучай галіной прамысловасці станавілася машынабудаванне. Павялічылася вытворчасць будаўнічых матэрыялаў, пашырылася энергетычная магутнасць. У 1950 г. выпрацоўка электраэнергіі перавысіла даваенны ўзровень на 47%.

Больш складаным і супярэчлівым з'явілася аднаўленне сельскагаспадарчай вытворчасці. За гады акупацыі прыйшлі ў непрыдатнасць і запусценне сотні тысяч гектараў сельскагаспадарчых угоддзяў, рэзка скарацілася пагалоўе жывёлы.Сельскае насельніцтва за гады вайны значна скарацілася. Сотні тысяч вяскоўцаў загінулі, шматлікія былі сагнаныя ў Нямеччыну. У 1944-1945 гг. больш за 80 тыс. асоб грамадзянскага насельніцтва і 180 тыс. партызан было мабілізавана ў армію. У выніку ў сельскай гаспадарцы працавалі практычна толькі жанчыны, падлеткі і старыя. Да веснавой сяўбы 1946 не хапала насення, мінеральных угнаенняў, інвентару і машын. З-за недахопу коней і трактароў у якасці цяглавай сілы выкарыстоўваліся каровы. У плуг запрагалі нават людзі - па 3-4 жанчыны, дзеці.

Урад прымаў меры па матэрыяльна-тэхнічнаму ўмацаванню сельскай гаспадаркі. За тры пасляваенных года калгасы БССР атрымалі 160 тыс. т. збожжа, 122 тыс. коней, 113 тыс. галоў буйной рагатай жывёлы і інш У 1948 г. Савет Міністраў СССР прыняў рашэнне аб мерах дапамогі сельскай гаспадарцы Беларусі, на падставе якога рэспубліка атрымала 3 тыс. трактароў, 200 камбайнаў, 2 тыс. трактарных плугоў і інш Прымаліся і адміністрацыйныя меры.За парушэнне Статута сельхозартели было прыцягнута да крымінальнай адказнасці 420 партыйных, савецкіх і гаспадарчых работнікаў. Пэўныя надзеі ўскладаліся на ўзбуйненне калгасаў.

У гады чацвёртай пяцігодкі пачалося правядзенне калектывізацыі ў Заходніх раёнах Беларусі, аднак яна ішла павольна. Сяляне неахвотна ўступалі ў калгасы. Калектывізацыя ажыццяўлялася метадамі адміністравання, прымусу, пагрозы "раскулачвання". Пасля вераснёўскага (1949 г.) Пленума ЦК КП (б) Б і пастановы ЦК ВКП (б) і Савета міністраў СССР ад 30 сакавіка 1950 г "Аб сур'ёзных недахопах у калгасным будаўніцтве Заходніх абласцей БССР" калектывізацыя пачатку праводзіцца фарсіраванымі тэмпамі. У 1950 г. у калгасах налічвалася ўжо 84% сялянскіх гаспадарак. У цэлым калектывізацыя ў Заходніх абласцях Беларусі завяршылася да 1952

Нягледзячы на ​​некаторыя поспехі, сельская гаспадарка Беларусі па шэрагу важных галін не справілася з заданнямі чацвёртай пяцігодкі. У параўнанні з даваенным узроўнем, у 1950 г. пасяўныя плошчы складалі 99,3%, пагалоўе буйной рагатай жывёлы - 96,5%, коней - 62%, свіней -64,7%. Мелася шмат эканамічна слабых гаспадарак, якія атрымлівалі нізкія ўраджаі, адставалі ў развіцці жывёлагадоўлі, адрозніваліся надзвычай нізкай аплатай працы.

Складаныя задачы перад сельскай гаспадаркай стаялі ў пачатку 50-х гадоў. У гэты перыяд намецілася зніжэнне тэмпаў развіцця сельскагаспадарчай вытворчасці. Галоўная прычына гэтага караніцца ў недастатковасці фінансавання, правядзенні жорсткай падатковай палітыкі. Асноўныя сродкі накіроўваліся на развіццё прамысловасці.