33. Геапалітычнае становішча і сацыяльна-эканамічная сітуацыя ў Беларусі ва ўмовах Першай сусветнай вайны

19 ліпеня (1 жніўня) 1914 пачалася Першая сусветная вайна. Паступова ў яе было ўцягнута 38 краін з насельніцтвам 1,5 млрд. чалавек. Пяцігадовая вайна пазбавіла жыцця 10 млн. чалавек і 20 млн. твар пакалечыла. Гэта была барацьба за перадзел ужо падзеленага свету, за пашырэнне сфер уплыву, калоніі, крыніцы сыравіны і рынкі збыту тавараў паміж асноўнымі двума групоўкамі еўрапейскіх дзяржаў: Траістага саюза (Германія, Аўстра-Венгрыя, Італія, Турцыя, Балгарыя) і Антанты (Вялікабрытанія, Францыя , Расія). Пазней да іх далучыліся ЗША і Японія. 18 ліп заходнія губерні былі перакладзены на ваеннае становішча. На іх тэрыторыі быў усталяваны жорсткі ваенна-палітычны рэжым. Забараняліся сходу, маніфэстацыі, друк стала падвяргацца ваеннай цэнзуры, ўводзіліся ваенна-палявыя суды. Амаль усе населеныя пункты Беларусі былі запоўненыя войскамі. У Мінску ваенных і чыноўнікаў ваенных ведамстваў было каля 150 тыс. У жніўні 1915 г. пачалося нямецкае наступленне ў напрамку Коўна-Вільня-Мінск. 31 Жніўня немцы захапілі Свянцяны і Вілейку. З-за пагрозы акружэння руская армія ў пачатку верасня пакінула Вільню, Гродна, Ліду, Брэст. Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага была перанесена з Баранавіч у Магілёў. 19 верасня перадавыя нямецкія раз'езды перарэзалі чыгуначную лінію Мінск-Масква ў раёне Смалявічаў. Толькі цаной велізарнага напружання сіл рускай арміі ўдалося ліквідаваць Свенцянский прарыў і адкінуць немцаў у раён азёр Свір і Нарач. У кастрычніку 1915 фронт стабілізаваўся па лініі Дзвінск-Паставы-Смаргонь-Баранавічы-Пінск. Немцы захапілі амаль палову тэрыторыі Беларусі, і такое становішча захоўвалася да пачатку 1918 г., так як наступальныя аперацыі рускіх у сакавіку, чэрвені-ліпені 1916 г. у раёнах возера Нарач і Баранавіч апынуліся няўдалымі. Толькі ў нарачанскай аперацыі было забіта, паранена і захоплена ў палон звыш 90 тыс. рускіх салдат і афіцэраў. На акупаванай тэрыторыі, дзе да вайны пражывала 2млн. чалавек, пачаліся рабаванні і гвалт. Рушылі ўслед рэквізіцыі, грашовыя і харчовыя кантрыбуцыі.Была ўведзена сістэма падаткаў, штрафаў, прымусовых работ. Матэрыяльныя каштоўнасці і частка працаздольнага насельніцтва была вывезена ў Германію.Захопленая тэрыторыя была ўключана ў склад ваенна-адміністрацыйнай акругі Обер-Ост. Цяжкае сацыяльна-эканамічнае становішча склалася і на не акупіраванай частцы Беларусі. Адступленне рускіх войскаў у 1915 г. суправаджалася масавым ўцёкамі грамадзянскага насельніцтва ва ўсходнія раёны Беларусі. Да восені 1915 бежанцы запоўнілі ўсю ўсходнюю частку Беларусі. Тысячы бяздомных, галодных, жабракоў людзей загінула ад эпідэмій, голаду і хвароб. Паколькі бежанцы «увесь час пагражалі парадку і спакою» ў тыле арміі, іх у прымусовым парадку сталі высяляць за Днепр. У траўні 1918 г. у Расеі жыло 2,3 млн. бежанцаў з Беларусі. На вайну з Беларусі было мабілізавана больш за палову мужчын працаздольнага ўзросту. На прымусовых ваенных працах выкарыстоўваліся старыя, жанчыны і дзеці. Вялікія страты панесла беларуская вёска ад пастаянных рэквізіцыі коней, буйной рагатай жывёлы, фуражу, збожжа. За гады вайны на 20-30% скараціліся пасяўныя плошчы, на 11% зменшылася колькасць буйной рагатай жывёлы. З-за адсутнасці сыравіны, паліва, кваліфікаваных рабочых многія галіны прамысловасці скараціліся або спынілі вытворчую дзейнасць. Да канца 1915 г. працаваў толькі 35,7% даваенных буйных (цензовых) прадпрыемстваў. Аб'ём вытворчасці тавару для грамадзянскага насельніцтва склаў 15-16% даваеннага.Разам з тым, швейная, абутковая, металаапрацоўчая, пякарная прамысловасць, якая выконвала вайсковыя заказы, павялічыла вытворчасць. У 1915г. адкрылася 10 буйных швейных майстэрнях, 5 заводаў па вытворчасці снарадаў і гранат, артылерыйскія майстэрні ў Бабруйску і Гомелі. Буйныя ваенныя паразы ў 1915 г., няўдачы ў 1916 г., велізарныя людскія і матэрыяльныя страты выклікалі незадаволенасць салдат. Масавы характар ​​набыло дэзерцірства. Да канцы 1917 г. з Заходняга фронту дэзерціраваў больш за 13 тыс. салдат. Пачасціліся выпадкі адмовы цэлых частак і злучэнняў ісці ў наступ, братання з нямецкімі салдатамі. Усяго ў Беларусі ў гады вайны адбылося 62 значных выступу салдат. Найбуйнейшым было паўстанне ў кастрычніку 1916 г. у размеркавальным пункце ў Гомелі, у якім удзельнічала каля 4-х тысяч вайскоўцаў.Царскія ўлады жорстка расправіліся з паўсталымі. Да суду было прыцягнута 16 чалавек, з іх дзевяць чалавек расстралялі, астатніх адправілі на катаргу.