8. Прыняцце і распаўсюджванне хрысціянства. Дзейнасць Ефрасінні Полацкай і Кірылы Тураўскага

Распаўсюджванне хрысціянства на тэрыторыі Старажытнай Русі, і ў прыватнасці ў заходнерускіх землях, пачалося задоўга да яе Хрышчэння ў 998 годзе. Вытокі гэтай з'явы - у апостальскага дабравесця святога Андрэя Першазванага. У зямлі Белай Русі, і перш за ўсё ў Полацкае княства, вера Хрыстова ішла праз прамыя кантакты з Візантыяй і Скандынаўскімі краінамі, але вырашальным фактарам яе зацвярджэння стала хрышчэнне князя Уладзіміра і кіяўлян ў 988 годзе. Услед за Кіевам хрысціянства прыняла вышэйшая ведаць Полацка - набліжаныя князя Ізяслава (сына святога Уладзіміра), пастаўленага пасля Хрышчэння Русі на княжанне ў Полацку ў 992 годзе.

Разам з Ізяславам у Полацак быў пасланы біскуп для ўмацавання новапахрышчаных ў веры і для арганізацыі царкоўнага жыцця і далейшага распаўсюджвання хрысціянства. Гісторыя сведчыць, што зацвярджэнне хрысціянства ў Полацкім княстве праходзіла мірна і негвалтоўнай, у рэчышчы ўсходніх традыцый, узыходзячых да святым роўнаапостальным Мяфодзію і Кірылу, настаўнікам славянскім. У далейшым выбітным прадаўжальнікам гэтай традыцыі стаў ўсходнееўрапейскі першадрукар палачанін Георгій-Францыск Скарына, якія надрукавалі Святое Пісанне, перакладзенае на старажытнабеларускі мову, і праваслаўныя богаслужбовыя кнігі.

Менавіта гэтая дата - 992 год - і ёсць пачатак быцця Полацкай епархіі і Праваслаўнай Царквы на Белай Русі.

Як прыняцце Кіевам новай веры з Візантыі ня забрала яго палітычна да гэтай імперыі, так і прыход хрысціянства з Кіева ў Полацк ніколі не садзейнічаў падпарадкавання Полацкага княства Кіеўскаму князю. Наадварот, менавіта з прыняццем хрысціянства пачаўся важнейшы этап дзяржаўнага станаўлення Белай Русі.

Падстава Полацкай епархіі адначасова з дзяржаўным будаўніцтвам сцвярджала ў гэтым княстве яго самастойнасць і паступова ўводзіла яго пад імем Белай Русі ў сям'ю еўрапейскіх народаў.

У 1005 епіскапская кафедра была заснавана ў горадзе Тураве. Яе мяжы распасціраліся далёка на захад, ахопліваючы ўсю Заходнюю Беларусь без Віленшчыны, а таксама малую частку цяперашняй Валыні.

Полацкая і Тураўская епархіі знаходзіліся ў царкоўнай юрысдыкцыі Кіеўскіх мітрапалітаў, якія ў сваю чаргу складаліся ў малітоўным зносінах з Сусьветным Канстанцінопальскім Патрыярхатам.

У 1137 была адкрыта біскупаў у Смаленску, выдзеленая з епіскапіі Переяславльской.

Духоўная жыццё ў Белай Русі XII стагоддзя грунтавалася на такіх слупах веры і вялікіх падзвіжнікаў Праваслаўя, як прападобная ігумення Еўфрасіння, заснавальніца Спаскага манастыра ў Полацку (+ 1173 у Ерусаліме), сьвяціцелі Полацкай епархіі Міна (+ ок. 1116), Дыянісій (+ ок. 1182), Сімяон (+ ок. 1280), Тураўскі свяціцель Кірыла (+ ок. 1182), адукацыі чалавек свайго часу, абраны за мудрасць і пабожнасьць на епіскапскую кафедру і атрымаў яшчэ пры жыцці наймення "Златослова".

Свяціцель Кірыл, біскуп Тураўскі, нарадзіўся ў 30-х гадах ХІІ стагоддзя ў горадзе Тураве на рацэ Прыпяці ў багатых бацькоў. З малых гадоў святы Кірыла са стараннасцю чытаў Святыя кнігі і дасягнуў глыбокага разумення іх. Ён вучыўся не толькі ў рускіх, але і ў грэкаў. У сталым узросце святы Кірыла адмовіўся ад спадчыны і прыняў пострыг у Тураўскім Барыса-Глебскай манастыры. Ён шмат змагаўся ў пасце і малітве і вучыў манахаў поўнаму паслушэнства ігумену: манах, які не знаходзіцца ў паслухмянстве ў ігумена, не выконвае свайго зароку і таму не можа выратавацца. Захавалася тры складанні святога Кірылы аб манаскім жыцці, адно з якіх - «Паданне аб чорнарызным чыне ад Старога Закона і ад Новага" - можа быць аднесена да часу знаходжання яго ў манастыры. Праз некаторы час святы Кірыла выдаліўся ў затвор на стоўп, дзе яшчэ больш узмацніў подзвігі і "многа Божественна Пісання выклаў». Шматлікія звярталіся да яго за радай у духоўным жыцці. Святасць жыцця і высокая асвечанасць святога Кірылы звярнулі на яго ўсеагульную ўвагу, і яго абралі на Тураўскую кафедру. У 1169 году свяціцель Кірыла прымаў удзел у саборы, які зганіў біскупа Фядора, які заняў Уладзіміра-Суздальскую кафедру і спрабаваў аддзяліцца ад Кіеўскай мітраполіі.Свяціцель Кірыла выкрыў ерась Фядора і пакінуў шмат пасланняў да святога князя Андрэя Багалюбскага (памяць 4/17 ліпеня), у якіх павучаў яго і навучаў з нагоды царкоўных няўстроянняў у Растоўскай зямлі. Па любові да адзіноты свяціцель Кірыла пакінуў кафедру (да 1182 года, калі згадваецца ўжо біскуп Тураўскі Лаўрын) і цалкам прысвяціў сябе пісанню духоўных складанняў. Ён склаў, верагодна, словы на ўвесь гадавы круг Гасподніх святаў, але не ўсе яны захаваліся. Павучанні свяціцеля Кірылы змяшчаліся ў зборніках нараўне са старажытнымі святаайчыннымі творамі.

Ефрасіння Полацкая - першая беларуская і, па некаторых дадзеных, ўсходнеславянская асветніца. Полацкая княгіня стала першай жанчынай на Русі, якая была кананізавана ў святыя. Яе свецкае імя - Прадслава. Нарадзілася яна ў княжацкай сям'і і была дачкой малодшага сына князя Усяслава Брачеславовича (вядомага таксама як Усяслаў Чарадзей). Маці яе - Сафія - была дачкой Уладзіміра Манамаха. Хоць, мяркуючы па ўсім, Прадславе свяціла бліскучае свецкае будучыню, маленькая князёўна вырашыла пражыць сваё жыццё інакш, чым гэта было прынята. Па дасягненні паўналецця - а па тых часах гэта было 12 гадоў - Прадслава цвёрда вырашыла сысці ў кляштар і, нягледзячы на ​​маленні маці і пагрозы бацькі, так і зрабіла. У манастыры настаяцельніцай была яе цётка, яна і прыняла юную манашку.

Праз некаторы час з блаславення полацкага епіскапа Іллі (пасля 1116) манашка, цяпер ужо Ефрасіння, пасялілася ў келлі. Манастыры, заснаваныя Ефрасінняй Полацкай, сталі цэнтрамі адукацыі ў Полацкім княстве. Пры іх працавалі школы (выкладалі чытанне, пісьмо, нотную грамату, магчыма, грэцкі мову), бібліятэкі, скрыпторыі, верагодна, іканапісныя і ювелірныя майстэрні, багадзельня і інш Тут была створана царкоўная служба Ефрасінні Полацкай, намаляваны яе вобраз. Да 1187 было напісана «Жыціе Ефрасінні Полацкай». У сталым узросце Ефрасіння адправілася ў паломніцтва ў Ерусалім (у красавіку 1167). Там яна атрымала аўдыенцыю ў патрыярха Лукі. У Ерусаліме Ефрасіння, знясіленая доўгім падарожжам, захварэла і памерла.

Пахаваная вялікая беларуская асветніца была ў манастыры св. Феадосія, недалёка ад Ерусаліма. У 1187 святая была перапахаваная ў Федосьевой пячоры Кіева-Пячэрскай лаўры. Толькі ў 1910 годзе мошчы прападобнай былі прывезены ў Полацк.