2. Гаспадарка і грамадскі лад людзей Беларусі ў старажытны час (100 тыс.Г. - да н.Э. - V ст. Н.Э.). Этнічны склад насельніцтва.

100 000 г. таму – 9 ст. н.э. першаб.-абшчынны лад (каменны век (35т. – 3т. да н.э.) – мацярынскі род (Днепра-Дзвінскі,Верхня-Дняпроўскі,Нёманскі,Нарвенскі), першыя стаянкі – Бердыш (26т.г. да н.э., Чачэрскі р-н Гом. вобл.), Юравічы (23т.г. да н.э., Калінкавічы, Гом.вобл.), Камень (Пінскі р-н), Камень (Кобрын,Гом.вобл.), Бярэсце (в.Лысінка) –Палеаліт(35-8тыс. да н.э)здабыча агню, будаванне жылля, спожывецкі від гаспадаркі; Мезаліт(8-5 тыс. да н.э.) з’яўленне: лук, стрэлы, зернецёрка, прысвайваючая гаспад.(збіральн., паляванне),Неаліт (5-3 тыс. да н. э.) востраканечны гліняны посуд, сякера, матыка, серп; бронзавы (канец 3т. – пач. 2т. да н.э.) – бацькоўскі – склалася падсечна-агнявое земляробства (высякалі, спальвалі лясы), з’яв. пласкадонны посуд; жалезны (7ст.да н.э. – 5ст. н.э.) – суседскі род), навуч. дабываць жал. руду, выплаўл. яе ў сырыдутных домніцах(зроблены з гліны),ворыўнае земляр.(выкарыст. рала і саха), узнікненне маемастнай няроўнасці, пачын.будав. умацаваныя паселішчы(гарадзічшы).Апошні ледавік– 5-13тыс.год.таму

Галоўнымі галінамі гаспадаркі на беларускіх зем-лях былі земляробства і жывёлагадоўля. Старажытныя спосабы гаспадарання паляванне, рыбалоўства, збіральніцтва, бортніцтва мелі падначаленую ролю. Развіццё земляробства ішло ад матычнага, падсечна-агнявога да ворыўнага.

Асноўнымі прыладамі апрацоўкі глебы ў гэты час былі саха і рала, распаўсюджанымі сельска-гаспадарчымі культурамі жыта, проса, пшаніца, рэпа. Змены ў земляробстве прыводзілі да змен у жыцці грамадства. Вялікія патрыярхальныя сем’і сталі паступова распадацца на больш дробныя. Цяпер апрацоўваць зям-лю і збіраць ураджай можна было сіламі адной невялікай сям’і. Самастойныя сялянскія сем’і сяліліся невялікімі сёламі (весямі). Цэнтрам некалькіх весяў было вялікае сяло пагост. Жыллём служылі зрубы ці паўзямлянкі з глінабітнымі печамі, у якіх палілася па-чорнаму. Земляробчае насельніцтва было арганізавана ў абшчыны. (Сельская суседская абшчына гэта калектыў людзей, якія жылі асобнымі сем’ямі і займаліся пераважна сельскагаспадарчай працай.) Сельская абшчына ў славян называлася “верв”. Назва гэтая паходзіць ад слова “вяроўка”, якой адмяралі ўчастак зямлі, што належаў членам верві. Кожная абшчына выбірала старасту, ён абавязаны быў клапаціцца пра агульныя інтарэсы ўсіх абшчыннікаў. Паступова пачалося расслаенне абшчыннікаў на бедных і багатых. Яно ішло па двух асноўных напрамках. Зямля пераходзіла ў прыватную ўласнасць абшчыннікаў. Мелі месца таксама насільны захоп зямлі родаплемянной знаццю і пераўтварэнне свабодных абшчыннікаў у залежных сялян. Пісьмовыя крыніцы XI XII стст. называюць залежных людзей смердамі. Былі людзі, якія поўнасцю згубілі сваю асабістую свабоду і ў дакументах называюцца халопамі або чэляддзю, па сваім стане яны былі рабамі. Рознымі шляхамі траплялі абшчыннікі ў залежнасць. Напрыклад, у сувязі з неўраджаем селянін мог звярнуцца да багатага чалавека і ўзяць у яго купу (пазыку). Такі селянін называўся закупам. Радовічы ад слоў “радзіцца”, “дамаўляцца” сяляне, звязаныя абавязацельствамі з феадаламі. На другім полюсе раннефеадальнага грамадства стаялі князі і баяры (дружыннікі). Князь са сваёй дружынай збіраў даніну з падуладнага насельніцтва. (Дангна гэта натуральны падатак збожжа, воск, мёд і г.д., які плацілі князю сяляне). Збор даніны з ІІасельніцтва называўся палюддзем. 3 цягам часу феадальная ўласнасць на зямлю пашырылася. Дружыннікі або баяры атрымлівалі ад князя падараванні ў ныглядзе права збіраць даходы з воласці так званыя “кармленні”. Пазней узнікаюць розныя формы феадальнага землеўладання: вотчыннае валоданне зямлёй, сядзібай і сялянамі з правам продажу зямлі, раздзелу яе і перадачы ў спадчыну; памеснае пера-дача буйным феадалам зямлі ў часовае карыстанне за службу без права спадчыны. Буйнымі феадаламі-ўласнікамі былі царква і манастыры. Такім чынам, асноўнымі відамі феадальнага земле-ўладання сталі княжацкае, баярскае, царкоўнае. У 6арацьбе супраць сялянства феадалы маглі захаваць сваё папаванне толькі маючы ўладу і апарат прымусу войска, суд. Усё гэта вяло да ўтварэння дзяржавы. Поспехі, дасягнутыя ў сельскагаспадарчай вытворчасці, стварылі эканамічныя перадумовы для аддзялення рамяства і гандлю ад земляробства. Месцамі канцэнтрацыі гэтых відаў гаспадаркі з’яўляліся гарады. Паколькі ў гарадах жылі рамеснікі і купцы, яны маглі ўзнікнуць толькі там, дзе зручна было займацца гандлем і рамяством: на берагах рэк, у зручных для прыстані вусцях, каля перапраў, на скрыжаванні дарог, сярод урадлівых зямель. Вельмі распаўсюджаным быў шлях узнікнення горада з феа-дальнага замка, які з’яўляўся цэнтрам адміністрацый-нага і гаспадарчага жыцця. Вялікая група беларускіх гарадоў заснавана воляй князёў — Заслаўе, Камянец, Гродна і інш. Яны былі ваенна-адміністрацыйнымі ці пагранічнымі крэпасцямі. Самым старажытным беларускім горадам з’яўляецца Полацк, летапіснае ўпамінанне аб якім адносіцца да 862 г. Летапісныя даты першага ўспаміну не адпавядаюць часу сапраўд-нага ўзнікнення горада. Археалагічныя знаходкі ўнеслі значныя карэктывы ў пытанні аб часе з’яў-лення “летапісных” гарадоў. У трох беларускіх га-радах (Полацку, Віцебску, Лукомлі) знойдзены пасяленні VIII IX стст.

Горад складаўся з некалькіх частак. Унутраная част-ка называлася “дзядзiнец”. (Дзядзінец — гэта ўмацава-ны валамі, равамі, сценамі цэнтр горада.) Каля ўмаца-ванага цэнтра ўзнікалі паселішчы рамеснікаў і гандля-роў, якія называліся пасадамг. Важным грамадскім месцам горада быў рынак (“торг”). У XII — XIII стст. шырокае развіццё атрымалі кавальскае, ювелірнае, ган-чарнае, гарбарнае (апрацоўка скур), шавецкае, бандарнае (выраб бочак) і іншыя рамёствы. Паміж гарадамі вёўся гандаль. Купцы падтрымлівалі гандлёвыя сувязі не толькі з суседнімі, але і з далёкімі краінамі. Вядомыя сувязі Полацка з Візантыяй, Арабскім халіфатам, германскімі гарадамі, аб чым сведчаць шматлікія скарбы, якія ўтрымлівалі манеты гэтых краін. Праз беларускія землі праходзіў вялікі водны шлях з вараг у гржі (Балтыйскае мора — р. Нява — Ладажскае возера - р. Волхаў — возера Ільмень — р. Ловаць — р. Днепр Чорнае мора; Балтыйскае мора — р. Заходняя Дзвіна р. Днепр Чорнае мора). 3 замежных краін дастаўлялі ў амфарах (амфары - вялікія гліняныя пасудзіны) віно і аліўкавы алей, перац, лаўровы ліст, Грэцкія арэхі, шкляны посуд, фарбы, дарагія тканіны, упрыгажэнні. 3 заходнеславянскіх гарадоў вывозіліся футра, воск, мёд, сабраныя ў якасці даніны, а таксама рабы, захопленыя ў час войнаў.

Такім чынам, X — XIII стст. — гэта раннефеадаль-ны перыяд у развіцці беларускіх зямель, які характа-рызуецца:

1) зменай першабытных адносін феадальнымі;

2) аддзяленнем рамяства ад сельскай гаспадаркі;

3) развіццём гандлю і ростам гарадоў;

4) утварэннем феадальнай зямельнай уласнасці і

з’яўленнем залежных сялян.

Утвараецца вялікая і магутная дзяржава, якая на-лываецца Кіеўскай Руссю. Беларускія землі (землі дрыгавічоў, радзімічаў і крывічоў) увайшлі ў склад гэтай дзяржавы.

Плямёны: 4тыс.г.да н.э.-Угравічы(Цэнтр.-Васт.Белар., р.Нораў, в.Нарач), 3-2тыс.г.да н.э.-Балты(Пдн.-Усх.Бел.), 4ст. да н.э.- Венеды,Будзіны, 4ст. да н.э.–7ст. н.э – Готы,Гуны, 6ст. н.э. –Славяне(ад р.Эльбы(Германія) да Ніжняга Дуная,Сяр.Дняпра,Дона і Чорнага Мора (заходняслав.-палякі,чэхі,славакі, паудн.слав.-балгары,сербы,харваты,славенцы,македонцы,чарнагорцы, усходнія-беларусы,русскія,украінцы..