10. Узаемаадносіны вкл з Польшчай і Маскоўскім княствам. Лівонская вайна. Люблінская ўнія.

Калi у XIV- 1 палове XV ст. знешн.небяспека для ВКЛ зыходзiла з боку крыж. Ордэна, то з 2 паловы XV ст. пач зацяжная ваенна-палiт. барацьба ВКЛ з Маскоуск.дзяржавай. Значна пагоршыла знешнепалiт.стан-ча ВКЛ 25-гадовая Ливонская вайна (1558—1582 гг.), якую праводзiу за выхад да Балтый­скага мора маскоуск.цар Iван IV. Ён лiчыу бел.землi сваей вотчынай i iмкнууся вярнуць iх у склад Маск.дзяржавы. Выйсце да Балтыйск.мора закрывалi Польшча, ВКЛ, Лiвнiя— аб'яднанне княствау, што былi заснаваны крыжакамi рыцарамi Лiвонск.ордэна на прыбалт.землях. Вайна вымусiла iсцi на заключэнне дзяржаун. унii(саюзу) ВКЛ з Польшчай у мэтах абароны i вызвалення захопленых маскоуск. войскамi земель.

Лiвонская вайна1558 - 1583.Прычыны:iмкненне Paccii заваяваць выхад да Балтыйскага мора.Ход вайны: Вялікая маскоўская армія ў першыя месяцы ваенных дзеянняў у Прыбалтыке захапіла Нарву, Дэрпт, падступіла да Рэвеля. Ордэн запрасіў перамір’я, адначасова актыўна стаў шукаць саюзнікаў у Еўропе, аднак Швецыя, Данія і Польша адмовіліся ваяваць супраць Расіі, толькі Вялікае княства Літоўскае, разумеючы небяспеку маскоўскага заваявання Лівоніі, вырашыла аказаць дапамогу Ордэну. У 1559 г. Лівонія перайшла пад пратэктарат ВкЛ, у выніку ваенныя дзеянні аднавіліся, і зноў паспяхова для Івана IV. У ліпені 1561 г. войска ВкЛ на чале з Мікалаем Радзівілам Рудым уступіла ў Лівонію, але было разбіта каля горада Пярну. Ордэн фактычна перастаў існаваць. Апошні магістр Кетлер перадаў у сакавіку 1562 г. Мікалаю Радзівілу Чорнаму (стрыечны брат Мікалая Радзівіла Рудога) пячатку Ордэна і ключы ад Рыгі. Каб пашырыць кола ўдзельнікаў вайны, Кетлер перадаў эстонскія землі Швецыі, востраў Эзэль Даніі, Лівонію – ВкЛ, за сабой захаваў толькі Курляндыю на правах спадчыннага свецкага княства. Адначасова вялікі князь Жыгімонт Аўгуст прызначыў Кетлера сваім намеснікам у Лівоніі. Так перастала існаваць ваенна-царкоўная дзяржава – Лівонскі ордэн. У адказ на гэта, атрады Івана IV у пачатку 1562 г. спустошылі ваколіцы Мсціслава, Шклова, Оршы, Віцебска, Дуброўны, Копыля. Для генеральнага наспуплення на Полацк пад Мажайскам рыхтавалася армія ў 60 тыс. чалавек. 31 студзеня 1563 г. гэтае войска асадзіла Полацк, а праз 2 тыдні гераічнай абароны (15 лютага) захапіла горад. Вільня запрасіла міру, але патрабаванні маскоўскага цара былі празмерныя – Полацк і Лівонія павінны быць далучаны да Расіі. У 1564 г. ваенныя дзеянні аднавіліся. Невялікаму войску Мікалая Радзівіла Рудога ўдалося разбіць дзве рускія арміі – каля ракі Ўла 25 студзеня і пад Оршай 2 лютага 1564. Спробы Івана IV пранікнуць у цэнтр дзяржавы былі сарваныя. Але рускі цар добра замацаваўся ў паўночнай Беларусі – у 1566-1569 гг. ён будуе каля Полацка крэпасці Суша, Сокал, Сітна, Красны, Казьяны, Усвяты, Туроўля. У гэтых умовах княству патрабаваўся саюзнік, бо аднаму яму адбіць напады маскоўскага цара было немагчыма. Найбольш верагодным саюзнікам была Польшча, з якой у 1569 г. была заключана Люблінская ўнія. У 1570 г. новая дзяржава – Рэч Паспалітая пайшла на перамір’е з Іванам IV, апошняму так сама патрабавалася часова замірыцца з Літвой і Польшчай, бо пачаліся ваенныя дзеянні супраць Швецыі. Хутка памер апошні прадстаўнік дынастыі Ягеллонаў бяздзетны Жыгімонт II Аўгуст, таму ваенныя дзеянні аднавіліся толькі праз некалькі гадоў, калі ў Рэчы Паспалітай усталяваўся ўнутраны парадак.

Прычыны:-цяжкае знешнепал.стан-ча ВКЛ у сувязi з Лiвонск. вайной: 1)iмкненне пануючага саслоуя — шляхты ВКЛ да набыцця «шляхецкiх вольнасцей»(валодала шляхецкае саслоуе у Польшчы)2)жаданне польскай шляхты падпарадкаваць ВКЛ у якасцi багатага прыдатка да Польшчы i атрымаць для сябе новыя землi i пасады.3)роля кiраунщтва каталiцкай царквы (paзлiчвaлa праз саюз Польшчы пашырыць уплыу каталщызму на усход — на беларусшя, укранскiя, рускiя землi)

У 1569 г. адбыуся Люблiнскi сойм(6 месяцау)На сойме польскай шляхце удалося дабицца ад Жыгiмонта Аугуста — караля Польшчы i вялшага князя Лiтоускага — значных тэрыт.саступак. Шэраг зямель ВКЛ быу уключаны у склад Польшчы, у вынiку чаго тэрыторыя ВКЛ значна звузiлася.Вышэйшым агульным органам улады станавiуся сойм, якi збiрауся толькi на тэрыторьй Польшчы Асобным у ВКЛ i Польшчы:-адмiнiстрац.апарат (дзярж. пасады);-заканадауства (у ВКЛ яно было прадстаулена Стату­там 1588г.);-суд.арганiзацыя (вышэйшым судовым органам у ВКЛ з'яуляуся з 1581 г. Галоуны трыбунал)-войска(яго асновай у XVI ст. у ВКЛ з'яулялася паспсiйтае рушанне — усеагульнае апалчэнне;-тытул (захоувалiся афiц.назвы дзяржау пры icнaванii агульн.назвы РП);-пячатка з сiмвалам дзяржавы (у ВКЛ-выявы Пагoнi, у Польшчы-выявы Арла);-мова афiц.справаводства (старабеларуская — у ВКЛ, польская i лацiнская — у Польшчы).

Вынiкi Люблiнскай унii ВКЛ i Польшчай утварылi агульную РП(федэрацыяй-дзяржавай, што складаецца з самаст.дзярж. утварэнняу, аб'яднаных на пэуных умовах у адзiную краiну. У складзе гэтай шляхецкай, шматнац.дзяржавы ВКЛ iснавала да канца XVIIIст.; засталася незадаволена боль­шая частка магнатау ВКЛ,польск.шляхта мела права атрымлiваць земельн. уладанii у межах ВКЛ, а шляхта ВКЛ практычна згубла такое права у тых раёнах, яюя былi далучаны да Каралеуства Польскага.. У 1581 г. Галоуны трыбунал — вышэйшы судовы орган для ВКЛ. У 1588 г. з дапамогай канцлера ВКЛ Льва Canezi выдадзены Статут ВКЛ. У iм было сказана, што займаць дзяржауныя пасады i атрымлiваць землi у ВКЛ маглi толью грамадзяне ВКЛ,сказалiся у так званай паланiзацьй-апалячваннi бел-лiт шляхты праз да-лучэнне яе да «польск.шляхецк.вольнасцей»;

11.Развіцце бел.зямель ускладзе РП.(эканоміка,культура,палітыка). Нягледзячы на умовы уніі становшча ВКЛ у складзе РП не было на столькі трагічным. I пасля заключэння абедзве дзяржавы прадаужалі захоуваць сваю тэрыторыю, свае адміністрацыйна-тэрытарыяльныя систэмы, дзеючае заканадауства, органы улады, узброеныя ciлы, дзяржауныя мовы, самастойныя назвы i г. д. Зaключэннe Люблiнcкaй yнii icтвapэннe PП адмоуна адбилася i на эканомщы ВКЛ. У складзе новай дзяржавы яно стала адыгрываць залежную ролю.У працэсе фарміравання беларускай народнасці складваліся i развіваліся асноуныя асаблівасці духоунай культуры, у прыватнасці вуснапаэтычнай народнай творчасці. Беларускі фальклор набыу у гэты перыяд многія са свaix адметных рыс, якія надалі яму самабытны характар i нацыянальную cвoeacaблiвacць. Шырока была пашырана абрадавая паэзія, лірычныя песнi на сацыяльныя i сямейна-бытавыя тэмы. Паступова развівалася i літаратура. Найважнейшымі арыгінальнымі лiтapaтypнымi помнікамі, з'яуляюцца летапісы. У другой палове 16 ст. пачала развівацца даволі разнастайная літаратура у выглядзе гістарычных аглядау, дзеннікау i мемуарау, у якіх падзеі i факты мінулага i сучаснага пісьменніку вылівалюя у літаратурную форму.3 канца 16 ст. пад уплывам барацьбы з сац.-эканам. Нац.-рэліг. прыгнетам нараджаецца палемічная рэліг.-паліт. публщыстыка. Буйнейшым паэтам таго часу быу Мікалай Гусоускі, творчасць якога вывела бел. літаратуру у першы рад дасягенняу культуры славянскіх народау. Твор "Песня пра зубра", напісаны у Рыме у 1520 г., з'яуляецца своеасаблівым гімнам бел.зямлі, яе народу. У выяулен. мастацтве больш пашыранымі былі станкавы жывапіс(іконы), насценныя роспісы(фрэскі), дэкарат. скульптура палацау i культавых пабудоу, книжная гравюра i народна-прыкладное мастацтва. Шырокае распаусюд. у тыя часы атрымала графіка. Гэта было звязана з шыроюм распаусюд. перапісу кніг. Kнігі упрыгожваліся мінiяцюpaмi, застаукамі, канцоукамі i загалоунымі літарамі. Важную ролю у афармленні кніг irpay рысунак на гістарычныя тэмы. Дзейнасць Ф. Скарыны (у 1517-1519 гг. у Празе, апотым упершай палове20-хгг. у Вільні ен выдае "Біблію", "Апостал", i "Малую падарожную кніжыцу", усяго 42 кнігі)аказала вялш уплыу на далейшае развіцце кнігадрукавання на Бел. Яго справу прадоужылі бел. друкары i асветнікі Сымон Будны (1530-1593) i Васіль Цяпінскі (1540-1600). 3 1586 па 1649 гг. у Бел было выпушчана каля 20 навуч. выданняу кніг, што садзейшчала пашырэнню адукацьі i пісмен. сярод насельніцтва Бел.