49. Кашмир мәселесін реттеуге қатысты Қазақстан Республикасының ұстанымын ашып көрсетіңіз

Кашмир мәелесі бүкіл дүниежүзілі қауымдастықтың назарын аударған ірі және қазіргі үнге дейінгі шиеленісті мәселе. Ол Пәуістан мен Үндістан арасындағы қарым қатынастарға тікелей әсер етеді, және бұл еі мемлекет арасындағы түсініспеушілі бұіл халықаралық қатынас тар жүйесіне өз септігін тигізеді. Бұл мәселені реттеу үшун БҰҰ мен тағы басқа халықаралық ұйымдар жұмыс атқаруда. Қазақстан еі мемлекетпен ден достық қарым қатынастарды. Ол Үндістанмен дипломатиялық қарым-қатынастарды 1992 ж 23 ақпанда, және келесі үні, яғни 1992 ж 24 ақпанында Пәкістанмен орнатты. Бұл оқиғаларды сараптай отырып, Қазақстанның ешқандай тараптың жағына бет бұрастығы туралы айтуға болады. Қазақстан үшін осы еі ел арасында бейбітшіліті орнату өте маңызды болып табылады. Сондықтан оның ашмир мәселесіне қатысты ұстанымы келесі: Қазақстан кашмир мәселесін бейбіт жолмен шешуді қолдайды. Бұл аймақтағы шиеленісті төмендетуге оң әсерін тигізбек.

Кашмир мәселесі Үндістан мен Пәкстан мүдделерін ескере отырып, екі жақты келіссөздерде ымыраға қол жеткізу арқылы шешілуі тиіс. Бұл келіссөздерге, тараптардың келісімімен, БҰҰ және басқа халықаралық ұйымдар мамандарын тартуға болады.

Осыған орай Үндістан мен Пәкстан қатынастарында 2004 жылдан бері орын алып отырған оң өзгерістерді қолдайды.

Қазақстан тек қана тұрақты және кешенді диалог екі жақты мәселелердің барлығын, соның ішінде Кашмир мәселелесінің шешілуіне жетелейді деп санайды.

50. Қазақстан мен Орталық Азия елдеріндегі діни экстремизм мәселесіне сараптама беріңіз

Соңғы жылдары көп сөз болып отырған мәселелердің бірі ол – Орталық Азия елдеріндегі діни экстремизм мәселесі. Бұл орайда діни экстремизм мен терраризм мәселесінің тығыз байланыста екенін ұмытпаған жөн. Себебі қазіргі жағдайлардағы террористердің аманат алуы, қоғамдық мәндегі ғимараттарды басып алуы, жарып жіберу, ұшақтарды алып қашу және өзге де әрекеттерге баруы діннің әсері болса керек. Бұл әрекеттердің барлығы лаңкестік әрекеттер болып табылады. Лаңкестік әрекеттер қашан да жариялы түрде жүреді және қоғамға, билікке әсер етуге бағытталады. Олардың бұндай іс-әрекетке баруы радикалды саяси оппозиция, экстремистік пиғылдағы ұлттық немесе діни азшылық, діни фанатиктер және т.б.себептерден деп түсіндіріледі.

Міне жоғарыда аталған себептерге байланысты Орталық Азияда бірнеше кеңінен таралған діни экстремистік топтар бар:

 « Өзбекстанның ислам қозғалысы» (ӨИҚ) - Қазақстан, Қырғызстан, Тәджікістанда таралған.

 «Хизб ут-Тахрир аль-Ислами» (Ислам босату партиясы) - Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Тәджікістанда таралған.

 Азия мұсылмандар комитеті – “Лаббан Фаундэйшн” қолдауымен таралады.

 “Ислам даму орталығы” – Қырғызстанда таралған.

 “Акромидтер” – Өзбекстанның исламдық діндік толқыны, Ферғана даласында таралған.

 “Адолат уюшмаси”(Адолаттар бірлігі) - діни-экстремистік ұйым, Өзбекстанның Наманган қаласында таралған.

 “Ислам лашкарлары” (Ислам жауынгерлері) – Өзбекстанда кездеседі.

 “Товба” (Тәубеге келу) – Қырғызстан мен Өзбекстанда астивистері бар.

 “Шығыс Түркістан қозғалысы” – Синьцзяньда таралған. Бірнеше лаңкестік терракттерді Орталық Азия аймағында жүзеге асырған.

 “Шығыс Түркістанның ұлттық революциялық фронты “– экстремистік ұйым, негізгі мақсаты – Орталық Азия аймағында ұйғыр мемлекетін құру.

 “Түркменстанды босату ұйымы” .

 “Шығыс-Түркістан ислам партиясы”.

Орталық Азия мен Қазақстандағы діни экстремизмнің таралу факторы ретінде ішкісаяси жағдайдың төмендігін(Қырғызстандағы “Наурыз революциясы”, Өзбекстандағы 2005 жылы мамырда орын алған Андижандық жағдай, ), аймақтағы мемлекеттер арасындағы саяси күрестің нәтижесінде криминализация деңгейінің өсуін(Қырғызстандағы криминалдық топтардың меслекеттік билікті басып алуы, әртүрлі сипаттағы наразылықтың көбеюі (Қырғыстандағы 2006 жылы биліктің жаңарылуы және қараша айында Конституцияның өзгертілуі, 726 митинг) және т.б. жайттарды айта аламыз.

Ал Қазақстандағы діни-экстремизмнің таралуына тоқталатын болсақ, оны 3 кезеңге бөліп қарастырсақ болады: 1. «Қашқын діни экстремистер» 90-жылдардың соңы - 2000-жылдардың басы, «Сырттан келіп арбау кезеңі» 2000-жылдардың басы мен ортасы ( Өзбекстандағы 2004 жылы террористік акцияларды ұйымдастырған «Орталық Азия моджахедтер жамағаты» террористік тобының әшкереленуі ), 3. «Жергілікті немесе «өзіміздің діни экстремистер» 2000 жылдардың аяғынан бастап.

Қазақстан Республикасының аумағында діни экстремизмнің таралуының бірден-бір себебі заңсыз миграция болып тұр. Бұл арнада, Қазақстанның аумағын, мысалы, Орталық Азия моджахеттерінің «Жамаат» террористік тобының мақстаын жүзеге асыруда қолдануы мүмкін. «Талибан» қозғалысында бұрынғыдай елде өзінің көп жақтастары бар, ал басқа ауғандық террористік ұйымдардың қалдықтары Орталық Азия мен Кавказдың бірқатар жасырын экстремистік ұйымдардың лидерлерімен байланыстарды қалпына келтіруге тырысуда.

Қазақстан діни экстремизммен күрес жолында 1999 жылғы 13 шілдеде “Экстремизмге қарсы іс-қимыл туралы”, «Терроризмге қарсы күрес туралы» Заңдар қабылдады,2003 жылдың желтоқсан айында Мемлекет басшысының Өкімімен Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Лаңкестікке қарсы күрес орталығы құрылып, оның құрамына бірқатар министрліктер мен ведомстволардың өкілдері енді, 2006 жылғы қазанда ҚР Бас Прокурорының мәлімдемесі бойынша ҚР Жоғарғы Сотымен 12 халықаралық ұйымдар террористік деп танылып, олардың Қазақстан территориясындағы қызметіне тыйым салынды. Ал аймақтық көлемде Терроризмді қаржыландырумен күрес туралы халықаралық конвенция (Нью-Йрок, 2000ж. 10 қаңтар, қосылу мерзімі – 2002ж.) қабылданып,2002 жылы Санк-Перетбург қаласында ШЫҰ мемлекеттері арасындағы аймақтық антитеррорлық бағыттағы келісімге қол қойылды, Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары кеңесі (АӨСШК) құрылды. Президент Нұрсұлтан Назарбаев діни экстремизм мен терроризмге қарсы күрестің 2013-2017 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын бекітті. Бағдарламада лаңкестіктің алдын алуға жұртшылықты жұмылдыруға және мақсатты топтар арасында ақпараттық үгіт-насихат жұмыстарын жетілдіруге жете мән берілген. Терроризм мен экстремизм – адамзаттың қас жауы! Жұртшылық осыны ұғынуы керек және ұлттық қауіпсіздікті сақтауда қоғам, мемлекет болып ат салысуымыз қажет!..