Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Татар теле. Морфология.doc
Скачиваний:
20
Добавлен:
10.02.2015
Размер:
514.05 Кб
Скачать

Тšшем килешендђге исем

  • Тљшем килешендђге исем -ны, -не, -н кушымчалары ярдђмендђ ясала; эш яки хђлнећ туры объектын белдерђ, ќљмлђдђ тђмамлык була.

  • Тљшем килеше кушымчасы исемне фигыльгђ генђ бђйли.

1. Малайлар талашны, сугышны бšтенлй оныттылар. (Г.Ибраџимов)

2. Ник, Мокамай, соž син тормышыћны

Чабатаžдай матур œрмђдеž?! (.Такташ)

3. Ñљìáåë áó сњзлђрне шундый ышанып йт. (Г.Бширов)

4. Газинур сњгышчыларны Ÿаман алга ашыктырды. (Г.€псђлђмов)

5. Ý÷ð㐠äèï, åãåò

Чокырга иел

Џì êèïêí иренен

Чишмг тидер. (М.ђлил)

6. Габдулла бу кызык тамашаны карап туярга šлгермде. (€. Фйзи)

7. Габдулла скрипканы алып кœкрген куйды, сызгычны кыллар šстен салды. (€. Ԑéçè)

8. Сгъди абзый Габдулланыž йорт эшлрендге сђлђтен, аныž шактый ућганлыгын êœðåï áèê êèííäå. (€. Ԑéçè)

9. Тора-бара авылда чыккан Ÿрбер тапкыр сњзне, ќырны, такмакны Габдуллага сылтый башладылар. (€. Фйзи)

10. Øóë кљннђрне хзер кичер Слим,

Бер шик борчый аныž йљрђген. (Ñ.Õђким)

11. Узган кšзд яшь алмагачларны

Òšïëäåëð, èð㐠êœìäåëð. (Ñ.Րêèì)

Чыгыш килешендђге исемнећ мђгънђлђре

  • Чыгыш килешендђге исем -дан, -дђн, -тан, -тђн, -нан, -нђн, -ннан, -ннђн кушымчалары ярдђмендђ ясала џђм:

I. Эш яки хђлнећ башлану, чыгу урынын белдерђ:

šìëä

Тыкрыктагы бормалы сукмактан чуп-чуар казлар тљркеме килеп чыкты. (Г.Бђширов)

Бакчадагы њлђннђрдђн, чђчђклђрдђн тљнге тђмле, лђкин юеш хуш ис књтђрелђ башлады. (Г.Ибраџимов)

уðûí õëå

тмамлык

II. Эш яки хђлнећ вакытын белдерђ:

Êè÷òí башланган яžгыр туктамады. (Г.Ибраџимов)

вàêûò õëå

III. Эш яки хђлнећ кыек объектын белдерђ:

Айтуган карт, чал башын селки-селки, Нфиснеž башыннан ñšéäå. (Ã.Áђширов)

Књннђн, агачтан, резиннан миžа аяк ясадылар. (Г.Ибраџимов)

тмамлык

IV. Чагыштыру объектын белдерђ:

Бœгенге кšн кичђгесеннђн матур; кече малай абыйларыннан уžганрак булган.

тмамлык

V. Эш яки хђлнећ сђбђбен белдерђ:

Кызый куанычыннан î÷ûï êèò ÿçäû. (Ã.Áђширов)

Ачуымнан нрс йтерг д белмдем. (Г.Ибраџимов)

Î÷ó рђхђтеннђн хтта йšргеž кысылып кил, кœзлреž йомыла. (Г.Бђширов)

сáï õëå

Урын-вакыт килешендђге исемнећ мђгънђлђре

  • Урын-вакыт килешендђге исем -да, -дђ, -та, -тђ, -нда, -ндђ кушымчалары ярдђмендђ ясала џђм:

šìëä

I. Эш яки хђлнећ урынын белдерђ:

Ике улым кире кайтмады,

Êåøíï éšðè кырда атлары (М.ђлил)

Идарђдђ беркем д юк иде. (А.Гыйлђќев)

Еракта, дићгез ярында колга тора, колга башында кызыл яулык ќилферди. (М.Хђбибуллин)

— Тимер Капкада минем тарханым утыра. (М.Хђбибуллин)

óðûí õëå

II. Эш яки хђлнећ вакытын белдерђ:

Юл кœрст адашканга

Имн кышкы бураннарда. (Ì.ëèë)

Сугыш вакытында Лђйлђ њзе дђ ире белђн кайсыдыр илдђ торган. (Ђ.Еники)

вакыт хле

III. Эш яки хђлнећ кыек объектын белдерђ:

Карлыганда «С» витамины кœп була.

Нђфисђдђ кызыклы китап бар.

тмамлык

Урын-вакыт килешендђге исемнђргђ -гы, -ге, -кы, -ке кушымчалары ялганып, урын яки вакыт буенча билге белдерђ торган нисби сыйфатлар ясала:

1. Агыйдел аръягындагы Урал тармаклары артыннан кызарып ай калыкты. (Г.Ибраџимов)

2. — Син иптђшкђем, болганчык бер замандагы нахакка сљрелгђн ирлђр урынына килеп утырдыћ. (Ђ.Еники)

3. Šéíå, êåëòíå, таудагы ташны да šм белн ташыдык. (Г.Ибраџимов)

4. Књктђге салынкы соры болытлар, кемгдер юл ачкандай, икег аерылдылар. (€.Еники)

5. ͐ôèñíåž êóëû кесђсендђге конвертка сузылды. (Г.Бширов)

6. Кечкенђ бњлмђнећ бер почмагындагы идђндђ аћа да урын табылды. (Ш.Маннур)

7. Алар берсе дђ аныћ эзлђнњчђн књћелендђге чын хислђрне уята алмадылар. (Ш.Маннур)