Морфология

Исем

Затны џђм предметлыкны белдереп, кем? нђрсђ? сорауларына ќавап бирњче мљстђкыйль сњзлђр исем дип атала. Исем сан, тартым џђм килеш белђн тљрлђнђ

1. Агач ботакларына мамыктай йомшак бђс куна.

2. Балалар кардан ак аю џђм кар бабай сыны ясап куялар.

3. Кљннђрме, айлармы, атналармы њткђндер, мин менђ шул џђйбђт шифаханђнећ ак залында каты авыруларныћ газаплы ыћгырашулары эчендђ уянып китђм. (Г.Ибраџимов)

4. Кечкенђ кунаклар, урманныћ тњренђ керер алдыннан, тњгђрђк аланлыкныћ келђм булып ќђелгђн гаќђеп тигез яшел њлђн хђтфђсе љстеннђн киттелђр. (€.Ԑéçè)

5. Бђхетле син, ерак илдђш,

Хезмђтећђ мин баш иям.

Џђйкђл булып яшьлегећђ

Њскђн монда бу карт имђн. (Ì.ђлил)

6. Галимнђр, чирне ќићђр љчен, тљрледђн-тљрле дарулар уйлый, педагоглар бала тђрбиялђњ турында китаплар яза. Лђкин дистђлђрчђ академикларныћ ул дарулары, педагогларныћ йљзлђрчђ акыллы китаплары ана сљтенећ бер тамчысына тормый. (Ô.ßруллин)

7. Оста рђссам кулы рђсемнђрне

Сызган кебек ап-ак кђгазьгђ,

Кышныћ салкын ќиле кљнлђшерлек

Бизђклђрен тљшерђ тђрђзгђ. (Ñ.Õђким)

Ялгызлык исемнђр

• Ялгызлык исемнђр џђрвакыт баш хђрефтђн языла.

• Ялгызлык исемнђргђ кеше исемнђре, фамилиялђр, географик атамалар, газета, журнал, китап исемнђре, тарихи вакыйга, истђлекле кљн исемнђре, мактаулы исемнђр, кинофильм, спектакль, предприятие исемнђре, кушаматлар керђ.

• Ялгызлык исемнђр бер сњздђн џђм берничђ сњздђн торырга мљмкин.

1. Ялгызлык исемнђр, гадђттђ, берлек санда гына кулланыла.	Марат, Гљлназ, Казан, Мђскђњ.
2. Ялгызлык исемгђ ялганган књплек сан кушымчасы аћа ќыелмалык, књмђклек мђгънђсен бирђ.	Òåãå Шакир Рамазановлар ягы иžеп китте д, Фхрине егып салдылар. (Ã.Èбраџимов) ыелыр бер кšн Ђхмђт Симаевлар, Шабаевлар, Гайнан Курмашлар... (Ñ.Õђким)
3. Газета, журнал, китап, дби ср, кинофильм, спектакль, ыр, завод, фабрика, колхоз, совхоз исемнре, техника маркалары баш хрефтн языла Ÿм куш ялр эчен алына.	€.Еникинеž «Бала», «Ана џђм кыз», «Бер генђ сђгатькђ», «Ялгыз каз», «Мђк чђчђге» џ.б. õèêÿëðå áàð. ×èÿ òšñåíäãå «Москвич-412» áåëí ñàðû «Жигули» берьюлы диярлек алга ыргылды (А.Гыйлђќев)
Èгътибар: дби срлрд дби образ буларак кулланылган зат, предмет, тереклек иясе атамалары да баш хрефтн языла.	Кšньягыннан очып, Књгђрчен Кайтып керде Ана йортына. (Ì.Ќђлил) Бер заман Арсланга Тљлке бик оста абзар ясый дип килеп йткннр... (€êèÿò)

Исемнђрнећ ясалыш ягыннан тљрлђре

• Исемнђр ясалышлары ягыннан 6 тљргђ бњленђ.

Исемнђр	Ничек ясалалар?	Ничек язылалар?	Мисаллар
Тамыр	Лексик мђгънђгђ ия булган тљп берђмлеклђр		китап, дђфтђр, эш, бала, кош
Ясалма	Тамырга ясагыч кушымча ялганып (-чы, -че, -даш, -дђш, -таш, -тђш, -ык, -ек, -к, -гыч, -геч, -ма, -мђ, -ыч, -еч, -ыш, -еш, -ш, -лык, -лек)		кљрђшче, авылдаш, тљрдђш, якташ, миллђттђш, ертык, сњтек, кадак, сызгыч, сљзгеч, ваткыч, књрсђткеч, тартма, бњлмђ, ышаныч, њтенеч, ачыш, тљзелеш, караш, яктылык, књзлек
Кушма	Берничђ сњздђн	кушылып	кљнбагыш, аккош, ташбака, карабодай
Парлы	Ике тамыр теркђлеп	сызыкча аша	ата-ана, кош-корт, кием-салым, тирђ-як
Тезмђ	Берничђ сњздђн яки сњзтезмђдђн	аерым	драма тњгђрђге, кура ќилђге, сукыр кычыткан
Кыскартылма	Тезмђ сњзнећ беренче хђрефлђреннђн Тезмђ сњзнећ беренче иќеклђреннђн Тезмђ сњзнећ башындагы сњзнећ (сњзлђрнећ) бер љлеше џђм тулы сњздђн	бер-бер артлы тезелеп кушылып кушылып	БДБ, КДПУ, КДУ колхоз, совхоз њзљйрђнгеч, драмтњгђрђк, телетапшыру