29. Перараскладанне як гістарычны працэс. Прычыны і вынікі перараскладання.

Перараскладанне – такі гістарычны працэс, у выніку якога адбываецца перамяшчэнне межаў марфем у слове. Застаючыся вытворным, слова пачынае падзяляцца на марфемы,па-іншаму, хаця фанемны склал яго захоўваецца. У некаторых выпадках можа памяншацца колькасць марфем у стуктуры слова. Г.зн. некаторыя марфемы зліваюцца ў адно – прыстаўка з коранем, суфікс – з суфіксам, або з канчаткам(суф. + канч.). Як правіла, працэс зліцця марфем адбываецца злева на права.

Прыкладам зліцця прыст. з кор. можа служыць у бел.м. слова снеданне – гіст. сън+ед+ан+е.

У слове зняць таксама назіраецца перараскладанне(з-ня-ць). Фанема –н-, на якой адышла да каранёвай марфемы. Т.ч. узнік новы корань –ня-,які ўжываецца цяпер і ў такіх словах,прыстаўкі якіх ніколі не ведалі фанемы -н-(заняць,разняць).

Змена межаў паміж коранем і суфіксам абылася ў слове галыцьба – гіст. галыць-б-а.

Суф. зліўся з канчаткам у склонавых формах мн.л. назоўнікаў – землям, сценам – гіст. сцен-а-м, зем-jа-м.

Асабліва часта адбываецца перараскладанне на стыку суфіксаў, у выніку чаго 2, а то і больш суф. зліваюцца ў адзін вытворны суф.: сватаўство – сват-аўств-о(сват-аў-ств-о).

Заўвага: некаторыя лінгвісты лічаці суф.,якія ўзніклі ў выніку перараскладання, вытворнымі афіксамі, але некаторыя даследчыкі одмаўляюцца ад паняцця вытворны суф. і разглядаюць падобныя гукавыя комплексы ў структуры словаформ, як спалучэнне простага суф. з інтэрф.

Прычына перараскл. – страта былой утворанай асновы пры захаванні ўмовы іншых роднасных утварэнняў, а таксма развіццё новых семантычн. сувязяў паміж словамі: авечка – авеч-к-а,гіст. ав-еч-к-а.

30. Ускладненне як гістарычны працэс. Прычыны і вынікі ўскладнення.

Ускладненне – гэта пераўтварэнне раней непадзельных асноў у падзельную. Г. зн. адна марфема(каранёвая) падзяляецца на две марфемы,у выніку чаго ўзнікае новы афікс або афіксоід. Такім чынам ускладненне – супрацьлеглы працэс спрашчэнню. Вядома,што ўскл-не ўзнікае ў запазычаных слова, а запазыч. словы прыходзяць у мову рэцэпіент(якая прымае як структурна-непадзельнае,аднак на глебе прыняўшай мовы).Запазычанае слова пачынае ўступаць суадносіны з іншымі словамі, якія ўліліся ў мову пазней або ўжо існавалі ў ёй,але не ўспрымаліся як роднасныя з гэтым запазычаным словам.Такім чынам запазыч. слова “абрастае” роднаснымі словамі і супастаўляецца з гэтым словам, дае магчымасць у адным запазычаным слове словаўтваральныя афіксы. Напрыклад: лекцыя – лектар, трагедыя – трагізм,трагік. У працэсе ўскладнення часам могуць вычляняцца даволі своеасаблівыя,а часам нават унікальныя(уніфіксы) марфемы. Напрыклад: камедыя – комік,камізм, філасофстваваць – філосаф. Выдзяленне такіх унікальных частак тлумачыцца тым, што некаторыя цяпер аднакаранёвыя словы з розных моў пераафармляліся фанетычна і прыстасоўваючыся да бел. мовы,развівалі семантычныя саюзы са спрадвечна бел. лексікі. Як правіла, працэс ускладнення спадарожнічаюць розныя нерэгулярныя для бел. мовы чаргаванні фанем і з’явы ўсячэння асноў. Напрыклад: рэдактар – рэдагаваць, пік – пікіраваць. Ускладненне спрыяе больш свядомаму засваенню запазычаных слоў, дае магчымасць засвойваць не толькі асобныя словы, але і словаўтваральныя марфемы іншамоўмоўнага паходжання – суфіксы і прэфіксы. Напрыклад: - унак-(суф.) - ратунак,рахунак, -анты-(прыст.) – антываенны. Пры гэтым запазыч. афіксы пачынаюць далуч-ца не толькі да асноў іншамоўнага паоджання, але і да спрадвечна-белар. асноў. Напрыклад: сеж – анташ – антынародны.