4 Дәріс. Машина тетіктерін өңдеудің технологиялық үрдістерін жобалау. Құрастырудың технологиялық үрдістерін жобалау.

Машина тетіктерін өңдеудің технологиялық үрдістерін жобалау. Технологиялық үрдістерді жасаудың негізі екі принциптен тұрады: техникалық және экономикалық. Техникалық принцпке сәйкес технологиялық үрдіс берілген бұйымды жасауда жұмыстық сызбаның және техникалық шарттардың барлық талаптарын толығымен қамтамасыз ету тиіс. Экономикалық принцпке сәйкес бұйымды жасау ең төменгі еңбек шығынымен және өндірістін тұрыпқалуымен жүргізілуі тиіс.

Тетікті жасаудың технологиясын жобалау үшін, техникалық және ұйымдастырушылық шешімдердің негізін құруға қажетті және жеткілікті, бастапқы мәліметтер қажет.

Бұл дайындама мен тетік,жабдық және әбзел құрамы, жұмысшы кадырлардың саны мен олардың біліктілігі және т.б. туралы мәліметтер. Технологияны белгілі бір алгоритімдермен жасайды, мұнда өзара байланысқан үлкен кешенді мәселелерді шешудің әдістемелік бірізділігі қаланған. Сонымен қатар жасалған технологиялық үрдіс тиімді болуы үшін қарама-қайшы факторлардың үлкен санын, шарттарын, шектеулерін ескеруіміз керек.

Тетікті жасаудың технологиялық үрдісін жасаудың бірізділігі: тетікке қойылатын технологиялық талаптар мен сызбасын оқу; бағдарлама мен жасалатын тетіктің жалпы санымен танысу; болашақ үрдістін түрін және ұйымдастыру формасын таңдау; дайындама алу әдісі мен түрін анықтау; тетік беттерін, орнықты өңдеудің әдістерін және өтулетді, жабдықты, әбзелді, құралды үйлестіру әдістерін таңдау; өңдеу маршрутын (бірізділік) құру; механикалық өңдеудің операциялық картасы мен операциялық нобайын жасау; кесу режимдерін тағайындау; өңдеудің әрбір варианттары бойынша нормалау; варианттардың әсерін бағалау және осы шарттағы тетік жасаудың тиімді технологиялық үрдісін таңдау.

МЕСТ 14.302-73 технологиялық үрдістін екі түрін тағайындайды – жеке және типтік. Жекелеген үрдісті атауы, типтік өлшемдері бірдей бұйымдарды жасауда қолданады. Типтік үрдісті құрылымдық және технологиялық белгілері ортақ бұйымдар тобын жасаған кезде қолданады, яғни типтік технологиялық үрдіс осы топтағы тетіктердің кезкелгенінің технологиясын жасауға мәліметтік негіз болып келеді.

Типтік технологиялық үрдісті жасаған кезде типтік машинаны немес тетікті таңдау қажет. Сондақтан да бірінші кезең болып осы немесе басқа бұйымдарды классификациялау болып табылады. Классификациялау негізі болып, оларды класстарға бөлуді қамтамасыз ететін бұйымның атқаратын міндетінің жалпы белгісі қалануы тиіс. Әрбір класстар өз ішінде ішкі кластарға, топтарға және ішкі топтарға бөлінеді.

Тетіктердің жалпы атқаратын міндеті оларды жасау маршрутының сондай ақ қолданатын жабдық пен технологиялық әбзелдің ұқсастығын анықтайды. Тетіктерді классификациялау әдетте олардың құрылымдық орындалуының бірынғайлауы және қалыптандырумен үйлестіріледі. Технологиялық үрдісті типтеудің негізгі кезеңі болып типтік бірізділікті және операция мазмұның, орнықтандыру сұлбаларын және әбзел құрылымын бекітумен жалпы технологиялық үрдісті жасау.

Технологиялық операцияның бірізділігі мен мазмұның анықтау, типтік технологиялық үрдісте бар, жалпы операциялар санынан таңдаудан тұрады, олардын көмегімен қажетті сапа көрсеткіші бар тетіктер жасау қамтамасыз етіледі.

Күнделікті жобалаған кезде технологтар, яғни көрсетілген мән жиынтығын тек технолог шешкен жағдайда, қажетті анықтамалық және нормативтік материал болған жағдайда да бөлшекті жасаудың технологиялық үрдісінің тиімді вариантын алу қиын. Бұны былай түсіндіреміз, технолог іс жүзінде әсер ететін барлық факторлар түрлерін және технологиялық үрдістің барлық мүмкін варианттарын жылдам ескере алмайды.

Қазіргі кезде инженерлік іс тәжірибеде бөлшекті жасаудың технологиясын жобалау үрдісін автоматтандыруға арналған есептеу техникасы кең қолданылады. Бірақ, ЭЕМ технологтың күнделікті қайталанатын жұмысын жылдамдатып және күрт қысқартады, сонымен қатар бөлшекті жасау үрдісінің бірзаңдылығына терең бойлауды талап етеді.

Технологиялық үрдісті автоматтандырып жобалау бірізділікті кезеңдер тізбегінен тұрады. Алгоритмдерді құрастырғанда белгілі бір математикалық әдістерді білу қажет. Ең тиімдісі теориялық және экспериментальді зерттеулермен үйлескен математикалық модельдеу әдісі. Бұл әдістің артықшылығы оның әмбебаптылығынды және үрдісті математикалық түрде оптимациялау мүмкіншілігінде. Нақты технологиялық үрдістің мазмұнын баяндайтын қажетті техноло гиялық құжаттар. Өндіріс түріне байланысты МЕСТ 31108-74 көрсетіледі. МЕСТ 14302-73 келісілгендей әрбір технологиялық үрдіс мазмұнын бөлшектеу дәрежесі бойынша маршрутты, операциялы және маршрутты-операциялы болып бөлінеді.

Маршрутты технологиялық үрдісте операцияның мазмұны өңдеу режимімен өтілімдерді көрсетілмейтін құжат бойынша орындалады.

Операциялы технологиялық үрдісте операция мазмұны өңдеу режимі мен өтілімі көрсетілетін құжат бойынша орындалады.

Маршрутты-операциялы технологиялық үрдісте, операцияның жартысы көрсетіліп, ал жартысы өтіліммен режимдері көрсетілмей берілетін құжат бойынша орындалады.

Жалпы тағайындалатын құжаттар пішінінің жинағының құрамына: маршрутты карта (МК), нобай картасы (НК), типті технологиялық үрдіс бөлшектерінің ведомості (ВТБ, ВТО), операция картасы (ОК), жинақтың операциялық картасы (ЖОК), және т.б.

Маршрутты карта. Технологиялық бірізділік бойынша барлық операциядағы бұйымды тексеру және жасайтын технологиялық үрдістің сипаты кіреді. Оның ішінде жабдық, әбзел, материалды және еңбек нормативтері туралы берілгендер бар. Бұл карталар негізінен жекешеленген және сериялы өндірісте қолданылады.

Операциялы карта. Операцияларды өтілімдер бойынша жабдықтар, әбзелдер және өңдеу режимдерінің суреттемесі кіреді. ОК сериялы және жаппай мол өндірісінде қолданылады. ОК жинағына МК қоса беріледі. Бағдарламаны басқару білдектеріне арналған операцияларды жобалаған кезде есептеме технологиялық картаны жасайды, ал оның ішінде аспаптың траекториясы және жұмыс элементтері туралы мәліметтері кіреді. Осы карта негізінде білдекке арналған басқару бағдарламасын жасайды.

Маршрутты және операциялы картаны сызба негізінде, өндірістік бағдарлама, сипаттізім, құрылым сипаттамасы, бұйымның техникалық шарттары кіреді, өз кезегінде келесі нормативті материалдар қолданылады: білдек катологтары, кесуші және көмекші аспаптар катологтары, құрал біліктер бойынша нормальдар және анықтамалық материалдары, кесу режимдерінің нормативтері және дайындау-аяқталу шығыны және көмекші уақыт және т.б. кіреді.

Нобай картасы және баптау сүлбесіне технологиялық үрдістің барлық операциялары бойынша графикалық суреттемелер кіреді. Нобайдағы бөлшек білдекте өңделу қалыпында көрсетіледі. Көппозициялы өңдеуде нобайды әр позиция үшін көрсетіледі, өңделетін беттерді қалың сызықтармен сызылады, ал орнықтырулар-шартты белгілермен МЕСТ 31107-81, өңдеудің баолық өлшемдері шақтамалары мен бедерлерімен көрсетіледі.

Жинақтаудың технологиялық үрдісін жобалау. Бастапқы берілгендер технологиялық үрдісті жобалаған кезде машиналарды жинақтауда: машина сызбалары, қызмет бабының сипаттамасы және оның негізгі сипаттамасына техникалық талаптар; машина санын жасауға арналған, сонымен қатар өндірістік бөлімшелер цех, завод туралы қосымша мәліметтер.

Жалпы сипаттамалы бірізділікте машина жинақтау технологиясын жобалау: машинаның қызметін бабын сараптау және оның негізгі техника-эксплатациялық сипаттамасы; машина сызбаларын және оны дайындауға арналған техникалық талаптар; машинаны жинақтаудың жалпы бірізділігін және оның бөлек жинақ бірлігін жобалау; жинақтаудың жалпы сүлбесін жобалау және жинақтау жұмыстарын еңбек көлемін бағалау; машинаның жалпы жинағының операциялары бойынша технологиялық үрдісті жобалау және оның жинақ бірлігін жобалау кіреді. Жинақтаудың технологиялық үрдісін жобалауының бөлшектеу дәрежесі өндірістің типіне байланысты. Егер жинақталатын машина саны көп болса технологиялық үрдісті бөлшектеп жобалайды. Жекешеленген және аз сериялы өндірісте жинақтау маршрутын жобалаумен шектеледі. Жайшылықта машинаның күрделі құрылымына жалпы жинақтау сүлбесін жасайды, ал сосын ұсақ жинақтау бірліктеріне жинақтау сүлбесін жобалайды. Жинақтау сүлбесі машина жинақтаудың бірізділігін және оның жинақтау бірлігін графикалық суреттеу арқылы 4.1-суретте көрсетілген.