Iсінетін топырақтардан тұратын негіз деформацияларын анықтау

18. Топырақ ісінген кездегі негіздің көтерілуі h_sw мына формула бойынша анықталады

, (18)

мұнда _sw,I – 19-тармақтың нұсқауларына сәй­кес анықталатын i-қабаты топырағының салыстыр­малы ісінуі;

h_i – топырақтың i-қабатының қалыңдығы;

k_sw,i – 20-тармақтың нұсқауларына сәйкес анық­талатын коэффициент;

n – топырақтың ісіну аймағы бөлінген қабаттар саны.

19. Топырақтың салыстырмалы ісінуі _sw мына формулалар бойынша анықталады:

ылғал сіңсе

, (19)

мұнда h_n – қарастырылып жатқан тереңдіктегі вертикаль қосынды кернеуіне _z,tot (_z,tot шамасы 21- тармақтың нұсқауларына сәйкес анықталады) тең р қысымымен бүйір ұлғаюының мүмкіндігінсіз қысыл­ған табиғи ылғалдылық пен тығыздықтағы үлгі биіктігі;

h_sat – суға толық қаныққанға дейін сулағаннан кейін тура сондай жағдайларда қысылған сол үлгінің биіктігі;

жер бетін қалқандағанда және сулы-жылулы режимі өзгергенде:

, (20)

мұнда k – сынау арқылы анықталатын коэффи­циент (сынау деректері жоқ болғанда k = 2 болып қабылданады);

w_eq – топырақтың нақты (тұрақталған) ылғал­дылығы;

w₀ және e₀ – тиісінше топырақ ылғалдылығының бастапқы мәндері және топырақтың кеуектілік коэф­фициенті.

20. (18)-формулаға кіретін k_sw коэффициенті қарастырылып жатқан тереңдіктегі вертикаль қосынды кернеуіне _z,tot байланысты _z,tot = 50 кПа (0,5 кгс/см²) болғанда 0,8 және _z,tot = 300 кПа (3 кгс/см²) болғанда 0,6-ға тең етіп қабылданады, ал _z,tot-тің аралығындағы шамалары кезінде интерполя­ция арқылы анықталады.

21. Iргетас табанынан z тереңдігінде жатқан вертикаль қосынды кернеу _z,tot (5-сурет) мына формула бойынша анықталады:

, (21)

мұнда _zр, _zg – тиісінше іргетас жүктемелерінен және топырақтың өз салмағынан болатын вертикал кернеулер;

_z,ad – сулану ауданы маңындағы сілемнің ылғалданбайтын бөлігі салмағының әсерінен пайда болатын қосымша вертикал қысым мына формула бойынша анықталады

, (22)

мұнда k_g – 6-кесте бойынша анықталатын коэффициент.

6-кесте

Kg коэффициенті

(d + z) / Bw	°зындықтың суланатын аудан еніне қатынасы Lw / Bw болғандағы kg коэффициенті
	1	2	3	4	5
0,5	0	0	0	0	0
1	0,58	0,50	0,43	0,36	0,29
2	0,81	0,70	0,61	0,50	0,40
3	0,94	0,82	0,71	0,59	0,47
4	1,02	0,89	0,77	0,64	0,53
5	1,07	0,94	0,82	0,69	0,77

22. Iсіну аймағының төмегі шекарасы H_sw (5-сурет):

а) ылғал сіңгенде, қосымша вертикаль қысым _z,tot (21 т.) ісіну қысымына p_sw тең болған тереңдігінде алынады;

б) жер бетін қалқандағанда және сулы-жылулы режимі өзгергенде – сынақ жолдарымен анықтала­ды (сынақ деректері жоқ болғанда H_sw = 5 м болып алынады).

5-сурет. Топырақ ісінгенде негіз көтерілуінің есебіне арналған сұлба

23. Iсінетін топырақтар кепкен кездегі негіз шөгуі s_sh мына формула бойынша анықталады:

, (23)

мұнда _sh,i – 24-тармақтың нұсқауларына сәйкес анықталатын i-қабат топырақтың салыстырмалы сызықтық ширауы;

h_i – топырақтың i-қабатының қалыңдығы;

k_sh – 1,3-ке тең етіп алынатын коэффициент;

n – 25-тармақтың нұсқауларына сәйкес анықта­латын топырақтың ширау аймағына бөлінген қабат­тар саны.

24. Кепкен топырақтың салыстырмалы сызық­тық ширауы мына формула бойынша анықталады

, (24)

мұнда h_n – бүйір ұлғаюы мүмкіндігінсіз топырақ үлгісін вертикал қосынды кернеуімен қысқандағы мүмкін болатын ең үлкен ылғалдылықтағы топырақ үлгісінің биіктігі;

h_d – кепкен кездегі ылғалдылығы төмендеген­нен кейінгі үлгінің тура сол жағдайындағы биіктігі.

25. Ширау аймағының төмегі шегарасы H_sh тәжі­рибелік жолмен анықталады, ал сынақ деректері жоқ болғанда 5 м-ге тең етіп алынады.

Технологиялық қондырғылардың жылулық әсерлері нәтижесінде топырақ кепкен кездегі ширау аймағының төмегі шегарасы H_sh сынақ жолдарымен немесе сәйкес келетін есептер арқылы анықталады.