15*. Шайылатын топырақтарға тұрғызылатын имарат негiздерiн жобалау ерекшелiтерi

15.1. Шайылатын топырақтардан тұратын негіз­дерді олардың біртексіздігін (көпқабаттылығын, жос­парда және тереңдігі бойынша құрамы мен қасиет­терінің өзгергіштігін), физика-механикалық қасиет­терін уақыт өте, сонымен бірге жерасты су деңгейінің ауытқуы арқылы өзгерту мүмкіндігін, дірілдететін әсерлерге сезгіштігін, сондай-ақ төсейтін қабаттар­дың болуы мүмкін шөгулерін ескере отырып жобалау қажет.

Шаю үшін, қағида бойынша, құмды топырақтар­ды қолдану керек.

Ескерту. Шөкпелі (I типті топырақ күйлеріндегі), ісінетін және тұздалған топырақтардың үстінде сәйкес келе­тін негіздеме бар болғанда топырақтарды шаюға болады.

15.2. Шайылатын топырақтардың беріктік және деформациялық сипаттамалары, қағида бойынша, шайылатын топырақтың жасын, яғни, шайылып бол­ғаннан кейінгі өтетін уақыт, сондай-ақ инженерлік-геологиялық ізденістер мен құрылысты бастаудың арасындағы уақыт бойынша айырмашылығын ескере отырып жатысы бұзылмаған топырақтарды далалық және зертханалық сынаулардың нәтижелеріне бай­ланысты анықтау қажет.

15.3. Негіздің алдын-алынған есептері, сондай-ақ III дәрежелі ғимараттар мен имараттардың нақты есептері үшін топырақтардың беріктік және шайыла­тын топырақтардың жасына байланысты олардың физикалық сипаттамалары бойынша алынған деформациялық сипаттамаларының мәндерін қолда­нуға болады.

15.4. Шайылатын топырақтардан тұратын негіз­дердің есебі 2-бөлімнің талаптарына сәйкес орында­луы қажет.

Егер шайылатын топырақтардың қалыңдығы биогенді топырақтармен немесе лайлармен төселе­тін болса, онда негіз есептерінде қосымша 5-бөлім­нің талаптарын ескеру керек. Көрсетілген жағдайда бағанды іргетастарды қолдануға болмайды.

15.5. Шайылатын топырақтардың есептік кере­гісі R 2.41-2.48 т.т. талаптарына сәйкес анықталады. Бұл орайда шайылатын топырақтардың беріктік сипаттамаларын (_II және с_II) құрылыс басталуына сәйкес келтіріп алады.

15.6. Шайылатын топырақтардан тұратын негіз­дердің толық деформациясы сыртқы жүктемелерден негіздің шөгуінің, шайылатын топырақтар қатқабаты­ның өздігінен тығыздалуының және шайылуымен жүктелген төселетін топырақ қабатының аяқталма­ған нығаюы нәтижесінде қосымша шөгулердің қосын­дылары арқылы анықталуы қажет.

15.7. Шайылатын топырақтардан тұратын негіз­дердің есептік деформациялары кезінде негіздің шектік немесе жеткіліксіз көтергіштік қабілетінен гөрі 2.67-2.71 т.т. нұсқауларына сәйкес мыналар көбірек қарастырылуы қажет:

шайылатын топырақтарды (дірілдеткіш машина­лармен және тегістегіштермен, терең гидродірілдет­кіштығыздағышымен, жарылыс энергиясын пайдала­нумен, нығыздаумен, құрылыс алаңшасында топы­рақты артық шаюмен және басқалармен) тығыздау;

шайылатын топырақтарды бекіту немесе арма­туралау;

құрылымдық шаралар.

16*. Топырақтарды бекiтуді жобалау

16.1. Топырақтарды бекіту олардың жобаланып жатқан немесе қазіргі бар ғимарат негізінде су сіңір­меушілігін және беріктігін жоғарылату мақсатымен орындалады.

Бекітілген топырақтардан тұратын сілемдер (бектілген сілемдер) іргетастар және басқа терең­детілген құрылымдар ретінде қолданылуы мүмкін.

Ескерту. Тұрған имараттардың негіз топырақтарын бекіту мүмкіндігі мен тәсілдері олардың негіз деформация­ларының сипатын және олардың құрылымдарының күйін ескере отырып анықталуы қажет.

16.2. Бекітілген сілемдерді олардың тағайын­далу мен топырақ күйлеріне байланысты орнату үшін келесі тәсілдер қолданады:

топыраққа химиялық цементтендіретін ерітінде­лерді еккіштердің көмегімен немесе ұңғымаларға (шайырландыру, силикаттандыру, цементтендіру) ендіру арқылы іске асатын егу;

бұрғылай араластыру (ұңғымаларда топырақты цементпен немесе цемент ерітінділерімен араласты­ру және қазбалау арқылы);

термиялық (ұңғымаларға жоғары температура­лық газдарды ендіру арқылы немесе топырақты электрмен қыздыру арқылы).

Бекіту тәсілі мен ерітінділердің құрамтізімі бекітілген топырақтың есептік физика-механикалық сипаттамаларымен қамтамасыз етуі және қоршаған ортаны қорғауды қанағаттандыруы қажет.

16.3. Топырақтарды бекітудің егу тәсілін келесі топырақ күйлерінде қолдану керек:

силикаттандыру және шайырландыру – сүзгі­леу коэффициенті k 0,5-тен 80 м/тәулікке дейін бола­тын құмды топырақтарда, k  0, 2 м/сут және ылғал­дылық дәрежесі S_r 0,7 болатын шөкпелі топырақ­тарда;

цементтендіру – меншікті сусіңіргіштігі кемінде 0,01 л/мин болатын жарықшақты тасты топырақтар­да; k  40 м/тәулік болғандағы ірісынықты топырақ­тарда, сондай-ақ карстты қатпарларды толтыру және карстталған жыныстарды бекіту үшін.

16.4. Бұрғылай араластыру тәсілін сүзгілеу коэффициентінен байланыссыз түрде лайларды (сонымен қатар аққыштық көрсеткіші J_L  0,5 болатын балшықтар мен саздақтар қабаттары немесе орташа тығыздықты және бос құмды қабаттары бар), сондай-ақ I типті топырақ күйлеріндегі илемділік саны 0,02-ден 0,15-ке дейін болатын шөкпелі сары топырақ­тарды бекіту үшін қолдану керек.

Ескерту. Топырақтарды бекітуге бұрғылай араласты­ру тәсілін III дәрежелі ғимараттар мен имараттар үшін қолдануға болады.

16.5. Термиялық тәсілді ылғалдылық дәрежесі S_r 0,5 болатын шөкпелі сары топырақтарды бекіту үшін қолдану керек.

16.6. Силикаттандыру және шайырландыру үшін бекітушілер ретінде – натрий силикатының су ерітіндісі, карбамидті және басқа синтетикалық шайырларды, қатырушылар ретінде – органикалық немесе неорганикалық қышқылдарды мен тұздарды, сондай-ақ газдарды қолданады. Гельдің пайда болуы құбылысын немесе бекітілген топырақты алдын-ала өңдеу үшін құрамтізімді қоспалар қолда­нылады.

16.7. Топырақтарды цементтендіру үшін це­менттендіретін ерітінділерді (цементті, цементті-құм­ды, цементті-балшықты, цементті-құмды-балшық­ты және басқа), сондай-ақ қажет болғанда химиялық қоспалары бар кеуектелген және көбіктелген ерітін­ділерді қолдану керек.

Жемірлі жерасты сулары бар болғанда оларға байланысты шыдамды цементтерді қолдану керек.

16.8. Топырақтарды бекітудің бұрғылай аралас­тыру және егу тәсілдеріне арналған ерітінділердің құрамтізімі және бекітілген топырақтардың физика-механикалық сипаттамалары тәжірибе және дала жағдайларында оларды бекіту нәтижелері бойынша анықталуы қажет.

16.9. Бекітілген сілемдердің пішіні мен өлшем­дері, сондай-ақ бекітілген топырақтардың физика-механикалық сипаттамаларын алаңшаның инженер­лік-геологиялық және гидрогеологиялық жағдайлары­на, қабылданған тәсілге және топырақтарды бекіту бойынша технологиялық жұмыстарға, сондай-ақ бекітілген сілемнің қоршаған топырақтарымен өзара әсерлесулерін ескере отырып 2-бөлімнің талаптары­на сәйкес негіз есебіне байланысты анықтау керек.

Негізде ерекше қасиетті (мысалы, шөкпелі) топырақтар бар болатын болса, онда оған қосымша осы нормалардың сәйкес келетін бөлімдерінің талап­тарын ескеру керек.

16.10. Диаметрі 0,6 м-ден 1,0 м-ге дейін болатын бекітілген жеке сілемдермен, сонымен бірге лайлыцементті қадалармен күшейтілген негіздер ҚНжЕ 5.01-03-2002-нің талаптарына сәйкес жоба­лануы қажет.

16.11. Еккіштер мен ұңғымалардың орналасуы және кіру тәртібі талап етілетін пішіндегі және өлшем­дегі бекітілген сілемдердің жасалуын қамтамасыз ету қажет.

Бекітілген сілемнің жасалу тәртібі тұрғызылып жатқан немесе қазіргі бар имараттың бірқалыпсыз шөгуін тудыратын мүмкіндігін жою қажет.

16.12. Жобада жұмыс өндірісінің бастапқы ке­зеңінде бекітілген топырақтың физикалық параметр­лерінің жобалыққа сәйкес келетін бағасы бойынша бақылау жұмыстарын қарастыру керек.

16.13. Топырақтарды егу тәсілдерімен бекіткен кездегі ендірудің шектік қысымы бекітілетін топырақ­тың тұтастығының ажырау мүмкіндігін болдырмайтын шартқа байланысты тағайындалуы қажет.

16.14. Бұрғылайтын және егетін жабдықтардың саны мен түрі жобалық қысымдағы, егілетін ерітінді­лер шығынында және берілген уақытта жұмыстарды орындаған кезде тағайындалуы қажет.