«Ақнұр» фирмасының 200_ жылдың 1 қаңтарына бухгалтерлік балансы

(өлшем бірлігі мың теңге)

Активтері	Сомасы	Пассивтері	Сомасы
1	2	3	4
Ұзақ мерзімді активтер:		Меншікті капитал:
Материалдық емес активтер	2000,0	Жарғылық қор	50000,0
Негізгі құралдар	27000,0	Резервтік қор	5500,0
Ұзақ мерзімді қаржы салымы	3000,0	Бөлінбеген пайда немесе зиян	3500,0
Ұзақ мерзімді дебиторлық борыш	4500,0	Жиыны	59000,0
Жиыны	36500,0
Ағымдағы активтер:		Ұзақ мерзізді міндеттемелер:
Материалдық қор	3500,0	Ұзақ мерзімді несие	9000,0
Дайын өнімдер	7000	Ұзақ мерзімді қарыз	2000,0
Тауарлар	2500,0	Жиыны	11000,0
Аяқталмаған өндіріс	10000,0	Қысқа мерзімді міндеттемелер:
Қысқа мерзімді дебиторлық борыштар	6500,0	Бюджетпен есеп айырысу	2500,0
Қысқа мерзімді қаржы салымы	5000,0	Бюджеттен тыс төлемдермен есеп айырысу	1500,0
Алдағы уақыт шығындары	1000,0	Жабдықтаушылармен есеп айырысу	7000,0
Берілген аванс	1500,0	Жұмысшылармен еңбекақы бойынша есеп айырысу	2000,0
Ақша қаражаттары	9500,0	Жиыны	13000,0
Жиыны	46500,0	Барлығы	83000,0
Барлығы	83000,0

Бухгалтерлік баланстың түрлері. Өзінің жасалу уақытына, қолданылу барысына қарай бухгалтерлік баланс әр түрлі болып келеді. Кәсіпорынның жаңадан құрылған уақытында жасалған бухгалтерлік баланс кіріспе баланс деп аталады. Кіріспе баланста ұйымның қызметін бастар алдындағы жарғылық капиталы көрсетіледі. Бұл баланстағы негізгі көрсеткіштер кәсіпорын иелерінің, яғни құрылтайшылардың, акционерлердің осы ұйымды жаңадан құру уақытындағы ақшалай немесе заттай салымдарынан тұрады. Сондықтан көп жағдайда кіріспе баланста кәсіпорынның меншікті капиталы мен активтері тең болады.

Актив = меншікті капитал

Бұл теңдік егер кәсіпорын құрылуы барысында ешқандай жеке немесе заңды тұлғалардың алдында міндетті, яғни қарыз болмаған жағдайда тура болып есептеледі.

Ұйымның бухгалтерлік балансы белгілі бір уақытқа, яғни айдың, тоқсанның немесе жылдың басына жасалынады. Осыған сәйкес кәсіпорынның өз қызметі барысында әрбір белгіленген есеп беретін уақыттағы құрастырған балансы ағымдағы бухгалтерлік баланс болып табылады.

Кәсіпорынның жойылу балансы осы ұйым өз қызметін тоқтатар кезде, таратылатын уақытта жасалынады. Осы аталған жойылу балансының өзі екі түрге бөлінеді. Ол: бірінші ұйымның жабылғандығына байланысты және екіншісі ұйымның жабылғандығын қорытындылау үшін.

Шаруашылық операцияларына сәйкес баланс баптарының өзгеріске ұшырауы. Кез келген кәсіпорында күнделікті жұмыс істеліп, қызмет атқарылып отыратындығы белгілі. Осы операциялардың орындалуы ұйымның бухгалтерлік балансының баптарына тікелей әсер етеді. Нақтырақ айтатын болсақ, ұйымдағы әрбір орындалатын операцияға сәйкес баланс баптарындағы сомалар өзгеріске ұшырап отырады. Бірақ бухгалтерлік баланстың актив пен пассив баптарының теңдігі әрдайым сақталады. Сонымен қатар кәсіпорындарда әрбір орындалған операциялардан кейін жаңадан баланс жасалмайтындығы белгілі және ол мүмкін де емес. Осыған байланысты бухгалтерлік есепте баланс баптарының сомасына әсер ететін шаруашылық операцияларының төрт түрге бөліп қарастырады.

Бірінші түріне жатқызылатын шаруашылық операциялары бухгалтерлік баланстың тек қана актив бөліміне әсер етеді. Бұл жағдайда актив бөліміндегі бір бап қандай да бір сомаға азайса, екінші бап тура сол сомаға артып отырады. Ал активтің жалпы сомасы мен баланстың сомасы ешқандай өзгермейді.

Екінші түріне жатқызылатын шаруашылық операциялары бухгалтерлік баланстың тек қана пассив бөліміне әсер етеді. Актив бөлімінде өзгеріс болмайды. Бұл жағдайда пассив бөліміндегі бір бап қандай да бір сомаға азайып, екінші бап тура сондай сомаға артады. Ал пассивтің жалпы сомасы мен баланстың сомасы ешқандай өзгермейді.

Үшінші түріне жатқызылатын операциялардың жоғарыда аталған екі түрден айырмашылығы, бұл операциялар барысында баланстың активі мен пассиві бірдей сомаға артады. Яғни бұл жағдайда операция әсерінен баланстың актив бөліміндегі бір баптың сомасы қандайда сомаға көбейсе, пассив бөліміндегі баптың да сомасы сондай сомаға артады.

Баланс баптарының сомасына әсер ететін шаруашылық операцияларының төртінші түрі үшінші түріне жатқызылған операцияларға ұқсас болып келеді. Бұл уақытта да баланстың актив пен пассив жағындағы баптары бір уақытта бірдей сомаға өзгереді. Айырмашылығ үшінші түрге жататын операциялар барысында баланс сомасы белгілі бір сомаға көбейсе, төртінші түрге жататын операциялар әсерінен актив пен пассив, сондай-ақ баланстың сомасы қандайда бір сомаға кемиді.