Билет 1

1. Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету және сынау

Өлшеу тұтастығы – нәтижелері заңдастырылған, шама бірліктерінде көрсетілген және өлшеу қателігі берілген, ықтималдығы шектелген өлшемнің жай күйі.Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету – мемлекеттік стандарттар және өлшеу тұтастығын қамтамасыз етудің нормативтік құжаттарымен бекітілген нормалармен, ережелермен заңнамалық актіге сай өлшеу тұтастығын қамтамасыз етуге бағытталған метрологиялық қызмет іс-әрекеті. Өлшеу тұтастығын қамтамасыз етудің негізгі мақсаты – өлшем тұтастығын қамтамасыз етудегі құқықтық, нормалық, ұйымдастырушылық, технологиялық, экономикалық жағдай жасау.

Қазақстан Республикасында өлшеу тұтастығын қамтамасыз етудегі субъектілерді, нормаларды және метрологиялық іс-әрекет түрлерін мемлекеттік басқару жүйесі.Өлшеу тұтастығын қамтамасыз етудің құрылымы

1) Ұйымдастырушылық негізі- Қазақстан Республикасының метрологиялық қызметі;

2) Техникалық негізі- өлшеу құралдарының және шама бірліктерінің мемлекеттік этолоны;

3) Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету жұмыстарын жүргізу ретін және мекемелерін регламенттеуші нормативті құжаттар.

Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету мемлекеттік жүйесінің міндеттері:

1. Ө.т.қ.е. іс-әрекетін басқарудың тиімді принциптерін дайындау;

2. Этолондық базаның шама бірлігін дайындау;

3. Метрология саласындағы негізгі түсініктерді, терминдерді, анықтамаларды бекіту;

4. Метрология саласындағы ережелерді, нормаларды, талаптарды, мем-т аралық, өлкелік, ұлттық ережелермен келістіру;

5. Ө.т.қ.етуді ақпараттық қамтамасыз ету;

6. Ө.т.қ.е. құжаттармен дайындау;

7. Экономика саласындағы іс-әрекеттерді метрологиялық қамтамасыз ету.

Қазақстан Республикасының аумағына партиямен әкелінетін немесе сериялы өндіріске арналған өлшеу құралдары және олар мемлекеттік метрологиялық қадағалауға жататын болса,онда олар сыналады да,әрі қарай олардың типтері бекітіледі.

Типін бекіту мақсатында сынауды өткізуге мүдделі заңды және жеке тұлғалар,өлшеу құралын жасаушылар стандарттау,метрология және сертификаттау бойынша уәкілдік органға белгілі формадағы сұраныс береді,оған келесілер қосылуы тиіс:

• сынау бағдарламасының жобасы;

• техникалық тапсырма;

• республикада шығарылатын өлшеу құралдарына арналған техникалық шарттары;

• пайдалану құжаттары;

• тексеру бойынша нормативті құжаттың жобасы;

• типтің жазбаша жобасы;

• сенімділікке сынау әдісі мен бағдарламасы;

• алдын ала сынау бағдарламасы;

• ҚР оларды пайдалану үрдісінде өлшеу құралдарымен қамтамасыз етілуі туралы мағлұмат;

• ұсынылған тексеру аралықтың негізділігін растайтын құжаттар.

Барлық құжаттар мемлекеттік және орыс тілінде беріледі.Сынау орталығын стандарттау ,метрология және сертификаттау бойынша уәкілдік органдар анықтайды.

2. Өлшеу құралдары типін бекіту

Қазақстан Республикасының аймағында сериялы өндірілетін немесе Қазақстан Республикасы аймағына партиямен енгізілетін өлшем құралдарының типі сәйкес бекітуге жатады, дұрыс нәтижелерінің негізінде техникалық реттеу және метрология Комитеті қабылдайды. Типті бекіту мақсатында өлшем құралдарына сынаулар жүргізу үшін өтініш беруші өтінішпен қоса мынадай құжаттарды ұсынады:

• сынақ бағдарламасының жобасы немесе өзгерту жобасы және/немесе типтік бағдарламаға толықтырулар;

• Қазақстан Республикасының аймағында сериялы өндірілетін өлшем құралдары үшін ГОСТ 2.601 сәйкес пайдалану құжаттары, ал Қазақстан Республикасының аймағына енгізілетін өлшем құралдары үшін, толық техникалық және метрологиялық сипаттамалары бар өндіруші-фирманың құжаттамалар жинағы;

• салыстырып тексеру құралдары мен әдістемелерін регламенттейтін пайдалану құжаттамасындағы тарау жоқ болғандағы ҚР СТ 2.63 сәйкес салыстырып тексеру әдістемесінің жобасы;

• екі данада, 13х18 немесе 18х24 жалпы көріністегі суреттермен осы стандарттың Д қосымшасына сәйкес пішін бойынша типті сипаттау жобасы;

• типтің сипаттамасын ашық басылымда жариялау мүмкіндігі туралы өтініш берушінің хаты;

• республика аймағында сериялы өндірілетін өлшем құралдарының тәжірибелі үлгілерін алдын-ала сынау хаттамалары;

• салыстырып тексеру құралдарымен Қазақстан Республикасында оларды пайдалану процессіндегі өлшем құралдарының қамтамасыз етілгендігі туралы мағлұматтар, сондай-ақ оларға қызмет көрсетуді және жөндеуді іске асыратын кәсіпорындар мен ұйымдар туралы мәліметтер;

ұсынылатын салыстырып тексеру аралық интервалдың негіздігін растайтын құжаттар

Шет елдік өндірушінің өлшем құралдарының типін бекіту мақсатында және типінің сәйкестігіне сынаулар жүргізуге құжаттар мемлекеттік және/немесе орыс тілдеріндегі аудармасымен ұсынылады.

Қажет болған жағдайда өтініш беруші мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталығына өлшем құралдарын ұсынуы тиіс.

Сынақ нәтижелері өлшем құралдарының типін бекіту немесе бекітуден бас тарту туралы шешімді қабылдау үшін уәкілетті органға жолданады.

Дұрыс шешімде өлшем құралдарының типін бекітуді сертификат ресімделеді, өлшем құралдарының типін белгіленген тәртіпте ҚР МӨЖ тізілімінде тіркеледі, типтің сипаттамасын және салыстырып тексеру әдістемесін келісімен белгіленеді.

Бекітілген типке сәйкестікке өлшем құралдарын сынаудың дұрыс нәтижелерінің негізінде бекіту туралы сертификаттың қолдану мерзімі ұзартылады, соған сәйкес өзгерістер ҚР МӨЖ тізіліміне енгізіледі (тіркеледі).

Бекітілген типтегі өлшем құралдарын модификациялау кезінде бекітілген типке сәйкестікке сынақ нәтижелері бойынша уәкілетті органмен өлшем құралдарының жаңа типін бекіту туралы шешім қабылдануы мүмкін. Егер мұндай шешім қабылдау үшін жүргізілген сынақтар көлемі аз болса, типті бекіту мақсатында қосымша сынақтар жүргізу туралы шешім қабылданады.

Егер модификациялау кезінде жаңа типті бекіту талап етілмесе, қажет болған жағдайда типтің сипаттамасына және салыстырып тексеру әдістемесіне сәйкес өзгерістер енгізіледі

3. Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркеуіндегі сараптама жұмыстары. Сынақ орталығы. дәрілік заттарға сараптама:

1) бастапқы сараптама;

2) енгізілетін өзгерістерге қойылатын талаптарға сәйкес талдамалық және (немесе) мамандандырылған фармацевтикалық, және (немесе) мамандандырылған фармакологиялық сараптамадан тұрады.

7. Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу және тіркеу деректеріне өзгерістер енгізу кезінде мемлекеттік тіркеу ережесімен регламенттелген, төрт кезеңге бөлінентін:

1) бастапқы сараптамадан;

2) талдамалық сараптамадан;

3) мамандандырылған фармацевтикалық сараптамадан;

4) мамандандырылған фармакологиялық сараптамадан тұрады.

8. Дәрілік зат сараптамасының жүргізу әрбір келесі кезеңі алдыңғы өткен сараптама кезеңінің оң қорытындысының негізінде жүргізіледі.

9. Сараптама ұйымы дәрілік затқа сараптама жүргізген кезде өтініш иесінен ұсынылған құжаттар және материалдардың нақты ережелері бойынша түсіндірулер немесе нақтылау сұратуға құқығы бар.

10. Сараптама ұйымы өтініш иесі сұралған материалдарды немесе оларды дайындауға қажетті өзге де мерзімдердің жазбаша негіздемесін 30 күнтізбелік күн ішінде, бірақ алпыс күнтізбелік күннен асырмай, ұсынбаған жағдайда сараптама жасауды тоқтатады және қабылданған шешім туралы мемлекеттік органды және өтініш иесіне шешім қабылданған күннен бастап он жұмыс күні ішінде хабарлайды.

  Дәрілік заттың бастапқы сараптамасы

 1) мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу рәсімі аяқталғаннан кейін жауапты сақтауға ведомстволық мұрағатқа берілетін тіркеу деректері құжатының бір жиынтығында ұсынылған құжаттардың толықтығын, жиынтықтығы мен дұрыс ресімделуін бағалауды;

2) тыйым салынған бояғыштар мен басқа қосалқы заттардың, адам тіндері мен жануартекті өнімдерден алынған заттардың болуына және дәрілік заттардың өндірісінде пайдаланылатын ақуыздан жасалған белсенді заттардың (приондық қауіпсіздік) қауіпсіздігін растайтын құжаттың болуына дәрілік заттардың құрамын бағалауды;

3) тіркеу деректерінің талдамалық бөлігін дәрілік заттардың сапасы мен қауіпсіздігін бақылау жөніндегі нормативтік-техникалық құжаттардың сәйкестігіне бағалауды;

4) талдамалық сараптаманы жүргізу үшін дәрілік заттар үлгілерінің болуын, олардың мөлшерінің жеткілікті болуын және жарамдылық мерзімін, дәрілік заттардың талдамалық сараптамасы әдістерін қайта жаңғырту үшін қажетті дәрілік субстанциялардың стандарттық үлгілерінің және бөгде қоспалар, шығыс материалдары (ерекше жағдайларда және қайтару шартымен) үлгілерінің болуын тексеруді;

5) дәрілік заттардың фармакологиялық әсері туралы мәліметтерді мәлімдеген негізгі фармакологиялық әсердің анатомиялық-терапевтік-химиялық жіктеме кодына (бұдан әрі - АТХ) сәйкестігіне талдауды;

6) дәріхана ұйымдарынан (рецепт бойынша немесе рецептісіз) босатылу тәртібінің көрсетілгенін тексеруді;

7) тіркеу деректерінде мәлімделген өзгерістердің (І немесе II үлгідегі өзгерістер) және өзгерістер енгізілуі тиіс тіркеу деректерінде бөлімдерін, беттерін көрсету дұрыстығын тексеруді;

8) дәрілік заттың құрамын есірткі құралдары, психотроптық заттар және прекурсорлардың дәрілік заттың құрамында бар болуын бағалауды қамтиды.

Сараптама ұйымы Қазақстан Республикасында қолдануға тиым салынған Бояғыштар мен қосымша заттар тізбесіне енетін бояғыштар мен қосымша заттарды дәрілік заттар құрамынан тапқан жағдайда сараптама жүргізуді тоқтатады және өтініш иесіне сараптаманың теріс қорытындысын береді.

  Дәрілік заттың талдамалық сараптамасы

 1) дәрілік заттардың сапасы мен қауіпсіздігін бақылау жөніндегі нормативтік-техникалық құжаттарға қойылатын талаптарға сәйкес келуіне дәрілік заттардың үлгілерін физикалық, химиялық, физикалық-химиялық және биологиялық сынауды;

2) дәрілік заттардың сапасы мен қауіпсіздігін бақылау жөніндегі нормативтік-техникалық құжаттың талдама әдістерін қайта жаңғырту тұрғысынан бағалауды қамтиды.

№ 2 билет

1. Статистикалық сынаққа арналған машиналар

Механикалық сынаққа арналған құрылғылар саласына, жұмыс істеу принципіне байланысты кластарға бөлінеді. Сынақ құралдары мен құрылғыларын негізгі жеті топқа бөледі:

1. Статистикалық сынаққа арналған машиналар

2. Ұрып салмақ түсіру арқылы сынаққа арналған машиналар

3. Қайталанбалы-айнымалы салмаққа арналған машиналар

4. Сынақтың арнайы түрін жүргізуге арналған машиналар

5. Қатаңдықты анықтауға арналған машиналар

6. Күшейткішті өлшейтін құралдар

7. Бақылап өлшегіш құралдар

Метрологиялық сипаттама дегеніміз өлшеу нəтижесіне жəне оның қателігіне əсер ететін, өлшем құралының қандай-да бір қасетнің сипаттамасы.

Өлшеу құралдары 8.009 Мемлекеттік Стандартқа сай келесі нормалаушы

метрологиялық сипаттамалармен сипатталады:

Шкала ұзындығы бастапқы жəне соңғы белгілермен шектелген жəне өлшем құралының шкала белгілерінің барлық ең қысқа орталығы арқылы өтетін, сызық ұзындығы.

Шкаланың бөлігі бағасы өлшем құралының шкаласының екі көрші белгісіне сəйкес келетін шама мəнінің айырмашылығы.

Өлшем аспабының көрсету өзгергіштігі аспаптың бірдей өлшеудің ауқым нүктесінде осы нүктеге жайлап келгендегі өлшенетін шаманың мəн жағынан аз жəне көп көрсетуінің айырмашылығы.

Өлшем құралының көрсеткіш аумағы шкаланың бастапқы жəне соңғы мəнімен шектелген аспап шкаласының саласы.

Өлшемнің номиналды мəні жасау кезіндегі өлшемге немесе партия өлшеміне

жазылған шама мəні.

Өлшем құралының сезгіштігі бұл құралдың шығатын дабыл өзгеруінің қатынасымен анықталатын, өлшенетін шаманың өзгеруін шақыратын, өлшем құралының қасиеті.

Абсолюттік жəне салыстырмалы сезгіштер деп бөледі, олар формула бойынша анықталады.

Δl – дабылдың шығудағы өзгеруі;

Δx - өлшенетін шаманың өзгеруі;

Өлшем құралының сезгіштік сатысы физикалық шаманың мəнінің ең кіші түрде өзгерілетін, осыдан бастап оның осы құралмен өлшенуі жүргізілетін, өлшем құралының сипаттамасы.

Өлшем құралының дəлдік тобы – жіберілетін негізгі жəне қосымша қателікпен жəне де дəлдікке əсер ететін басқа да сипаттамалармен, тəртіп бойынша олардың дəлдік деңгейін көрсететін, берілген өлшем құралының жалпылама сипаты.

Өлшем құралының қателігі өлшем құралының көрсетуі мен өлшенетін физикалық шаманың шын мəнінің айырмасы.

Жаңартылған корпустың сыртқы қаптамасының, палуба және екінші түп төсемінің, ішкі борттар, бойлық және көлденең қалқалардың, флорлар мен кильсондардың түпаралық кеңістігіндегі ең аз қажетті қалыңдықтары мынадай формула бойынша анықталады:

t=+с (1 + 2V)(T- 5) (1)

мұнда - қарастырылатын құрылымдық бөлшектіңҚККЕ талаптарына сай ең аз шекті қалыңдығы, мм;

с – ұсынылатын есептік тозу жылдамдығы, мм/жыл; с мағыналары былай қабылдануы тиіс:

с = 0,1 – топырақ сорғыштардың түптік қаптауына;

с = 0,07 – топырақ сорғыштар бортының сыртқы қаптауына;

с = 0,06 – қарпығыш жер снарядтарының түптік қаптамасына;

с = 0,04 – қарпығыш жер снарядтар бортының сыртқы қаптамасына.

с орнына кемелердің нақты серияларының іс жүзінде тозу жылдамдықтарын немесе орташа статистикалық тозу жылдамдығын пайдалану Кеме қатынасы тіркелімінің арнайы қарау мәні болып табылады;

V - вариация коэффициенті: V=σ_с / ; V мағынасы былай қабылдануы тиіс:

V = 0,4 топырақ сорғыштар түбінің қаптамасына;

V = 0,5 барлық қалған құрылымдарға;

V мағынасы статистикалық мәліметтер жиналу шамасына қарай анықталатын болады;

σ_с - тозу жылдамдығының стандарты, мм/жыл;

Т_{У0(У1)(У2)} – жаңарту деңгейіне байланысты (У0 үшін–кемінде 20 жыл, У1 үшін–кемінде 15 жыл, У2 үшін –кемінде 10 жыл) қабылданатын, жаңарту жүргізілгеннен кейін жоспарланатын қызмет ету мерзімі.

2. Термиялық анализ жасауға қажетті құралдар

Дифференциалдық термиялық анализ (ДТА) дегеніміз Зерттелетін объектпен салыстыру нысаны (эталон) арасындағы тәуелділікті зерттелетін объектіні белгілі жылдамдықпен бірден қыздыру және суыту арқылы зерттеу.

Бұл әдіс зерттелетін үлгімен оныңпараметрлерін зерттеудегі фазалық ауысуларды тіркеу үшін қолданылады. Дифференциалдық термиялық анализ (ДТА) термиялық анализдеудің бір түрі немесе нұсқасы болып табылады.

Термиялық анализдеу әр түрлі температурадағы ауысулар кезіндегі жылулық әсерлерді тіркеуге негізделген физикалық-химиялық, химиялық процестерді зерттеу әдісі болып табылады. Энтальпияның өзгеруі әр түрлі көптеген физика химиялық процесстер мен химиялық реакциялардың нәтижесінде болатындықтан осы әдісті көптеген жүйелерді теориялық түрде қолдануға болады. Термиялық анализ жүргізілетін құрылғы пеш, үлгіні ұстап тұратын құралдар, пеш пен зерттелетін үлгінің және пештің температурасын өлшейтін термоқосақтан тұрады. Температура уақыт тәуелділігінің қисығын тұрғызу үшін фототіркегіш пирометрлер мен автоматтық потенциометрлер қолданылады. Тәуелділіктің қисығы келесі түрде болады.

Термиялық анализ кезінде зерттелетін үлгінің қыздырылуы және суытылуы қисықтатын тұрғызуға болады, яғни олардың температурасының уақытқа байланысты өзгеруін зерттеу.Егерде затта қандай да бір фазалық ауысулар өтсе болған жағдайда қисықта бір снық тәрізді аудандар пайда болады. Осы термиялық әдістері ішіндегі ең сенімдісі дифференциалдық термиялых анализ болып табылады. ДТА қисығындағы минимумдар эндотермиялық процесстерге сай келеді, ал максимумдар экзотермиялық процесстерге сай. ДТА-да тіркелетін әсерлер келесіей болуы мүмкін: балқу, кристалдық структурасының өзгеруі, кристалдық торларының жойылуы, булану, қайнау және диссоциация, дегидратация, қышқылдану сияқты т.б. химиялық процестер. Көбіне ауысулар эндотермияялық эффекттермен жүргізіледі. Ал экзотермиялық қышқылдану және структуралық ауысулар кезінде байқалады. ДТА – ден алынған мәліметтер термогравиметриялық, масс спектрометриялық зерттеулер нәтижелерімен бірге қолданылады. Бұл фазалық ауысулардың қайтымдылығы жайында қорытынды жасауға, қайта суыну құбылысын зерттеуге, мета тұрақты фазалардың туындауына әкеледі.ДТА қисығының шыңының ауданы мен прибор мен үлгінің параметрлерінің математикалық қатынасы ауысу жылуын, фазалық ауысудың энергиялық активациясын, кейбір кинетикалық константаларды анықтауға және қоспаның жартылай сандық анализдеуін жүргізуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар ДТА-ді әр түрлі компоненттерден тұратын жүйелердің күйінің фазалық диаграммаларын тұрғызу үшін қажет.

3. АҚ «Актюбрентген» өнеркәсібі медициналық құрылғыларын сынақтан өткізу

«Актюбрентген» өнеркәсібі 1941 жылы ашылған. «Актюбрентген» акционерлік қоғамы ТМД аумағындағы рентген құрылғыларын шығару жөнінен танымал өнеркәсіп болып табылады. 1941 жылдың соңына қарай «Мемлекеттік Мәскеулік Одақтық өнеркәсібі» Ақтөбеге көшті. 1990 жылы 80 мың квадрат метр аумақты алды. 1998 жылы өнеркәсіп реорганизациядан өтті және қазіргі таңда жеке өнеркәсіп болып табылады. «Актюбрентген» өнеркәсібі медициналық құрылғыларының сапасы жоғары болуы үшін: ИСО 9001:2000 халықаралық стандартқа сәйкес сапа менеджмент жүйесінің нәтижелілігін арттыру; тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру; барлық жұмыс күшін сапа менеджмент жүйесін жақсартуға бағыттау; инфрақұрылымды қолдау. Медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдарды сараптау.

1. Медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдарды тіркеу, қайта тіркеу, және ІІ типті өзгерістер енгізу кезіндегі сараптау үш кезеңнен тұрады: Бастапқы сараптама; Талдамалық сараптама; Мамандандырылған сараптама.

2. Медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдарға І типті өзгерістер енгізу кезіндегі сараптама: Бастапқы сараптама; Мамандандырылған сараптамадан тұрады.

3. Медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдарды тіркеу, қайта тіркеу, және тіркеу құжаты жинағына өзгерістер енгізу кезіндегі сараптаудың әрбір кейінгі кезеңдері алдыңғы сараптау кезеңдерінің оң нәтижесі негізінде жүргізіледі.

4. Фармакопея орталығы мен арнайы комиссия медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдарға сараптама жүргізу кезінде өтініш берушіден ұсынылған құжат бойынша нақты жай бойынша түсініктеме немесе анықтап сұрауға құқылы.

5. Өтініш берушімен 30 күнтізбелік күн ішінде сұраған материалдарды немесе оларды дайындауға қажетті мерзімді жазбаша негіздеп ұсынбаған жағдайда онда

Дәрілік заттарды ұлттық сараптау орталығы сараптаманы тоқтатады және қабылданған шешім туралы Фармацевтикалық бақылау комитетінің департаментіне және өтініш берушіге шешім қабылдаған күннен бастап 10 күн ішінде хабар береді.

Сараптама жұмыстарының процедуралары:1.Өтініш беруші Фармацевтикалық бақылау комитетінің Алматы қаласы департаментіне медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдарды мемлекеттік тіркеуге өтініш береді тіркеу жинағы туралы квитанциясын қоса ұсынады. Фармацевтикалық бақылау комитетінің басшысымен мөрленген өтініш ДЗСҰО сараптау жұмыстары бөліміне жіберіледі. 2. Өтініші беруші ДЗСҰО РМК–мен мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу немесе тіркеу құжаттар жинағына өзгерістер енгізу кезінде ММБ және МТ-ға сараптау жұмыстарын жүргізу туралы келісім шартқа отырады. Шарт 2 данада жасалады, екі жақтың мөрімен және қолымен расталады. Келісім шартқа отыру үшін өтініш беруші бекітілген формада хатты келісім шарттың екі данасымен қағаз және электронды түрде тапсырады да ДЗСҰО-ның заң кеңесшісіне сараптама жүргізуге бекітілген үлгідегі сенім хатты ұсынады, ол шарттың ҚР қолданыстағы заңдылығына сәйкестігін қарайды. Ескерту болмаған жағдайда шарттың күнін көрсетіп қол қояды, ескерту болған жағдайда – бекітілген тәртіп бойынша жазбаша түрде өтініш берушіге хабарлайды және келісім-шартты қайта жасауға беріп жібереді. Бас директор шартқа қол қоюға өтініш берушіге кездесу уақытын белгілейді. Өтініш беруші өзімен бірге келесі құжаттарды алып келуге тиіс:

• Жеке басын растайтын құжат

• Мүдделерді білдіру үшін берілген сенімхат.

3. Медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдарды сараптау жұмыстары бөлімінің маманы Фармацевтикалық бақылау комитеті Департаментінен мемлекеттік тіркеуге, қайта тіркеуге, өзгерістер енгізуге өтініш қабылдайды да ДЗСҰО-мен өтініш беруші арасындағы келісім шарттың болуын тексереді. Медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдарды сараптау жұмыстары бөлімінің басшысы өтініштерді бөлім мамандарына тапсырады (бастапқы сараптама). Бөлім маманы (бастапқы сараптама) бекітілген баға прейскуранты бойынша төлемге бағыттау қағазын ұсынады, оған бөлім маманы және басшысы қол қойып, содан кейін бухгалтерияға жіберіледі де онда бес банк күні ішінде есеп рәсімделеді.

4. Өтініш берушіден дәрілік заттардың тіркеу құжаты жинағы , үлгілері және стандарттары кіші мұрағатқа үлгілер мен стандарттардың жарамдылық мерзімі мен сақтау тәртібін тексеру үшін қабылданады. Ұсынылған үлгілер мен стандарттарға талдаудың сертификатын міндетті түрде ұсыну қажет.

Ескерту! Жетіспейтін құжаттар мен материалдарды 30 күн ішінде ұсынылмаған жағдайда, фирма аяқтауға қажетті мерзімді негізге ала отырып хат ұсынуы қажет. Осы хаттың болмауына байланысты Сараптау Кеңесінің шешімімен медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымды мемлекеттік тіркеуге/ қайта тіркеуден бас тартылады.

Сараптау жүргізудің уақытын есептеу «сағатты тоқтату» әдісімен жүргізіледі, онда сараптау мерзіміне дәрілік заттың тиімділігін, қауіпсіздігін және сапасын растауға қажетті жетіспейтін материалдарды ұсыну мерзімі енгізілмейді.

Сараптаманы жүргізу мерзімі

1. Медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдарды мемлекеттік тіркеу және ІІ типті өзгерістер енгізу , жаңа тіркеуді қажет ететін кездегі сараптама жүргізу келесі мерзімде жүргізіледі:

1. Бастапқы сараптама - 20 күн;

2. Талдамалық сараптама - 50 күн;

3. Фармакопея орталығындағы мамандандырылған сараптама - 90 күн;

4. Медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдар бойынша комиссиядағы арнайы сараптама - 70 күн;

5. Медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдардың қауіпсіздігі, тиімділігі және сапасы туралы қорытындыны, медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдардың қорытынды құжаттары жобасының сараптамасын дайындау - 20 күн.

2. Медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдарды мемлекеттік қайта тіркеу кезіндегі сараптама келесі мерзімде жүргізіледі:

1. Бастапқы сараптама - 10 күн;

2. Талдамалық сараптама - 40 күн;

3. Фармакопея орталығындағы мамандандырылған сараптама - 20 күн;

4. Медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдар бойынша комиссиядағы мамандандырылған сараптама - 20 күн;

5. Медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдардың қауіпсіздігі, тиімділігі және сапасы туралы қорытындыны, медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдардың қорытынды құжаттардың жобасының сараптамасын дайындау - 15 күн.

3. Медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдардың тіркеу құжаты жинағына І типті өзгерістер енгізу кезінде, жаңа тіркеуді талап етпейтін сараптама келесі мерзімде жүргізіледі:

1. Бастапқы сараптама - 10 күн;

2. Фармакопея орталығындағы мамандандырылған сараптама - 30 күн;

3. Медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдар бойынша комиссиядағы мамандандырылған сараптама - 30 күн;

4. Медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдардың қауіпсіздігі, тиімділігі және сапасы туралы қорытындыны, медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдардың қорытынды құжаттардың жобасының сараптамасын дайындау - 15 күн.

Ескерту! Медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдарға сараптама жүргізу мерзіміне сараптама комиссиясының сұранысына негізделген өтініш берушімен ұсынылатын құжаттарды тіркеу құжаты жинағының толықтық еместігін толтыру уақыты кірмейді, сонымен қатар клиникалық зерттеу жүргізу кезінде.

Өтініш берушіге медицина техникасы мен медициналық мақсаттағы бұйымдарға:

Мерзімі көрсетілген тіркеу куәлігі, сол мерзім ішінде Қазақстан Республикасы аумағында медициналық қолдануға рұқсат етіледі;

Дәрілік затты медициналық қолдану бойынша мемлекеттік және орыс тілдерінде бекітілген нұсқаулығы беріледі.

№ 3 билет

1. Мемлекеттік өлшеу құралдарын сынау орталықтарын акредиттеу реті

Өлшеу құралдарын сынау аккредиттелген ҚР – сының мемлекеттік ғылыми сынақ орталықтарында жүргізіледі. Осы өлшеу құралынының мемлекеттік сына орталықтарын аккредиттеу дегеніміз оның өлшеу құралдары типн сынау мен және өлшеу құрадарының өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету шегіндегі заңдылықтармен сәйкестігін бекітумен байланысты жұмыстарын жүргізу компеттенттілігін ресми жариялау. Өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттңк орталықтарын аккредиттеуден кейін аттестапен оған қосымшасы беріледі, осы қосымша өз кезегінде аккредиттеу саласын анықтайды. Аккредиттеу аттестатының жарамдылық мерзімі 3 айдан аспауы тиіс.

Аккредиитеуді ҚР госстандарты белгілеген комиссия мүшелері жүргізеді.

Өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттік орталығын аккредиттеудің негізгі реті толығымен «Өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттік орталықтарына қойылатын талаптар және оларды аккредиттеу реті» құжатында көрсетілген. Қысқаша қарастырып кетсек, ең біріншіден аккредитеуді жүргізу үшін сынау жұмыстарын басқаратын ҚР госстандартының басқармасына өтініш жіберілуі тиіс. Осы өтінішпен қоса өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттік орталығының жағдайы туралы жоба , сапасы бойынша басқару құжаттамасы жіберіледі.

Өтініш қарастырылған соң өтінушіге еккредиттеу көлемі этаптары, мерзімдері, бағасы көрсетілген келісім шарт жіберіледі, және комиссия мүшелерін таңдау үшін аккредиттеу ұйымдарын хабардар етеді.

Келісімдегі бекітілген мерзімге сәйкес құжаттаманың экспертизасы жүргізіледі. Экспертиза жүргізу мерзімі құжаттар берілген күннен бастап 1 айдан аспауы тиіс. Егерде құжаттама бойынша қандайда бүр кемшілік тер табылса онда оны қайта өңдеуге жіберіледі.

Кемшілікьерін жөндегеннен кейін оны комиссия тағы он күн қарастырады. Егерде шешім оң болса онда ккредиттеу аттестаты бекітілуі үшін метрология саласының бас төрағасына жіберіледі. Одан кейін мемлекеттік реестрге тіркеліп өтініш берушіге беріледі.

2. Сынақ стендтары.

Сынақ стенды - әртүрлі объектілерді арнайы, негізгі бақылау өткізуге арналған зертханалық құрылғы. Берілген сынақ кезіндегі объектілер нақты шарттарда жүктеме көлемін жоғарылатады. Осыған ұқсас сынақтардың мақсаты арнайы шарттарға объектінің реакциясын анықтау және жүктеменің соңғы шекті мағынасын анықтау.

Құрылымды бақыла стендіне жұмыс аймағының бірегейлігі, үлгі жүктеменің жүйемелері және жүктемеге үлгінің рефкция көрсеткішін алуға арналған бақылап өлшеуіш апараттар кіреді.

Кез келген шығарылатын өнім стендтік бақылаудан өтеді. Жеке ұсақсериялық әдістемелік өндірісте стендтік сынаққа көбірек ман бөледі. Сынақтың қарапайым кезеңін үш кезеңге бөлуге болады. 1 кезең сынаққа дайындық яғни мақсатын анықтау қажет сынақ құрылғысын дайындау, өлшеу апараттарын жинау, техникалық құжат дайындау. 2кезең. Сынақ жүрізу 3кезең. Тәжірибе нәтижелерін өңдеу және жүйені күрделі өнімдерді сынау кеезінде әр түрлі шамалар жайында ақпарат жиналады. Бұны инженерлік техникалық квалификация бар мамандар жүргізеді. Сол себептен сынық стендтарында ақпараттық өлшеу маңызды мәселе. Стендта толығымен экплуатация жағдайын жасау керек. Ал, ол өте қиын және қымбат. Климаттық сынақта келесі сынақ стендтары қолданады:

Термостататикалық камера –жоғары не төмен температура әсерін

Ылғалдылық камерасы

Барокамерасы –жоғары, төмен қысыммен әсерін анықтау үшін

Термоылғалдылық камерасы

Термобарлокамерасы

Күн радиациясын, шаңды тұманды тіркегіш камерасы

Бактериялар мен микроорганизмдер әсерін тіркегіш камералар

3. Өнімді сынау жүйесінің негізгі ережелері.

Өнімді сынау жүйесін (ӨСЖ) құрастырудың принциптерін әзірлеу, ең алдымен, өнімнің біраз түрлерінің мемлекеттік сынауларын жүргізудің жиналған мол тәжірибелеріне незізделеді.

Өнімді сынау жүйесі келесідей ережелерге сүйенеді:

1. Сынаулар, өнімді дайындаудың техникалық деңгейі мен сапасын шынайы бағалаудың және өнімнің өмірлік циклінің барлық кезеңдеріндегі – оны өндіріске жіберу кезіндегі, оның сериялық шығарылымын жалғастыру мүмкіндігін немесе тоқтату қажеттігін анықтау кезіндегі және т.б. – сәйкес шешімдер қабылдаудың негізі болуы тиіс. Тек сынаулар ғана өнімнің сапа көрсеткіштерінің нормативті құжаттамаға сәйкестігін белгілеуге, бүл көрсеткіштердің нақты мәндерін айқындауға, өнімнің отандық немесе халықаралық стандарттарын талаптарын қанағаттандыратынын тексеруге, бұйымдар сапасын аналогтар сапасымен салыстыруға мүмкіндік береді.

2. ӨСЖ сапа басқару жүйесінің басқа да тармақтарымен – стандарттаумен, сертификаттаумен, мемлекеттік метрологиялық қадағалау мен бақылау жүйесімен – берік қарым-қатынаста құрылуы қажет. Бұл, ең алдымен, - осы барлық тармақтардың сынауды, өнімнің техникалық деңгейі мен сапасын бағалаудың, оның нормативті құжаттама мен техникалық шарттар талаптарына сәйкестігін белгілеудің негізгі формасы ретінде қолдану керектігін білдіреді.

3. Сынаудың тиімділігі, ең алдымен, сапасыз өнімді қолданудан нұқсан келтіруге жол бермеумен анықталатындықтан, сынау жүйесінің маңызды құрамды бөлігі болып, сынау бірлігін қамтамасыз етудің, қажетті дәлдікке қол жетудің және олардың нәтижелерін өндірудің сұрақтар шеңбері саналу керек. Бұған, сынау кезінде жүргізілетін өлшеулерді метрологиялық қамтамасыз етудің міндеттерінің бүңіл жиынтығы жатады.

4. ӨСЖ өнімнің өмірлік циклінің барлық кезеңдеріндегі сынау жүйесі болуы қажет.

5. ӨСЖ өнімнің сертификатталуын нығайтудың келешегінің есебімен құрылуы қажет. Сертификаттауды қолдану салаларының жылдам кеңеюінің қарқынды халықаралық үрдістерін айта отырып, біздің елімізде сертификаттаудың әдістерін қолдану елеулі түрде кеңейеді деп санауға болады.

Сынаудың басты мақсаты - өнімнің сапа көрсеткіштерінің шынайы мәндері мен олардың нормативті-техникалық және техникалық құжаттамаға сәйкестігі жөнінде сенімді ақпарат алу. Осыдан сынаудың келесідей міндеттері шығады:

1. Қайта өңделген өнім үшін (алғашқы сынақлар) - өнімнің техникалық деңгейінің нормативті құжаттама талаптарына сәйкестігін анықтау мен өнімді өндіріске жеткізудің мүмкіндіктерін анықтау.

2. Сериялық шығарылымға дайындалған өнім үшін (квалификациялық сынақтар) - өнімнің тұрақты сапасы мен оның қажетті мөлшерде шығарылымын қамтамасыз ететін өңделген өндірістік процестің негізінде, өнімнің сериялық шығарылымына өндірістің дайындығын анықтау.

3. Сериялық өндіріс бұйымдары үшін – шығарылатын бұйымдар сапасының тұрақтылығын инспекциялық тексеру, сенімділік, қауіпсіздік және бұйымның басқа да эксплуатациялық сипаттамаларын жоғарылату бойынша шаралар қолдану.

4. Экспорт пен импортқа белгіленген бұйымдар мен сертификаттауға салынатын бұйымдар үшін – бұымның халықаралық стандарттарына және импорттаушы елдер стандарттарына сәйкестігін белгілеу.

№ 4 билет

1. Өлшем құралдарын сынау, салыстырып тексеру, метрологиялық аттестациялау.

Өлшем құралдарын сынау -сынау объектілеріне түрлі сынау әсерлерін қолдана отырып өлшем құралының белгіленген нормаға сәйкестік дәрежесін анықтау үшін өткізілетін операциялар жиынтығы. Сынаулар өлшем құралдарының типін бекіту немесе өлшем құралдарының бекітілген типке сәйкестілігін тағайындау мақсатында жүргізіледі.

Өлшем құралдарын сынауды мемлекеттік өлшем құралдарын сынау орталығы ретінде аккредиттелген уәкілетті мемлекеттік органның ведомствалық бөлімшелері жүргізеді.

Өлшем құралдарының типінің бекітілуі жөнінде оң нәтиже

кезінде типтің бекітілуі туралы сертификат дайындалады, оның жарамдылық мерзімі берілу кезінде тағайындалады. Өлшеем құралдарының типі ҚР Мемлекеттік өлшеу жүйесінің реестрінде тіркеліп, салыстырып тексеру методикасы мен тип сипаттамасы үйлестіріледі.

Типтің бекітілуі туралы сертификаттың мерзімі біткен кезде бекітілген типке сәйкестілікке сынақ жүргізіледі.

Өлшем құралдарын метрологиялық аттестаттау. Егер өлшем құралдары бірлік экземплярда жасалса немесе шетелден кіргізіліп, мемлекеттік метрологиялық бақылауға алынса, онда олар метрологиялық аттестаттаудан өту керек. Метрологиялық аттестаттау - метрологиялық қызметтің берілген өлшем құралдарын оның қасиеттерін зерттеу негізінде қолдануға заңдастырылған деп тануы. Метрологиялық аттестаттауды мемлекеттік метрологиялық қызметтің бөлімшелері мен берілген өлшем құралдары тобын салыстырып тексеруге құқы бар заңды тұлғалардың метрологиялық қызметтері жүзеге асырады.

Метрологиялық аттестаттауға:

• Техникалық құжаттарды қарау;

• Өлшем құралдарын эксперименталды зерртеу;

• Өлшем құралдарын салыстырып тексеру методикасын апробациялау

• Өлшем құралдарын метрологиялық аттестаттау нәтижелерін дайындау кіреді.

• Метрологиялық аттестаттаудан өткен өлшем құралдары эксплуатация кезінде салыстырып тексеруге жатады.

Өлшем құралдарын салыстырып тексеру өлшем құралының белгіленген техникалық талаптарға сәйкестігін анықтау және растау мақсатында мемлекеттік метрологиялық қызмет немесе оған уәкілетті органдар орындайтын операциялар жиынтығы. Мемлекеттік метрологиялық қадағалауға жататын өлшем құралдары салыстырып тексеріледі. Салыстырып тексеруде эталондар қолданылады. Салыстырып тексеру салыстырып тексерудің нормативтік құжаттарының міндетті талаптарына байланысты жүргізіледі. Пайдалануға жарамды деп танылған салыстырып тексерудің нәтижесі салыстырып тексеру туралы сертификатпен куәландырады және салыстырып тексеру таңбасы басылады. Салыстырып тексеруді жүргізу үшін заңды тұлға уәкілетті мемлекеттік органнан салыстырып тексеру құқығына аккредиттелуі керек. Өлшем құралдарын алғашқы салыстырып тексеру - өлшем құралын өндірістен шығаруда немесе жөндеуден кейін және де өлшем құралдарын шетелден партиялап алып келгенде, сату кезінде жүргізілетін салыстырып тексеру. Өлшем құралдарын мезгілді салыстырып тексеру - қолдануда жүрген немесе сақтауда тұрғанда, бекітілген салыстырып тексеру уақыт арқылы интервалыңда жүргізілетін, салыстырып тексеру. Өлшем құралдарын кезектен тыс салыстырып тексеру - кезекті мерзімді салыстырып тексеру мезгіліне дейін жүргізілетін өлшем құралдарын салыстырып тексеру. Өлшем құралдарын бүтіндей салыстырып тексеру - өлшем құралының метрологиялық сипатын тек өзіне тән қасиеттілігі бойынша анықтайтын салыстырып тексеру.

2. Термомеханикалық анализ түрлері.

Термиялық анализ жеке заттарда немесе көпкомпонентті жүйелерде қыздыру немесе салқындату кезінде жүретін және жүйенің ішкі жылу мөлшерінің өзгеруімен бірге жүретін процестерді зерттеуде қолданылады. Термиялық анализ бір-бірінен қолданылатын өлшеуіш приборлар мен өлшенетін сипаттамалары бойынша өзгешеленетін бірнеше әдістер тобын біріктіреді. Егер үлгінің температурасы өлшенсе, әдіс термография деп, үлгінің массасы болса – термогравиметрия, бөлінген жылу мөлшері болса – калориметрия, көлемі болса – дилатометрия деп аталады.

Термомеханикалық анализ (ТМА) әдісінің принципі уақыт аралығында немесе температура, жүктеме әсерінен материалдың ұлғаюын немесе деформациясын жоғарыдәлдікті өлшеу негізінде жатыр. ТМА аморфты, кристалды және торлы полимерлі материалдарды жүретін механикалық процестерді, температуралық және фазалық өтулерді, құрылымның пайда болуының термиялық және механикалық қасиеттерге әсерін, композициондық материалдардың механикалық сипаттамаларына толтырғыштар мен модификаторлардың әсерін, температуралық-уақыттық тәуелділікті және т.б. зерттеуге мүмкіндік береді.

Сондай-ақ термомеханикалық анализ ағаш пен целлюлозадағы температуралық өтулерді орнату үшін қолданылады. Оларды үлгіге қыздырудың берілген режимінде механикалық әсер еткен кезде тіркейді. Анализ нәтижелері үлгінің механикалық қасиеттерінің көрсеткіштерінің температураға тәуелділігі түрінде тіркеледі. Осы тәуелділіктің графигін термомеханикалық қисық деп атайды. Үлгінің жылжуының динамикалық модулін немесе қысу деформациясын тіркейтін әдістер көбірек тараған. Каргиннің динамометриялық таразылары – таблеткалар немесе ұнтақ түрінде сынау үшін дайындалған үлгілерден 10-нан 100 КПа-ға дейінгі тұрақты жүктеме кезінде және 20-дан 260ºС-қа дейінгі температуралар интервалында ТМ қисықтарын автоматты түрде жазып алуға арналған прибор.

Зерттелетін объекттер: қатты материалдар, гельдер мен ұнтақтар

Шешілетін мәселелер, алынатын ақпараттар:

• Әр түрлі жүктеме кезіндегі деформация-температура тәуелділігі (ТМА қисығы)

• Кең температуралық диапазондағы термиялық ұлғаю коэффициенті

• Аморфты полимерлердің шынылау (стеклование) температурасы және кристалды полимерлердің балқу температурасы

• Аз жүктеме облысында әр түрлі температура кезіндегі полимерлі материалдардың Юнг модулі

• Әр түрлі температура кезіндегі жылжығыштық (уақыт аралығында жүктеме әсерінен материалдың деформациясы)

• Жүктеменің алынуы кезіндегі материалдың релаксациондық параметрлері

• Жоғары температура кезіндегі жүктеме әсеріндегі деформациондық сипаттамалар (термотөзімділік)

Аппараттық мүмкіндіктер

• Жұмыс істейтін температуралар диапазоны -170-тен 500ºС

• Сызықтық қыздыру жылдамдығы 0,1-ден 100ºС /мин

• Жүктеме 0,001-ден 2 Н

• Жиіліктік диапазон 0.01-ден 30 Гц

• Температура дәлдігі 0.05ºС, рұқсат (разрешение) 10 нм

Зерттеу әдістері

• Жұмыс режимі – ұнтақтардың термиялық ұлғаюы, деформациясы, пенетрациясы, дилатометриясы

• Сынау типтері – қысу, созу, ию

3. Сынау қондырғыларын аттестациялау.

Сынақ құрылғыларын аттестаттаудың негізгі мақсаты – рұқсат етілетін ауытқулар шегінде сынақ жағдайын жасау мүмкіндігін дәлелдеу және сынақ құрылғыларының қолдануға жарамдылығын бекіту. Сынақ жағдайын жасау дәлдігі -әсер ететін факторлар мен ережелер жиынтығы болып табылады. Сынақ құрылғыларын аттестаттау сынаққа талап етілетін жағдайларды қанағаттандыратын функция және құрылғы сипаттамасының нормативті дәлдігіне анықтама бере отырып олардың нормативті құжаттармен сәйкестігін көрсетеді. Сынақ құрылғысын аттестаттау реті Р8.586-97 МЕМСТ-та бекітілген. Аттестатаудың келесі түрлері бар: алғашқы, мерзімді, кезектен тыс.

Сынау қондырғысы – нормаланған метрологиялық сипаттамаларымен әсер ететін шарттарды жаңғыртуға арналған техникалық құрал.

Сынау жабдығының белгіленген мерзім ішінде, талап етілген дәлдікпен және тұрақтылықпен берілген ауқымда сынау режимдері мен шарттарын жаңғырту мен қолдау мүмкіндігін анықтайтын нормативтік құжаттарда белгіленген сипаттамалар.

Сынау құрылғыларын аттестаттау тәртібі

1. Нормаланған сыртқы әсер ететін факторларды және жүктемені жаңғыртатынсынау жабыдығы аттастаттауа жатады.

2. Сынау жабдығын аттестаттау жіберілетін ауытқу шектерінде сынау шарттарын жаңғырту мүмкіндігін тастау және сынау жабдығының мақстақа сәйкес пайдалануға жарамдылығын анықтау мақсатында жүргізіледі.

3. Аттестаттауға тәжірибелі үлгілер, сериялар шығарылатын және жаңартылатын жабдық, республикада жеке данада дайындалған, сондай – ақ республика аумағында әкелуге және пайдалануға арналған жабдық жатады.

4. Сынау жабдығын аттестаттауға мемлекеттік басқару органдары, жеке және заңды тұлғалар ұсынады

5. Сынау жабдығы алғашқы, мерзімді және кезектен тыс аттестаттауға жатады.

6. Сынау жабдығын аттестаттауды сынау жабдықтарының пайдаланушысы болып табылатын заңды тұлғалардың метрологиялық қызметтері жүзеге асырады.

7. Сынау жабдықтарын аттестаттау сынау жабдығын құрастыру және орналастыру орындалған нормативтік құжаттарды пайдалану және жобалау құжаттамаларын сараптаудан техникалық сипаттамаларын эксперименттік зерттеулерден және сынау жабдығын пайдалануға жарамдылығын растаудан тұрады.

8. Қолданылатын өлшем құралдары ҚР СТ 2.21 сәйкес түрінде бекіту мақсатында сынау немесе ҚР СТ 2.30 сәйкес метрологиялық аттестаттау нәтижелері бойынша ҚР-сының мемлекеттік өлшем бірлігін қамтамасыз ету жүйесінің тізіліміне енгізілуі және ҚР СТ 2.4 сәйкес салытырып тексерілуі тиіс.

9. Сынау жабдығының құрамына кіретін өлшем құралдарын сынау , салыстырып тексеру калибрлеуді әрекеттегі нормативтік құжаттарға өлшем құралдарын салыстырып тексеру әдістемелеріне сәйкес жүзеге асырады.

10. Аттестаттау нәтижелері оң болса сынау қондырғысын аттестаттау нәтижелері бойынша белгіленген мерзімге сертификат рәсімделеді.

11. Егер теріс болса сынау қондырғысы пайдалануға жіберілмейді, сынау қондыр,ысын аттестаттау хаттамасын сәйке негіздемемен жазба жазылаы.

№ 5 билет

1. Қатаңдықты анықтауға арналған машиналар.

Материалдың қатаңдығы деп басқа қатты дененің өзінің беткі қабатына кіруіне механикалық қарсылық көрсетуін айтамыз. Қатаңдықты анықтау үшін материалдың бетіне белгілі күшпен, индентор, болат шарик пайдаланамыз, сығамыз. Сол бетте қалған іздің мөлшері бойынша материалдың қатаңдығын анықтауға болады.

Қатаңдық мыналарға байланысты:Атомаралық қашықтыққа;

Координациялық санға, сан үлкен болған сайын қатаңдық үлкенірек болады;

Валентілікке; Химиялық байланыстың табиғатына; Мықтылығына; Иілгіштігіне;

Созылғыштығына; Тұтқырлығына;

Метод Бринеля

Эталондық үлгідегі индентордың белгісі

Қатаңдық 96,5 HB

Қатаңдық Бринел бойынша HB <<пайдаланған қысым >> деп есептелінеді, <<беттегі белгінің ауданына >> бөлгенге тең:

где P — түсірілген қысым, KПа;

D — шариктің диаметрі, мм;

d — белгінің диаметрі, мм,

немесе

где h — индентор енген тереңдік.

Қатаңдықты анықтауға арналған Шору скелероскопы

Схема склероскопа Шора.

2. Технологиялық сынақ түрлері.

Металдар мен қопалардың технологиялық өңдеулердің түрлеріне ұшырауы техгологиялық құрамына байланысты. Технологиялық құрамын анықтау үшін технологиялық сынаулар жүргізіледі: иілуге сынау, осадкаға,сплющивание. Көптеген технологиялық сынаулар стандартталған. Технологиялық сынаулар нәтижесінде өндірісте технологиялық процеске сәйкес сапалы бұйымды өндіру мүмкіндігін анықтайды

Иілгіштікке сынау (ГОСТ 14019-68) материалдың майысқақтылығын анықтайды. Материал майысқақтығы иілу бұрышымен сипатталады. Үлгіні 180⁰ иіу – материал шектік майысқақтыққа ие. Сынауға шыдамды үлгілер ешбір ақаусыз болуы тиіс. Бұл сынауға қалыңдығы 80мм материал қолданылады.

Осадкаға сынау (ГОСТ 8817-73) пластикалық деформацияға материал шыдамдылығын анықтайды. Үлгі суық не ыстық күйде пресстеу арқылы h биіктікті анықтайды. Бұл сынауларға алюминий қоспалар немес болаттан жасалған материалдар жатады. Осы сынау диаметрі немес квадрат жағымен дөңгелек немес төртбұрышты үлгілерде суық күйде 3-тен 30мм –ге дейін, ыстық күйде – 5 тен 150мм дейін пресстейді. Болат үлгілер биіктігі 2 диаметрге, ал түсті болат 1,5 диаметр тең болуы керк. Үлгіде трещина немес ақаулар болмаса ғана сынауға төзімді болып сесептеледі.

3. Сынау стенділеріне автоматтандырылған басқару жүйесін қолдану.

Соңғы онжылдық ішінде өнеркәсіптік өндірісті басқару оның барлық деңгейлерінде жетілдіру қарқынды дамуда. Бұл процестің ерекшелігі

Оның кең түрде математикалық әдістер мен автоматизацияның жаңа құралдарын, сонымен қатар сандық техникада қолданылуы. Нәтижесінде көптеген мекемелерде әртүрлі объектілерге автоматтандырылған басқару жүйесі пайда болды. Әсіресе АБЖ басқаруда төменгі деңгей де(орналастыру, агрегат, участок) көп қолданылып, технологиялық құрылғылармен басқару және оларда жүретін процестер; олар технологиялық процестермен автоматтандырылған басқару жүйесі (ТП АБЖ) деп аталды.

ТП АБЖ әр салада қолданылуы іске асырылатын алгоритм және де техникалық құралдардың құрамы бойынша әртүрлі . бірақ жалпы ТП АБЖ- бұл техникалық процестерді басқаруды белгіленген уақыт масштабында техника-экономикалық критерилер бойынша қамтамасыз етеді және басқару аппаратуралары, опперативті персонал басқару және басқару әдістерінің бірегейлігін көрсететін жүйе.

Сынау стенділеріне автоматтандырылған басқару жүйесін қолдану – бүгінгі күннің қажеттілігі. Технологиялық агрегаттар мен өнеркәсіп қуаттылығының өсуіне байланысты бұл сапа басқарудың күшті құралы болып келеді. Оны сериялы және тәжірибелі өндірісте сынау стенділерінде қолдану шығарылатын өнім сапасы мен өндіріс тәжірибесін жоғарылатады. Осы жерде көрсете кетсек:

1. Визуальды өлшеулердің болмауы сынаудың объектілік деңгейін жоғарылатады;

2. Бақыланатын параметрлер мен өлшеу саны артады

3. Бұйым ресурсы мен сенімділік артады, өлшеу қателігі азаяды, отладка процессі бірегейленеді, сынау кезінде аз деңгейде ресурс шығындалады.

4. Отладкаға, үлгілерді қайта өңдеу және өлшеу уақыты азаяды;

5. Сынау оптимизациялануы информациялық модельдер, бұйым мен регуляторды орналастырудың дистанционды корректировкасы математикалық әдістердің оптимальды баға сипаттамасы негізінде іске асырылады.

6. Энергетикалық шығындар мен сынау еңбексыйымдылығы төмендейді;

7. Аса қауіпті жағдайларда адам жұмыс істемейді;

8. Еңбек өндірушілігі артады;

9. Процесті басқаруда шығарылатын бұйым номенклатурасы үшін өндірістік жоспар динамикасы ескеріледі;

10. Құрылыста шығындар азаяды, өнім өндірісі ұлғаяды.

ТП АБЖ-ны атқаратын нақты функциялар басқару процесінің характері мен қиындылығына, сонымен қатар ТП АБЖ-ның өзінің техникалық мүмкіндіктеріне тәуелді. Бұлар:

1. Сыналатын бұйым мен технологиялық процесс жағдайы туралы информацияның өңделуі мен жиналуы;

2. Сынау процесін идентификациялау мен бақылау

3. Стабилизация және реттеу

4. Логика-программалық басқару;

5. Омтимальды басқару мен шеші мдерді іздеу;

6. Сынаудың техникалық процессінің техника-экономикалық көрсеткіштерін есептеу;

7. Төтенше жағдайларды анализдеу;

8. Жалпы және система бөлшектерін техникалық диагностикалау.

Бұйымдарды ТП АБЖ стендік сынау ақпараттық-өлшеуіш(АӨЖ) жүйенің дамуы. Сондықтан ккез-келген ТП АБЖ-де негізгі тәжірибе есебін шешетін АӨЖ қатысады.

ТП АБЖ-ның көбісі автоматты месе автоматизирленген. Оларда оператор ролі маңызды, ол өлшеуіш мащина ретінде ақпаратқа сәйкес шешімдерді өзі қабыдайды.

Аса маңызды, ТП АБЖ өндірістік процестердің эффективтілігің ұлғаю есебін шеше отырып, ақпараттық және автоматтандырылған басқару жүйесінің техникалық базасын құрады. Кез келген ТП АБЖ адами-машиналы аса күрделі структураны көрсетеді. Толығымен бұл жүйені сипаттау үшін ТП АБЖ-ға тән бір ғана структураны қарастырау жеткіліксіз. ТП АБЖ структурасы ретінде оның элементтерінің бірегейлігі мен байланысын алуға болады. Әдетте ТП АБЖ структурасы: функциональды, техникалық, организациялық.

Стендтық сынаудыі техникалық процесін келесі параметрлері бойынша анықтауға болады:

1. Өлшегіш параметрлер Х₁,Х₂....Хn, оларға:ішкі факторларға тәуелді реттелмейтін параметрлер,бұйаы сапасын және басқарылатын процесс эффективтілігін сипаттайтын шығыс параметрлері,

2. Реттелетін параметрлер У₁,У₂....Уn, атқарылатын механизмге сәйкеспроцес барысында өзгереді.

ЭВМ шығысына Х₁,Х₂....Хn параметрлерінің мәндерінің өлшеуіш ақпараты келіп түседі. Машина бұл ақпаратты енгізілген басқару алгоритміне сәйкес өңдеп және орындалатын механизмдерге У₁,У₂....Уn реттелетін параметрлерін өзгерту үшін У₁,У₂....Уn-ге басқару әсерін анықтайды. Реттелетін парметрлерөзгерісінен сынау процессі күрделеніледі.

Алғашқы өлшеуіш түрлендіргіштердің сигналы үздіксіз. Олар токтың, электрлік кернеудің өзгерісінмен сипатталады және Аналогты форма түрінде беріледі. Бірақ ЭВМ дикретті шамаларға негізделген. Сондықтан оның кірісіне келіп түсеиіндер Х₁,Х₂....Хn сандық формаға түрленеді, осы сандық сандар процесс барысында қайта түрленіп аналогты түрге келеді.

Кейбір шығысындағы және кірістегі сигналдар релейный сипатта болады( механизмдер мен проводтардың қосылу сигналдары).

Осымен, ЭВМ – да автоматтандырылған басқару жүйесі кірісте аналогты-сандық түрлендіргіш (АСТ), ал шығысында сандық-аналогты түрлендіргішті қажет етеді (САТ). Құрылғының көлемін азайту үшін, датчиктер АСТ-ке коммутатор арқылы кезектесіп қосылады. Шығыстағы САТ алынған ЭВМ құрылғысына код жазылады.

№ 7 билет

1. Сынақ құралғыларын аттестациялау.

Сынақ құрылғыларын аттестаттаудың негізгі мақсаты – рұқсат етілетін ауытқулар шегінде сынақ жағдайын жасау мүмкіндігін дәлелдеу және сынақ құрылғыларының қолдануға жарамдылығын бекіту. Сынақ жағдайын жасау дәлдігі -әсер ететін факторлар мен ережелер жиынтығы болып табылады. Сынақ құрылғыларын аттестаттау сынаққа талап етілетін жағдайларды қанағаттандыратын функция және құрылғы сипаттамасының нормативті дәлдігіне анықтама бере отырып олардың нормативті құжаттармен сәйкестігін көрсетеді. Сынақ құрылғысын аттестаттау реті Р8.586-97 МЕМСТ-та бекітілген. Аттестатаудың келесі түрлері бар: алғашқы, мерзімді, кезектен тыс.

Сынау қондырғысы – нормаланған метрологиялық сипаттамаларымен әсер ететін шарттарды жаңғыртуға арналған техникалық құрал.

Сынау жабдығының белгіленген мерзім ішінде, талап етілген дәлдікпен және тұрақтылықпен берілген ауқымда сынау режимдері мен шарттарын жаңғырту мен қолдау мүмкіндігін анықтайтын нормативтік құжаттарда белгіленген сипаттамалар.

Сынау құрылғыларын аттестаттау тәртібі

1. Нормаланған сыртқы әсер ететін факторларды және жүктемені жаңғыртатынсынау жабыдығы аттастаттауа жатады.

2. Сынау жабдығын аттестаттау жіберілетін ауытқу шектерінде сынау шарттарын жаңғырту мүмкіндігін тастау және сынау жабдығының мақстақа сәйкес пайдалануға жарамдылығын анықтау мақсатында жүргізіледі.

3. Аттестаттауға тәжірибелі үлгілер, сериялар шығарылатын және жаңартылатын жабдық, республикада жеке данада дайындалған, сондай – ақ республика аумағында әкелуге және пайдалануға арналған жабдық жатады.

4. Сынау жабдығын аттестаттауға мемлекеттік басқару органдары, жеке және заңды тұлғалар ұсынады

5. Сынау жабдығы алғашқы, мерзімді және кезектен тыс аттестаттауға жатады.

6. Сынау жабдығын аттестаттауды сынау жабдықтарының пайдаланушысы болып табылатын заңды тұлғалардың метрологиялық қызметтері жүзеге асырады.

7. Сынау жабдықтарын аттестаттау сынау жабдығын құрастыру және орналастыру орындалған нормативтік құжаттарды пайдалану және жобалау құжаттамаларын сараптаудан техникалық сипаттамаларын эксперименттік зерттеулерден және сынау жабдығын пайдалануға жарамдылығын растаудан тұрады.

8. Қолданылатын өлшем құралдары ҚР СТ 2.21 сәйкес түрінде бекіту мақсатында сынау немесе ҚР СТ 2.30 сәйкес метрологиялық аттестаттау нәтижелері бойынша ҚР-сының мемлекеттік өлшем бірлігін қамтамасыз ету жүйесінің тізіліміне енгізілуі және ҚР СТ 2.4 сәйкес салытырып тексерілуі тиіс.

9. Сынау жабдығының құрамына кіретін өлшем құралдарын сынау , салыстырып тексеру калибрлеуді әрекеттегі нормативтік құжаттарға өлшем құралдарын салыстырып тексеру әдістемелеріне сәйкес жүзеге асырады.

10. Аттестаттау нәтижелері оң болса сынау қондырғысын аттестаттау нәтижелері бойынша белгіленген мерзімге сертификат рәсімделеді.

11. Егер теріс болса сынау қондырғысы пайдалануға жіберілмейді, сынау қондыр,ысын аттестаттау хаттамасын сәйке негіздемемен жазба жазылады.

2. Механикалық сынақ жүргізуге арналған құрылғылар мен құралдар.

Көбінесе өнімдердің сапасы дайындалатын материалдардың механикалық қасиеттерімен сипатталады. Олардың негізгілері мыналар болып табылады: үлестік салмақ, тығыздық, қаттылық, серпімділік, беріктік, тұтқырлық т.б. Металдарды механикалық сынау

Механикалық қасиеттерді сынаудың төмендегідей түрлері бар:

Статикалық- сынаудың кез келген уақытында түсірілген күш пен деформацияны анықтауға мүмкіндік беретін, сыналып отырған үлгіге түсірілген қосыша баяулатылған жүкпен сипатталады.

Динамикалық- материалдың тұтқырлығы мен серпімділігін анықтауға мүмкіндік беретін, үлгіге әсер ететін жүктің көлемінің кенет өзгеруімен сипатталады. Төзімділікті сынау-бұл үлгіге түсірілетін әрдайым қайталанып немесе таңбалары ауысып отыратын ауырлықпен сипатталады.

Қаттылықты сынау деп сыналатын дененің бетіне одан да қатты дененің өтуімен сипатталады.

Технологиялық сынау деп- технологиялық процесте материалдың қажеттілігін орнату кезінде қолднаылады . Сонымен қатар, материалдың кейбір қасиеттерін анықтауға мүмкіндік береді ( мысалы, иілгіштігін).

Созылуды статикалық сынау - арнайы сынау машиналарында жүргізіледі, ондағы дөңгелектің немесе тікбұрышты қиылысудың үлгісі созылады.

Созылуды сынау металдың иілгіштік қасиетін, сонымен қатар, оның дефорациялық қабілетін анықтауға мүмкіндік береді.

Материалдарды статикалық сынаудың тағы да бір әдісі айналудағы сынау әдісі болып табылады. Бұл әдіс металдардың қасиетін, олардың дайындап шыңаратын детальдарының айналуға жұмыс істейтіндігінің, сонымен қатар, материалдардың иілгіштігін , созылған кездегі сынғыштығын, ығысу модулі мен Пуассон коэффициентін анықтауға мүмкіндік береді.Кернеу мен деформацияның бағалауын төмендететін, өте үлкен деформация кезінде де созылумен салыстырғанда айналдырған кезде үлгінің формасы айтарлықтай өзгеріске ұшырамайды.

Әдетте, айналдыруға бірыңғай дөңгелек цилиндрлік үлгілер, қиылысулар, кейде арнайы мақсаттар үшін шаршы немесе басқа қиылыстың формасын сынайды. Динамикалық сынау-жоғары жылдамдықпен ауырлық соққымен келіп қосылатын сынаулар.Статистикалық сынауларға қарағанда, бұл сынауда ауырлықтың қосымша жылдамдығы айтарлықтый жоғары болады. Динмикалық ауырлықтардың әрекетіне материалдардың кедергілерін анықтау үшін маятник копрасының көмегімен соққылық бұрылуға сынау жүргізіледі.

Төзімділікке сынау. Көптеген машиналар мен аппараттарды экспулатациялау процесі кезінде олардың көптеген детальдары циклдық ауысып-қайталанып отыратын ауырлықтарға, яғни материалдардың детальдарының ескіруіне әкеліп соқтырады.

Қаттылықты сынау. Статикалық ауырлық кезіндегі металдардың қаттылығын анықтауда жиі стандарттық әдістер, олар: блат шарикпен (Бринелл бойынша), алмазды конуспен (Роквелл бойынша) және алмазды пирамида (Виккерсу бойынша).

Тығыздықты өлшеу. Сұйық жіне сусымалы денелердің тығыздығын өлшейтін приборларды іс-әрекеті бойынша төмендегідей түрлерге бөледі: қалтқылық, таразылық, манометрлік, дыбыстық және радиоизотоптық .

Қалтқылық тығыздықөлшегіштерде (ареометрде) жүзу қалтқысы принципі қолданылады. Таразылық немесе пиконометриялық әдістерде, мұнда сұйықтың массасы өзгермеген көлемінде тығыздыққа тура пропорционал болады. Яғни, трубоөткізгіштен өтетін қандай да бір заттың тұрақты үздіксіз таразылаған кезде, оның тығыздығын өлшеуге болады. Таразылық тығыздық өлшегіштер қатты қосылыстары бар, суспензияның және сұйықтықтың, сұйықтықтың тұтққырлығының тығыздығын өлшеу үшін қолданылады.

3. Өнімді сынау жүйесінің негізгі жағдайлары.

Өнімді сынау жүйесін (ӨСЖ) құрастырудың принциптерін әзірлеу, ең алдымен, өнімнің біраз түрлерінің мемлекеттік сынауларын жүргізудің жиналған мол тәжірибелеріне незізделеді.

Өнімді сынау жүйесі келесідей ережелерге сүйенеді:

1. Сынаулар, өнімді дайындаудың техникалық деңгейі мен сапасын шынайы бағалаудың және өнімнің өмірлік циклінің барлық кезеңдеріндегі – оны өндіріске жіберу кезіндегі, оның сериялық шығарылымын жалғастыру мүмкіндігін немесе тоқтату қажеттігін анықтау кезіндегі және т.б. – сәйкес шешімдер қабылдаудың негізі болуы тиіс. Тек сынаулар ғана өнімнің сапа көрсеткіштерінің нормативті құжаттамаға сәйкестігін белгілеуге, бүл көрсеткіштердің нақты мәндерін айқындауға, өнімнің отандық немесе халықаралық стандарттарын талаптарын қанағаттандыратынын тексеруге, бұйымдар сапасын аналогтар сапасымен салыстыруға мүмкіндік береді.

2. ӨСЖ сапа басқару жүйесінің басқа да тармақтарымен – стандарттаумен, сертификаттаумен, мемлекеттік метрологиялық қадағалау мен бақылау жүйесімен – берік қарым-қатынаста құрылуы қажет. Бұл, ең алдымен, - осы барлық тармақтардың сынауды, өнімнің техникалық деңгейі мен сапасын бағалаудың, оның нормативті құжаттама мен техникалық шарттар талаптарына сәйкестігін белгілеудің негізгі формасы ретінде қолдану керектігін білдіреді.

3. Сынаудың тиімділігі, ең алдымен, сапасыз өнімді қолданудан нұқсан келтіруге жол бермеумен анықталатындықтан, сынау жүйесінің маңызды құрамды бөлігі болып, сынау бірлігін қамтамасыз етудің, қажетті дәлдікке қол жетудің және олардың нәтижелерін өндірудің сұрақтар шеңбері саналу керек. Бұған, сынау кезінде жүргізілетін өлшеулерді метрологиялық қамтамасыз етудің міндеттерінің бүңіл жиынтығы жатады.

4. ӨСЖ өнімнің өмірлік циклінің барлық кезеңдеріндегі сынау жүйесі болуы қажет.

5. ӨСЖ өнімнің сертификатталуын нығайтудың келешегінің есебімен құрылуы қажет. Сертификаттауды қолдану салаларының жылдам кеңеюінің қарқынды халықаралық үрдістерін айта отырып, біздің елімізде сертификаттаудың әдістерін қолдану елеулі түрде кеңейеді деп санауға болады.

Сынаудың басты мақсаты - өнімнің сапа көрсеткіштерінің шынайы мәндері мен олардың нормативті-техникалық және техникалық құжаттамаға сәйкестігі жөнінде сенімді ақпарат алу. Осыдан сынаудың келесідей міндеттері шығады:

1. Қайта өңделген өнім үшін (алғашқы сынақлар) - өнімнің техникалық деңгейінің нормативті құжаттама талаптарына сәйкестігін анықтау мен өнімді өндіріске жеткізудің мүмкіндіктерін анықтау.

2. Сериялық шығарылымға дайындалған өнім үшін (квалификациялық сынақтар) - өнімнің тұрақты сапасы мен оның қажетті мөлшерде шығарылымын қамтамасыз ететін өңделген өндірістік процестің негізінде, өнімнің сериялық шығарылымына өндірістің дайындығын анықтау.

3. Сериялық өндіріс бұйымдары үшін – шығарылатын бұйымдар сапасының тұрақтылығын инспекциялық тексеру, сенімділік, қауіпсіздік және бұйымның басқа да эксплуатациялық сипаттамаларын жоғарылату бойынша шаралар қолдану.

№ 8 билет

1. Өлшеу бірлігімен қамтамасыз етудің жалпы талаптары.

Сынау тұтастығын қамтамасыз ету үшін сынау нәтижелерінің дәлдігінен басқа нәтижелердің қайта жаңғыртылуы да аса маңызды рөл атқарады , бұл сынауды қайта жүргізу кезінде тұтынушу мен өндірушіні қызықтыратын жалғыз сипаттама. Сынау нәтижелерінің қайта жаңғыртылуы тек сынау нәтижелерінің дәлдігіне ғана емес сонымен қатар сынау объектісінің қасиеттеріне де байланысты болады. Сынауды бақылаудың дұрыс жүргізілуі де маңызды болып табылады, бұл да сынау тұтастығын қамтамасыз етудің маңызды құраушысы болып табылады.

Сынау тұтастығын қамтамасыз ету сынау нәтижелерінің бекітілген дәлдігі мен қайта жаңғыртылуына және сынауды бақылаудың дұрыстығына жету мақсатында біріккен техникалық ұйымдар , ережелер мен нормалардың кешені болып табылады. Сынау тұтастығын қамтамасыз ету - өнім сапасын басқару жүйесіндегі кері байланыс ұйымы секілді сынауды қолдануының эффективтілігінің негізі. Сынау тұтастығының талаптарын орындағанда ғана тұтынушы мен сатушы жүргізетін қайта сынаулар нәтижелерінің арасында туындайтын айырмашылықтарды болдырмауға болады, өндірістегі, ішкі және сыртқы тауар айналымында, өнімді халықаралық және мемлекетаралық сертификаттаудағы сынау нәтижелерін өзара келісуге, қайта сынау көлемін қысқарту жағдайларын құруға мүмкіндік туады.

Сынау тұтастығын қамтамасыз етудің жалпы талаптарына келесілер жатады:

Нормативті құжаттағы сыналатын өнімнің сапа көрсеткіштеріне қойылатын шегі өнім сапасының бірыңғай емес және осы көрсеткіштері тұрақсыз болатын сынаулардығы қажетті бақылаудың дұрыстығы мен сынау нәтижелерінің қажетті дәлдігін қамтамасыз ету мүмкіндіктерін есепке ала отырып бекітілуі тиіс.

Сынау әдістемесінде бекітілген сынау құралдарының көрсеткіштері мен дәлдігінің нормасы және сынау шартарының қайта жаңғыртылуы, сынау мәліметтерінің өңдеу амалдары, сынау нәтижелерінің көрсеткіштері және дәлдік нормалары және көрсетілу формалары , сынау барысындағы бақылау жүргізу жоспары, белгіленетін ережелері және негізгі нормативтері бекітілген талаптарға сай және унификатталған болуы тиіс.

Сынаулар белгілі бағдарламалар және аттестатталған әдістемелер бойынша аккредиттелген сынау бөлімшелерінде сенімдеуден өткен құралдары пайдаланылған аттестатталған сынау қондырғыларында жүргізілуі тиіс.

Аттестатталған сынау әдістемесі сынау нәтижелерінің керекті сипаттамаларын қажетті дәлдікпен алынуын қамтамасыз етуі тиіс.

Өнім параметрлерін, әсер етуші факторларды, сынау қондырғысының сипаттамаларын және сынау режимдерін дұрыс өлшеу үшін қажетті сынауды метрологиялық қамсыздандыру құралдары мен әдістері сынау нәтижелерінің қажетті дәлдікпен және сенімділікпен алынуын қамтамасыз етуі тиіс.

Аттестатталған сынау қондырғысы берілген сынау жағдайларыныңың нормаланған дәлдікпен жаңғыртылуын қамтамасыз етілуі тиіс.

Сынау бөлімшесінің аккредиттелуі осы бөлімше қызметкерлерінің сынауды нормативті құжаттамада талаптарына сай жүргізетіндігін тексеруі тиіс.

Сонымен, сынау тұтастығын қамтамасыз етуге тек сынауды жүргізу сапасына байланысты талаптар ғана емес сонымен қоса өнім бірыңғайлығына және оның параметрлерінің тұрақтылығына қойылатын талаптар және өнім мен оны сынау әлістемесіне берілген нормативті құжаттамада көрсетілуі тиіс кеййбір қосымша талаптары да кіреді.

2. Органикалық емес заттардың сызықты термиялық ұлғаюын анықтайтын қондырғылар және сынау түрлері.

Органикалық емес заттардың сызықты термиялық ұлғаюын анықтау қондырғыларына термиялық өңдеуге және химиятермиялық өңдеуге арналған қондырғылар жатады. Термиялық өңдеу жүргізілетін құрылғы пеш, үлгіні ұстап тұратын құралдар, пеш пен зерттелетін үлгінің және пештің температурасын өлшейтін термоқосақтан тұрады. Осы қондырғылар металдар құрамындағы бейорганикалық зат көміртектің мөлшерін анықтауға негізделген, бұл өте маңызды процесс болып табылады себебі көптеген машиналарды жасауда металдар қолданылады және олардың құрамындағы көміртек мөлшеріне қарай олардың қасиеттері де әр түрлі болады

Термиялық өндеу кезінде болат ішінде химиялык процестер жүреді. Суару процесіндегі болатын өзгеріс былай түсіндіріледі.Болат құрамындағы цементит жоғары температурада темірмен аустенит деп аталатын (балкыған γ-Fе-дегі көміртектің ерітіндісі) қатты ерітінді түзеді, аустенит өте қатты зат әрі жоғары температурада ғана тұракты, бірақ қыздырған болатты суға малып, бірден аустенит айрылып үлгермей, суарган болат құрамында қала береді. Шын мәнісінде, болатты суарғанда құрамындагы аустенит өзгеріп, айтылған жағдайда өзінен гөрі қаттылығы артык мартенситке (α-Fе ішіндегі көміртектің аса қанық ерітіндісі) айналады. Ал, болатты жасытқанда - ол баяу суыған кезде, аустенит айырылып, қайтадан цементит пен феррит (α Ғе ішіндегі С ерітіндісі) түзіледі, содан болат жұмсарады.

Болаттан жасалған кейбір заттардың сырты қатты, іші жұмсақ болуы керек кездер болады, мысады автомашинаның ось темірінің сырты қажалмайын қатты болумен бірге машинаны ой шұқырда соққан кезде өсь морт сынып кетпес үшін ішкі денесі жұмсак болуы керек.

Химия-термиялық өңдеу (ХТӨ) деп тетіктің беттік қабатының құрамын, құрылымын және қасиеттерін қажетті бағытта өзгерту мақсатымен термиялық және химиялық әсер етулер үйлесуінен құралатын өңдеуді атайды . Және бұл жерде металл материалының сәйкес элементпен (C, N, B, Cr, Si, Ti және т.б.), оны жоғары температурада сыртқы ортадан (қатты, газды, булы, сұйық) атомды күйде диффузиялау жолымен, беттік қанығуы жүзеге асады.

ХТӨ техниканың әр түрлі салаларында кең пайдаланылуы машиналар мен механизмдердің көпшілік тетіктері, максимум кернеулер металдың беттік қабаттарында пайда болатын криогенді немесе жоғары температураларда тозу, кавитация, циклдік жүктеме, коррозия жағдайында жұмыс істейтіндігімен түсіндіріледі. Металдар мен қорытпаларды беттік беріктендіру, сонымен қатар коррозиядан қорғау мақсатымен ХТӨ машина тетіктерінің сенімділігі мен ұзақ тұрақтылығын жоғарылатады.

ХТӨ келесі өзара байланысқан негізгі сатылар енеді: 1) белсенді атомдар-дың қанықтыру ортасында пайда болуы және олардың өңделетін металл бетіне диффузиялануы; 2) пайда болған белсенді атомдарды қанықтыру бетімен адсорбциялау; 3) диффузия – адсорбцияланған атомдардың металл ішінде жылжуы.

Диффузия процесінің дамуы, бастапқыдан химиялық құрамы, яғни құрылымы мен қасиеттері бойынша ерекшеленетін тетік материалының қанығу бетіндегі қабаты деп түсінілетін диффузиялық қабат пайда болуына әкеледі (4.10-сурет).

Қанықтыратын белсенді орта әсері тимеген диффузиялық қабат астындағы тетік материалы өзек деп аталады. Қанықтыру бетінен өзекке дейінгі ең қысқа қашықтық диффузиялық қабаттың жалпы қалыңдығын құрайды. ХТӨ бақылау кезінде жиі жағдайда диффузиялық қабаттың тиімді қалыңдығын пайдаланады, мұндай қалыңдық деп қанығу бетінен негізгі параметрдің бекітілген шекті номинал мәнімен сипатталатын өлшеу учаскесіне дейінгі ең қысқа қашықтықты атайды. Қабаттың негізгі параметрі деп берілген сынақта қанығу бетінен қашықтыққа байланысты сапа өзгеруінің критерийі болып табылатын материал параметрін атайды. Негізгі параметр ретінде не диффундицияланатын элемент шоғырлануын, не қасиеттерін, не құрылымдық белгісін қабылдайды. Ұзақтығы жалпы және тиімді қалыңдық айырмасымен анықталатын, өзекке жанасатын диффузиялық қабаттың ішкі бөлігін диффузиялық қабаттың өту аймағы деп атайды (4.10-сурет).

ХТӨ өте маңызды кезеңі – диффузия. Металдарда алмастыратын қатты ерітінділер пайда болғанда, диффузия негізінен бос орын механизмі бойынша өтеді. Енгізетін қатты ерітінділер пайда болғанда түйін аралықтар диффузиясы механизмі жүзеге асады.

3. Сынау процесінің негізгі сипаттамалары.

Сынау объектісінің негізгі белгісі сынау нәтижесі бойынша ұандайда бір осы объектке байланысты шешімнің қабылдангуы, яғни оның жарамдылығы мен ақауының барлығы жайында, қайта сыналу мүмкіндігі туралы, сериялы шығарылуы туралы және т.б. шешімдердің қабылдануы. Өнім түріне және сынау бағдарламасына байланысты сынау объектісі ретінде бір ған немесе партиялы бұйым болуы мүмкін.

Сынаудың техникалық базасын сынауды жүргізуге қажетті заттар , материалдар және техникалық құрылғылар жататын сынау құралдары құрайды. Сынау барысында қолданылатын өлшеу құралдарымен қатар сынау құралдарының ішіндегі маңыздылардың бірі сынау қондырғысы болып табылады, бұл сынау шарттарын , яғни объектіге әсер етілунін және оның функциясының режимдерін, жаңғыртуға қажетті құрылғы болып табылады. Бұған арнайы сынау стенддері, сынау машиналары, қондырғылар, климаттық камералар, және т.б құрылғылар жатады, оларда сынаудың әр түрлі жағдайлары мысалы, температура, ылғалдылық, қысым, электромагниттык немесе радиациялық әсерлер, механикалық жүктемелер, жаңғыртылады. Сынау жағдайларының нормаланған дәлдікпен жаңғыртылуы сынау қондырғысының сипаттамалрының сәйкес дәлдігіне байланысты болады, олар қатаң бақылануы тиіс.

Сынау сапасының маңызды сипаттамаларына, яғни сынау сенімдігін қамтамасыз ететін сипаттамалрына оның сенімділігі және қайта сынау кезіндегі осы нәтижелердің қайта жыңғыртылуы жатады. Сынау нәтижесінің дәлдігі ретінде сынау объектісінің параметрлерінің сынау барысында анықталынатын мәнімен олардың шын мәндерінің жақын болуын айтуға болады. Сынау барысында бақылау нәтижесінің сенімділігі де аса маңыздылыққа ие , бұл дегеніміз параметрлердің нормативті құжаттамадағы талаптарға сәйкестілігін анықтау. Сонымен бірге ең маңызды сынау сипаттамаларының бірі нәтижелердің қайта жыңғыртылуы жатады, бұл дегеніміз бірнеше рет сынау дан алынған нәтижелердің ұқсас мәндерінің жақын болуы. Сынау сапасының осы сипаттамалары сынау тұтастығына жету негізі болып табылады. Осы дәлдік сипаттамалары техника қауіпсіздігі талаптарын, сынау нәтижелерінің дәлдігі мен сенімділігін бағалауы мен мәліметтерін көрсету формаларын, операторлар квалификациясына деген талаптарын, объект қасиетінің бір немесе өзара байланысқан бірнеше сипаттамаларын анықтаудағы операцияларды орындау алгоритмдерін, берілген сынау жағдайларын, қажетті құралдарды бекітетін және қажетті ережелері бар сынау әдістемесімен анықталады.

Сынау нәтижелерін құрыс бағалау және бірыңғай түсіну үшін нәтижелер дәлдігін бағалау және сынау мәліметтерін өңдеу және олапрды көрсету формалары тиімді болуы тиіс. Сынау мәліметтері сынау кезінде тіркелетін сыналынатын объектінің параметрлері және қасиеттерінің сипаттамалары ретінде анықталады. Сынау нәтижесі дегеніміз объект қасиеттерінің сипаттамаларын бағалау, объектінің берілген талаптарға сәйкестілігін орнату, сынау барысындағы объетінің жұмыс істеу сапасын тексеру нәтижесі болып табылады.

№ 9 билет

1. Технологиялық сынау.

Металдар мен қопалардың технологиялық өңдеулердің түрлеріне ұшырауы техгологиялық құрамына байланысты. Технологиялық құрамын анықтау үшін технологиялық сынаулар жүргізіледі: иілуге сынау, осадкаға,сплющивание. Көптеген технологиялық сынаулар стандартталған. Технологиялық сынаулар нәтижесінде өндірісте технологиялық процеске сәйкес сапалы бұйымды өндіру мүмкіндігін анықтайды

Иілгіштікке сынау (ГОСТ 14019-68) материалдың майысқақтылығын анықтайды. Материал майысқақтығы иілу бұрышымен сипатталады. Үлгіні 180⁰ иіу – материал шектік майысқақтыққа ие. Сынауға шыдамды үлгілер ешбір ақаусыз болуы тиіс. Бұл сынауға қалыңдығы 80мм материал қолданылады.

Осадкаға сынау (ГОСТ 8817-73) пластикалық деформацияға материал шыдамдылығын анықтайды. Үлгі суық не ыстық күйде пресстеу арқылы h биіктікті анықтайды. Бұл сынауларға алюминий қоспалар немес болаттан жасалған материалдар жатады. Осы сынау диаметрі немес квадрат жағымен дөңгелек немес төртбұрышты үлгілерде суық күйде 3-тен 30мм –ге дейін, ыстық күйде – 5 тен 150мм дейін пресстейді. Болат үлгілер биіктігі 2 диаметрге, ал түсті болат 1,5 диаметр тең болуы керк. Үлгіде трещина немес ақаулар болмаса ғана сынауға төзімді болып сесептеледі.

2. Мемлекеттік өлшеу құралдарын сынау орталықтарын аккредиттеу реті.

Өлшеу құралдарын сынау аккредиттелген ҚР – сының мемлекеттік ғылыми сынақ орталықтарында жүргізіледі. Осы өлшеу құралынының мемлекеттік сына орталықтарын аккредиттеу дегеніміз оның өлшеу құралдары типн сынау мен және өлшеу құрадарының өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету шегіндегі заңдылықтармен сәйкестігін бекітумен байланысты жұмыстарын жүргізу компеттенттілігін ресми жариялау. Өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттңк орталықтарын аккредиттеуден кейін аттестапен оған қосымшасы беріледі, осы қосымша өз кезегінде аккредиттеу саласын анықтайды. Аккредиттеу аттестатының жарамдылық мерзімі 3 айдан аспауы тиіс.

Аккредиитеуді ҚР госстандарты белгілеген комиссия мүшелері жүргізеді.

Өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттік орталығын аккредиттеудің негізгі реті толығымен «Өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттік орталықтарына қойылатын талаптар және оларды аккредиттеу реті» құжатында көрсетілген. Қысқаша қарастырып кетсек, ең біріншіден аккредитеуді жүргізу үшін сынау жұмыстарын басқаратын ҚР госстандартының басқармасына өтініш жіберілуі тиіс. Осы өтінішпен қоса өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттік орталығының жағдайы туралы жоба , сапасы бойынша басқару құжаттамасы жіберіледі.

Өтініш қарастырылған соң өтінушіге еккредиттеу көлемі этаптары, мерзімдері, бағасы көрсетілген келісім шарт жіберіледі, және комиссия мүшелерін таңдау үшін аккредиттеу ұйымдарын хабардар етеді.

Келісімдегі бекітілген мерзімге сәйкес құжаттаманың экспертизасы жүргізіледі. Экспертиза жүргізу мерзімі құжаттар берілген күннен бастап 1 айдан аспауы тиіс. Егерде құжаттама бойынша қандайда бүр кемшілік тер табылса онда оны қайта өңдеуге жіберіледі.

Кемшілікьерін жөндегеннен кейін оны комиссия тағы он күн қарастырады. Егерде шешім оң болса онда ккредиттеу аттестаты бекітілуі үшін метрология саласының бас төрағасына жіберіледі. Одан кейін мемлекеттік реестрге тіркеліп өтініш берушіге беріледі.

3. Өлшеу құралдарын сынау. Өлшеу құрадары типін бекіту.

Өлшем құралдарын сынау - сынау объектілеріне түрлі сынау әсерлерін қолдана отырып өлшем құралының белгіленген нормаға сәйкестік дәрежесін анықтау үшін өткізілетін операциялар жиынтығы. Өлшем құралдарын сынауды, мемлекеттік өлшем құралдарын сынау орталығ ы ретінде аккредиттелген уәкілетті мемлекеттік органның ведомствалық бөлімшелері жүргізеді.

Қазақстан Республикасының аймағында сериялы өндірілетін немесе Қазақстан Республикасы аймағына партиямен енгізілетін өлшем құралдарының типі сәйкес бекітуге жатады, дұрыс нәтижелерінің негізінде техникалық реттеу және метрология Комитеті қабылдайды. Типті бекіту мақсатында өлшем құралдарына сынаулар жүргізу үшін өтініш беруші өтінішпен қоса мынадай құжаттарды ұсынады:

сынақ бағдарламасының жобасы немесе өзгерту жобасы және/немесе типтік бағдарламаға толықтырулар;

Қазақстан Республикасының аймағында сериялы өндірілетін өлшем құралдары үшін ГОСТ 2.601 сәйкес пайдалану құжаттары, ал Қазақстан Республикасының аймағына енгізілетін өлшем құралдары үшін, толық техникалық және метрологиялық сипаттамалары бар өндіруші-фирманың құжаттамалар жинағы;

салыстырып тексеру құралдары мен әдістемелерін регламенттейтін пайдалану құжаттамасындағы тарау жоқ болғандағы ҚР СТ 2.63 сәйкес салыстырып тексеру әдістемесінің жобасы;

екі данада, 13х18 немесе 18х24 жалпы көріністегі суреттермен осы стандарттың Д қосымшасына сәйкес пішін бойынша типті сипаттау жобасы;

типтің сипаттамасын ашық басылымда жариялау мүмкіндігі туралы өтініш берушінің хаты;

республика аймағында сериялы өндірілетін өлшем құралдарының тәжірибелі үлгілерін алдын-ала сынау хаттамалары;

салыстырып тексеру құралдарымен Қазақстан Республикасында оларды пайдалану процессіндегі өлшем құралдарының қамтамасыз етілгендігі туралы мағлұматтар, сондай-ақ оларға қызмет көрсетуді және жөндеуді іске асыратын кәсіпорындар мен ұйымдар туралы мәліметтер;

ұсынылатын салыстырып тексеру аралық интервалдың негіздігін растайтын құжаттар;

Шет елдік өндірушінің өлшем құралдарының типін бекіту мақсатында және типінің сәйкестігіне сынаулар жүргізуге құжаттар мемлекеттік және/немесе орыс тілдеріндегі аудармасымен ұсынылады.

Қажет болған жағдайда өтініш беруші мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталығына өлшем құралдарын ұсынуы тиіс.

Сынақ нәтижелері өлшем құралдарының типін бекіту немесе бекітуден бас тарту туралы шешімді қабылдау үшін уәкілетті органға жолданады.

Дұрыс шешімде өлшем құралдарының типін бекітуді сертификат ресімделеді, өлшем құралдарының типін белгіленген тәртіпте ҚР МӨЖ тізілімінде тіркеледі, типтің сипаттамасын және салыстырып тексеру әдістемесін келісімен белгіленеді.

Бекітілген типке сәйкестікке өлшем құралдарын сынаудың дұрыс нәтижелерінің негізінде бекіту туралы сертификаттың қолдану мерзімі ұзартылады, соған сәйкес өзгерістер ҚР МӨЖ тізіліміне енгізіледі (тіркеледі).

Бекітілген типтегі өлшем құралдарын модификациялау кезінде бекітілген типке сәйкестікке сынақ нәтижелері бойынша уәкілетті органмен өлшем құралдарының жаңа типін бекіту туралы шешім қабылдануы мүмкін. Егер мұндай шешім қабылдау үшін жүргізілген сынақтар көлемі аз болса, типті бекіту мақсатында қосымша сынақтар жүргізу туралы шешім қабылданады.

Егер модификациялау кезінде жаңа типті бекіту талап етілмесе, қажет болған жағдайда типтің сипаттамасына және салыстырып тексеру әдістемесіне сәйкес өзгерістер енгізіледі

№ 10 билет

1. Мемлекеттік өлшеу құралдарын сынау орталықтарын акредиттеу реті.

Өлшеу құралдарын сынау аккредиттелген ҚР – сының мемлекеттік ғылыми сынақ орталықтарында жүргізіледі. Осы өлшеу құралынының мемлекеттік сына орталықтарын аккредиттеу дегеніміз оның өлшеу құралдары типн сынау мен және өлшеу құрадарының өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету шегіндегі заңдылықтармен сәйкестігін бекітумен байланысты жұмыстарын жүргізу компеттенттілігін ресми жариялау. Өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттңк орталықтарын аккредиттеуден кейін аттестапен оған қосымшасы беріледі, осы қосымша өз кезегінде аккредиттеу саласын анықтайды. Аккредиттеу аттестатының жарамдылық мерзімі 3 айдан аспауы тиіс.

Аккредиитеуді ҚР госстандарты белгілеген комиссия мүшелері жүргізеді.

Өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттік орталығын аккредиттеудің негізгі реті толығымен «Өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттік орталықтарына қойылатын талаптар және оларды аккредиттеу реті» құжатында көрсетілген. Қысқаша қарастырып кетсек, ең біріншіден аккредитеуді жүргізу үшін сынау жұмыстарын басқаратын ҚР госстандартының басқармасына өтініш жіберілуі тиіс. Осы өтінішпен қоса өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттік орталығының жағдайы туралы жоба , сапасы бойынша басқару құжаттамасы жіберіледі.

Өтініш қарастырылған соң өтінушіге еккредиттеу көлемі этаптары, мерзімдері, бағасы көрсетілген келісім шарт жіберіледі, және комиссия мүшелерін таңдау үшін аккредиттеу ұйымдарын хабардар етеді.

Келісімдегі бекітілген мерзімге сәйкес құжаттаманың экспертизасы жүргізіледі. Экспертиза жүргізу мерзімі құжаттар берілген күннен бастап 1 айдан аспауы тиіс. Егерде құжаттама бойынша қандайда бүр кемшілік тер табылса онда оны қайта өңдеуге жіберіледі.

Кемшілікьерін жөндегеннен кейін оны комиссия тағы он күн қарастырады. Егерде шешім оң болса онда ккредиттеу аттестаты бекітілуі үшін метрология саласының бас төрағасына жіберіледі. Одан кейін мемлекеттік реестрге тіркеліп өтініш берушіге беріледі.

2. Мақта өнімдерін алудың технологияқ процесі және оларды сынау этаптары.

Мақта – республикадағы негізгі талшықты дақыл. Мақтаны 24 сағат көлемінде кептіреді. Сосын оны өзге заттардан тазалайды.

Қазақстанның тоқыма өнеркәсібіне мыналар тән:

саланың кеңес уақытында салынған тоқыма тiгiн кәсiпорындармен ұсынылуы Бүгiнгi кезеңде елдiң жалпы өндiрiсiнiң жалпы көлемiндегi тоқыма және тiгiн өнеркәсiбiнiң үлес салмағы 0,4 %-ды, өнеркәсiптiк өндiрiс көлемiнде 1,3 %-ды құрап отыр. Қазақстан Республикасының тоқыма және тiгiн өнеркәсiбi iшкi нарық мұқтаждығының 10%-ын ғана өтейдi. Елдiң экономикалық қауiпсiздiгiн қалыптастыру үшiн iшкi өндiрiс көлемi кем дегенде iшкi сұраныстың 30%-ын қанағаттандыруы тиiс. Қазақстанның тоқыма индустриясын дамытуға, сол сияқты өңiрдiң мақта-тоқыма өнеркәсiбiнiң жеке секторы үшiн де нарықтық мүмкiндiктерiнiң жақсы ауқымы бар.

Дайын тоқыма бұйымдарын өндiру

Дайын бұйымдар нарығы iш киiмдердiң, трикотаж бұйымдарының, киiмдердiң, кiлем бұйымдарының және күнделiктi сұранысқа, маусымдық сұранысқа ие немесе ұзақ мерзiм пайдаланылатын басқа да тауарлардың түр-түрiмен ұсынылуы мүмкiн. Әрине, мақта шикiзат элементi ретiнде түпкiлiктi сұраныс өнiмдерiнде ұсынылуы мүмкiн. Қазақстанда түпкiлiктi пайдаланатын дайын тоқыма бұйымдарын өндiруде пайдаланылатын маталарды өндiрудiң толық айналымының болмауы, дайын тоқыма бұйымдарын өндiрудiң төмендеуiне, олардың өзiндiк құнының жоғары болуына және импорт көлемiнiң өсуiне әкеп соқтырады. Осылайша, ағымдағы тұтыну көлемiндегi көрпелер мен пледтер импортының үлесi жекелеген жылдары 90%-ға (оның iшiнде қытайдың өндiргенi - 53%, ресейдiкi - 10%), свитерлер мен жемпiрлер - 83%-ға, трикотаж жаймасынан жасалған киiмдер - 46%-ға, кiлемдер - 97%-ға, төсек орын - 12%-ға жеттi.

Қазақстанның тоқыма және тiгiн өнеркәсiбi кәсiпорындарының 70-80%-ы киiм нарығында жұмыс iстейдi, негiзiнен өздерiнiң ассортиментiн күш құрылымдарының мұқтаждықтарына және арнайы киiм шығаруға бағытталған. Сегментке мынадай проблемалар тән: ескiрген жабдық, әлемдiк үрдiстердi бiлмеу, кәсiби кадрлардың жетiспеуi, дайын өнiмдi жасырын және жарияламай импорттау, өндiрiлетiн өнiм сапасының төмендiгi.

Киімдер, тоқыма бұйымдар, тоқыма материалдардан жасалған тігін бұйымдары үшін қосымша ақпарат мыналардан тұруы керек:

1) бұйым беті мен астары материалында табиғи және химиялық шикізаттың түрі мен салмақтық үлесі (пайыздық мазмұны);

2) Қазақстан Республикасында қабылданған типтік өлшемді шәкілге сәйкес бұйым өлшемі;

3) бұйымға күтім жасау бойынша белгілер;

4) егер, оның болуы өнімнің нақты түріне арналған нормативтік және (немесе) техникалық құжаттармен көзделген жағдайда бұйымды жарату және пайдалану барысында оған күтім жасау бойынша нұсқаулық.

Маталар, тоқыма және тігін жаймалары, жеке бұйымдар үшін қосымша ақпарат мыналардан тұруы керек:

1) табиғи және химиялық құрамның түрі мен салмақтық үлесі (пайыздық болуы);

2) атаулы ені, желілік өлшемдер (ұзындығы, ені);

3) бояу тұрақтылығының деңгейі;

4) әрлеу түрі;

5) күтім бойынша белгілер.

Таңбалауда көрсетілген түр мен шикізат болуының нақты мәндерінің ауытқуы (%) 5% аспауы керек.

Тоқыма және трикотаж материалдардың және олардан жасалатын бұйымдардың қауіпсіздігіне қойылатын талаптар

32. Тоқыма және трикотаж материалдардың және олардан жасалатын бұйымдардың (бұдан әрі – киім және бұйым; тігін және трикотаж бұйымдар) биологиялық және химиялық қауіпсіздігін сипаттайтын көрсеткіштер олардың функционалдық мақсатына қарай белгіленеді.

Киім мақсатына қарай: бірінші, екінші және үшінші қабаттағы киімдерге бөлінеді.

Бірінші қабаттағы киімдерге адам терісімен тікелей жанасатын киімдер жатады. Осы топқа бұйымның мынадай түрлері жатады: жайма бұйымдары (жайма, іш-киім және асхана жаймасы); корсеттік және суға шомылу бұйымдары; бас киімдер (жазғы); шұлық-ұйық бұйымдары; бет орамалдар мен басқа тартатын орамалдар.

Екінші қабаттағы киімдерге адамның терісімен шектеулі жанасатын бұйымдар жатқызылады. Аталған топқа көйлек-кеудеше, костюм (астарсыз), шалбар және жейде ассортименті мен көрсетілген ассортименттің ерлерге және әйелдерге арналған трикотаж бұйымдары жатады.

Үшінші қабаттағы бұйымдарға екінші қабат киімінің үстінен киюге арналған бұйымдар, оның ішінде пальто, қысқа пальто, күрте, плащ, костюм (астары бар) жатады.

Болуы өндіріс процесіндегі аппреттерді қолдануымен байланысты тоқыма материалдары мен олардан жасалған бірінші және екінші қабатты бұйымдардан зиянды химиялық ұшпа заттардың бөлінуі осы Техникалық регламентке 4-қосымшаның 3-кестесінде келтірілген нормадан аспауы керек.

Уыттылық индексі 120%-дан аспауға тиіс.

36. Өнімнің өндірісі үшін пайдаланылатын шикізат пен көмекші материалдар Қазақстан Республикасында қолданыстағы нормативтік құжаттарға сәйкес болуы тиіс.

Жеңіл өнеркәсіпте (жүн, жібек, мақта-мата, зығыр, трикотаж, тоқыма-галантереялық және тігін саласында) өңделетін химиялық талшықтардың, жіптердің, қосалқы заттар мен материалдардың (бұдан әрі – химиялық талшықтар) “Химиялық өнімнің қауіпсіздігі туралы” Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес қауіпсіздік паспорты болуға тиіс.

Химиялық талшықтардың адам денсаулығына қауіпсіздігін бағалау санитарлық-химиялық зерттеуді, уыттылығын бағалауды және аккредиттелген зертханаларда физикалық-механикалық сынақтарды қамтитын кешенді сынақтар нәтижелері бойынша жүзеге асырылуы тиіс.

37. Былғары мен теріден жасалған киімдердің және бұйымдардың қауіпсіздігін сипаттайтын көрсеткіштер мына нормаларға сәйкес келуге тиіс:

1) бос формальдегидтің салмақтық үлесі:

тері матасы мен түкті жабында – 0,3 мг/г аспайды;

киімнің үстіңгі жағы материалы мен тері астарлы бұйымда – 1,0 мг/г аспайды;

тоқыма астарда – 0,3 мг/г аспайды;

2) тері матада және түкті жабындағы сумен жуылатын хромның (VІ)

салмақтық үлесі – 0,003 мг/г аспайды;

3. Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркеуіндегі сараптама жұмыстары. Сынақ орталығы.

дәрілік заттарға сараптама:

1) бастапқы сараптама;

2) енгізілетін өзгерістерге қойылатын талаптарға сәйкес талдамалық және (немесе) мамандандырылған фармацевтикалық, және (немесе) мамандандырылған фармакологиялық сараптамадан тұрады.

7. Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу және тіркеу деректеріне өзгерістер енгізу кезінде мемлекеттік тіркеу ережесімен регламенттелген, төрт кезеңге бөлінентін:

1) бастапқы сараптамадан;

2) талдамалық сараптамадан;

3) мамандандырылған фармацевтикалық сараптамадан;

4) мамандандырылған фармакологиялық сараптамадан тұрады.

8. Дәрілік зат сараптамасының жүргізу әрбір келесі кезеңі алдыңғы өткен сараптама кезеңінің оң қорытындысының негізінде жүргізіледі.

9. Сараптама ұйымы дәрілік затқа сараптама жүргізген кезде өтініш иесінен ұсынылған құжаттар және материалдардың нақты ережелері бойынша түсіндірулер немесе нақтылау сұратуға құқығы бар.

10. Сараптама ұйымы өтініш иесі сұралған материалдарды немесе оларды дайындауға қажетті өзге де мерзімдердің жазбаша негіздемесін 30 күнтізбелік күн ішінде, бірақ алпыс күнтізбелік күннен асырмай, ұсынбаған жағдайда сараптама жасауды тоқтатады және қабылданған шешім туралы мемлекеттік органды және өтініш иесіне шешім қабылданған күннен бастап он жұмыс күні ішінде хабарлайды.

  Дәрілік заттың бастапқы сараптамасы

 1) мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу рәсімі аяқталғаннан кейін жауапты сақтауға ведомстволық мұрағатқа берілетін тіркеу деректері құжатының бір жиынтығында ұсынылған құжаттардың толықтығын, жиынтықтығы мен дұрыс ресімделуін бағалауды;

2) тыйым салынған бояғыштар мен басқа қосалқы заттардың, адам тіндері мен жануартекті өнімдерден алынған заттардың болуына және дәрілік заттардың өндірісінде пайдаланылатын ақуыздан жасалған белсенді заттардың (приондық қауіпсіздік) қауіпсіздігін растайтын құжаттың болуына дәрілік заттардың құрамын бағалауды;

3) тіркеу деректерінің талдамалық бөлігін дәрілік заттардың сапасы мен қауіпсіздігін бақылау жөніндегі нормативтік-техникалық құжаттардың сәйкестігіне бағалауды;

4) талдамалық сараптаманы жүргізу үшін дәрілік заттар үлгілерінің болуын, олардың мөлшерінің жеткілікті болуын және жарамдылық мерзімін, дәрілік заттардың талдамалық сараптамасы әдістерін қайта жаңғырту үшін қажетті дәрілік субстанциялардың стандарттық үлгілерінің және бөгде қоспалар, шығыс материалдары (ерекше жағдайларда және қайтару шартымен) үлгілерінің болуын тексеруді;

5) дәрілік заттардың фармакологиялық әсері туралы мәліметтерді мәлімдеген негізгі фармакологиялық әсердің анатомиялық-терапевтік-химиялық жіктеме кодына (бұдан әрі - АТХ) сәйкестігіне талдауды;

6) дәріхана ұйымдарынан (рецепт бойынша немесе рецептісіз) босатылу тәртібінің көрсетілгенін тексеруді;

7) тіркеу деректерінде мәлімделген өзгерістердің (І немесе II үлгідегі өзгерістер) және өзгерістер енгізілуі тиіс тіркеу деректерінде бөлімдерін, беттерін көрсету дұрыстығын тексеруді;

8) дәрілік заттың құрамын есірткі құралдары, психотроптық заттар және прекурсорлардың дәрілік заттың құрамында бар болуын бағалауды қамтиды.

Сараптама ұйымы Қазақстан Республикасында қолдануға тиым салынған Бояғыштар мен қосымша заттар тізбесіне енетін бояғыштар мен қосымша заттарды дәрілік заттар құрамынан тапқан жағдайда сараптама жүргізуді тоқтатады және өтініш иесіне сараптаманың теріс қорытындысын береді.

  Дәрілік заттың талдамалық сараптамасы

 1) дәрілік заттардың сапасы мен қауіпсіздігін бақылау жөніндегі нормативтік-техникалық құжаттарға қойылатын талаптарға сәйкес келуіне дәрілік заттардың үлгілерін физикалық, химиялық, физикалық-химиялық және биологиялық сынауды;

2) дәрілік заттардың сапасы мен қауіпсіздігін бақылау жөніндегі нормативтік-техникалық құжаттың талдама әдістерін қайта жаңғырту тұрғысынан бағалауды қамтиды.

№ 11 билет

1. Өлшеу құралдарын сынау этаптары

Өлшем құралдарын сынау - сынау объектілеріне түрлі сынау әсерлерін қолдана отырып өлшем құралының белгіленген нормаға сәйкестік дәрежесін анықтау үшін өткізілетін операциялар жиынтығы. Өлшем құралдарын сынауды, мемлекеттік өлшем құралдарын сынау орталығ ы ретінде аккредиттелген уәкілетті мемлекеттік органның ведомствалық бөлімшелері жүргізеді.

Өлшеу құралдарын сынау келесі этаптардан түрады:

• Метрологиялық экспертиза мен сынақ жұмыстарын жоспарлау.

• Метрологиялық экспертиза.

• Өлшеу құралын сынау бағдарламасын құрастыру, қайта құрастыру, келісу яғни,

өлшеу құралы талапқа, қолданыстағы стандартқа, бүгінгі таң ғылым мен

техникасына сай екенін көрсету.

• Сынақты ұйымдастыру жəне жүргізу.

• Жаңа өлшеу құралдарын құрастыру, қайтақұрастыру, келісу жəне нормативті техникалық құжатты бекіту.

• Өлшеу құрал материалын қарастыру.

• Өлшеу құралын мемлекетке енгізу мақсатын бағалау

• Өлшеу құралы сенімділігін бағалау.

• Қайта құрастырылып отырған құралдардың техникалық деңгейі жақсаруын тексеру мақсатында сынақ нəтижелерін талдау.

Өлшеу құралын сынау жүйесінің негізгі ережелер:

• Өлшеу құралын сынау жүйесінің жариялануы, мемлекеттік метрологиялық бақылау мен қадағалау шеңберінде қолданылатын жариаланушы ақпараттар.

• Сынақ жүргізу мерзімін регламенттаушы талаптарды енгізу

• Өлшеу құралышың шығарылу деңгейін, қолданылуын мемлекеттік қадағалау

жүйесін бекіту.

• Сынақ жəне тексеру нəтижелерінің өзара келісімді жүйесін енгізу.

• Сынақ жүргізгенде өлшеу құралына жөндеу қажеттігін көрсететін тексеру жүргізу керектігін бекіту.

2. Қайталанбалы-айнымалы салмаққа арналған машиналар

3. Өлшеу құралдарын сынаудың негізгі тапсырмасы

Өнімді сынау жүйесін (ӨСЖ) құрастырудың принциптерін әзірлеу, ең алдымен, өнімнің біраз түрлерінің мемлекеттік сынауларын жүргізудің жиналған мол тәжірибелеріне незізделеді.

Өнімді сынау жүйесі келесідей ережелерге сүйенеді:

1. Сынаулар, өнімді дайындаудың техникалық деңгейі мен сапасын шынайы бағалаудың және өнімнің өмірлік циклінің барлық кезеңдеріндегі – оны өндіріске жіберу кезіндегі, оның сериялық шығарылымын жалғастыру мүмкіндігін немесе тоқтату қажеттігін анықтау кезіндегі және т.б. – сәйкес шешімдер қабылдаудың негізі болуы тиіс. Тек сынаулар ғана өнімнің сапа көрсеткіштерінің нормативті құжаттамаға сәйкестігін белгілеуге, бүл көрсеткіштердің нақты мәндерін айқындауға, өнімнің отандық немесе халықаралық стандарттарын талаптарын қанағаттандыратынын тексеруге, бұйымдар сапасын аналогтар сапасымен салыстыруға мүмкіндік береді.

2. ӨСЖ сапа басқару жүйесінің басқа да тармақтарымен – стандарттаумен, сертификаттаумен, мемлекеттік метрологиялық қадағалау мен бақылау жүйесімен – берік қарым-қатынаста құрылуы қажет. Бұл, ең алдымен, - осы барлық тармақтардың сынауды, өнімнің техникалық деңгейі мен сапасын бағалаудың, оның нормативті құжаттама мен техникалық шарттар талаптарына сәйкестігін белгілеудің негізгі формасы ретінде қолдану керектігін білдіреді.

3. Сынаудың тиімділігі, ең алдымен, сапасыз өнімді қолданудан нұқсан келтіруге жол бермеумен анықталатындықтан, сынау жүйесінің маңызды құрамды бөлігі болып, сынау бірлігін қамтамасыз етудің, қажетті дәлдікке қол жетудің және олардың нәтижелерін өндірудің сұрақтар шеңбері саналу керек. Бұған, сынау кезінде жүргізілетін өлшеулерді метрологиялық қамтамасыз етудің міндеттерінің бүңіл жиынтығы жатады.

4. ӨСЖ өнімнің өмірлік циклінің барлық кезеңдеріндегі сынау жүйесі болуы қажет.

5. ӨСЖ өнімнің сертификатталуын нығайтудың келешегінің есебімен құрылуы қажет. Сертификаттауды қолдану салаларының жылдам кеңеюінің қарқынды халықаралық үрдістерін айта отырып, біздің елімізде сертификаттаудың әдістерін қолдану елеулі түрде кеңейеді деп санауға болады.

Сынаудың басты мақсаты - өнімнің сапа көрсеткіштерінің шынайы мәндері мен олардың нормативті-техникалық және техникалық құжаттамаға сәйкестігі жөнінде сенімді ақпарат алу. Осыдан сынаудың келесідей тапсырмасы шығады:

1. Қайта өңделген өнім үшін (алғашқы сынақлар) - өнімнің техникалық деңгейінің нормативті құжаттама талаптарына сәйкестігін анықтау мен өнімді өндіріске жеткізудің мүмкіндіктерін анықтау.

2. Сериялық шығарылымға дайындалған өнім үшін (квалификациялық сынақтар) - өнімнің тұрақты сапасы мен оның қажетті мөлшерде шығарылымын қамтамасыз ететін өңделген өндірістік процестің негізінде, өнімнің сериялық шығарылымына өндірістің дайындығын анықтау.

3. Сериялық өндіріс бұйымдары үшін – шығарылатын бұйымдар сапасының тұрақтылығын инспекциялық тексеру, сенімділік, қауіпсіздік және бұйымның басқа да эксплуатациялық сипаттамаларын жоғарылату бойынша шаралар қолдану.

4. Экспорт пен импортқа белгіленген бұйымдар мен сертификаттауға салынатын бұйымдар үшін – бұымның халықаралық стандарттарына және импорттаушы елдер стандарттарына сәйкестігін белгілеу.

№ 12 билет

1. Дифференциалды термиялық анализ жасау.

Дифференциалдық термиялық анализ (ДТА) дегеніміз Зерттелетін объектпен салыстыру нысаны (эталон) арасындағы тәуелділікті зерттелетін объектіні белгілі жылдамдықпен бірден қыздыру және суыту арқылы зерттеу.

Бұл әдіс зерттелетін үлгімен оныңпараметрлерін зерттеудегі фазалық ауысуларды тіркеу үшін қолданылады. Дифференциалдық термиялық анализ (ДТА) термиялық анализдеудің бір түрі немесе нұсқасы болып табылады.

Термиялық анализдеу әр түрлі температурадағы ауысулар кезіндегі жылулық әсерлерді тіркеуге негізделген физикалық-химиялық, химиялық процестерді зерттеу әдісі болып табылады. Энтальпияның өзгеруі әр түрлі көптеген физика химиялық процесстер мен химиялық реакциялардың нәтижесінде болатындықтан осы әдісті көптеген жүйелерді теориялық түрде қолдануға болады. Термиялық анализ жүргізілетін құрылғы пеш, үлгіні ұстап тұратын құралдар, пеш пен зерттелетін үлгінің және пештің температурасын өлшейтін термоқосақтан тұрады. Температура уақыт тәуелділігінің қисығын тұрғызу үшін фототіркегіш пирометрлер мен автоматтық потенциометрлер қолданылады. Тәуелділіктің қисығы келесі түрде болады.

Термиялық анализ кезінде зерттелетін үлгінің қыздырылуы және суытылуы

қисықтатын тұрғызуға болады, яғни олардың температурасының уақытқа байланысты өзгеруін зерттеу.Егерде затта қандай да бір фазалық ауысулар өтсе болған жағдайда қисықта бір снық тәрізді аудандар пайда болады. Осы термиялық әдістері ішіндегі ең сенімдісі дифференциалдық термиялых анализ болып табылады. ДТА қисығындағы минимумдар эндотермиялық процесстерге сай келеді, ал максимумдар экзотермиялық процесстерге сай. ДТА-да тіркелетін әсерлер келесіей болуы мүмкін: балқу, кристалдық структурасының өзгеруі, кристалдық торларының жойылуы, булану, қайнау және диссоциация, дегидратация, қышқылдану сияқты т.б. химиялық процестер. Көбіне ауысулар эндотермияялық эффекттермен жүргізіледі. Ал экзотермиялық қышқылдану және структуралық ауысулар кезінде байқалады. ДТА – ден алынған мәліметтер термогравиметриялық, масс спектрометриялық зерттеулер нәтижелерімен бірге қолданылады. Бұл фазалық ауысулардың қайтымдылығы жайында қорытынды жасауға, қайта суыну құбылысын зерттеуге, мета тұрақты фазалардың туындауына әкеледі.ДТА қисығының шыңының ауданы мен прибор мен үлгінің параметрлерінің математикалық қатынасы ауысу жылуын, фазалық ауысудың энергиялық активациясын, кейбір кинетикалық константаларды анықтауға және қоспаның жартылай сандық анализдеуін жүргізуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар ДТА-ді әр түрлі компоненттерден тұратын жүйелердің күйінің фазалық диаграммаларын тұрғызу үшін қажет.

2. Өлшем құралдарын сынау, салыстырып тексеру, метрологиялық аттестациялау.

Өлшем құралдарын сынау -сынау объектілеріне түрлі сынау әсерлерін қолдана отырып өлшем құралының белгіленген нормаға сәйкестік дәрежесін анықтау үшін өткізілетін операциялар жиынтығы. Сынаулар өлшем құралдарының типін бекіту немесе өлшем құралдарының бекітілген типке сәйкестілігін тағайындау мақсатында жүргізіледі.

Өлшем құралдарын сынауды мемлекеттік өлшем құралдарын сынау орталығы ретінде аккредиттелген уәкілетті мемлекеттік органның ведомствалық бөлімшелері жүргізеді.

Өлшем құралдарының типінің бекітілуі жөнінде оң нәтиже кезінде типтің бекітілуі туралы сертификат дайындалады, оның жарамдылық мерзімі берілу кезінде тағайындалады. Өлшеем құралдарының типі ҚР Мемлекеттік өлшеу жүйесінің реестрінде тіркеліп, салыстырып тексеру методикасы мен тип сипаттамасы үйлестіріледі.

Типтің бекітілуі туралы сертификаттың мерзімі біткен кезде бекітілген типке сәйкестілікке сынақ жүргізіледі.

Өлшем құралдарын метрологиялық аттестаттау. Егер өлшем құралдары бірлік экземплярда жасалса немесе шетелден кіргізіліп, мемлекеттік метрологиялық бақылауға алынса, онда олар метрологиялық аттестаттаудан өту керек. Метрологиялық аттестаттау - метрологиялық қызметтің берілген өлшем құралдарын оның қасиеттерін зерттеу негізінде қолдануға заңдастырылған деп тануы. Метрологиялық аттестаттауды мемлекеттік метрологиялық қызметтің бөлімшелері мен берілген өлшем құралдары тобын салыстырып тексеруге құқы бар заңды тұлғалардың метрологиялық қызметтері жүзеге асырады.

Метрологиялық аттестаттауға:

• Техникалық құжаттарды қарау;

• Өлшем құралдарын эксперименталды зерртеу;

• Өлшем құралдарын салыстырып тексеру методикасын апробациялау

• Өлшем құралдарын метрологиялық аттестаттау нәтижелерін дайындау кіреді.

• Метрологиялық аттестаттаудан өткен өлшем құралдары эксплуатация кезінде салыстырып тексеруге жатады.

Өлшем құралдарын салыстырып тексеру өлшем құралының белгіленген техникалық талаптарға сәйкестігін анықтау және растау мақсатында мемлекеттік метрологиялық қызмет немесе оған уәкілетті органдар орындайтын операциялар жиынтығы. Мемлекеттік метрологиялық қадағалауға жататын өлшем құралдары салыстырып тексеріледі. Салыстырып тексеруде эталондар қолданылады. Салыстырып тексеру салыстырып тексерудің нормативтік құжаттарының міндетті талаптарына байланысты жүргізіледі. Пайдалануға жарамды деп танылған салыстырып тексерудің нәтижесі салыстырып тексеру туралы сертификатпен куәландырады және салыстырып тексеру таңбасы басылады. Салыстырып тексеруді жүргізу үшін заңды тұлға уәкілетті мемлекеттік органнан салыстырып тексеру құқығына аккредиттелуі керек. Өлшем құралдарын алғашқы салыстырып тексеру - өлшем құралын өндірістен шығаруда немесе жөндеуден кейін және де өлшем құралдарын шетелден партиялап алып келгенде, сату кезінде жүргізілетін салыстырып тексеру. Өлшем құралдарын мезгілді салыстырып тексеру - қолдануда жүрген немесе сақтауда тұрғанда, бекітілген салыстырып тексеру уақыт арқылы интервалыңда жүргізілетін, салыстырып тексеру. Өлшем құралдарын кезектен тыс салыстырып тексеру - кезекті мерзімді салыстырып тексеру мезгіліне дейін жүргізілетін өлшем құралдарын салыстырып тексеру. Өлшем құралдарын бүтіндей салыстырып тексеру - өлшем құралының метрологиялық сипатын тек өзіне тән қасиеттілігі бойынша анықтайтын салыстырып тексеру.

3. Құрылыс материалдары – бетондарды

Бетонның сығылғандағы мықтылық шегі оның негізгі сипаттамаларының бірі болып табылады.Стандарттың талаптарына сәйкес бетондық кубтар мен цилиндрлерді сынау нәтижесіне сәйкес бетонның мықтылығын анықтайды. ГОСТ 10180—67 кубиктік мықтылығын қабырғасының ұзындығы 30; 20; 15; 10 и 7 см үлгі кубтарда анықтауды қарастырады, ал цилиндрлік мықтылықты диаметрі 19,5; 15 и 7,14 см және биіктігі 39; 30 и 14,3 см үлгі цилиндрлерде қарастырады.

Үлгінің өлшемін толықтырушының максималды ірілігі арнайы орнатылған үлгінің ең кіші шамадан көп болмайтындай етіп таңдайды (ГОСТ 4800—59 бойынша тіпті бұдан да көп). Бетонның физика математикалық қасиеттерінің оны қатыру арқылы ультрадыбыстар өтуін сынау кезінде өзгеруі бетонның 28 және 90 тәулік жасына тән. Қатырылған бетонды сынау кезіндегі ультрадыбыс жылдамдығы судан қарағанда мұзда жоғарырақ болады. Кубиктік мықтылықтың эталоны ретінде қабырғасы 20 см сынау куб қолданылады.

Үлгілерді сынау кезінде өткізуші коэффициенттерді пайдалану көзделеді. Бұл коэффициенттерді бетонның маркасы мен сынау машинасына қарай тәжірибелік жолмен анықтайды. Гидротехникалық бетон үшін бетонның мықтылығына өткізуші коэффициент орнатылмайды. 0,85; 0,90 және 1,10 тең коэффициент қыры 10, 15 және 30 см болатын куб үшін орнатылады. Табиғи бетон мен ысталған бетонның айырмашылығы мардымды емес.Қатырылған бетонды бұзбайтын сынау әдісімен сынағанда ( I —15тен —20° С дейін) теріс температуралар нәтижесін елемеуге болады. Егер бетон қабатының беті ғана емес өзінің массасы да суға қаныққан болса, АСЖ азаюы байқалады. Қатырылған бетонды сынау кезіндегі ультрадыбыс жылдамдығы судан қарағанда мұзда жоғарырақ болады. Қатырылған бетонды сынау кезінде үлгі диаметрінің азаюы және мықтылығының артуы байқалады. Бетонның мықтылығының әртүрлі әдістермен сынау кезінде оның көрсеткішіне әсерін бақылағанда бұл байланыс барлық бетондарға тән екені анықталынды. Бірақ қатырылған бетонның мықтылығын арттырған кезде оның физика механикалық қасиеттерініБірақ қатырылған бетонның мықтылығын арттырған кезде оның физика механикалық қасиеттерінің азаюы байқалады.

Жылулық өңдеудiң қолдану кезінде, жеңiл бетон конструкциялар және бұйымдармен қататын текшелерiнен тысқары жағдайда (үш Куба) бiр қосымша топтаманың нормалы қатуды камерада сақтаудан кейiн сынайды. Дымқыл шарт жерде сақталған үлгiлер сынауларға бір тәулiк iшiнде құрғақ жеңіл ортаға салады; жылулық өңдеуге тап болған үлгiлер, аяқтауынан кейiн 4 сағат бойы сынау жүргізеді. Сынау алдында үлгiлердi 20±2 С ауаның температурадағы баспанада ұстайды.

Үлгiлердiң қабырғалары қаспақтардан тазартады, қырларын қырнайды. Беттердiң үстеп құю және сүртулерiне рұқсат етiлмейдi. Егер қоспа қатарға бөлiнсе немесе үлгiлерде тереңдiктi қөрiнетiн жарықшақ және қабырғалардың маңы 20 ммнан астам пайда болса, үлгiлердi сыналмайды. Жеңiл бетонан үлгiлерiнiң көлемдi массасын 10 кг/м3 дейiн дәлдiкпен анықтайды . Егер бұл топтамасындағы көлемдi куб массасының ең кiшi мәнi ең үлкен мәнінін айырмашылығы 10%тен көп болса, үлгiлердiң барлық топтамаларын сыналмайды. Орташа берiктiк топтаманың үш үлгiлерiнiң сынау нәтижелерiнiң мәнінiң орташа арифметикалықтарын мәндерімен анықтайды, бiрақ ең кiшi нәтижесі келесi үлген көрсеткiштен айырмашылығы 20% болса, онда қысуын коэффициентті ең үлкен екi мәндерімен нәтижелерімен есептейді. Стандартта бетонның берiктiк шектерiнiң басқа күйлерді анықтауды қысудан басқа реттелмеген. Жұмыс қатарда жеңiл бетондарды сынау үшiн жару әдiстiң қолдануын мүмкiндiгі көрсетiледi. Осылай жеңiл бетондарды, сонымен қатар ауыр бетондарды сынауда, куб мәндерi , цилиндрлiк және призмалық берiктiктiң өзгешеленедi.

Бетонның сапасының главзапстройын ТББтың зауыттардың бiрлерiне дiрiлдi және дискреттi стендтерде тексередi. Стенд ДС 1-66 дискреттi әдiстерiнiң темiрбетон бұйымдардың сапаны бақылауын П1 П1-шiнiң түрдiң аражабын тақталарының берiктiктiң анықтауы үшiн арналған. Стендте ультрадыбыстың жылдамдығының , көлемдi масса және бетонның дымқылдығы анықтау үшiн құралдар қолданған. Стендте 16 акустикалық датчиктер, дымқылдықтың екi датчигi және тығыздықтың екi датчигiнде бар. Стенд және пневможетектiң оның қос операторының бекiтуiндегi көпiр кранды бұйымның қоюларынан кейiн, олардың бетон бетiмен жақын болуға дейiн датчиктерiн орын алмастырады. Акустикалық байланысу осы жағдайда жапсырылған 3 4 ммнiң жуандығының резеңке төсемдерiнiң сүңгiлер көмегiмен қамтамасыз етiледi. Тiптi тап қалған берiктiктiң табысының моментiнiң тiркеуiмен жылулық өңдеудi процесстегi бетонның берiктiгiнiң жиынының бақылауы перспективалы. Бетон жүктелген акустикалық зондтар немесе ультрадыбыстың таратуын уақыт өлшеу мүмкiн борт жабдығында өлшеу мүмкiн нығыздалған датчиктер көмегiмен жасалынады. Тап қалған шамалар табыста жылулық өңдеудi сөндiруге команданы автоматты әпередi.

№ 13 билет

1. Механикалық сынақ жүргізуге арналған құрылғылар мен құралдар.

Көбінесе өнімдердің сапасы дайындалатын материалдардың механикалық қасиеттерімен сипатталады. Олардың негізгілері мыналар болып табылады: үлестік салмақ, тығыздық, қаттылық, серпімділік, беріктік, тұтқырлық т.б. Металдарды механикалық сынау

Механикалық қасиеттерді сынаудың төмендегідей түрлері бар:

Статикалық- сынаудың кез келген уақытында түсірілген күш пен деформацияны анықтауға мүмкіндік беретін, сыналып отырған үлгіге түсірілген қосыша баяулатылған жүкпен сипатталады.

Динамикалық- материалдың тұтқырлығы мен серпімділігін анықтауға мүмкіндік беретін, үлгіге әсер ететін жүктің көлемінің кенет өзгеруімен сипатталады. Төзімділікті сынау-бұл үлгіге түсірілетін әрдайым қайталанып немесе таңбалары ауысып отыратын ауырлықпен сипатталады.

Қаттылықты сынау деп сыналатын дененің бетіне одан да қатты дененің өтуімен сипатталады.

Технологиялық сынау деп- технологиялық процесте материалдың қажеттілігін орнату кезінде қолднаылады . Сонымен қатар, материалдың кейбір қасиеттерін анықтауға мүмкіндік береді ( мысалы, иілгіштігін).

Созылуды статикалық сынау - арнайы сынау машиналарында жүргізіледі, ондағы дөңгелектің немесе тікбұрышты қиылысудың үлгісі созылады.

Созылуды сынау металдың иілгіштік қасиетін, сонымен қатар, оның дефорациялық қабілетін анықтауға мүмкіндік береді.

Материалдарды статикалық сынаудың тағы да бір әдісі айналудағы сынау әдісі болып табылады. Бұл әдіс металдардың қасиетін, олардың дайындап шыңаратын детальдарының айналуға жұмыс істейтіндігінің, сонымен қатар, материалдардың иілгіштігін , созылған кездегі сынғыштығын, ығысу модулі мен Пуассон коэффициентін анықтауға мүмкіндік береді.Кернеу мен деформацияның бағалауын төмендететін, өте үлкен деформация кезінде де созылумен салыстырғанда айналдырған кезде үлгінің формасы айтарлықтай өзгеріске ұшырамайды.

Әдетте, айналдыруға бірыңғай дөңгелек цилиндрлік үлгілер, қиылысулар, кейде арнайы мақсаттар үшін шаршы немесе басқа қиылыстың формасын сынайды. Динамикалық сынау-жоғары жылдамдықпен ауырлық соққымен келіп қосылатын сынаулар.Статистикалық сынауларға қарағанда, бұл сынауда ауырлықтың қосымша жылдамдығы айтарлықтый жоғары болады. Динмикалық ауырлықтардың әрекетіне материалдардың кедергілерін анықтау үшін маятник копрасының көмегімен соққылық бұрылуға сынау жүргізіледі.

Төзімділікке сынау. Көптеген машиналар мен аппараттарды экспулатациялау процесі кезінде олардың көптеген детальдары циклдық ауысып-қайталанып отыратын ауырлықтарға, яғни материалдардың детальдарының ескіруіне әкеліп соқтырады.

Қаттылықты сынау. Статикалық ауырлық кезіндегі металдардың қаттылығын анықтауда жиі стандарттық әдістер, олар: блат шарикпен (Бринелл бойынша), алмазды конуспен (Роквелл бойынша) және алмазды пирамида (Виккерсу бойынша).

Тығыздықты өлшеу. Сұйық жіне сусымалы денелердің тығыздығын өлшейтін приборларды іс-әрекеті бойынша төмендегідей түрлерге бөледі: қалтқылық, таразылық, манометрлік, дыбыстық және радиоизотоптық .

Қалтқылық тығыздықөлшегіштерде (ареометрде) жүзу қалтқысы принципі қолданылады. Таразылық немесе пиконометриялық әдістерде, мұнда сұйықтың массасы өзгермеген көлемінде тығыздыққа тура пропорционал болады. Яғни, трубоөткізгіштен өтетін қандай да бір заттың тұрақты үздіксіз таразылаған кезде, оның тығыздығын өлшеуге болады. Таразылық тығыздық өлшегіштер қатты қосылыстары бар, суспензияның және сұйықтықтың, сұйықтықтың тұтққырлығының тығыздығын өлшеу үшін қолданылады.

2. Термомеханикалық анализ түрлері.

Термиялық анализ жеке заттарда немесе көпкомпонентті жүйелерде қыздыру немесе салқындату кезінде жүретін және жүйенің ішкі жылу мөлшерінің өзгеруімен бірге жүретін процестерді зерттеуде қолданылады. Термиялық анализ бір-бірінен қолданылатын өлшеуіш приборлар мен өлшенетін сипаттамалары бойынша өзгешеленетін бірнеше әдістер тобын біріктіреді. Егер үлгінің температурасы өлшенсе, әдіс термография деп, үлгінің массасы болса – термогравиметрия, бөлінген жылу мөлшері болса – калориметрия, көлемі болса – дилатометрия деп аталады.

Термомеханикалық анализ (ТМА) әдісінің принципі уақыт аралығында немесе температура, жүктеме әсерінен материалдың ұлғаюын немесе деформациясын жоғарыдәлдікті өлшеу негізінде жатыр. ТМА аморфты, кристалды және торлы полимерлі материалдарды жүретін механикалық процестерді, температуралық және фазалық өтулерді, құрылымның пайда болуының термиялық және механикалық қасиеттерге әсерін, композициондық материалдардың механикалық сипаттамаларына толтырғыштар мен модификаторлардың әсерін, температуралық-уақыттық тәуелділікті және т.б. зерттеуге мүмкіндік береді.

Сондай-ақ термомеханикалық анализ ағаш пен целлюлозадағы температуралық өтулерді орнату үшін қолданылады. Оларды үлгіге қыздырудың берілген режимінде механикалық әсер еткен кезде тіркейді. Анализ нәтижелері үлгінің механикалық қасиеттерінің көрсеткіштерінің температураға тәуелділігі түрінде тіркеледі. Осы тәуелділіктің графигін термомеханикалық қисық деп атайды. Үлгінің жылжуының динамикалық модулін немесе қысу деформациясын тіркейтін әдістер көбірек тараған. Каргиннің динамометриялық таразылары – таблеткалар немесе ұнтақ түрінде сынау үшін дайындалған үлгілерден 10-нан 100 КПа-ға дейінгі тұрақты жүктеме кезінде және 20-дан 260ºС-қа дейінгі температуралар интервалында ТМ қисықтарын автоматты түрде жазып алуға арналған прибор.

Зерттелетін объекттер: қатты материалдар, гельдер мен ұнтақтар

Шешілетін мәселелер, алынатын ақпараттар:

• Әр түрлі жүктеме кезіндегі деформация-температура тәуелділігі (ТМА қисығы)

• Кең температуралық диапазондағы термиялық ұлғаю коэффициенті

• Аморфты полимерлердің шынылау (стеклование) температурасы және кристалды полимерлердің балқу температурасы

• Аз жүктеме облысында әр түрлі температура кезіндегі полимерлі материалдардың Юнг модулі

• Әр түрлі температура кезіндегі жылжығыштық (уақыт аралығында жүктеме әсерінен материалдың деформациясы)

• Жүктеменің алынуы кезіндегі материалдың релаксациондық параметрлері

• Жоғары температура кезіндегі жүктеме әсеріндегі деформациондық сипаттамалар (термотөзімділік)

Аппараттық мүмкіндіктер

• Жұмыс істейтін температуралар диапазоны -170-тен 500ºС

• Сызықтық қыздыру жылдамдығы 0,1-ден 100ºС /мин

• Жүктеме 0,001-ден 2 Н

• Жиіліктік диапазон 0.01-ден 30 Гц

• Температура дәлдігі 0.05ºС, рұқсат (разрешение) 10 нм

Зерттеу әдістері

• Жұмыс режимі – ұнтақтардың термиялық ұлғаюы, деформациясы, пенетрациясы, дилатометриясы

• Сынау типтері – қысу, созу, ию

3. Медициналық мақсаттағы құрылғылар және медицина техникасы бойынша сараптау бөлімі.

дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техника айналысы саласындағы мемлекеттік сараптама ұйымы – дәрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы сараптамадан өткізу үшін медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы әзірлеуге және өндіруге тікелей қатыспаған денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган белгілеген ұйым (бұдан әрі – сараптама ұйымы);

3) медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы жинақтаушылар – медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканың функционалдық мақсатына сәйкес өндіруші пайдалану үшін қарастырылған медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканың құрамдас бөлігі ретінде қолданылатын бұйым және (немесе) құрылғы;

4) медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканың үлгілері – медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу, тіркеу деректеріне өзгерістер енгізу кезінде сараптама жүргізу үшін өтініш иесі ұсынатын медициналық мақсаттағы бұйымдар және медициналық техника;

5) медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техникаға шығыс материалдары – медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы олардың функционалдық мақсаттарына сәйкес манипуляция өткізуді қамтамасыз ететін, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы қолданған кезде жұмсалатын бұйымдар мен материалдар;

Медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу және тіркеу деректеріне өзгерістер енгізу кезінде сараптама өтінім берушімен шарт бойынша дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техника айналысы саласындағы сараптама ұйымы өткізеді

Құрамында дәрілік зат бар медициналық мақсаттағы бұйымдарды сараптау кезінде медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу және тіркеу деректеріне өзгерістер енгізу кезінде дәрілік заттардың сапасын және қауіпсіздігін ғылыми мамандандырылған сараптамадан өткізуді іске асыратын сараптама ұйымының құрылымдық бөлімшесі қосымша фармацевтикалық сараптама жүргізеді.

І түрдегі өзгерістерді енгізу кезінде медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы сараптау:

бастапқы сараптамадан;

мамандандырылған сараптамадан тұрады.

7. Медициналық мақсаттағы бұйымы мен медициналық техниканың құрамына енетін немесе олардың құрамдас бөлігі болып табылатын дәрілік зат белгіленген тәртіппен дәрілік заттарға арналған сараптамаға жатады.

8. Сараптаманың әрбір келесі кезеңі алдыңғы сараптама кезеңінің оң қорытындысы негізінде жүргізіледі.

9. Сараптама ұйымы сараптама жүргізу кезінде ұсынылған тіркеу деректерінің құжаттары бойынша өтініш берушіден түсінік беруді және (немесе) пысықтауды сұратуға құқығы бар.

10. Сараптама ұйымы өтініш иесі сұратқан материалдарды отыз күнтізбелік күн ішінде бермеген жағдайда немесе оны дайындауға қажетті мерзімді жазбаша негіздемесе, бірақ алпыс күнтізбелік күннен асырмаса, онда сараптаманы тоқтатады және шешім қабылдаған күннен бастап он күнтізбелік күн ішінде қабылданған шешім туралы мемлекеттік органға және өтініш иесіне хабарлайды.

Сұралған материалдарды дайындау үшін қажетті мерзімдерді уақытша тоқтату отыз күнтізбелік күннен аспауы тиіс.

11. Сараптама ұйымы ведомстволық мұрағатқа медициналық техникаға және медициналық мақсаттағы бұйымдарға тіркеу деректерінің бір данасын береді, оған тіркеу куәлігінің көшірмесі, бастапқы, мамандандырылған, қажет болған жағдайда фармацевтикалық сараптаманың қорытындылары, медициналық мақсаттағы бұйымдардың талдамалық сараптамасының есебі, медициналық мақсаттағы бұйымдарды медициналық қолдану жөніндегі бекітілген нұсқаулық, медициналық мақсаттағы бұйымдарға арналған ораулар мен заттаңбалардың бекітілген макеттері, өтініш берушімен арадағы хат жазысу бойынша материалдар енеді.

№ 14 билет

1. Технологиялық сынақ түрлері.

Металдар мен қопалардың технологиялық өңдеулердің түрлеріне ұшырауы техгологиялық құрамына байланысты. Технологиялық құрамын анықтау үшін технологиялық сынаулар жүргізіледі: иілуге сынау, осадкаға,сплющивание. Көптеген технологиялық сынаулар стандартталған. Технологиялық сынаулар нәтижесінде өндірісте технологиялық процеске сәйкес сапалы бұйымды өндіру мүмкіндігін анықтайды

Иілгіштікке сынау (ГОСТ 14019-68) материалдың майысқақтылығын анықтайды. Материал майысқақтығы иілу бұрышымен сипатталады. Үлгіні 180⁰ иіу – материал шектік майысқақтыққа ие. Сынауға шыдамды үлгілер ешбір ақаусыз болуы тиіс. Бұл сынауға қалыңдығы 80мм материал қолданылады.

Осадкаға сынау (ГОСТ 8817-73) пластикалық деформацияға материал шыдамдылығын анықтайды. Үлгі суық не ыстық күйде пресстеу арқылы h биіктікті анықтайды. Бұл сынауларға алюминий қоспалар немес болаттан жасалған материалдар жатады. Осы сынау диаметрі немес квадрат жағымен дөңгелек немес төртбұрышты үлгілерде суық күйде 3-тен 30мм –ге дейін, ыстық күйде – 5 тен 150мм дейін пресстейді. Болат үлгілер биіктігі 2 диаметрге, ал түсті болат 1,5 диаметр тең болуы керк. Үлгіде трещина немес ақаулар болмаса ғана сынауға төзімді болып сесептеледі.

Термиялық анализ жасауға қажетті құралдар.

Дифференциалдық термиялық анализ (ДТА) дегеніміз Зерттелетін объектпен салыстыру нысаны (эталон) арасындағы тәуелділікті зерттелетін объектіні белгілі жылдамдықпен бірден қыздыру және суыту арқылы зерттеу.

Бұл әдіс зерттелетін үлгімен оныңпараметрлерін зерттеудегі фазалық ауысуларды тіркеу үшін қолданылады. Дифференциалдық термиялық анализ (ДТА) термиялық анализдеудің бір түрі немесе нұсқасы болып табылады.

Термиялық анализдеу әр түрлі температурадағы ауысулар кезіндегі жылулық әсерлерді тіркеуге негізделген физикалық-химиялық, химиялық процестерді зерттеу әдісі болып табылады. Энтальпияның өзгеруі әр түрлі көптеген физика химиялық процесстер мен химиялық реакциялардың нәтижесінде болатындықтан осы әдісті көптеген жүйелерді теориялық түрде қолдануға болады. Термиялық анализ жүргізілетін құрылғы пеш, үлгіні ұстап тұратын құралдар, пеш пен зерттелетін үлгінің және пештің температурасын өлшейтін термоқосақтан тұрады. Температура уақыт тәуелділігінің қисығын тұрғызу үшін фототіркегіш пирометрлер мен автоматтық потенциометрлер қолданылады. Тәуелділіктің қисығы келесі түрде болады.

Термиялық анализ кезінде зерттелетін үлгінің қыздырылуы және суытылуы

қисықтатын тұрғызуға болады, яғни олардың температурасының уақытқа байланысты өзгеруін зерттеу.Егерде затта қандай да бір фазалық ауысулар өтсе болған жағдайда қисықта бір снық тәрізді аудандар пайда болады. Осы термиялық әдістері ішіндегі ең сенімдісі дифференциалдық термиялых анализ болып табылады. ДТА қисығындағы минимумдар эндотермиялық процесстерге сай келеді, ал максимумдар экзотермиялық процесстерге сай. ДТА-да тіркелетін әсерлер келесіей болуы мүмкін: балқу, кристалдық структурасының өзгеруі, кристалдық торларының жойылуы, булану, қайнау және диссоциация, дегидратация, қышқылдану сияқты т.б. химиялық процестер. Көбіне ауысулар эндотермияялық эффекттермен жүргізіледі. Ал экзотермиялық қышқылдану және структуралық ауысулар кезінде байқалады. ДТА – ден алынған мәліметтер термогравиметриялық, масс спектрометриялық зерттеулер нәтижелерімен бірге қолданылады. Бұл фазалық ауысулардың қайтымдылығы жайында қорытынды жасауға, қайта суыну құбылысын зерттеуге, мета тұрақты фазалардың туындауына әкеледі.ДТА қисығының шыңының ауданы мен прибор мен үлгінің параметрлерінің математикалық қатынасы ауысу жылуын, фазалық ауысудың энергиялық активациясын, кейбір кинетикалық константаларды анықтауға және қоспаның жартылай сандық анализдеуін жүргізуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар ДТА-ді әр түрлі компоненттерден тұратын жүйелердің күйінің фазалық диаграммаларын тұрғызу үшін қажет.

2. Өнімдерді сынау жүйесінің нормативті-методологиялық негізі.

МемСТ16504 стандартына сәйкес сынау ол сынау объектісін функциональды моделирлеу кезіндегі, оған әсер ету нәтижесіндегі сапа және санды сипаттамасын экспериментальды анықтау. Сынау өндірісте өнім сапасын қамтамасыз етудегі іс әрекеттерінің ішінде ең маңызды орын алады. Сынауда объектінің қасиеттерінің сипаттамаларын экспериментальды анықтау өлшеулерді, талдауларды, диагностикалау, органолептикалық әдістерін қолдану арқылы және сынаудағы белгілі құбылыстарды тізімге алу жолымен іске асырылады (тоқтаулар, бұзындылар және т.б.).

Қазіргі кездегі өндіріс жағдайындағы сапаны бақылау, сапаны басқару жүйесінде міндетті функциясы болады да, оған келесілер кіреді:

1. Бақылау объектілері:

Өнімді зерттеп дайындау кезеңінде (құжаттар мен тәжірибелі үлгілер);

Өнімді жасау кезеңінде (кәсіпорынға түсетін шикізаттар мен материалдар, жартылай фабрикаттар, жинама бұйымдар мен аспаптар, негізгі өндіріс өнімдері, технологиялық үрдістер мен ережелер; өндіріс жабдықтары мен құралдары);

Сақтау кезеңінде;

Тасымалдауда;

Пайдалану кезеңінде.

2) Бақылау операциялары мен оларды өткізу кезеңдері.

3)Бақылау ережесі, әдістері мен құралдары.

4)Құжаттар.

5)Бақылауды механикаландыру және автоматтандыру құралдары.

6)Орындаушылардың біліктілікке сәйкестілігі.

Бақылау жүйесінің дұрыс ұйымдастырылуы мен жұмыс істеуі дұрыс болуы көбінесе ұжымның өнім мен еңбек сапасын басқаруына, іс әрекеттерінің тиімділігіне байланысты болады.

Сынау түрлерінің сұрыпталынуында келесі белесі белгілер есепке алынады:

1.Сынаудың қолданылуы;

2.Өнімнің өмір циклдерінің саылары;

3.Сыртқы әсер ету факторларының түрлері;

4.Сынауды өткізу жері;

5.Өткізу әдісі мен жағдайы;

6.Объектінің анықтау сипаттамалары.

№ 15 билет

1. Органикалық емес заттардың сызықты термиялық ұлғаюын анықтайтын қондырғылар және сынау түрлері.

Органикалық емес заттардың сызықты термиялық ұлғаюын анықтау қондырғыларына термиялық өңдеуге және химиятермиялық өңдеуге арналған қондырғылар жатады. Термиялық өңдеу жүргізілетін құрылғы пеш, үлгіні ұстап тұратын құралдар, пеш пен зерттелетін үлгінің және пештің температурасын өлшейтін термоқосақтан тұрады. Осы қондырғылар металдар құрамындағы бейорганикалық зат көміртектің мөлшерін анықтауға негізделген, бұл өте маңызды процесс болып табылады себебі көптеген машиналарды жасауда металдар қолданылады және олардың құрамындағы көміртек мөлшеріне қарай олардың қасиеттері де әр түрлі болады

Термиялық өндеу кезінде болат ішінде химиялык процестер жүреді. Суару процесіндегі болатын өзгеріс былай түсіндіріледі.Болат құрамындағы цементит жоғары температурада темірмен аустенит деп аталатын (балкыған γ-Fе-дегі көміртектің ерітіндісі) қатты ерітінді түзеді, аустенит өте қатты зат әрі жоғары температурада ғана тұракты, бірақ қыздырған болатты суға малып, бірден аустенит айрылып үлгермей, суарган болат құрамында қала береді. Шын мәнісінде, болатты суарғанда құрамындагы аустенит өзгеріп, айтылған жағдайда өзінен гөрі қаттылығы артык мартенситке (α-Fе ішіндегі көміртектің аса қанық ерітіндісі) айналады. Ал, болатты жасытқанда - ол баяу суыған кезде, аустенит айырылып, қайтадан цементит пен феррит (α Ғе ішіндегі С ерітіндісі) түзіледі, содан болат жұмсарады.

Болаттан жасалған кейбір заттардың сырты қатты, іші жұмсақ болуы керек кездер болады, мысады автомашинаның ось темірінің сырты қажалмайын қатты болумен бірге машинаны ой шұқырда соққан кезде өсь морт сынып кетпес үшін ішкі денесі жұмсак болуы керек.

Химия-термиялық өңдеу (ХТӨ) деп тетіктің беттік қабатының құрамын, құрылымын және қасиеттерін қажетті бағытта өзгерту мақсатымен термиялық және химиялық әсер етулер үйлесуінен құралатын өңдеуді атайды . Және бұл жерде металл материалының сәйкес элементпен (C, N, B, Cr, Si, Ti және т.б.), оны жоғары температурада сыртқы ортадан (қатты, газды, булы, сұйық) атомды күйде диффузиялау жолымен, беттік қанығуы жүзеге асады.

ХТӨ техниканың әр түрлі салаларында кең пайдаланылуы машиналар мен механизмдердің көпшілік тетіктері, максимум кернеулер металдың беттік қабаттарында пайда болатын криогенді немесе жоғары температураларда тозу, кавитация, циклдік жүктеме, коррозия жағдайында жұмыс істейтіндігімен түсіндіріледі. Металдар мен қорытпаларды беттік беріктендіру, сонымен қатар коррозиядан қорғау мақсатымен ХТӨ машина тетіктерінің сенімділігі мен ұзақ тұрақтылығын жоғарылатады.

ХТӨ келесі өзара байланысқан негізгі сатылар енеді: 1) белсенді атомдар-дың қанықтыру ортасында пайда болуы және олардың өңделетін металл бетіне диффузиялануы; 2) пайда болған белсенді атомдарды қанықтыру бетімен адсорбциялау; 3) диффузия – адсорбцияланған атомдардың металл ішінде жылжуы.

Диффузия процесінің дамуы, бастапқыдан химиялық құрамы, яғни құрылымы мен қасиеттері бойынша ерекшеленетін тетік материалының қанығу бетіндегі қабаты деп түсінілетін диффузиялық қабат пайда болуына әкеледі (4.10-сурет).

Қанықтыратын белсенді орта әсері тимеген диффузиялық қабат астындағы тетік материалы өзек деп аталады. Қанықтыру бетінен өзекке дейінгі ең қысқа қашықтық диффузиялық қабаттың жалпы қалыңдығын құрайды. ХТӨ бақылау кезінде жиі жағдайда диффузиялық қабаттың тиімді қалыңдығын пайдаланады, мұндай қалыңдық деп қанығу бетінен негізгі параметрдің бекітілген шекті номинал мәнімен сипатталатын өлшеу учаскесіне дейінгі ең қысқа қашықтықты атайды. Қабаттың негізгі параметрі деп берілген сынақта қанығу бетінен қашықтыққа байланысты сапа өзгеруінің критерийі болып табылатын материал параметрін атайды. Негізгі параметр ретінде не диффундицияланатын элемент шоғырлануын, не қасиеттерін, не құрылымдық белгісін қабылдайды. Ұзақтығы жалпы және тиімді қалыңдық айырмасымен анықталатын, өзекке жанасатын диффузиялық қабаттың ішкі бөлігін диффузиялық қабаттың өту аймағы деп атайды (4.10-сурет).

ХТӨ өте маңызды кезеңі – диффузия. Металдарда алмастыратын қатты ерітінділер пайда болғанда, диффузия негізінен бос орын механизмі бойынша өтеді. Енгізетін қатты ерітінділер пайда болғанда түйін аралықтар диффузиясы механизмі жүзеге асады.

2. Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету және сынау.

Өлшеу тұтастығы – нәтижелері заңдастырылған, шама бірліктерінде көрсетілген және өлшеу қателігі берілген, ықтималдығы шектелген өлшемнің жай күйі.Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету – мемлекеттік стандарттар және өлшеу тұтастығын қамтамасыз етудің нормативтік құжаттарымен бекітілген нормалармен, ережелермен заңнамалық актіге сай өлшеу тұтастығын қамтамасыз етуге бағытталған метрологиялық қызмет іс-әрекеті.Өлшеу тұтастығын қамтамасыз етудің негізгі мақсаты – өлшем тұтастығын қамтамасыз етудегі құқықтық, нормалық, ұйымдастырушылық, технологиялық, экономикалық жағдай жасау.

Қазақстан Республикасында өлшеу тұтастығын қамтамасыз етудегі субъектілерді, нормаларды және метрологиялық іс-әрекет түрлерін мемлекеттік басқару жүйесі.Өлшеу тұтастығын қамтамасыз етудің құрылымы

1) Ұйымдастырушылық негізі- Қазақстан Республикасының метрологиялық қызметі;

2) Техникалық негізі- өлшеу құралдарының және шама бірліктерінің мемлекеттік этолоны;

3) Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету жұмыстарын жүргізу ретін және мекемелерін регламенттеуші нормативті құжаттар.

Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету мемлекеттік жүйесінің міндеттері:

8. Ө.т.қ.е. іс-әрекетін басқарудың тиімді принциптерін дайындау;

9. Этолондық базаның шама бірлігін дайындау;

10. Метрология саласындағы негізгі түсініктерді, терминдерді, анықтамаларды бекіту;

11. Метрология саласындағы ережелерді, нормаларды, талаптарды, мем-т аралық, өлкелік, ұлттық ережелермен келістіру;

12. Ө.т.қ.етуді ақпараттық қамтамасыз ету;

13. Ө.т.қ.е. құжаттармен дайындау;

14. Экономика саласындағы іс-әрекеттерді метрологиялық қамтамасыз ету.

Қазақстан Республикасының аумағына партиямен әкелінетін немесе сериялы өндіріске арналған өлшеу құралдары және олар мемлекеттік метрологиялық қадағалауға жататын болса,онда олар сыналады да,әрі қарай олардың типтері бекітіледі.

Типін бекіту мақсатында сынауды өткізуге мүдделі заңды және жеке тұлғалар,өлшеу құралын жасаушылар стандарттау,метрология және сертификаттау бойынша уәкілдік органға белгілі формадағы сұраныс береді,оған келесілер қосылуы тиіс:

• сынау бағдарламасының жобасы;

• техникалық тапсырма;

• республикада шығарылатын өлшеу құралдарына арналған техникалық шарттары;

• пайдалану құжаттары;

• тексеру бойынша нормативті құжаттың жобасы;

• типтің жазбаша жобасы;

• сенімділікке сынау әдісі мен бағдарламасы;

• алдын ала сынау бағдарламасы;

• ҚР оларды пайдалану үрдісінде өлшеу құралдарымен қамтамасыз етілуі туралы мағлұмат;

• ұсынылған тексеру аралықтың негізділігін растайтын құжаттар.

Барлық құжаттар мемлекеттік және орыс тілінде беріледі.Сынау орталығын стандарттау ,метрология және сертификаттау бойынша уәкілдік органдар анықтайды

3. Сынау стенділеріне автоматтандырылған басқару жүйесін қолдану.

Соңғы онжылдық ішінде өнеркәсіптік өндірісті басқару оның барлық деңгейлерінде жетілдіру қарқынды дамуда. Бұл процестің ерекшелігі

Оның кең түрде математикалық әдістер мен автоматизацияның жаңа құралдарын, сонымен қатар сандық техникада қолданылуы. Нәтижесінде көптеген мекемелерде әртүрлі объектілерге автоматтандырылған басқару жүйесі пайда болды. Әсіресе АБЖ басқаруда төменгі деңгей де(орналастыру, агрегат, участок) көп қолданылып, технологиялық құрылғылармен басқару және оларда жүретін процестер; олар технологиялық процестермен автоматтандырылған басқару жүйесі (ТП АБЖ) деп аталды.

ТП АБЖ әр салада қолданылуы іске асырылатын алгоритм және де техникалық құралдардың құрамы бойынша әртүрлі . бірақ жалпы ТП АБЖ- бұл техникалық процестерді басқаруды белгіленген уақыт масштабында техника-экономикалық критерилер бойынша қамтамасыз етеді және басқару аппаратуралары, опперативті персонал басқару және басқару әдістерінің бірегейлігін көрсететін жүйе.

Сынау стенділеріне автоматтандырылған басқару жүйесін қолдану – бүгінгі күннің қажеттілігі. Технологиялық агрегаттар мен өнеркәсіп қуаттылығының өсуіне байланысты бұл сапа басқарудың күшті құралы болып келеді. Оны сериялы және тәжірибелі өндірісте сынау стенділерінде қолдану шығарылатын өнім сапасы мен өндіріс тәжірибесін жоғарылатады. Осы жерде көрсете кетсек:

11. Визуальды өлшеулердің болмауы сынаудың объектілік деңгейін жоғарылатады;

12. Бақыланатын параметрлер мен өлшеу саны артады

13. Бұйым ресурсы мен сенімділік артады, өлшеу қателігі азаяды, отладка процессі бірегейленеді, сынау кезінде аз деңгейде ресурс шығындалады.

14. Отладкаға, үлгілерді қайта өңдеу және өлшеу уақыты азаяды;

15. Сынау оптимизациялануы информациялық модельдер, бұйым мен регуляторды орналастырудың дистанционды корректировкасы математикалық әдістердің оптимальды баға сипаттамасы негізінде іске асырылады.

16. Энергетикалық шығындар мен сынау еңбексыйымдылығы төмендейді;

17. Аса қауіпті жағдайларда адам жұмыс істемейді;

18. Еңбек өндірушілігі артады;

19. Процесті басқаруда шығарылатын бұйым номенклатурасы үшін өндірістік жоспар динамикасы ескеріледі;

20. Құрылыста шығындар азаяды, өнім өндірісі ұлғаяды.

ТП АБЖ-ны атқаратын нақты функциялар басқару процесінің характері мен қиындылығына, сонымен қатар ТП АБЖ-ның өзінің техникалық мүмкіндіктеріне тәуелді. Бұлар:

9. Сыналатын бұйым мен технологиялық процесс жағдайы туралы информацияның өңделуі мен жиналуы;

10. Сынау процесін идентификациялау мен бақылау

11. Стабилизация және реттеу

12. Логика-программалық басқару;

13. Омтимальды басқару мен шеші мдерді іздеу;

14. Сынаудың техникалық процессінің техника-экономикалық көрсеткіштерін есептеу;

15. Төтенше жағдайларды анализдеу;

16. Жалпы және система бөлшектерін техникалық диагностикалау.

Бұйымдарды ТП АБЖ стендік сынау ақпараттық-өлшеуіш(АӨЖ) жүйенің дамуы. Сондықтан ккез-келген ТП АБЖ-де негізгі тәжірибе есебін шешетін АӨЖ қатысады.

ТП АБЖ-ның көбісі автоматты месе автоматизирленген. Оларда оператор ролі маңызды, ол өлшеуіш мащина ретінде ақпаратқа сәйкес шешімдерді өзі қабыдайды.

Аса маңызды, ТП АБЖ өндірістік процестердің эффективтілігің ұлғаю есебін шеше отырып, ақпараттық және автоматтандырылған басқару жүйесінің техникалық базасын құрады. Кез келген ТП АБЖ адами-машиналы аса күрделі структураны көрсетеді. Толығымен бұл жүйені сипаттау үшін ТП АБЖ-ға тән бір ғана структураны қарастырау жеткіліксіз. ТП АБЖ структурасы ретінде оның элементтерінің бірегейлігі мен байланысын алуға болады. Әдетте ТП АБЖ структурасы: функциональды, техникалық, организациялық.

Стендтық сынаудыі техникалық процесін келесі параметрлері бойынша анықтауға болады:

3. Өлшегіш параметрлер Х₁,Х₂....Хn, оларға:ішкі факторларға тәуелді реттелмейтін параметрлер,бұйаы сапасын және басқарылатын процесс эффективтілігін сипаттайтын шығыс параметрлері,

4. Реттелетін параметрлер У₁,У₂....Уn, атқарылатын механизмге сәйкеспроцес барысында өзгереді.

ЭВМ шығысына Х₁,Х₂....Хn параметрлерінің мәндерінің өлшеуіш ақпараты келіп түседі. Машина бұл ақпаратты енгізілген басқару алгоритміне сәйкес өңдеп және орындалатын механизмдерге У₁,У₂....Уn реттелетін параметрлерін өзгерту үшін У₁,У₂....Уn-ге басқару әсерін анықтайды. Реттелетін парметрлерөзгерісінен сынау процессі күрделеніледі.

Алғашқы өлшеуіш түрлендіргіштердің сигналы үздіксіз. Олар токтың, электрлік кернеудің өзгерісінмен сипатталады және Аналогты форма түрінде беріледі. Бірақ ЭВМ дикретті шамаларға негізделген. Сондықтан оның кірісіне келіп түсеиіндер Х₁,Х₂....Хn сандық формаға түрленеді, осы сандық сандар процесс барысында қайта түрленіп аналогты түрге келеді.

Кейбір шығысындағы және кірістегі сигналдар релейный сипатта болады( механизмдер мен проводтардың қосылу сигналдары).

Осымен, ЭВМ – да автоматтандырылған басқару жүйесі кірісте аналогты-сандық түрлендіргіш (АСТ), ал шығысында сандық-аналогты түрлендіргішті қажет етеді (САТ). Құрылғының көлемін азайту үшін, датчиктер АСТ-ке коммутатор арқылы кезектесіп қосылады. Шығыстағы САТ алынған ЭВМ құрылғысына код жазылады.

№ 16 билет

1. Қайталанбалы-айнымалы салмаққа арналған машиналар.

2. Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету және сынау.

Өлшеу тұтастығы – нәтижелері заңдастырылған, шама бірліктерінде көрсетілген және өлшеу қателігі берілген, ықтималдығы шектелген өлшемнің жай күйі.Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету – мемлекеттік стандарттар және өлшеу тұтастығын қамтамасыз етудің нормативтік құжаттарымен бекітілген нормалармен, ережелермен заңнамалық актіге сай өлшеу тұтастығын қамтамасыз етуге бағытталған метрологиялық қызмет іс-әрекеті.Өлшеу тұтастығын қамтамасыз етудің негізгі мақсаты – өлшем тұтастығын қамтамасыз етудегі құқықтық, нормалық, ұйымдастырушылық, технологиялық, экономикалық жағдай жасау.

Қазақстан Республикасында өлшеу тұтастығын қамтамасыз етудегі субъектілерді, нормаларды және метрологиялық іс-әрекет түрлерін мемлекеттік басқару жүйесі.Өлшеу тұтастығын қамтамасыз етудің құрылымы

1) Ұйымдастырушылық негізі- Қазақстан Республикасының метрологиялық қызметі;

2) Техникалық негізі- өлшеу құралдарының және шама бірліктерінің мемлекеттік этолоны;

3) Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету жұмыстарын жүргізу ретін және мекемелерін регламенттеуші нормативті құжаттар.

Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету мемлекеттік жүйесінің міндеттері:

15. Ө.т.қ.е. іс-әрекетін басқарудың тиімді принциптерін дайындау;

16. Этолондық базаның шама бірлігін дайындау;

17. Метрология саласындағы негізгі түсініктерді, терминдерді, анықтамаларды бекіту;

18. Метрология саласындағы ережелерді, нормаларды, талаптарды, мем-т аралық, өлкелік, ұлттық ережелермен келістіру;

19. Ө.т.қ.етуді ақпараттық қамтамасыз ету;

20. Ө.т.қ.е. құжаттармен дайындау;

21. Экономика саласындағы іс-әрекеттерді метрологиялық қамтамасыз ету.

Қазақстан Республикасының аумағына партиямен әкелінетін немесе сериялы өндіріске арналған өлшеу құралдары және олар мемлекеттік метрологиялық қадағалауға жататын болса,онда олар сыналады да,әрі қарай олардың типтері бекітіледі.

Типін бекіту мақсатында сынауды өткізуге мүдделі заңды және жеке тұлғалар,өлшеу құралын жасаушылар стандарттау,метрология және сертификаттау бойынша уәкілдік органға белгілі формадағы сұраныс береді,оған келесілер қосылуы тиіс:

• сынау бағдарламасының жобасы;

• техникалық тапсырма;

• республикада шығарылатын өлшеу құралдарына арналған техникалық шарттары;

• пайдалану құжаттары;

• тексеру бойынша нормативті құжаттың жобасы;

• типтің жазбаша жобасы;

• сенімділікке сынау әдісі мен бағдарламасы;

• алдын ала сынау бағдарламасы;

• ҚР оларды пайдалану үрдісінде өлшеу құралдарымен қамтамасыз етілуі туралы мағлұмат;

• ұсынылған тексеру аралықтың негізділігін растайтын құжаттар.

Барлық құжаттар мемлекеттік және орыс тілінде беріледі.Сынау орталығын стандарттау ,метрология және сертификаттау бойынша уәкілдік органдар анықтайды.

3. Жобалау кезінде өнім қауіпсіздігіне қойылатын талаптар.

Технологиялық процестер мен жабдықтарды жасау кезiнде төмендегiлер қарастырылуы керек:

      1) қалдықсыз және қалдығы аз технологияларды енгiзу;       2) қауiптi және зиянды өндiрiстiк факторлардың туындауына байланысты технологиялық процестер мен операцияларды, көрсетiлген факторлары жоқ немесе интенсивтiлiгi ең аз процестерге және операцияларға алмастыру;             3) зияндылығы жоғары заттарды зияндылығы төмен заттарға алмастыру;       4) бастапқы және соңғы өнiмде зиянды заттардың қоспасының мөлшерiн шектеу, соңғы өнiмдердi шаңданбайтын формада шығару;       5) зиянды өндiрiстiк факторлармен жұмысшылардың жанасуын болғызбайтын өндiрiстiк технологияларды пайдалану;       6) жұмыс зонасына қауiптi және зиянды өндiрiстiк факторлардың түсуiнiң (таралуының) алдын-алатын шешiмдер мен қорғаныш құралдарын жабдықтың конструкциясына қолдану;       7) өндiрiстiк құралдарға эргономиканың және техникалық эстетиканың талаптарының және жұмыс орыны мен еңбек процесiн ұйымдастыруда эргономикалық талаптардың сақталуы;       8) әсерi жiтi бағыттағы заттармен жұмыс зонасының ластануы кезiнде, технологиялық  процестi басқару және автоматты бақылау, сигнализация жүйелерiн жасау;       9) жүк тиеу және жүк түсiру жұмыстарын механизациялау және автоматизациялау;       10) технологиялық және вентиляциялық зиянды заттардың шығуын өз мезгiлiнде жою, зиянсыздандыру, өндiрiс қалдықтарын пайдаға асыру және көму;       11) зиянды заттардан және факторлардан қорғанатын ұжымдық құралдар;       12) жұмыс орындарындағы қауiптi және зиянды өндiрiстiк факторлардың деңгейiне бақылау;       13) нормативтiк-техникалық құжаттарға қауiпсiздiк талаптарын енгiзу. Технологиялық процестер мен жабдықтарды жасауда Қазақстан Республикасында қолдануға рұқсат етiлген химиялық заттарды пайдалану керек. Ылғал бөлу көзi болып табылатын өндiрiстiк жабдық, мейлiнше герметизациялануы және құйылысқа арналған автоматтандырылған қондырғылармен жабдықталуы керек

Инфра- және ультрадыбыстың, шудың, жалпы және локальды вибрацияның, иондаушы және ионданбайтын сәулеленудiң көзi болып табылатын жабдықтарды жобалағанда күшi бар НҚА-дiң талаптарының сақталуын қарастыру қажет.

Технологиялық процестердi жобалаған кезде өндiрiстi пайдаланудың барлық кезеңдерiнiң ұзақтығының есебi: iске қосылуды реттеу (жоспарлы жөндеуден соң iске қосу), тұрақты қызмет ету (пайдалану жылдары бойынша) берiлуi қажет.

Өндiрiстiк бөлмелердiң жұмыс орындары мен объектiнiң территориясындағы дыбыс қысымының мүмкiн деңгейi, дыбыс деңгейi және дыбыстың эквиваленттi деңгейi қолданыстағы Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрiнiң 2005 жылғы 24 наурыздағы "Жұмыс орындағы шу деңгейлерiнiң гигиеналық нормативтерiн бекiту туралы" N 139 бұйрығының талаптарына сәйкес келуi керек.

      Жаңадан салынатын және қайтадан салынатын объектiлердi, олардың жеке ғимараттарын және имараттарын жобалау кезiнде шаралар қарастырылуы керек, оларды орындау тұрғын үйдiң территориясында гигиеналық нормативтен аспайтын шудың деңгейiн қамтамасыз етуi керек.

           Жұмыс орнындағы инфрадыбыстың деңгейiн жұмыс орнындағы инфрадыбыстың гигиеналық нормативтерiне сәйкес қабылдау керек.

      Негiзгi дозалық шектер (осы санитарлық ережелерге 3-шi қосымша) ионданатын сәулеленудiң нормаланатын параметрлерi болып табылады. Оларға төмендегiлер жатады:

      1) тiкелей ионданатын сәулелену көзiмен тұрақты және уақытша жұмыс iстейтiндерге арналған тиiмдi және эквиваленттi дозаның мүмкiндiк шегi, (А категориясы - персонал);

      2) ионданатын сәуле көздерiмен жұмыс iстемейтiндерге, бiрақ та объектiлердiң қызметiне негiзделген жұмыс орнының немесе тұрғын мекеннiң орналасу жағдайына байланысты, иондаушы сәулеленудiң әсерiне ұшырайтындарға арналған шектiк (тиiмдi) эквиваленттi дозалар (Б категориясы).

  Радиоактивтi заттармен және ионданушы сәулеленудiң басқа көздерiмен жұмыс iстеу барысында күшi бар радиациялық қауiпсiздiктiң нормаларына дозалық шектер сәйкес келуi керек.

      Жобаланатын жабық өндiрiстiк бөлмелердiң микроклиматының оптималды және мүмкiн параметрлерiн дұрыс есептеу үшiн метеорологиялық жағдайды сипаттайтын (ауаның температурасы, салыстырмалы ылғалдылығы, ауаның қозғалу жылдамдығы, жылу сәулеленудiң интенсивтiлiгi) көрсеткiштерiн де, энергия шығынының мәлiметтерiн де басшылыққа алу керек.

№ 17 билет

1. Керамикалық приборлардың жылуөткігшітігін сынау әдістері.

Керамика – органикалық емес материал. оны белгілі бір формаға құйып неше түрлі заттар жасауға болады.

Технологиялық керамика негізгі компоненті болып металдар тотығы: Al тотығы, Mg тотығы (MgO) , молибден тотығы MoO; оттексіз металдар: Fe, Al

Тотықтар мен оттексіз металдар қоспасы керамиканың байланысын түзеді. Кез-келген керамикалық материал көп фазалы жүйе:

1. Кристалдық

2. Шыны тәріздес (байланыстырушылар)

3. Газдық фаза

Кристалдық фаза – химиялық байланыстар немесе қатты ерітінділер жиынтығы. Осы фаза керамика негізін құрайды. Сол себептен бұл фаза керамиканың физикалық қасиеттеріне жауап береді.

Шыны тәріздес фаза – керамикада шыны қабаттары (глазурь), шыны қоспалары ретінде кездеседі.

40кермикада шыны глазурь

60керамикада шыны қоспа

Газдық фаза – керамика қуыстарында орналасқан газдар. Қазіргі кезде оксидті керамика көп тараған. Көбінесе Al пудрасы Al₂O₃ қолданылады.

Керамикалық плиткаларды UNI EN бойынша сынау әдістері:

1. Размері мен түріне байланысты сипаттамалар (сынау әдісі EN 98 нормасы бойынша)

EN 98 нормасы тексеру әдісін бекітеді, себебі:

• Керамикалық плиткалар жақтарының ұзындығы өндіруші белгілеген размерге сәйкес және жеке керамикалық плиткалар жақтарының ұзындығы өзара тең

• Керамикалық плиткалар жақтарының қалыңдығы өндіруші белгілеген размерге сәйкес және жеке керамикалық плиткалар тең қалыңдыққа ие

• Керамикалық плиткалар тікбұрышты

• Керамикалық плиткалар ойыс емес және дөнес емес

• Керамикалық плиткалар жақтары түзусызықты болды

• Керамикалықплиткалар ақаусыз болды

Дайын бұйымдардың талап етілетін сипаттамаларының нормалары барлық категориялар бойынша % және мм.-мен рұқсат ету шектері бекітіледі.

2. Кеуектілік, сужұтылу(абсорбция) (сынау әдісі EN 98 нормасы бойынша)

Бұйымның кеуектілігі процентпен өрнектеліп, 2 сағат бойы қайнап тұрған суға салынғаннан кейінгі сужұтылу салдарынан керамикалық плитканың салмағының өсуін көрсетеді.

Кеуектілік , негізгі факторлардың бірі, керамикалық плиткалардың басқа құрылымына тікелей әсер етеді:

• төмен кеуектілік суыққа төзімді бұйымдарды өндіру үшін керек;

• керамикалық бұйымдардың иілуге беріктілігі кеуектілігінің төмендеуіне байланысты өседі;

• төмен кеуектілікті алу үшін жоғары температурада жану қажет, ол материалдың калибр бойынша бөлінуіне және тұнуына әкеледі;

• глазурленбеген бұйымдарда кеуектілік неғұрлым төмен болса соғұрлым тозу мен кірленуге төзімділігі жоғары.

3. Иілуге беріктілігі(сынау әдісі EN 98 нормасы бойынша)

Бұл көрсеткіш бұйымның механикалық беріктілігін анықтайды және керамикалық плитка үшін өте маңызды орынға ие.

Иілуге беріктілігі үш пышақ арқылы керамикалық плитканың 3 пунктіне қысым түсірумен өлшенеді: біреу кермикалық плитканың сол жағының центріне қысым түсіре отырып төменгі жағындағы параллель орналасқан екі пышаққа сүйенеді.

Иілуге беріктілігі беріктілік шегінен ерекшеленеді.

Беріктілік шегі Ньютонмен өрнектеліп, керамикалық плитканың бөлінілуіне қажет күшті көрсетеді (жоғарыда айтылғандар көмегімен анықталған сынау нәтижесі)

Иілуге беріктілік беріктілік шегінен шығарылады және керамикалық прибордың размері мен қалыңдығына тәуелсіз (Н/мм немесе кгс/см²(мПа) б/ша өрнектеледі).

Иілуге беріктілік

Мұнда:

F – беріктілік шегі

L – керамикалық плитканың тіреуіштерінің арақашықтығы

B – керамикалық плитка ұзындығы

H² – бөліну кезіндегі керамикалық плитканың қалыңдығының квадраты .

Формулада көріп отырғандай кермикалық плитка иілуге беріктілігі жоғары , азғана қалыңдыққта аз беріктілік шегіне ие. Ең маңызды көрсеткіштерінің бірі беріктілік шегі ( кермикалық плитканың қысымға төзімділігі)сондықтан оны білу аса маңызды.

4. МООСА шкала б/ша беттік қаттылықты сынау(сынау әдісі EN 98 нормасы бойынша)

EN 101 норма (Мohs шкала б/ша қаттылық) б/ша сынау бұйымдарда тыртықтардың болу кедергісін анықтайды.

Бұл минералдар арқылы керамикалық плиткалар бетінде тыртық түсуін, қаттылық б/ша ең төменінен бастап қарастырады (тальк = 1). Керамикалық плитканың беттік қаттылығының номері бетіндегі тыртықтарды пайда болдырған минерал шкаласының номерімен сәйкес келеді.

Керамикалық плиткалар бетінің түрлері материал қаттылығын анықтауда маңызы зор – азғана тыртық жылтыр бетте қатты көрінеді, сондықтан қатты износ жерлерде жылтыр бетті керамикалық плиткаларды қолдану негізсіз.

2. Мемлекеттік өлшеу құралдарын сынау орталықтарын аккредиттеу реті.

Өлшеу құралдарын сынау аккредиттелген ҚР – сының мемлекеттік ғылыми сынақ орталықтарында жүргізіледі. Осы өлшеу құралынының мемлекеттік сына орталықтарын аккредиттеу дегеніміз оның өлшеу құралдары типн сынау мен және өлшеу құрадарының өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету шегіндегі заңдылықтармен сәйкестігін бекітумен байланысты жұмыстарын жүргізу компеттенттілігін ресми жариялау. Өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттңк орталықтарын аккредиттеуден кейін аттестапен оған қосымшасы беріледі, осы қосымша өз кезегінде аккредиттеу саласын анықтайды. Аккредиттеу аттестатының жарамдылық мерзімі 3 айдан аспауы тиіс.

Аккредиитеуді ҚР госстандарты белгілеген комиссия мүшелері жүргізеді.

Өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттік орталығын аккредиттеудің негізгі реті толығымен «Өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттік орталықтарына қойылатын талаптар және оларды аккредиттеу реті» құжатында көрсетілген. Қысқаша қарастырып кетсек, ең біріншіден аккредитеуді жүргізу үшін сынау жұмыстарын басқаратын ҚР госстандартының басқармасына өтініш жіберілуі тиіс. Осы өтінішпен қоса өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттік орталығының жағдайы туралы жоба , сапасы бойынша басқару құжаттамасы жіберіледі.

Өтініш қарастырылған соң өтінушіге еккредиттеу көлемі этаптары, мерзімдері, бағасы көрсетілген келісім шарт жіберіледі, және комиссия мүшелерін таңдау үшін аккредиттеу ұйымдарын хабардар етеді.

Келісімдегі бекітілген мерзімге сәйкес құжаттаманың экспертизасы жүргізіледі. Экспертиза жүргізу мерзімі құжаттар берілген күннен бастап 1 айдан аспауы тиіс. Егерде құжаттама бойынша қандайда бүр кемшілік тер табылса онда оны қайта өңдеуге жіберіледі.

Кемшіліктерін жөндегеннен кейін оны комиссия тағы он күн қарастырады. Егерде шешім оң болса онда ккредиттеу аттестаты бекітілуі үшін метрология саласының бас төрағасына жіберіледі. Одан кейін мемлекеттік реестрге тіркеліп өтініш берушіге беріледі.

3. Өлшеу құралдарының бақылау орталығы.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 1 қарашадағы № 1342 қаулысымен Қазақстан Республикасының Индустрия және сауда министрлігі Техникалық реттеу және метрология комитетінің «Қазақстан метрология институты» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны (бұдан әрі – «ҚазМетрИн» РМК) құрылды және халықаралық талаптарға сай өлшем бірлігін қамтамасыз ету үшін метрология жөніндегі техникалық (эталондық) базаны және нормативтік құжаттардың үйлесімділігін жетілдіру, осы салада мамандарды даярлау және біліктілігін арттыру бойынша мақсаттарды орындау үшін Қазақстан Республикасындағы метрология бойынша жалғыз институт болып есептеледі.  «ҚазМетрИн» РМК-да құрылған Мемлекеттік эталондар және ғылыми зерттеулер орталығы физика-химиялық өлшеулер, электрлік өлшеулер, механикалық және оптика-физикалық  өлшеулер зертханаларынан тұрады. Зертханаларда физикалық шамалар бірліктерінің өлшемдерін мемлекеттік эталондардан метрология қызметтердің бастапқы эталондарына беру жұмыстары, мемлекеттік эталондарды жаңарту, қамтамасыз ету және зерттеу жұмыстары атқарылады және халықаралық ғылыми метрологиялық институттардың эталондарды салғастыру жұмыстарына қатысады. 

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасына физика-химиялық өлшемдер және сұйықтар мен газдардың шығыны мен көлемін өлшеу салаларындағы жұмыстар үшін үлкен көлемде жабдықтар әкелінуде. Бұлар, әр түрлі газоанализаторлар, спектрофотометрлер, шығын өлшегіштер, рН-метрлер, газ анализаторлары, хроматографтар. Сонымен қатар соңғы уақытта әйгілі ойын автоматтары әкелінуде. Бұл өлшем құралдары мен жабдықтардың сыналуы  тапсырыс берушілердің (дайындаушылар мен импорттаушылар) базасында жүргізіледі. Халықаралық талаптарға сәйкес (ИСО/МЭК 17025:2005 Басшылығы) сынаулар қажетті сынау, өлшеу және қосымша жабдықтармен қамтылған арнайы зертханаларда білікті мамандармен жүргізілуі қажет.   «ҚазМетрИн» РМК базасында Өлшем құралдарын экспериментті зерттеу орталығы құрылды, оны жабдықтауға  техникалық құралдарды электромагниттік сыйымдылыққа сынау, климаттық және механикалық сынаулардың кең спектрін құра алатын жабдықтың 61 бірлгі сатып алынды. 

Алынған түрлі жабдықтар азаматтардың өмірі мен денсаулығын қорғауды қамтамасыз ету жұмыстарында, қоршаған ортаның жағдайын бақылауда, сауда-саттық операцияларында қолданылатын өлшем құралдарын салыстырып тексеру бойынша сапалы қызмет көрсету үшін салыстырып тексеру зертханаларының аккредиттеу облысын кеңейтуге мүмкіндік берді.  

Сонымен қатар, өлшем құралдарын экспериметті зерттеу орталығы салыстырып тексеру таңбаларын дайындау, сақтау және қолдану ережесіне сәйкес таңбалар жасау қызметін ұйымдастырады (түскен өтінішке талдау жүргізеді, метрологиялық қызметтерге шифр, металлдық таңбаларға реттік сан, өзі жабысатын лейблдарға, пластикалық пломбаларға нөмірлік код береді). 

№ 18 билет

1. Бетонды сығылуға сынау. Бетонды қатыру арқылы ультрадыстар өтуін сынау.

Бетонның сығылғандағы мықтылық шегі оның негізгі сипаттамаларының бірі болып табылады.Стандарттың талаптарына сәйкес бетондық кубтар мен цилиндрлерді сынау нәтижесіне сәйкес бетонның мықтылығын анықтайды. ГОСТ 10180—67 кубиктік мықтылығын қабырғасының ұзындығы 30; 20; 15; 10 и 7 см үлгі кубтарда анықтауды қарастырады, ал цилиндрлік мықтылықты диаметрі 19,5; 15 и 7,14 см және биіктігі 39; 30 и 14,3 см үлгі цилиндрлерде қарастырады. Үлгінің өлшемін толықтырушының максималды ірілігі арнайы орнатылған үлгінің ең кіші шамадан көп болмайтындай етіп таңдайды (ГОСТ 4800—59 бойынша тіпті бұдан да көп). Бетонның физика математикалық қасиеттерінің оны қатыру арқылы ультрадыбыстар өтуін сынау кезінде өзгеруі бетонның 28 және 90 тәулік жасына тән. Қатырылған бетонды сынау кезіндегі ультрадыбыс жылдамдығы судан қарағанда мұзда жоғарырақ болады. Кубиктік мықтылықтың эталоны ретінде қабырғасы 20 см сынау куб қолданылады.

Үлгілерді сынау кезінде өткізуші коэффициенттерді пайдалану көзделеді. Бұл коэффициенттерді бетонның маркасы мен сынау машинасына қарай тәжірибелік жолмен анықтайды. Гидротехникалық бетон үшін бетонның мықтылығына өткізуші коэффициент орнатылмайды. 0,85; 0,90 және 1,10 тең коэффициент қыры 10, 15 және 30 см болатын куб үшін орнатылады. Табиғи бетон мен ысталған бетонның айырмашылығы мардымды емес.Қатырылған бетонды бұзбайтын сынау әдісімен сынағанда ( I —15тен —20° С дейін) теріс температуралар нәтижесін елемеуге болады. Егер бетон қабатының беті ғана емес өзінің массасы да суға қаныққан болса, АСЖ азаюы байқалады. Қатырылған бетонды сынау кезіндегі ультрадыбыс жылдамдығы судан қарағанда мұзда жоғарырақ болады. Қатырылған бетонды сынау кезінде үлгі диаметрінің азаюы және мықтылығының артуы байқалады. Бетонның мықтылығының әртүрлі әдістермен сынау кезінде оның көрсеткішіне әсерін бақылағанда бұл байланыс барлық бетондарға тән екені анықталынды. Бірақ қатырылған бетонның мықтылығын арттырған кезде оның физика механикалық қасиеттерініБірақ қатырылған бетонның мықтылығын арттырған кезде оның физика механикалық қасиеттерінің азаюы байқалады.

2. Мақта өнімдерін алудың технологияқ процесі және оларды сынау этаптары.

Мақта – республикадағы негізгі талшықты дақыл. Мақтаны 24 сағат көлемінде кептіреді. Сосын оны өзге заттардан тазалайды.

Қазақстанның тоқыма өнеркәсібіне мыналар тән:

саланың кеңес уақытында салынған тоқыма тiгiн кәсiпорындармен ұсынылуы Бүгiнгi кезеңде елдiң жалпы өндiрiсiнiң жалпы көлемiндегi тоқыма және тiгiн өнеркәсiбiнiң үлес салмағы 0,4 %-ды, өнеркәсiптiк өндiрiс көлемiнде 1,3 %-ды құрап отыр. Қазақстан Республикасының тоқыма және тiгiн өнеркәсiбi iшкi нарық мұқтаждығының 10%-ын ғана өтейдi. Елдiң экономикалық қауiпсiздiгiн қалыптастыру үшiн iшкi өндiрiс көлемi кем дегенде iшкi сұраныстың 30%-ын қанағаттандыруы тиiс. Қазақстанның тоқыма индустриясын дамытуға, сол сияқты өңiрдiң мақта-тоқыма өнеркәсiбiнiң жеке секторы үшiн де нарықтық мүмкiндiктерiнiң жақсы ауқымы бар.

Дайын тоқыма бұйымдарын өндiру

Дайын бұйымдар нарығы iш киiмдердiң, трикотаж бұйымдарының, киiмдердiң, кiлем бұйымдарының және күнделiктi сұранысқа, маусымдық сұранысқа ие немесе ұзақ мерзiм пайдаланылатын басқа да тауарлардың түр-түрiмен ұсынылуы мүмкiн. Әрине, мақта шикiзат элементi ретiнде түпкiлiктi сұраныс өнiмдерiнде ұсынылуы мүмкiн. Қазақстанда түпкiлiктi пайдаланатын дайын тоқыма бұйымдарын өндiруде пайдаланылатын маталарды өндiрудiң толық айналымының болмауы, дайын тоқыма бұйымдарын өндiрудiң төмендеуiне, олардың өзiндiк құнының жоғары болуына және импорт көлемiнiң өсуiне әкеп соқтырады. Осылайша, ағымдағы тұтыну көлемiндегi көрпелер мен пледтер импортының үлесi жекелеген жылдары 90%-ға (оның iшiнде қытайдың өндiргенi - 53%, ресейдiкi - 10%), свитерлер мен жемпiрлер - 83%-ға, трикотаж жаймасынан жасалған киiмдер - 46%-ға, кiлемдер - 97%-ға, төсек орын - 12%-ға жеттi.

Қазақстанның тоқыма және тiгiн өнеркәсiбi кәсiпорындарының 70-80%-ы киiм нарығында жұмыс iстейдi, негiзiнен өздерiнiң ассортиментiн күш құрылымдарының мұқтаждықтарына және арнайы киiм шығаруға бағытталған. Сегментке мынадай проблемалар тән: ескiрген жабдық, әлемдiк үрдiстердi бiлмеу, кәсiби кадрлардың жетiспеуi, дайын өнiмдi жасырын және жарияламай импорттау, өндiрiлетiн өнiм сапасының төмендiгi.

Киімдер, тоқыма бұйымдар, тоқыма материалдардан жасалған тігін бұйымдары үшін қосымша ақпарат мыналардан тұруы керек:

1) бұйым беті мен астары материалында табиғи және химиялық шикізаттың түрі мен салмақтық үлесі (пайыздық мазмұны);

2) Қазақстан Республикасында қабылданған типтік өлшемді шәкілге сәйкес бұйым өлшемі;

3) бұйымға күтім жасау бойынша белгілер;

4) егер, оның болуы өнімнің нақты түріне арналған нормативтік және (немесе) техникалық құжаттармен көзделген жағдайда бұйымды жарату және пайдалану барысында оған күтім жасау бойынша нұсқаулық.

Маталар, тоқыма және тігін жаймалары, жеке бұйымдар үшін қосымша ақпарат мыналардан тұруы керек:

1) табиғи және химиялық құрамның түрі мен салмақтық үлесі (пайыздық болуы);

2) атаулы ені, желілік өлшемдер (ұзындығы, ені);

3) бояу тұрақтылығының деңгейі;

4) әрлеу түрі;

5) күтім бойынша белгілер.

Таңбалауда көрсетілген түр мен шикізат болуының нақты мәндерінің ауытқуы (%) 5% аспауы керек.

Тоқыма және трикотаж материалдардың және олардан жасалатын бұйымдардың қауіпсіздігіне қойылатын талаптар

32. Тоқыма және трикотаж материалдардың және олардан жасалатын бұйымдардың (бұдан әрі – киім және бұйым; тігін және трикотаж бұйымдар) биологиялық және химиялық қауіпсіздігін сипаттайтын көрсеткіштер олардың функционалдық мақсатына қарай белгіленеді.

Киім мақсатына қарай: бірінші, екінші және үшінші қабаттағы киімдерге бөлінеді.

Бірінші қабаттағы киімдерге адам терісімен тікелей жанасатын киімдер жатады. Осы топқа бұйымның мынадай түрлері жатады: жайма бұйымдары (жайма, іш-киім және асхана жаймасы); корсеттік және суға шомылу бұйымдары; бас киімдер (жазғы); шұлық-ұйық бұйымдары; бет орамалдар мен басқа тартатын орамалдар.

Екінші қабаттағы киімдерге адамның терісімен шектеулі жанасатын бұйымдар жатқызылады. Аталған топқа көйлек-кеудеше, костюм (астарсыз), шалбар және жейде ассортименті мен көрсетілген ассортименттің ерлерге және әйелдерге арналған трикотаж бұйымдары жатады.

Үшінші қабаттағы бұйымдарға екінші қабат киімінің үстінен киюге арналған бұйымдар, оның ішінде пальто, қысқа пальто, күрте, плащ, костюм (астары бар) жатады.

Болуы өндіріс процесіндегі аппреттерді қолдануымен байланысты тоқыма материалдары мен олардан жасалған бірінші және екінші қабатты бұйымдардан зиянды химиялық ұшпа заттардың бөлінуі осы Техникалық регламентке 4-қосымшаның 3-кестесінде келтірілген нормадан аспауы керек.

Уыттылық индексі 120%-дан аспауға тиіс.

36. Өнімнің өндірісі үшін пайдаланылатын шикізат пен көмекші материалдар Қазақстан Республикасында қолданыстағы нормативтік құжаттарға сәйкес болуы тиіс.

Жеңіл өнеркәсіпте (жүн, жібек, мақта-мата, зығыр, трикотаж, тоқыма-галантереялық және тігін саласында) өңделетін химиялық талшықтардың, жіптердің, қосалқы заттар мен материалдардың (бұдан әрі – химиялық талшықтар) “Химиялық өнімнің қауіпсіздігі туралы” Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес қауіпсіздік паспорты болуға тиіс.

Химиялық талшықтардың адам денсаулығына қауіпсіздігін бағалау санитарлық-химиялық зерттеуді, уыттылығын бағалауды және аккредиттелген зертханаларда физикалық-механикалық сынақтарды қамтитын кешенді сынақтар нәтижелері бойынша жүзеге асырылуы тиіс.

37. Былғары мен теріден жасалған киімдердің және бұйымдардың қауіпсіздігін сипаттайтын көрсеткіштер мына нормаларға сәйкес келуге тиіс:

1) бос формальдегидтің салмақтық үлесі:

тері матасы мен түкті жабында – 0,3 мг/г аспайды;

киімнің үстіңгі жағы материалы мен тері астарлы бұйымда – 1,0 мг/г аспайды;

тоқыма астарда – 0,3 мг/г аспайды;

2) тері матада және түкті жабындағы сумен жуылатын хромның (VІ)

салмақтық үлесі – 0,003 мг/г аспайды;

3. Өнімдерді сынау жүйесінің нормативті-методологиялық негізі.

МемСТ16504 стандартына сәйкес сынау ол сынау объектісін функциональды моделирлеу кезіндегі, оған әсер ету нәтижесіндегі сапа және санды сипаттамасын экспериментальды анықтау. Сынау өндірісте өнім сапасын қамтамасыз етудегі іс әрекеттерінің ішінде ең маңызды орын алады. Сынауда объектінің қасиеттерінің сипаттамаларын экспериментальды анықтау өлшеулерді, талдауларды, диагностикалау, органолептикалық әдістерін қолдану арқылы және сынаудағы белгілі құбылыстарды тізімге алу жолымен іске асырылады (тоқтаулар, бұзындылар және т.б.).

Қазіргі кездегі өндіріс жағдайындағы сапаны бақылау, сапаны басқару жүйесінде міндетті функциясы болады да, оған келесілер кіреді:

2. Бақылау объектілері:

Өнімді зерттеп дайындау кезеңінде (құжаттар мен тәжірибелі үлгілер);

Өнімді жасау кезеңінде (кәсіпорынға түсетін шикізаттар мен материалдар, жартылай фабрикаттар, жинама бұйымдар мен аспаптар, негізгі өндіріс өнімдері, технологиялық үрдістер мен ережелер; өндіріс жабдықтары мен құралдары);

Сақтау кезеңінде;

Тасымалдауда;

Пайдалану кезеңінде.

2) Бақылау операциялары мен оларды өткізу кезеңдері.

3)Бақылау ережесі, әдістері мен құралдары.

4)Құжаттар.

5)Бақылауды механикаландыру және автоматтандыру құралдары.

6)Орындаушылардың біліктілікке сәйкестілігі.

Бақылау жүйесінің дұрыс ұйымдастырылуы мен жұмыс істеуі дұрыс болуы көбінесе ұжымның өнім мен еңбек сапасын басқаруына, іс әрекеттерінің тиімділігіне байланысты болады.

Сынау түрлерінің сұрыпталынуында келесі белесі белгілер есепке алынады:

1.Сынаудың қолданылуы;

2.Өнімнің өмір циклдерінің саылары;

3.Сыртқы әсер ету факторларының түрлері;

4.Сынауды өткізу жері;

5.Өткізу әдісі мен жағдайы;

6.Объектінің анықтау сипаттамалары.

№ 19 билет

1. Бетонды жылу арқылы өңдеп сынау. Вибрациялық және дискретті стенд арқылы сынау.

Жылулық өңдеудiң қолдану кезінде, жеңiл бетон конструкциялар және бұйымдармен қататын текшелерiнен тысқары жағдайда (үш Куба) бiр қосымша топтаманың нормалы қатуды камерада сақтаудан кейiн сынайды. Дымқыл шарт жерде сақталған үлгiлер сынауларға бір тәулiк iшiнде құрғақ жеңіл ортаға салады; жылулық өңдеуге тап болған үлгiлер, аяқтауынан кейiн 4 сағат бойы сынау жүргізеді. Сынау алдында үлгiлердi 20±2 С ауаның температурадағы баспанада ұстайды.

Үлгiлердiң қабырғалары қаспақтардан тазартады, қырларын қырнайды. Беттердiң үстеп құю және сүртулерiне рұқсат етiлмейдi. Егер қоспа қатарға бөлiнсе немесе үлгiлерде тереңдiктi қөрiнетiн жарықшақ және қабырғалардың маңы 20 ммнан астам пайда болса, үлгiлердi сыналмайды. Жеңiл бетонан үлгiлерiнiң көлемдi массасын 10 кг/м3 дейiн дәлдiкпен анықтайды . Егер бұл топтамасындағы көлемдi куб массасының ең кiшi мәнi ең үлкен мәнінін айырмашылығы 10%тен көп болса, үлгiлердiң барлық топтамаларын сыналмайды. Орташа берiктiк топтаманың үш үлгiлерiнiң сынау нәтижелерiнiң мәнінiң орташа арифметикалықтарын мәндерімен анықтайды, бiрақ ең кiшi нәтижесі келесi үлген көрсеткiштен айырмашылығы 20% болса, онда қысуын коэффициентті ең үлкен екi мәндерімен нәтижелерімен есептейді. Стандартта бетонның берiктiк шектерiнiң басқа күйлерді анықтауды қысудан басқа реттелмеген. Жұмыс қатарда жеңiл бетондарды сынау үшiн жару әдiстiң қолдануын мүмкiндiгі көрсетiледi. Осылай жеңiл бетондарды, сонымен қатар ауыр бетондарды сынауда, куб мәндерi , цилиндрлiк және призмалық берiктiктiң өзгешеленедi.

Бетонның сапасының главзапстройын ТББтың зауыттардың бiрлерiне дiрiлдi және дискреттi стендтерде тексередi. Стенд ДС 1-66 дискреттi әдiстерiнiң темiрбетон бұйымдардың сапаны бақылауын П1 П1-шiнiң түрдiң аражабын тақталарының берiктiктiң анықтауы үшiн арналған. Стендте ультрадыбыстың жылдамдығының , көлемдi масса және бетонның дымқылдығы анықтау үшiн құралдар қолданған. Стендте 16 акустикалық датчиктер, дымқылдықтың екi датчигi және тығыздықтың екi датчигiнде бар. Стенд және пневможетектiң оның қос операторының бекiтуiндегi көпiр кранды бұйымның қоюларынан кейiн, олардың бетон бетiмен жақын болуға дейiн датчиктерiн орын алмастырады. Акустикалық байланысу осы жағдайда жапсырылған 3 4 ммнiң жуандығының резеңке төсемдерiнiң сүңгiлер көмегiмен қамтамасыз етiледi. Тiптi тап қалған берiктiктiң табысының моментiнiң тiркеуiмен жылулық өңдеудi процесстегi бетонның берiктiгiнiң жиынының бақылауы перспективалы. Бетон жүктелген акустикалық зондтар немесе ультрадыбыстың таратуын уақыт өлшеу мүмкiн борт жабдығында өлшеу мүмкiн нығыздалған датчиктер көмегiмен жасалынады. Тап қалған шамалар табыста жылулық өңдеудi сөндiруге команданы автоматты әпередi.

2. Экологиялық сараптама, оның түрлері, өткізу процесі.

Экологиялық сараптама - шаруашылық және өзге де қызметтiң қоршаған орта сапасының нормативтерi мен экологиялық талаптарға сәйкес келуiнiң, осы қызметтiң қоршаған ортаға жасалуы мүмкiн терiс әсерлерiнiң және соларға байланысты зардаптардың алдын алу мақсатында сараптама объектiсiн iске асыруға жол берiлуiнiң анықтамасы.

Мемлекеттiк экологиялық сараптаманы қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкiлеттi орган және облыстардың (жергiлiктi атқарушы органдары Қазақстан Республикасының экологиялық сараптама туралы заңдарында айқындалған құзыретi шегiнде жүргiзедi. Қоғамдық сараптаманың қорытындысы ақпараттық және ұсыныс жасау сипатында болады.Қоршаған ортаны қорғау саласындағы өнiм мiндеттi мемлекеттiк экологиялық сараптама жүргiзуге жатқызылса, оның оңды қорытындысынсыз Қазақстан Республикасының аумағында оны өндiруге немесе оған әкелуге тыйым салынады. Экологиялық сараптаманың қорытындысы ресми құжат болып табылады, мiндеттi түрде орындалуға тиiс және оған қатысты дау сотта қаралуы мүмкiн.

Қоғамдық бiрлестiктер немесе халықтың өзге де топтары қоғамдық экологиялық сараптама жүргiзе алады. Қоғамдық экологиялық сараптаманы жүзеге асырудың ұйымдастыру нысандары және қоғамдық бiрлестiктердiң экологиялық сараптама саласындағы өкiлеттi экологиялық сараптама туралы заңдармен белгiленедi. Мемлекеттік экологиялық сараптама міндеттері:

1) олардың іске асырылуы қоршаған ортаның және табиғи ресурстардың жай-күйіне әсерін тигізе алатын көзделген шешімдердің экологиялық негізделуін айқындау;

2) жоспарланып отырған және жүзеге асырылып отырған басқарушылық, шаруашылық, инвестициялық және өзге қызметтің қоршаған ортаға және халықтың денсаулығына әсерін бағалаудың толықтығын және дұрыстығын, болатын мүмкін әлеуметтік, экономикалық және экологиялық салдарларын талдау және экологиялық қауіп-қатер деңгейін анықтауды қоса отырып, айқындау;

3) сараптама объектілерінде ұсынылатын қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарын ұтымды пайдалану, халықтың денсаулығын қорғау жөніндегі шаралардың тиімділігін, толықтығын және жеткіліктілігін бағалау;

4) Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасы аумағында қолданыстағы стандарттарда, нормалар мен ережелерде бар экологиялық талаптарды сараптамаға салынатын құжаттамада сақтауды тексеру болып табылады.

Мемлекеттік экологиялық сараптама қағидаттары:

1) мемлекеттік экологиялық сараптаманы жүргізу міндеттілігі;

2) бақылаушы және қадағалаушы мемлекеттік органдармен өзара әрекеттесу;

3) мемлекеттік экологиялық сараптама қорытындыларының объективтілігі және ғылыми негізделуі;

4) олар өз өкілеттігін жүзеге асырған кезде сараптамалық органдар мен сарапшылардың тәуелсіздігі;

5) жариялылық;

6) мемлекеттік экологиялық сараптаманың кешенділігі мен оның түрлерінің алуан түрлілігі;

7) экологиялық және медициналық-биологиялық мүдделердің басымдылығы мемлекеттік экологиялық сараптамадан өткізу процесі

1 саты Тапсырыс беруші жергілікті атқарушы органға жер учаскесін таңдау немесе жоба құжаттамалары бойынша материалдарын мемлекеттік экологиялық сараптамадан өткізу туралы өтініш береді Уақыты: Қарау мерзімі – 1-2 күнНұсқаулық: Рәсім Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексіне, Қазақстан Республикасында мемлекеттік экологиялық сараптама жүргізу ережелеріне, Жоспар алдындағы, жоспарлы және жоба алдындағы және жоба құжаттамаларын әзірлеген кезде көзделіп отырған шаруашылық және өзге де қызметтің қоршаған ортаға тигізетін әсеріне баға беруді жүргізу жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес өткізіледі.Сатының нәтижесі: Өтініш қабылданды, тіркелді және орындаушыға орындау үшін жіберілді.

2 саты Тапсырыс беруші екі күн өткеннен кейін 767759 телефонына қоңырау шалып тапсырған құжаттарының толықтығына және дұрыстығына көзін жеткізуі тиіс. Тапсырыс берушіге оның құжаттарын орындаушы туралы ақпарат беріледі (телефоны, кабинетінің нөмірі).Экологиялық сараптама бөлімі алдын ала сараптама сатысын бастайды.Уақыты: 3-4 күн жоба алдындағы құжаттамалар үшін, 14 күн жоба құжаттамалары үшін.Сатының нәтижесі: Тапсырыс берушіге құжаттар құрамының толық еместігі туралы хат жіберіледі немесе құжаттар мемлекеттік экологиялық сараптамадан өткізу үшін қабылданып құжаттамалардың нақтылы орындаушысы аталады.

3 саты Экологиялық сараптама бөлімінің мамандары кезек тәртібімен қабылданған құжаттарға сараптама жүргізеді, мемлекеттік экологиялық сараптаманың қорытындылары дайындалады.Уақыты: Құжаттарды қарау мерзімі үш айдан аспауы керек . Сатының нәтижесі: Жер учаскесін таңдау актісіне немесе жобаға келісім беріледі (не болмаса келісім берілмейді), Тапсырыс берушіге мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысы беріледі, не болмаса келісім беруден бас тартылудың себебі көрсетілген жауап беріледі.

3. Сертификациялық сынақтың негізгі тапсырмалары.

Өнімді сынау жүйесін (ӨСЖ) құрастырудың принциптерін әзірлеу, ең алдымен, өнімнің біраз түрлерінің мемлекеттік сынауларын жүргізудің жиналған мол тәжірибелеріне незізделеді.

Өнімді сынау жүйесі келесідей ережелерге сүйенеді:

1. Сынаулар, өнімді дайындаудың техникалық деңгейі мен сапасын шынайы бағалаудың және өнімнің өмірлік циклінің барлық кезеңдеріндегі – оны өндіріске жіберу кезіндегі, оның сериялық шығарылымын жалғастыру мүмкіндігін немесе тоқтату қажеттігін анықтау кезіндегі және т.б. – сәйкес шешімдер қабылдаудың негізі болуы тиіс. Тек сынаулар ғана өнімнің сапа көрсеткіштерінің нормативті құжаттамаға сәйкестігін белгілеуге, бүл көрсеткіштердің нақты мәндерін айқындауға, өнімнің отандық немесе халықаралық стандарттарын талаптарын қанағаттандыратынын тексеруге, бұйымдар сапасын аналогтар сапасымен салыстыруға мүмкіндік береді.

2. ӨСЖ сапа басқару жүйесінің басқа да тармақтарымен – стандарттаумен, сертификаттаумен, мемлекеттік метрологиялық қадағалау мен бақылау жүйесімен – берік қарым-қатынаста құрылуы қажет. Бұл, ең алдымен, - осы барлық тармақтардың сынауды, өнімнің техникалық деңгейі мен сапасын бағалаудың, оның нормативті құжаттама мен техникалық шарттар талаптарына сәйкестігін белгілеудің негізгі формасы ретінде қолдану керектігін білдіреді.

3. Сынаудың тиімділігі, ең алдымен, сапасыз өнімді қолданудан нұқсан келтіруге жол бермеумен анықталатындықтан, сынау жүйесінің маңызды құрамды бөлігі болып, сынау бірлігін қамтамасыз етудің, қажетті дәлдікке қол жетудің және олардың нәтижелерін өндірудің сұрақтар шеңбері саналу керек. Бұған, сынау кезінде жүргізілетін өлшеулерді метрологиялық қамтамасыз етудің міндеттерінің бүңіл жиынтығы жатады.

4. ӨСЖ өнімнің өмірлік циклінің барлық кезеңдеріндегі сынау жүйесі болуы қажет.

5. ӨСЖ өнімнің сертификатталуын нығайтудың келешегінің есебімен құрылуы қажет. Сертификаттауды қолдану салаларының жылдам кеңеюінің қарқынды халықаралық үрдістерін айта отырып, біздің елімізде сертификаттаудың әдістерін қолдану елеулі түрде кеңейеді деп санауға болады.

Сынаудың басты мақсаты - өнімнің сапа көрсеткіштерінің шынайы мәндері мен олардың нормативті-техникалық және техникалық құжаттамаға сәйкестігі жөнінде сенімді ақпарат алу. Осыдан сынаудың келесідей міндеттері шығады:

1. Қайта өңделген өнім үшін (алғашқы сынақлар) - өнімнің техникалық деңгейінің нормативті құжаттама талаптарына сәйкестігін анықтау мен өнімді өндіріске жеткізудің мүмкіндіктерін анықтау.

2. Сериялық шығарылымға дайындалған өнім үшін (квалификациялық сынақтар) - өнімнің тұрақты сапасы мен оның қажетті мөлшерде шығарылымын қамтамасыз ететін өңделген өндірістік процестің негізінде, өнімнің сериялық шығарылымына өндірістің дайындығын анықтау.

3. Сериялық өндіріс бұйымдары үшін – шығарылатын бұйымдар сапасының тұрақтылығын инспекциялық тексеру, сенімділік, қауіпсіздік және бұйымның басқа да эксплуатациялық сипаттамаларын жоғарылату бойынша шаралар қолдану.

4. Экспорт пен импортқа белгіленген бұйымдар мен сертификаттауға салынатын бұйымдар үшін – бұымның халықаралық стандарттарына және импорттаушы елдер стандарттарына сәйкестігін белгілеу.

№ 20 билет

1. Экологиялық жобаның қоршаған ортаға әсерін бағалау және сынау құралдары.

Қоршаған ортаның бағалау әдісі – процедура жалпы алғанда шаруашылықтан туындаған немесе басқа да , адамның денсаулығын болымсыз зардаптардан арашалау мақсатындағы жүйе

1 территорияны бағалау қоршаған ортаның жағдай негізін қалаушы жоба.

2 Қоршаған ортаға жалпылама баға беру яғни инвестиция негізін қалау (техникалық экономикалық жобаның негізі)

3 Толық және комплексті эффектерді немесе ауыл шаруашылық жұмыскерлікті іске асыру альтернативті нұсқалардың негізі, шаруашылық жоспарларды іске асыру мақсатында баға беру

4 Жұмыскерлік жобаның құрамына қоршаған ортаны ластау мақсатында техникалық шешімдерді қадағалау жобасы – қоршаған ортаны бағалау бөлігі.

Қауіпсіздік жобаларын іске асыру бір жылдан кейінгі жобалық анализ.

Қоршаған ортаға әсер ететін процесстер

1 Тікелей әсер – бұл жоспарланған шаруашылық негізін қалайтын орналастыру әдісі

2 Жанама әсер қоршаған ортағ а әсер ететін қайталау факторы яғни жобаны іске авсыру нәтижесінде пайда болады.

3 Кумулятивтік әсер – өткен боп жатқан немесе болатын жобаны іске асыру мақсатында әрдайым өсіп өзгеріп отыратын процесстің нәтижесінде пайда болатын әсер.

Қоршаған ортаны бағалау процесінде баға беру

1 атмесфоралық ауа

2 судың үстінгі және төменгі қабаты

3 суаттың астыңғы беті

4 ландшафтар

5 әсер ресурстары және топырақ жамылғысы

6 Өсімдік әлемі

7 жануарлар әлемі

8 Экологиялық жүйенің жағдайы

9 халықтың денсаулығы

10 социалдық сфера

2. Затты қатаңдыққа сынау.

Материалдың қатаңдығы деп басқа қатты дененің өзінің беткі қабатына кіруіне механикалық қарсылық көрсетуін айтамыз. Қатаңдықты анықтау үшін материалдың бетіне белгілі күшпен, индентор, болат шарик пайдаланамыз, сығамыз. Сол бетте қалған іздің мөлшері бойынша материалдың қатаңдығын анықтауға болады.

Қатаңдық мыналарға байланысты:Атомаралық қашықтыққа;

Координациялық санға, сан үлкен болған сайын қатаңдық үлкенірек болады;

Валентілікке; Химиялық байланыстың табиғатына; Мықтылығына; Иілгіштігіне;

Созылғыштығына; Тұтқырлығына;

Метод Бринеля

Эталондық үлгідегі индентордың белгісі

Қатаңдық 96,5 HB

Қатаңдық Бринел бойынша HB <<пайдаланған қысым >> деп есептелінеді, <<беттегі белгінің ауданына >> бөлгенге тең:

где P — түсірілген қысым, KПа;

D — шариктің диаметрі, мм;

d — белгінің диаметрі, мм,

немесе

где h — индентор енген тереңдік.

Қатаңдықты анықтауға арналған Шору скелероскопы

Схема склероскопа Шора.

3. Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркеуіндегі сараптама жұмыстары. Сынақ орталығы.

дәрілік заттарға сараптама:

1) бастапқы сараптама;

2) енгізілетін өзгерістерге қойылатын талаптарға сәйкес талдамалық және (немесе) мамандандырылған фармацевтикалық, және (немесе) мамандандырылған фармакологиялық сараптамадан тұрады.

Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу және тіркеу деректеріне өзгерістер енгізу кезінде мемлекеттік тіркеу ережесімен регламенттелген, төрт кезеңге бөлінентін:

1) бастапқы сараптамадан;

2) талдамалық сараптамадан;

3) мамандандырылған фармацевтикалық сараптамадан;

4) мамандандырылған фармакологиялық сараптамадан тұрады.

Дәрілік зат сараптамасының жүргізу әрбір келесі кезеңі алдыңғы өткен сараптама кезеңінің оң қорытындысының негізінде жүргізіледі.

Сараптама ұйымы дәрілік затқа сараптама жүргізген кезде өтініш иесінен ұсынылған құжаттар және материалдардың нақты ережелері бойынша түсіндірулер немесе нақтылау сұратуға құқығы бар.

Сараптама ұйымы өтініш иесі сұралған материалдарды немесе оларды дайындауға қажетті өзге де мерзімдердің жазбаша негіздемесін 30 күнтізбелік күн ішінде, бірақ алпыс күнтізбелік күннен асырмай, ұсынбаған жағдайда сараптама жасауды тоқтатады және қабылданған шешім туралы мемлекеттік органды және өтініш иесіне шешім қабылданған күннен бастап он жұмыс күні ішінде хабарлайды.

  Дәрілік заттың бастапқы сараптамасы

 1) мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу рәсімі аяқталғаннан кейін жауапты сақтауға ведомстволық мұрағатқа берілетін тіркеу деректері құжатының бір жиынтығында ұсынылған құжаттардың толықтығын, жиынтықтығы мен дұрыс ресімделуін бағалауды;

2) тыйым салынған бояғыштар мен басқа қосалқы заттардың, адам тіндері мен жануартекті өнімдерден алынған заттардың болуына және дәрілік заттардың өндірісінде пайдаланылатын ақуыздан жасалған белсенді заттардың (приондық қауіпсіздік) қауіпсіздігін растайтын құжаттың болуына дәрілік заттардың құрамын бағалауды;

3) тіркеу деректерінің талдамалық бөлігін дәрілік заттардың сапасы мен қауіпсіздігін бақылау жөніндегі нормативтік-техникалық құжаттардың сәйкестігіне бағалауды;

4) талдамалық сараптаманы жүргізу үшін дәрілік заттар үлгілерінің болуын, олардың мөлшерінің жеткілікті болуын және жарамдылық мерзімін, дәрілік заттардың талдамалық сараптамасы әдістерін қайта жаңғырту үшін қажетті дәрілік субстанциялардың стандарттық үлгілерінің және бөгде қоспалар, шығыс материалдары (ерекше жағдайларда және қайтару шартымен) үлгілерінің болуын тексеруді;

5) дәрілік заттардың фармакологиялық әсері туралы мәліметтерді мәлімдеген негізгі фармакологиялық әсердің анатомиялық-терапевтік-химиялық жіктеме кодына (бұдан әрі - АТХ) сәйкестігіне талдауды;

6) дәріхана ұйымдарынан (рецепт бойынша немесе рецептісіз) босатылу тәртібінің көрсетілгенін тексеруді;

7) тіркеу деректерінде мәлімделген өзгерістердің (І немесе II үлгідегі өзгерістер) және өзгерістер енгізілуі тиіс тіркеу деректерінде бөлімдерін, беттерін көрсету дұрыстығын тексеруді;

8) дәрілік заттың құрамын есірткі құралдары, психотроптық заттар және прекурсорлардың дәрілік заттың құрамында бар болуын бағалауды қамтиды.

Сараптама ұйымы Қазақстан Республикасында қолдануға тиым салынған Бояғыштар мен қосымша заттар тізбесіне енетін бояғыштар мен қосымша заттарды дәрілік заттар құрамынан тапқан жағдайда сараптама жүргізуді тоқтатады және өтініш иесіне сараптаманың теріс қорытындысын береді.

  Дәрілік заттың талдамалық сараптамасы

 1) дәрілік заттардың сапасы мен қауіпсіздігін бақылау жөніндегі нормативтік-техникалық құжаттарға қойылатын талаптарға сәйкес келуіне дәрілік заттардың үлгілерін физикалық, химиялық, физикалық-химиялық және биологиялық сынауды;

2) дәрілік заттардың сапасы мен қауіпсіздігін бақылау жөніндегі нормативтік-техникалық құжаттың талдама әдістерін қайта жаңғырту тұрғысынан бағалауды қамтиды.

№ 21 билет

1. Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету және сынау.

Өлшеу тұтастығы – нәтижелері заңдастырылған, шама бірліктерінде көрсетілген және өлшеу қателігі берілген, ықтималдығы шектелген өлшемнің жай күйі.Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету – мемлекеттік стандарттар және өлшеу тұтастығын қамтамасыз етудің нормативтік құжаттарымен бекітілген нормалармен, ережелермен заңнамалық актіге сай өлшеу тұтастығын қамтамасыз етуге бағытталған метрологиялық қызмет іс-әрекеті.Өлшеу тұтастығын қамтамасыз етудің негізгі мақсаты – өлшем тұтастығын қамтамасыз етудегі құқықтық, нормалық, ұйымдастырушылық, технологиялық, экономикалық жағдай жасау.

Қазақстан Республикасында өлшеу тұтастығын қамтамасыз етудегі субъектілерді, нормаларды және метрологиялық іс-әрекет түрлерін мемлекеттік басқару жүйесі.Өлшеу тұтастығын қамтамасыз етудің құрылымы

1) Ұйымдастырушылық негізі- Қазақстан Республикасының метрологиялық қызметі;

2) Техникалық негізі- өлшеу құралдарының және шама бірліктерінің мемлекеттік этолоны;

3) Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету жұмыстарын жүргізу ретін және мекемелерін регламенттеуші нормативті құжаттар.

Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету мемлекеттік жүйесінің міндеттері:

22. Ө.т.қ.е. іс-әрекетін басқарудың тиімді принциптерін дайындау;

23. Этолондық базаның шама бірлігін дайындау;

24. Метрология саласындағы негізгі түсініктерді, терминдерді, анықтамаларды бекіту;

25. Метрология саласындағы ережелерді, нормаларды, талаптарды, мем-т аралық, өлкелік, ұлттық ережелермен келістіру;

26. Ө.т.қ.етуді ақпараттық қамтамасыз ету;

27. Ө.т.қ.е. құжаттармен дайындау;

28. Экономика саласындағы іс-әрекеттерді метрологиялық қамтамасыз ету.

Қазақстан Республикасының аумағына партиямен әкелінетін немесе сериялы өндіріске арналған өлшеу құралдары және олар мемлекеттік метрологиялық қадағалауға жататын болса,онда олар сыналады да,әрі қарай олардың типтері бекітіледі.

Типін бекіту мақсатында сынауды өткізуге мүдделі заңды және жеке тұлғалар,өлшеу құралын жасаушылар стандарттау,метрология және сертификаттау бойынша уәкілдік органға белгілі формадағы сұраныс береді,оған келесілер қосылуы тиіс:

• сынау бағдарламасының жобасы;

• техникалық тапсырма;

• республикада шығарылатын өлшеу құралдарына арналған техникалық шарттары;

• пайдалану құжаттары;

• тексеру бойынша нормативті құжаттың жобасы;

• типтің жазбаша жобасы;

• сенімділікке сынау әдісі мен бағдарламасы;

• алдын ала сынау бағдарламасы;

• ҚР оларды пайдалану үрдісінде өлшеу құралдарымен қамтамасыз етілуі туралы мағлұмат;

• ұсынылған тексеру аралықтың негізділігін растайтын құжаттар.

Барлық құжаттар мемлекеттік және орыс тілінде беріледі.Сынау орталығын стандарттау ,метрология және сертификаттау бойынша уәкілдік органдар анықтайды

2. Затқа белгілі бір күш түскенде заттың созылуын сынау.

Механикалық сынаққа арналған құрылғылар саласына, жұмыс істеу принципіне байланысты кластарға бөлінеді. Сынақ құралдары мен құрылғыларын негізгі жеті топқа бөледі:

1.Статистикалық сынаққа арналған машиналар

2.Ұрып салмақ түсіру арқылы сынаққа арналған машиналар

3.Қайталанбалы-айнымалы салмаққа арналған машиналар

4.Сынақтың арнайы түрін жүргізуге арналған машиналар

5.Қатаңдықты анықтауға арналған машиналар

6.Күшейткішті өлшейтін құралдар

7.Бақылап өлшегіш құралдар

Метрологиялық сипаттама дегеніміз өлшеу нəтижесіне жəне оның қателігіне əсер ететін, өлшем құралының қандай-да бір қасетнің сипаттамасы.

Өлшеу құралдары 8.009 Мемлекеттік Стандартқа сай келесі нормалаушы

метрологиялық сипаттамалармен сипатталады: Шкала ұзындығы бастапқы жəне соңғы белгілермен шектелген жəне өлшем құралының шкала белгілерінің барлық ең қысқа орталығы арқылы өтетін, сызық

ұзындығы. Шкаланың бөлігі бағасы өлшем құралының шкаласының екі көрші белгісіне сəйкес келетін шама мəнінің айырмашылығы.

Өлшем аспабының көрсету өзгергіштігі аспаптың бірдей өлшеудің ауқым нүктесінде осы нүктеге жайлап келгендегі өлшенетін шаманың мəн жағынан аз жəне көп көрсетуінің айырмашылығы. Өлшем құралының көрсеткіш аумағы шкаланың бастапқы жəне соңғы мəнімен шектелген аспап шкаласының саласы. Өлшемнің номиналды мəні жасау кезіндегі өлшемге немесе партия өлшеміне жазылған шама мəні. Өлшем құралының сезгіштігі бұл құралдың шығатын дабыл өзгеруінің қатынасымен анықталатын, өлшенетін шаманың өзгеруін шақыратын, өлшем құралының қасиеті. Абсолюттік жəне салыстырмалы сезгіштер деп бөледі.

Өлшем құралының сезгіштік сатысы физикалық шаманың мəнінің ең кіші түрде өзгерілетін, осыдан бастап оның осы құралмен өлшенуі жүргізілетін, өлшем құралының сипаттамасы. Өлшем құралының дəлдік тобы – жіберілетін негізгі жəне қосымша қателікпен жəне де дəлдікке əсер ететін басқа да сипаттамалармен, тəртіп бойынша олардың дəлдік деңгейін көрсететін, берілген өлшем құралының жалпылама сипаты. Өлшем құралының қателігі өлшем құралының көрсетуі мен өлшенетін физикалық

шаманың шын мəнінің айырмасы.

Көбінесе өнімдердің сапасы дайындалатын материалдардың механикалық қасиеттерімен сипатталады. Олардың негізгілері мыналар болып табылады: үлестік салмақ, тығыздық, қаттылық, серпімділік, беріктік, тұтқырлық т.б. Металдарды механикалық сынау

Механикалық қасиеттерді сынаудың төмендегідей түрлері бар:

Статикалық- сынаудың кез келген уақытында түсірілген күш пен деформацияны анықтауға мүмкіндік беретін, сыналып отырған үлгіге түсірілген қосыша баяулатылған жүкпен сипатталады.

Динамикалық- материалдың тұтқырлығы мен серпімділігін анықтауға мүмкіндік беретін, үлгіге әсер ететін жүктің көлемінің кенет өзгеруімен сипатталады. Төзімділікті сынау-бұл үлгіге түсірілетін әрдайым қайталанып немесе таңбалары ауысып отыратын ауырлықпен сипатталады.

Қаттылықты сынау деп сыналатын дененің бетіне одан да қатты дененің өтуімен сипатталады.

Технологиялық сынау деп- технологиялық процесте материалдың қажеттілігін орнату кезінде қолднаылады . Сонымен қатар, материалдың кейбір қасиеттерін анықтауға мүмкіндік береді ( мысалы, иілгіштігін).

Созылуды статикалық сынау - арнайы сынау машиналарында жүргізіледі, ондағы дөңгелектің немесе тікбұрышты қиылысудың үлгісі созылады.

Созылуды сынау металдың иілгіштік қасиетін, сонымен қатар, оның дефорациялық қабілетін анықтауға мүмкіндік береді.

Материалдарды статикалық сынаудың тағы да бір әдісі айналудағы сынау әдісі болып табылады. Бұл әдіс металдардың қасиетін, олардың дайындап шыңаратын детальдарының айналуға жұмыс істейтіндігінің, сонымен қатар, материалдардың иілгіштігін , созылған кездегі сынғыштығын, ығысу модулі мен Пуассон коэффициентін анықтауға мүмкіндік береді.Кернеу мен деформацияның бағалауын төмендететін, өте үлкен деформация кезінде де созылумен салыстырғанда айналдырған кезде үлгінің формасы айтарлықтай өзгеріске ұшырамайды.

Әдетте, айналдыруға бірыңғай дөңгелек цилиндрлік үлгілер, қиылысулар, кейде арнайы мақсаттар үшін шаршы немесе басқа қиылыстың формасын сынайды. Динамикалық сынау-жоғары жылдамдықпен ауырлық соққымен келіп қосылатын сынаулар.Статистикалық сынауларға қарағанда, бұл сынауда ауырлықтың қосымша жылдамдығы айтарлықтый жоғары болады. Динмикалық ауырлықтардың әрекетіне материалдардың кедергілерін анықтау үшін маятник копрасының көмегімен соққылық бұрылуға сынау жүргізіледі.

Төзімділікке сынау. Көптеген машиналар мен аппараттарды экспулатациялау процесі кезінде олардың көптеген детальдары циклдық ауысып-қайталанып отыратын ауырлықтарға, яғни материалдардың детальдарының ескіруіне әкеліп соқтырады.

Қаттылықты сынау. Статикалық ауырлық кезіндегі металдардың қаттылығын анықтауда жиі стандарттық әдістер, олар: блат шарикпен (Бринелл бойынша), алмазды конуспен (Роквелл бойынша) және алмазды пирамида (Виккерсу бойынша).

Бекітілген типке өлшеу құралдарының сәйкестігін сынау.

Бекітілген типке өлшеу құралдарының сәйкестігін сынауды жүргізу үшін өндіруші ұйымның қатысуымен техникалық бақылау тағайындаған өлшеу құралдарының ішінен үлгісі алынады. Таңдау периодты сынауларға арналған техникалық шарттар мен стандерттарда тағайындалған мөлшерде және техникалық бақылау қызметі бекіткен партиядан кездейсоқ таңдап алу әдісі бойынша жүргізіледі. Таңдап алынған үлгілер қатарына мемлекеттік реестрге енетін өлшеу құралының барлық түрлері болуы тиіс. Өлшеу құралдарының үлгілерін таңдап алу актісіне сынау жүргізіп жатқан ұйым басшысы мен өндіруші басшысы қол қояды. Сынау біткеннен кейін өлшеу құралдарының үлгілері дайындаушы кәсіпорынға немесе сұраныс беруші ұйымға қайтарылады.

Сынау басы болып сынауға арналған өлшеу құралдарының үлгілері туралы актке қол қою уақыты болып табылады, ал соңы болып сынау актісін бекіту уақыты болып табылады. Сынау мерзімі екі айдан аспауы тиіс.

Бекітілген тике өлшеу құралдарының сәйкестігін сынау жүргізіледі:

Егерде тұтынушыдан шығараылатын немесе импортталатын өлшеу құралдардың сапасы туралы ақпарат түссе;

Өлшеу құралдарының конструкциясына немесе дайындау технологиясына олардың нормаланған метрологмялық сипаттамаларына әсер ететіндей өзгертулер енгізілсе;

Типті бекіту туралы сертификаттың мерзімі таусылғанда.

Егерде бір типті өлшеу құралдарын бірнеше кәсіпорын дайындаса онда осы кәсіпорындардың ешқайсысы өлшеу құралының нормаланған метрологиялық сипаттамасына әсер ететін конструкциясына немесе дайындау технологиясына өзгерістерді бір бірінің келісімінсіз жасай алмайды.

Бекітілген типке өлшеу құралдарының сәйкестігін сынау жүргізу үшін келесіде құжаттар тізімі беріледі:

Типтің бекітілуі туралы сертификат көшірмесі;

Өлшеу құралдарын типін бекіту мақсатында сынау туралы актінің көшірмесі және сонгы сынаулар туралы акт көшірмесі;

Техникалық шарттар;

Қолданыстағы құжаттар.

Бекітілген типке өлшеу құралдарының сәйкестігін сынауды өлщеу құралдарын сынаудың мемлекеттік орталығы бекіткен бағдарлама бойынша жүргізіледі.

№ 22 билет

1. Өнімдерді сынау жүйесінің негізгі ережелері.

Өнімді сынау жүйесін (ӨСЖ) құрастырудың принциптерін әзірлеу, ең алдымен, өнімнің біраз түрлерінің мемлекеттік сынауларын жүргізудің жиналған мол тәжірибелеріне незізделеді.

Өнімді сынау жүйесі келесідей ережелерге сүйенеді:

1. Сынаулар, өнімді дайындаудың техникалық деңгейі мен сапасын шынайы бағалаудың және өнімнің өмірлік циклінің барлық кезеңдеріндегі – оны өндіріске жіберу кезіндегі, оның сериялық шығарылымын жалғастыру мүмкіндігін немесе тоқтату қажеттігін анықтау кезіндегі және т.б. – сәйкес шешімдер қабылдаудың негізі болуы тиіс. Тек сынаулар ғана өнімнің сапа көрсеткіштерінің нормативті құжаттамаға сәйкестігін белгілеуге, бүл көрсеткіштердің нақты мәндерін айқындауға, өнімнің отандық немесе халықаралық стандарттарын талаптарын қанағаттандыратынын тексеруге, бұйымдар сапасын аналогтар сапасымен салыстыруға мүмкіндік береді.

2. ӨСЖ сапа басқару жүйесінің басқа да тармақтарымен – стандарттаумен, сертификаттаумен, мемлекеттік метрологиялық қадағалау мен бақылау жүйесімен – берік қарым-қатынаста құрылуы қажет. Бұл, ең алдымен, - осы барлық тармақтардың сынауды, өнімнің техникалық деңгейі мен сапасын бағалаудың, оның нормативті құжаттама мен техникалық шарттар талаптарына сәйкестігін белгілеудің негізгі формасы ретінде қолдану керектігін білдіреді.

3. Сынаудың тиімділігі, ең алдымен, сапасыз өнімді қолданудан нұқсан келтіруге жол бермеумен анықталатындықтан, сынау жүйесінің маңызды құрамды бөлігі болып, сынау бірлігін қамтамасыз етудің, қажетті дәлдікке қол жетудің және олардың нәтижелерін өндірудің сұрақтар шеңбері саналу керек. Бұған, сынау кезінде жүргізілетін өлшеулерді метрологиялық қамтамасыз етудің міндеттерінің бүңіл жиынтығы жатады.

4. ӨСЖ өнімнің өмірлік циклінің барлық кезеңдеріндегі сынау жүйесі болуы қажет.

5. ӨСЖ өнімнің сертификатталуын нығайтудың келешегінің есебімен құрылуы қажет. Сертификаттауды қолдану салаларының жылдам кеңеюінің қарқынды халықаралық үрдістерін айта отырып, біздің елімізде сертификаттаудың әдістерін қолдану елеулі түрде кеңейеді деп санауға болады.

Сынаудың басты мақсаты - өнімнің сапа көрсеткіштерінің шынайы мәндері мен олардың нормативті-техникалық және техникалық құжаттамаға сәйкестігі жөнінде сенімді ақпарат алу. Осыдан сынаудың келесідей міндеттері шығады:

1. Қайта өңделген өнім үшін (алғашқы сынақлар) - өнімнің техникалық деңгейінің нормативті құжаттама талаптарына сәйкестігін анықтау мен өнімді өндіріске жеткізудің мүмкіндіктерін анықтау.

2. Сериялық шығарылымға дайындалған өнім үшін (квалификациялық сынақтар) - өнімнің тұрақты сапасы мен оның қажетті мөлшерде шығарылымын қамтамасыз ететін өңделген өндірістік процестің негізінде, өнімнің сериялық шығарылымына өндірістің дайындығын анықтау.

3. Сериялық өндіріс бұйымдары үшін – шығарылатын бұйымдар сапасының тұрақтылығын инспекциялық тексеру, сенімділік, қауіпсіздік және бұйымның басқа да эксплуатациялық сипаттамаларын жоғарылату бойынша шаралар қолдану.

4. Экспорт пен импортқа белгіленген бұйымдар мен сертификаттауға салынатын бұйымдар үшін – бұымның халықаралық стандарттарына және импорттаушы елдер стандарттарына сәйкестігін белгілеу.

2. Бетонды жылу арқылы өңдеп сынау. Вибрациялық және дискретті стенд арқылы сынау.

Жылулық өңдеудiң қолдану кезінде, жеңiл бетон конструкциялар және бұйымдармен қататын текшелерiнен тысқары жағдайда (үш Куба) бiр қосымша топтаманың нормалы қатуды камерада сақтаудан кейiн сынайды. Дымқыл шарт жерде сақталған үлгiлер сынауларға бір тәулiк iшiнде құрғақ жеңіл ортаға салады; жылулық өңдеуге тап болған үлгiлер, аяқтауынан кейiн 4 сағат бойы сынау жүргізеді. Сынау алдында үлгiлердi 20±2 С ауаның температурадағы баспанада ұстайды.

Үлгiлердiң қабырғалары қаспақтардан тазартады, қырларын қырнайды. Беттердiң үстеп құю және сүртулерiне рұқсат етiлмейдi. Егер қоспа қатарға бөлiнсе немесе үлгiлерде тереңдiктi қөрiнетiн жарықшақ және қабырғалардың маңы 20 ммнан астам пайда болса, үлгiлердi сыналмайды. Жеңiл бетонан үлгiлерiнiң көлемдi массасын 10 кг/м3 дейiн дәлдiкпен анықтайды . Егер бұл топтамасындағы көлемдi куб массасының ең кiшi мәнi ең үлкен мәнінін айырмашылығы 10%тен көп болса, үлгiлердiң барлық топтамаларын сыналмайды. Орташа берiктiк топтаманың үш үлгiлерiнiң сынау нәтижелерiнiң мәнінiң орташа арифметикалықтарын мәндерімен анықтайды, бiрақ ең кiшi нәтижесі келесi үлген көрсеткiштен айырмашылығы 20% болса, онда қысуын коэффициентті ең үлкен екi мәндерімен нәтижелерімен есептейді. Стандартта бетонның берiктiк шектерiнiң басқа күйлерді анықтауды қысудан басқа реттелмеген. Жұмыс қатарда жеңiл бетондарды сынау үшiн жару әдiстiң қолдануын мүмкiндiгі көрсетiледi. Осылай жеңiл бетондарды, сонымен қатар ауыр бетондарды сынауда, куб мәндерi , цилиндрлiк және призмалық берiктiктiң өзгешеленедi.

Бетонның сапасының главзапстройын ТББтың зауыттардың бiрлерiне дiрiлдi және дискреттi стендтерде тексередi. Стенд ДС 1-66 дискреттi әдiстерiнiң темiрбетон бұйымдардың сапаны бақылауын П1 П1-шiнiң түрдiң аражабын тақталарының берiктiктiң анықтауы үшiн арналған. Стендте ультрадыбыстың жылдамдығының , көлемдi масса және бетонның дымқылдығы анықтау үшiн құралдар қолданған. Стендте 16 акустикалық датчиктер, дымқылдықтың екi датчигi және тығыздықтың екi датчигiнде бар. Стенд және пневможетектiң оның қос операторының бекiтуiндегi көпiр кранды бұйымның қоюларынан кейiн, олардың бетон бетiмен жақын болуға дейiн датчиктерiн орын алмастырады. Акустикалық байланысу осы жағдайда жапсырылған 3 4 ммнiң жуандығының резеңке төсемдерiнiң сүңгiлер көмегiмен қамтамасыз етiледi. Тiптi тап қалған берiктiктiң табысының моментiнiң тiркеуiмен жылулық өңдеудi процесстегi бетонның берiктiгiнiң жиынының бақылауы перспективалы. Бетон жүктелген акустикалық зондтар немесе ультрадыбыстың таратуын уақыт өлшеу мүмкiн борт жабдығында өлшеу мүмкiн нығыздалған датчиктер көмегiмен жасалынады. Тап қалған шамалар табыста жылулық өңдеудi сөндiруге команданы автоматты әпередi.

3. Өлшеу құралдары типін тіркеу реті. Өлшеу құралдарын сертификаттау ережесі.

Типтері бекітілген барлық өлшеу құралдары олардың шығыруынан бұрын мемлекеттік тіркеуден өтуі тиіс. Өлшеу құралдарын мемлекеттік реестрге енгізу негізі ҚР ның мемлекеттік стандартының типін бекіту туралы шешімі болып табылады. Тіркеу 5 күн ішінде жүргізіледі. Осы 5 күн ішінде мемлекеттік реестрге келесідей мәліметтер енгізіледі:

• Өлшеу құралын шет елден әкелінуін және оның өндірілуін тоқтату мерзімі;

• Қолданылу ортасына шек қойылуы туралы шешім.

Материалдың типінің бекітілуі туралы ақпараттың уәкілетті органға түскеннен кейін оның құжаттарының толықтығы тексеріледі. Өлшеу құралының бекітілген типтері туралы мәліметтер мемлекеттік реестрге енгізіледі.Өлшеу құралының әр типіне тіркеу нөмері беріледі. Осы тіркеу нөмері тіркеу жазбасындағы нөмерімен және типін бекітілу жылының сонгы екі цифрынан тұрады.

ҚР мемстандартының шешімі негізінде тіркеу жазбасына келесідей өзгерістер енгізілуі мүмкін:

Жаңа нормативті құжаттың енгізілуіне байланысты бұрын типі бекітілген өлшеу құралының атауына өзгерістер енгізіледі;

Аккредиттелген мемлекеттік сынау орталығы бекіткен сипаттаманы ауыстырғанда тіркеу жазбасына тіркеу нөмерінің жылды көрсететін соңғы нөмерлеріне өзгерістер секілді қосымшалар енгізіледі.

Өлшеу құралдарының бекітілген типтерінің мемлекеттік реестрден алынуы ҚР мемстандартының шешімі бойынша жүргізіледі. Мемлекеттік тіркеуден алынып тасталғанөлшеу құралдарының тіркеу нөмері қайта бекітілгенде берәлмейді. Осы тіркеуден шығып қалған өлшеу құралдарының типтерінің құжаттамалары мемлекеттік тіркеу архивінде 5 жылдай сақталады.

№ 23 билет

1. Затқа белгілі бір күш түскенде заттың созылуын сынау.

Механикалық сынаққа арналған құрылғылар саласына, жұмыс істеу принципіне байланысты кластарға бөлінеді. Сынақ құралдары мен құрылғыларын негізгі жеті топқа бөледі:

1.Статистикалық сынаққа арналған машиналар

2.Ұрып салмақ түсіру арқылы сынаққа арналған машиналар

3.Қайталанбалы-айнымалы салмаққа арналған машиналар

4.Сынақтың арнайы түрін жүргізуге арналған машиналар

5.Қатаңдықты анықтауға арналған машиналар

6.Күшейткішті өлшейтін құралдар

7.Бақылап өлшегіш құралдар

Метрологиялық сипаттама дегеніміз өлшеу нəтижесіне жəне оның қателігіне əсер ететін, өлшем құралының қандай-да бір қасетнің сипаттамасы.

Өлшеу құралдары 8.009 Мемлекеттік Стандартқа сай келесі нормалаушы

метрологиялық сипаттамалармен сипатталады: Шкала ұзындығы бастапқы жəне соңғы белгілермен шектелген жəне өлшем құралының шкала белгілерінің барлық ең қысқа орталығы арқылы өтетін, сызық

ұзындығы. Шкаланың бөлігі бағасы өлшем құралының шкаласының екі көрші белгісіне сəйкес келетін шама мəнінің айырмашылығы.

Өлшем аспабының көрсету өзгергіштігі аспаптың бірдей өлшеудің ауқым нүктесінде осы нүктеге жайлап келгендегі өлшенетін шаманың мəн жағынан аз жəне көп көрсетуінің айырмашылығы. Өлшем құралының көрсеткіш аумағы шкаланың бастапқы жəне соңғы мəнімен шектелген аспап шкаласының саласы. Өлшемнің номиналды мəні жасау кезіндегі өлшемге немесе партия өлшеміне жазылған шама мəні. Өлшем құралының сезгіштігі бұл құралдың шығатын дабыл өзгеруінің қатынасымен анықталатын, өлшенетін шаманың өзгеруін шақыратын, өлшем құралының қасиеті. Абсолюттік жəне салыстырмалы сезгіштер деп бөледі.

Өлшем құралының сезгіштік сатысы физикалық шаманың мəнінің ең кіші түрде өзгерілетін, осыдан бастап оның осы құралмен өлшенуі жүргізілетін, өлшем құралының сипаттамасы. Өлшем құралының дəлдік тобы – жіберілетін негізгі жəне қосымша қателікпен жəне де дəлдікке əсер ететін басқа да сипаттамалармен, тəртіп бойынша олардың дəлдік деңгейін көрсететін, берілген өлшем құралының жалпылама сипаты. Өлшем құралының қателігі өлшем құралының көрсетуі мен өлшенетін физикалық шаманың шын мəнінің айырмасы.

Көбінесе өнімдердің сапасы дайындалатын материалдардың механикалық қасиеттерімен сипатталады. Олардың негізгілері мыналар болып табылады: үлестік салмақ, тығыздық, қаттылық, серпімділік, беріктік, тұтқырлық т.б. Металдарды механикалық сынау

Механикалық қасиеттерді сынаудың төмендегідей түрлері бар:

Статикалық- сынаудың кез келген уақытында түсірілген күш пен деформацияны анықтауға мүмкіндік беретін, сыналып отырған үлгіге түсірілген қосыша баяулатылған жүкпен сипатталады.

Динамикалық- материалдың тұтқырлығы мен серпімділігін анықтауға мүмкіндік беретін, үлгіге әсер ететін жүктің көлемінің кенет өзгеруімен сипатталады. Төзімділікті сынау-бұл үлгіге түсірілетін әрдайым қайталанып немесе таңбалары ауысып отыратын ауырлықпен сипатталады.

Қаттылықты сынау деп сыналатын дененің бетіне одан да қатты дененің өтуімен сипатталады.

Технологиялық сынау деп- технологиялық процесте материалдың қажеттілігін орнату кезінде қолднаылады . Сонымен қатар, материалдың кейбір қасиеттерін анықтауға мүмкіндік береді ( мысалы, иілгіштігін).

Созылуды статикалық сынау - арнайы сынау машиналарында жүргізіледі, ондағы дөңгелектің немесе тікбұрышты қиылысудың үлгісі созылады.

Созылуды сынау металдың иілгіштік қасиетін, сонымен қатар, оның дефорациялық қабілетін анықтауға мүмкіндік береді.

Материалдарды статикалық сынаудың тағы да бір әдісі айналудағы сынау әдісі болып табылады. Бұл әдіс металдардың қасиетін, олардың дайындап шыңаратын детальдарының айналуға жұмыс істейтіндігінің, сонымен қатар, материалдардың иілгіштігін , созылған кездегі сынғыштығын, ығысу модулі мен Пуассон коэффициентін анықтауға мүмкіндік береді.Кернеу мен деформацияның бағалауын төмендететін, өте үлкен деформация кезінде де созылумен салыстырғанда айналдырған кезде үлгінің формасы айтарлықтай өзгеріске ұшырамайды.

Әдетте, айналдыруға бірыңғай дөңгелек цилиндрлік үлгілер, қиылысулар, кейде арнайы мақсаттар үшін шаршы немесе басқа қиылыстың формасын сынайды. Динамикалық сынау-жоғары жылдамдықпен ауырлық соққымен келіп қосылатын сынаулар.Статистикалық сынауларға қарағанда, бұл сынауда ауырлықтың қосымша жылдамдығы айтарлықтый жоғары болады. Динмикалық ауырлықтардың әрекетіне материалдардың кедергілерін анықтау үшін маятник копрасының көмегімен соққылық бұрылуға сынау жүргізіледі.

Төзімділікке сынау. Көптеген машиналар мен аппараттарды экспулатациялау процесі кезінде олардың көптеген детальдары циклдық ауысып-қайталанып отыратын ауырлықтарға, яғни материалдардың детальдарының ескіруіне әкеліп соқтырады.

Қаттылықты сынау. Статикалық ауырлық кезіндегі металдардың қаттылығын анықтауда жиі стандарттық әдістер, олар: блат шарикпен (Бринелл бойынша), алмазды конуспен (Роквелл бойынша) және алмазды пирамида (Виккерсу бойынша).

2. Өнімдерді сынау жүйесінің негізгі ережелері.

Өнімді сынау жүйесін (ӨСЖ) құрастырудың принциптерін әзірлеу, ең алдымен, өнімнің біраз түрлерінің мемлекеттік сынауларын жүргізудің жиналған мол тәжірибелеріне незізделеді.

Өнімді сынау жүйесі келесідей ережелерге сүйенеді:

1. Сынаулар, өнімді дайындаудың техникалық деңгейі мен сапасын шынайы бағалаудың және өнімнің өмірлік циклінің барлық кезеңдеріндегі – оны өндіріске жіберу кезіндегі, оның сериялық шығарылымын жалғастыру мүмкіндігін немесе тоқтату қажеттігін анықтау кезіндегі және т.б. – сәйкес шешімдер қабылдаудың негізі болуы тиіс. Тек сынаулар ғана өнімнің сапа көрсеткіштерінің нормативті құжаттамаға сәйкестігін белгілеуге, бүл көрсеткіштердің нақты мәндерін айқындауға, өнімнің отандық немесе халықаралық стандарттарын талаптарын қанағаттандыратынын тексеруге, бұйымдар сапасын аналогтар сапасымен салыстыруға мүмкіндік береді.

2. ӨСЖ сапа басқару жүйесінің басқа да тармақтарымен – стандарттаумен, сертификаттаумен, мемлекеттік метрологиялық қадағалау мен бақылау жүйесімен – берік қарым-қатынаста құрылуы қажет. Бұл, ең алдымен, - осы барлық тармақтардың сынауды, өнімнің техникалық деңгейі мен сапасын бағалаудың, оның нормативті құжаттама мен техникалық шарттар талаптарына сәйкестігін белгілеудің негізгі формасы ретінде қолдану керектігін білдіреді.

3. Сынаудың тиімділігі, ең алдымен, сапасыз өнімді қолданудан нұқсан келтіруге жол бермеумен анықталатындықтан, сынау жүйесінің маңызды құрамды бөлігі болып, сынау бірлігін қамтамасыз етудің, қажетті дәлдікке қол жетудің және олардың нәтижелерін өндірудің сұрақтар шеңбері саналу керек. Бұған, сынау кезінде жүргізілетін өлшеулерді метрологиялық қамтамасыз етудің міндеттерінің бүңіл жиынтығы жатады.

4. ӨСЖ өнімнің өмірлік циклінің барлық кезеңдеріндегі сынау жүйесі болуы қажет.

5. ӨСЖ өнімнің сертификатталуын нығайтудың келешегінің есебімен құрылуы қажет. Сертификаттауды қолдану салаларының жылдам кеңеюінің қарқынды халықаралық үрдістерін айта отырып, біздің елімізде сертификаттаудың әдістерін қолдану елеулі түрде кеңейеді деп санауға болады.

Сынаудың басты мақсаты - өнімнің сапа көрсеткіштерінің шынайы мәндері мен олардың нормативті-техникалық және техникалық құжаттамаға сәйкестігі жөнінде сенімді ақпарат алу. Осыдан сынаудың келесідей міндеттері шығады:

1. Қайта өңделген өнім үшін (алғашқы сынақлар) - өнімнің техникалық деңгейінің нормативті құжаттама талаптарына сәйкестігін анықтау мен өнімді өндіріске жеткізудің мүмкіндіктерін анықтау.

2. Сериялық шығарылымға дайындалған өнім үшін (квалификациялық сынақтар) - өнімнің тұрақты сапасы мен оның қажетті мөлшерде шығарылымын қамтамасыз ететін өңделген өндірістік процестің негізінде, өнімнің сериялық шығарылымына өндірістің дайындығын анықтау.

3. Сериялық өндіріс бұйымдары үшін – шығарылатын бұйымдар сапасының тұрақтылығын инспекциялық тексеру, сенімділік, қауіпсіздік және бұйымның басқа да эксплуатациялық сипаттамаларын жоғарылату бойынша шаралар қолдану.

4. Экспорт пен импортқа белгіленген бұйымдар мен сертификаттауға салынатын бұйымдар үшін – бұымның халықаралық стандарттарына және импорттаушы елдер стандарттарына сәйкестігін белгілеу.

3. Медициналық мақсаттағы құрылғылар және медицина техникасы бойынша сараптау бөлімі.

дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техника айналысы саласындағы мемлекеттік сараптама ұйымы – дәрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы сараптамадан өткізу үшін медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы әзірлеуге және өндіруге тікелей қатыспаған денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган белгілеген ұйым (бұдан әрі – сараптама ұйымы);

3) медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы жинақтаушылар – медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканың функционалдық мақсатына сәйкес өндіруші пайдалану үшін қарастырылған медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканың құрамдас бөлігі ретінде қолданылатын бұйым және (немесе) құрылғы;

) медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканың үлгілері – медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу, тіркеу деректеріне өзгерістер енгізу кезінде сараптама жүргізу үшін өтініш иесі ұсынатын медициналық мақсаттағы бұйымдар және медициналық техника;

) медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техникаға шығыс материалдары – медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы олардың функционалдық мақсаттарына сәйкес манипуляция өткізуді қамтамасыз ететін, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы қолданған кезде жұмсалатын бұйымдар мен материалдар;

Медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу және тіркеу деректеріне өзгерістер енгізу кезінде сараптама өтінім берушімен шарт бойынша дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техника айналысы саласындағы сараптама ұйымы өткізеді

Құрамында дәрілік зат бар медициналық мақсаттағы бұйымдарды сараптау кезінде медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу және тіркеу деректеріне өзгерістер енгізу кезінде дәрілік заттардың сапасын және қауіпсіздігін ғылыми мамандандырылған сараптамадан өткізуді іске асыратын сараптама ұйымының құрылымдық бөлімшесі қосымша фармацевтикалық сараптама жүргізеді.

І түрдегі өзгерістерді енгізу кезінде медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы сараптау:

бастапқы сараптамадан;

мамандандырылған сараптамадан тұрады.

7. Медициналық мақсаттағы бұйымы мен медициналық техниканың құрамына енетін немесе олардың құрамдас бөлігі болып табылатын дәрілік зат белгіленген тәртіппен дәрілік заттарға арналған сараптамаға жатады.

8. Сараптаманың әрбір келесі кезеңі алдыңғы сараптама кезеңінің оң қорытындысы негізінде жүргізіледі.

9. Сараптама ұйымы сараптама жүргізу кезінде ұсынылған тіркеу деректерінің құжаттары бойынша өтініш берушіден түсінік беруді және (немесе) пысықтауды сұратуға құқығы бар.

10. Сараптама ұйымы өтініш иесі сұратқан материалдарды отыз күнтізбелік күн ішінде бермеген жағдайда немесе оны дайындауға қажетті мерзімді жазбаша негіздемесе, бірақ алпыс күнтізбелік күннен асырмаса, онда сараптаманы тоқтатады және шешім қабылдаған күннен бастап он күнтізбелік күн ішінде қабылданған шешім туралы мемлекеттік органға және өтініш иесіне хабарлайды.

Сұралған материалдарды дайындау үшін қажетті мерзімдерді уақытша тоқтату отыз күнтізбелік күннен аспауы тиіс.

11. Сараптама ұйымы ведомстволық мұрағатқа медициналық техникаға және медициналық мақсаттағы бұйымдарға тіркеу деректерінің бір данасын береді, оған тіркеу куәлігінің көшірмесі, бастапқы, мамандандырылған, қажет болған жағдайда фармацевтикалық сараптаманың қорытындылары, медициналық мақсаттағы бұйымдардың талдамалық сараптамасының есебі, медициналық мақсаттағы бұйымдарды медициналық қолдану жөніндегі бекітілген нұсқаулық, медициналық мақсаттағы бұйымдарға арналған ораулар мен заттаңбалардың бекітілген макеттері, өтініш берушімен арадағы хат жазысу бойынша материалдар енеді.

№ 24 билет

1. Сынау нәтижелерінің дәлдігі мен қайта жаңғыртылуы.

Сынау нәтижесінің дәлдігі дегенімз объек сипаттамасының шамасының онық шын шамасына жақындығымен сипатталатын сынау қасиеті.

Сынау объектісінің анықталатын сипаттамасы бір ғана объектінің немесе сынау объектісі өнім партиясы немесе қандайда бі көлемі болса ондасол партиядан бір үлгісінің сипаттамасы болып табылады. Мұндай жағдайда сынау нәтижесі ретінде бүкіл партияның математикалық күтім, дисперсия, таралу функциясы сияқты сипаттамалары алынады. Бұл жағдайдағы сынау дәлдігі сынау нәтижесі бойынша алынған статистикалық сипаттамаларының олардың шын мәнәне жақынжалық дәрежесімен анықталады.

Сынау нәтижесі объектіге, ал өлшеу нәтижесі осы объектттен алынған үлгігіе байланысты болғандықтан сынау нәтижесінің дәлдігі үлгінің характерестикасын өлшеу нәтижесінің дәлдігімен сәйкес болмауы мүмкін. Сонымен химиялық құрамын өлшеу дәлдігі қандайда бір материал заттың партиясынан алынған үдгі құрамын анықтауға байланысты болса, ал осы зат немесе материалдың партиясының құрамын анықтау үлгіні таңдау амалына, оны тексеруге дайындауына, осы дайындау ұзақтығына байланысты болады.

Сынау нәтижелерінің жаңғыртылуы сынау объектісін қайталап сынау барысындағы нәтижедердің жақын болуымен сипатталатын сынау нәтижесінің қасиеті. Қайта жаңғыртылу дегеніміз сынау әдістемесін және жағдайын анықтағанда ғана барып түсінікті болады.

Халықаралық стандарт ИСО 5725 (Сынау әдістемелерінің дәлдігі, лабораториялар аралық сәйкестендіру арқылы қайта жаңғыртылуы мен қайталануын анықтау) қайталауды сынау сипаттамасынаың бірі ретінде қарастырады. Осымен бірге қайта жаңғыртылу сынау жүргізу орнына, уақытына, жағдайларына шек қойылмай, бірақ бірдпей әдәстерді қолдана отырып қайталау барысында анықталады.

Сипаттамалары уақытқа байланысты өзгеріп отыратын жалғыз объектіні сынауды қайталау сынау дәлдігі түсінігімен бірдей болады, олар аттестатталған әдістеме бойынша жүргізіледі. Сипаттамалары өзгермейтін объектілерді қайталап сынау нәтижелерінің жаңғыртылуын бағалау үшін сынау дәлдігінің көрсеткіштерін ғана білсек жеткілікті.

Егер сынау объектісі партия немесе егер осы объектінің сипаттамалары бірыңғай емес және тұрақсыз болса ондай сынаудың нәтижелерінің қайта жаңғыртылу аса күрделірек болады .

Қайта жаңғыртуды сандық бағалау (ИСО 5725 Халықаралық стандарты бойынша) Әр түрлі жағдайларда (әр түрлі бақылаушы, әр түрлі өлшеу құралдары, әр түрлі лабораторияларда, әр түрлі уақытта) бір әдіспен жасалған екі сынау нәтижесінің арасындағы айырмашылығының ықтималдылығының шамасы берілген өқтималдылықтан асып кетпеуән көрсететін шама. Осы сандық бағалау қайта жаңғыртудың жалпы түсінігіне қатысты , сонымен қатар әр әдіс аттестатталған деген шартпен әр түрлі әдістермен сынау жүргізуге де қатысты.

Әдістемені аттестаттау қайталау жағдайларындағы сынау нәтижелерінің қайта жыңғыртылуын толық анықтайды. Аттестация кезінде сынау нәтижелерінің белгілі дәлдігін қамтамасыз ету және бағалау үшін сынау объектісіне тәуелді факторлар қарастырылмайды. Қайталау жағдайында тек аттестатталған әдістеме көмегімен ғана объекті сипаттамаларының бірыңғай еместігін және тұрақсыздығын толық қарастыруға болады.

2. Өлшеу құралдарының типін тіркеу тәртібі.

Типтері бекітілген барлық өлшеу құралдары олардың шығыруынан бұрын мемлекеттік тіркеуден өтуі тиіс. Өлшеу құралдарын мемлекеттік реестрге енгізу негізі ҚР ның мемлекеттік стандартының типін бекіту туралы шешімі болып табылады. Тіркеу 5 күн ішінде жүргізіледі. Осы 5 күн ішінде мемлекеттік реестрге келесідей мәліметтер енгізіледі:

Өлшеу құралын шет елден әкелінуін және оның өндірілуін тоқтату мерзімі;

Қолданылу ортасына шек қойылуы туралы шешім.

Материалдың типінің бекітілуі туралы ақпараттың уәкілетті органға түскеннен кейін оның құжаттарының толықтығы тексеріледі. Өлшеу құралының бекітілген типтері туралы мәліметтер мемлекеттік реестрге енгізіледі.Өлшеу құралының әр типіне тіркеу нөмері беріледі. Осы тіркеу нөмері тіркеу жазбасындағы нөмерімен және типін бекітілу жылының сонгы екі цифрынан тұрады.

ҚР мемстандартының шешімі негізінде тіркеу жазбасына келесідей өзгерістер енгізілуі мүмкін:

Жаңа нормативті құжаттың енгізілуіне байланысты бұрын типі бекітілген өлшеу құралының атауына өзгерістер енгізіледі;

Аккредиттелген мемлекеттік сынау орталығы бекіткен сипаттаманы ауыстырғанда тіркеу жазбасына тіркеу нөмерінің жылды көрсететін соңғы нөмерлеріне өзгерістер секілді қосымшалар енгізіледі.

Өлшеу құралдарының бекітілген типтерінің мемлекеттік реестрден алынуы ҚР мемстандартының шешімі бойынша жүргізіледі. Мемлекеттік тіркеуден алынып тасталғанөлшеу құралдарының тіркеу нөмері қайта бекітілгенде берәлмейді. Осы тіркеуден шығып қалған өлшеу құралдарының типтерінің құжаттамалары мемлекеттік тіркеу архивінде 5 жылдай сақталады.

3. Сынaу объектісінің технологиялық процесі жайлы информацияларды өңдеу.

Сынауды жүргізуді әдетте 3 этапқа бөлуге болады. 1ші этап –сынауға дайындык, яғни мақсатын анықтау; сынау қондырғысын таңдау оны дайындау; өлшеу құралын таңдау; техникалық құжаттаманы дайындау. 2ші этап – сынау; 3ші – тәжірибеден алынған мәліметтерді өңдеу.

Ғылым мен өндірістің даму дәрежесі бар өлшеу құралдарынан, мәліметтерді жинау мен оны өңдеуге тәуелді. Ең маңызды рөлді сынаудан тәжірибеден зерттеулерден алынған өлшеулер атқарады. Өлшеу техникасына деген талаптар және тіркеуге қажетті параметрлер саны да күн саын ұлғайып көбейіп келеді.

Ақпаратты-өлшеу жүйелері қолдануға ыңғайлы болу керек, жоғары сенімділікті,дәлдікті қамтамасыз етуі тиіс, сынаудың технологиялық процесін жүргізуде тез болу керек. Осы талаптарды әр түрлі негіздегі құрылғыларда жүргізуге болады. Ішіндегі ең ыңғайлысы ЭУМ – мен жабдықталған қондырғылар. ЭЕМ нің болуы өңдеу әдісінің киындарын да қолдануғы мүмкіндік туғызады. Бірақ ЭЕМ нің тез жұмыс істеуіне байланысты кейбір өлшеу амалдарын және мәліметтерді жинауда қиындықтар туғызады.

Алғашқы түрлендіргіштерсыналатын бұйым параметрін электр сигналына айналдырады. Бұл сигналдарды жүйедегі түрлендірулерді әрі қарай бір құрылғыда жалғастыру үшін әрдайым тұрақтандырып туру керек. Сөйтіп, мысалы, барлық сигналдарды бірдей диапазонда өзгеріп отыратын тұрақты ток кернеуіне түрлендірілуі мүмкін. Тұрақтандырғыштардан сигнал аналогты-цифрлық түрлендіргішке түсіріледі. Мұнда ол ЭЕМге түсінікті пішінге айналады.

Өңделген ақпарат ақпаратты көрсету құрылғысының көмегімен сынауды жүргізуші операторға көрсетіледі.

Ақпаратты-өлшеу құралын дұрыс таңдау үшін келесілерді білу қажет:

Сынақ стендтердің санын және олардың территорялды орналасуын.

Сынақ барысында бақыланатын параметрлер тізімін; параметрлерді өлшеу диапазонын; қажетті өлшеу дәлдігін; өлшеу жүргізілетін бұйымның тағайындалған және өтпелі жұмыс істеу режимін.

Мәліметтерді математикалық өңдеу алгоритмін.

Жүйенің сенімділігіне деген талаптарын.

№ 25 билет

1. Керамикалық приборлардың жылуөткігшітігін сынау әдістері.

Керамика – органикалық емес материал. оны белгілі бір формаға құйып неше түрлі заттар жасауға болады.

Технологиялық керамика негізгі компоненті болып металдар тотығы: Al тотығы, Mg тотығы (MgO) , молибден тотығы MoO; оттексіз металдар: Fe, Al

Тотықтар мен оттексіз металдар қоспасы керамиканың байланысын түзеді. Кез-келген керамикалық материал көп фазалы жүйе:

4. Кристалдық

5. Шыны тәріздес (байланыстырушылар)

6. Газдық фаза

Кристалдық фаза – химиялық байланыстар немесе қатты ерітінділер жиынтығы. Осы фаза керамика негізін құрайды. Сол себептен бұл фаза керамиканың физикалық қасиеттеріне жауап береді.

Шыны тәріздес фаза – керамикада шыны қабаттары (глазурь), шыны қоспалары ретінде кездеседі.

40кермикада шыны глазурь

60керамикада шыны қоспа

Газдық фаза – керамика қуыстарында орналасқан газдар. Қазіргі кезде оксидті керамика көп тараған. Көбінесе Al пудрасы Al₂O₃ қолданылады.

Керамикалық плиткаларды UNI EN бойынша сынау әдістері:

5. Размері мен түріне байланысты сипаттамалар (сынау әдісі EN 98 нормасы бойынша)

EN 98 нормасы тексеру әдісін бекітеді, себебі:

• Керамикалық плиткалар жақтарының ұзындығы өндіруші белгілеген размерге сәйкес және жеке керамикалық плиткалар жақтарының ұзындығы өзара тең

• Керамикалық плиткалар жақтарының қалыңдығы өндіруші белгілеген размерге сәйкес және жеке керамикалық плиткалар тең қалыңдыққа ие

• Керамикалық плиткалар тікбұрышты

• Керамикалық плиткалар ойыс емес және дөнес емес

• Керамикалық плиткалар жақтары түзусызықты болды

• Керамикалықплиткалар ақаусыз болды

Дайын бұйымдардың талап етілетін сипаттамаларының нормалары барлық категориялар бойынша % және мм.-мен рұқсат ету шектері бекітіледі.

6. Кеуектілік, сужұтылу(абсорбция) (сынау әдісі EN 98 нормасы бойынша)

Бұйымның кеуектілігі процентпен өрнектеліп, 2 сағат бойы қайнап тұрған суға салынғаннан кейінгі сужұтылу салдарынан керамикалық плитканың салмағының өсуін көрсетеді.

Кеуектілік , негізгі факторлардың бірі, керамикалық плиткалардың басқа құрылымына тікелей әсер етеді:

• төмен кеуектілік суыққа төзімді бұйымдарды өндіру үшін керек;

• керамикалық бұйымдардың иілуге беріктілігі кеуектілігінің төмендеуіне байланысты өседі;

• төмен кеуектілікті алу үшін жоғары температурада жану қажет, ол материалдың калибр бойынша бөлінуіне және тұнуына әкеледі;

• глазурленбеген бұйымдарда кеуектілік неғұрлым төмен болса соғұрлым тозу мен кірленуге төзімділігі жоғары.

7. Иілуге беріктілігі(сынау әдісі EN 98 нормасы бойынша)

Бұл көрсеткіш бұйымның механикалық беріктілігін анықтайды және керамикалық плитка үшін өте маңызды орынға ие.

Иілуге беріктілігі үш пышақ арқылы керамикалық плитканың 3 пунктіне қысым түсірумен өлшенеді: біреу кермикалық плитканың сол жағының центріне қысым түсіре отырып төменгі жағындағы параллель орналасқан екі пышаққа сүйенеді.

Иілуге беріктілігі беріктілік шегінен ерекшеленеді.

Беріктілік шегі Ньютонмен өрнектеліп, керамикалық плитканың бөлінілуіне қажет күшті көрсетеді (жоғарыда айтылғандар көмегімен анықталған сынау нәтижесі)

Иілуге беріктілік беріктілік шегінен шығарылады және керамикалық прибордың размері мен қалыңдығына тәуелсіз (Н/мм немесе кгс/см²(мПа) б/ша өрнектеледі).

Иілуге беріктілік

Мұнда:

F – беріктілік шегі

L – керамикалық плитканың тіреуіштерінің арақашықтығы

B – керамикалық плитка ұзындығы

H² – бөліну кезіндегі керамикалық плитканың қалыңдығының квадраты .

Формулада көріп отырғандай кермикалық плитка иілуге беріктілігі жоғары , азғана қалыңдыққта аз беріктілік шегіне ие. Ең маңызды көрсеткіштерінің бірі беріктілік шегі ( кермикалық плитканың қысымға төзімділігі)сондықтан оны білу аса маңызды.

8. МООСА шкала б/ша беттік қаттылықты сынау(сынау әдісі EN 98 нормасы бойынша)

EN 101 норма (Мohs шкала б/ша қаттылық) б/ша сынау бұйымдарда тыртықтардың болу кедергісін анықтайды.

Бұл минералдар арқылы керамикалық плиткалар бетінде тыртық түсуін, қаттылық б/ша ең төменінен бастап қарастырады (тальк = 1). Керамикалық плитканың беттік қаттылығының номері бетіндегі тыртықтарды пайда болдырған минерал шкаласының номерімен сәйкес келеді.

Керамикалық плиткалар бетінің түрлері материал қаттылығын анықтауда маңызы зор – азғана тыртық жылтыр бетте қатты көрінеді, сондықтан қатты износ жерлерде жылтыр бетті керамикалық плиткаларды қолдану негізсіз.

2. Өлшеу құралдарын сынау этаптары.

Өлшем құралдарын сынау - сынау объектілеріне түрлі сынау әсерлерін қолдана отырып өлшем құралының белгіленген нормаға сәйкестік дәрежесін анықтау үшін өткізілетін операциялар жиынтығы. Өлшем құралдарын сынауды, мемлекеттік өлшем құралдарын сынау орталығ ы ретінде аккредиттелген уәкілетті мемлекеттік органның ведомствалық бөлімшелері жүргізеді.

Өлшеу құралдарын сынау келесі этаптардан түрады:

• Метрологиялық экспертиза мен сынақ жұмыстарын жоспарлау.

• Метрологиялық экспертиза.

• Өлшеу құралын сынау бағдарламасын құрастыру, қайта құрастыру, келісу яғни,

өлшеу құралы талапқа, қолданыстағы стандартқа, бүгінгі таң ғылым мен

техникасына сай екенін көрсету.

• Сынақты ұйымдастыру жəне жүргізу.

• Жаңа өлшеу құралдарын құрастыру, қайтақұрастыру, келісу жəне нормативті техникалық құжатты бекіту.

• Өлшеу құрал материалын қарастыру.

• Өлшеу құралын мемлекетке енгізу мақсатын бағалау

• Өлшеу құралы сенімділігін бағалау.

• Қайта құрастырылып отырған құралдардың техникалық деңгейі жақсаруын тексеру мақсатында сынақ нəтижелерін талдау.

Өлшеу құралын сынау жүйесінің негізгі ережелер:

• Өлшеу құралын сынау жүйесінің жариялануы, мемлекеттік метрологиялық бақылау мен қадағалау шеңберінде қолданылатын жариаланушы ақпараттар.

• Сынақ жүргізу мерзімін регламенттаушы талаптарды енгізу

• Өлшеу құралышың шығарылу деңгейін, қолданылуын мемлекеттік қадағалау

жүйесін бекіту.

• Сынақ жəне тексеру нəтижелерінің өзара келісімді жүйесін енгізу.

• Сынақ жүргізгенде өлшеу құралына жөндеу қажеттігін көрсететін тексеру жүргізу керектігін бекіту.

3. Сынау стенділеріне автоматтандырылған басқару жүйесін қолдану.

Соңғы онжылдық ішінде өнеркәсіптік өндірісті басқару оның барлық деңгейлерінде жетілдіру қарқынды дамуда. Бұл процестің ерекшелігі

Оның кең түрде математикалық әдістер мен автоматизацияның жаңа құралдарын, сонымен қатар сандық техникада қолданылуы. Нәтижесінде көптеген мекемелерде әртүрлі объектілерге автоматтандырылған басқару жүйесі пайда болды. Әсіресе АБЖ басқаруда төменгі деңгей де(орналастыру, агрегат, участок) көп қолданылып, технологиялық құрылғылармен басқару және оларда жүретін процестер; олар технологиялық процестермен автоматтандырылған басқару жүйесі (ТП АБЖ) деп аталды.

ТП АБЖ әр салада қолданылуы іске асырылатын алгоритм және де техникалық құралдардың құрамы бойынша әртүрлі . бірақ жалпы ТП АБЖ- бұл техникалық процестерді басқаруды белгіленген уақыт масштабында техника-экономикалық критерилер бойынша қамтамасыз етеді және басқару аппаратуралары, опперативті персонал басқару және басқару әдістерінің бірегейлігін көрсететін жүйе.

Сынау стенділеріне автоматтандырылған басқару жүйесін қолдану – бүгінгі күннің қажеттілігі. Технологиялық агрегаттар мен өнеркәсіп қуаттылығының өсуіне байланысты бұл сапа басқарудың күшті құралы болып келеді. Оны сериялы және тәжірибелі өндірісте сынау стенділерінде қолдану шығарылатын өнім сапасы мен өндіріс тәжірибесін жоғарылатады. Осы жерде көрсете кетсек:

1. Визуальды өлшеулердің болмауы сынаудың объектілік деңгейін жоғарылатады;

2. Бақыланатын параметрлер мен өлшеу саны артады

3. Бұйым ресурсы мен сенімділік артады, өлшеу қателігі азаяды, отладка процессі бірегейленеді, сынау кезінде аз деңгейде ресурс шығындалады.

4. Отладкаға, үлгілерді қайта өңдеу және өлшеу уақыты азаяды;

5. Сынау оптимизациялануы информациялық модельдер, бұйым мен регуляторды орналастырудың дистанционды корректировкасы математикалық әдістердің оптимальды баға сипаттамасы негізінде іске асырылады.

6. Энергетикалық шығындар мен сынау еңбексыйымдылығы төмендейді;

7. Аса қауіпті жағдайларда адам жұмыс істемейді;

8. Еңбек өндірушілігі артады;

9. Процесті басқаруда шығарылатын бұйым номенклатурасы үшін өндірістік жоспар динамикасы ескеріледі;

10. Құрылыста шығындар азаяды, өнім өндірісі ұлғаяды.

ТП АБЖ-ны атқаратын нақты функциялар басқару процесінің характері мен қиындылығына, сонымен қатар ТП АБЖ-ның өзінің техникалық мүмкіндіктеріне тәуелді. Бұлар:

1. Сыналатын бұйым мен технологиялық процесс жағдайы туралы информацияның өңделуі мен жиналуы;

2. Сынау процесін идентификациялау мен бақылау

3. Стабилизация және реттеу

4. Логика-программалық басқару;

5. Омтимальды басқару мен шеші мдерді іздеу;

6. Сынаудың техникалық процессінің техника-экономикалық көрсеткіштерін есептеу;

7. Төтенше жағдайларды анализдеу;

8. Жалпы және система бөлшектерін техникалық диагностикалау.

Бұйымдарды ТП АБЖ стендік сынау ақпараттық-өлшеуіш(АӨЖ) жүйенің дамуы. Сондықтан ккез-келген ТП АБЖ-де негізгі тәжірибе есебін шешетін АӨЖ қатысады.

ТП АБЖ-ның көбісі автоматты месе автоматизирленген. Оларда оператор ролі маңызды, ол өлшеуіш мащина ретінде ақпаратқа сәйкес шешімдерді өзі қабыдайды.

Аса маңызды, ТП АБЖ өндірістік процестердің эффективтілігің ұлғаю есебін шеше отырып, ақпараттық және автоматтандырылған басқару жүйесінің техникалық базасын құрады. Кез келген ТП АБЖ адами-машиналы аса күрделі структураны көрсетеді. Толығымен бұл жүйені сипаттау үшін ТП АБЖ-ға тән бір ғана структураны қарастырау жеткіліксіз. ТП АБЖ структурасы ретінде оның элементтерінің бірегейлігі мен байланысын алуға болады. Әдетте ТП АБЖ структурасы: функциональды, техникалық, организациялық.

Стендтық сынаудыі техникалық процесін келесі параметрлері бойынша анықтауға болады:

5. Өлшегіш параметрлер Х₁,Х₂....Хn, оларға:ішкі факторларға тәуелді реттелмейтін параметрлер,бұйаы сапасын және басқарылатын процесс эффективтілігін сипаттайтын шығыс параметрлері,

6. Реттелетін параметрлер У₁,У₂....Уn, атқарылатын механизмге сәйкеспроцес барысында өзгереді.

ЭВМ шығысына Х₁,Х₂....Хn параметрлерінің мәндерінің өлшеуіш ақпараты келіп түседі. Машина бұл ақпаратты енгізілген басқару алгоритміне сәйкес өңдеп және орындалатын механизмдерге У₁,У₂....Уn реттелетін параметрлерін өзгерту үшін У₁,У₂....Уn-ге басқару әсерін анықтайды. Реттелетін парметрлерөзгерісінен сынау процессі күрделеніледі.

Алғашқы өлшеуіш түрлендіргіштердің сигналы үздіксіз. Олар токтың, электрлік кернеудің өзгерісінмен сипатталады және Аналогты форма түрінде беріледі. Бірақ ЭВМ дикретті шамаларға негізделген. Сондықтан оның кірісіне келіп түсеиіндер Х₁,Х₂....Хn сандық формаға түрленеді, осы сандық сандар процесс барысында қайта түрленіп аналогты түрге келеді.

Кейбір шығысындағы және кірістегі сигналдар релейный сипатта болады( механизмдер мен проводтардың қосылу сигналдары).

Осымен, ЭВМ – да автоматтандырылған басқару жүйесі кірісте аналогты-сандық түрлендіргіш (АСТ), ал шығысында сандық-аналогты түрлендіргішті қажет етеді (САТ). Құрылғының көлемін азайту үшін, датчиктер АСТ-ке коммутатор арқылы кезектесіп қосылады. Шығыстағы САТ алынған ЭВМ құрылғысына код жазылады.

№ 26 билет

1. Өлшеу құралдарының типін бекіту мақсатындағы сынаулар. Сертификаттық сынаулар.

Қазақстан Республикасының аймағында сериялы өндірілетін немесе Қазақстан Республикасы аймағына партиямен енгізілетін өлшем құралдарының типі сәйкес бекітуге жатады, дұрыс нәтижелерінің негізінде техникалық реттеу және метрология Комитеті қабылдайды. Типті бекіту мақсатында өлшем құралдарына сынаулар жүргізу үшін өтініш беруші өтінішпен қоса мынадай құжаттарды ұсынады:

• сынақ бағдарламасының жобасы немесе өзгерту жобасы және/немесе типтік бағдарламаға толықтырулар;

• Қазақстан Республикасының аймағында сериялы өндірілетін өлшем құралдары үшін ГОСТ 2.601 сәйкес пайдалану құжаттары, ал Қазақстан Республикасының аймағына енгізілетін өлшем құралдары үшін, толық техникалық және метрологиялық сипаттамалары бар өндіруші-фирманың құжаттамалар жинағы;

• салыстырып тексеру құралдары мен әдістемелерін регламенттейтін пайдалану құжаттамасындағы тарау жоқ болғандағы ҚР СТ 2.63 сәйкес салыстырып тексеру әдістемесінің жобасы;

• екі данада, 13х18 немесе 18х24 жалпы көріністегі суреттермен осы стандарттың Д қосымшасына сәйкес пішін бойынша типті сипаттау жобасы;

• типтің сипаттамасын ашық басылымда жариялау мүмкіндігі туралы өтініш берушінің хаты;

• республика аймағында сериялы өндірілетін өлшем құралдарының тәжірибелі үлгілерін алдын-ала сынау хаттамалары;

• салыстырып тексеру құралдарымен Қазақстан Республикасында оларды пайдалану процессіндегі өлшем құралдарының қамтамасыз етілгендігі туралы мағлұматтар, сондай-ақ оларға қызмет көрсетуді және жөндеуді іске асыратын кәсіпорындар мен ұйымдар туралы мәліметтер;

ұсынылатын салыстырып тексеру аралық интервалдың негіздігін растайтын құжаттар

Шет елдік өндірушінің өлшем құралдарының типін бекіту мақсатында және типінің сәйкестігіне сынаулар жүргізуге құжаттар мемлекеттік және/немесе орыс тілдеріндегі аудармасымен ұсынылады.

Қажет болған жағдайда өтініш беруші мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталығына өлшем құралдарын ұсынуы тиіс.

Сынақ нәтижелері өлшем құралдарының типін бекіту немесе бекітуден бас тарту туралы шешімді қабылдау үшін уәкілетті органға жолданады.

Дұрыс шешімде өлшем құралдарының типін бекітуді сертификат ресімделеді, өлшем құралдарының типін белгіленген тәртіпте ҚР МӨЖ тізілімінде тіркеледі, типтің сипаттамасын және салыстырып тексеру әдістемесін келісімен белгіленеді.

Бекітілген типке сәйкестікке өлшем құралдарын сынаудың дұрыс нәтижелерінің негізінде бекіту туралы сертификаттың қолдану мерзімі ұзартылады, соған сәйкес өзгерістер ҚР МӨЖ тізіліміне енгізіледі (тіркеледі).

Бекітілген типтегі өлшем құралдарын модификациялау кезінде бекітілген типке сәйкестікке сынақ нәтижелері бойынша уәкілетті органмен өлшем құралдарының жаңа типін бекіту туралы шешім қабылдануы мүмкін. Егер мұндай шешім қабылдау үшін жүргізілген сынақтар көлемі аз болса, типті бекіту мақсатында қосымша сынақтар жүргізу туралы шешім қабылданады.

Егер модификациялау кезінде жаңа типті бекіту талап етілмесе, қажет болған жағдайда типтің сипаттамасына және салыстырып тексеру әдістемесіне сәйкес өзгерістер енгізіледі

2. Өнімдерді сынау жүйесінің негізгі ережелері.

Өнімді сынау жүйесін (ӨСЖ) құрастырудың принциптерін әзірлеу, ең алдымен, өнімнің біраз түрлерінің мемлекеттік сынауларын жүргізудің жиналған мол тәжірибелеріне незізделеді.

Өнімді сынау жүйесі келесідей ережелерге сүйенеді:

1. Сынаулар, өнімді дайындаудың техникалық деңгейі мен сапасын шынайы бағалаудың және өнімнің өмірлік циклінің барлық кезеңдеріндегі – оны өндіріске жіберу кезіндегі, оның сериялық шығарылымын жалғастыру мүмкіндігін немесе тоқтату қажеттігін анықтау кезіндегі және т.б. – сәйкес шешімдер қабылдаудың негізі болуы тиіс. Тек сынаулар ғана өнімнің сапа көрсеткіштерінің нормативті құжаттамаға сәйкестігін белгілеуге, бүл көрсеткіштердің нақты мәндерін айқындауға, өнімнің отандық немесе халықаралық стандарттарын талаптарын қанағаттандыратынын тексеруге, бұйымдар сапасын аналогтар сапасымен салыстыруға мүмкіндік береді.

2. ӨСЖ сапа басқару жүйесінің басқа да тармақтарымен – стандарттаумен, сертификаттаумен, мемлекеттік метрологиялық қадағалау мен бақылау жүйесімен – берік қарым-қатынаста құрылуы қажет. Бұл, ең алдымен, - осы барлық тармақтардың сынауды, өнімнің техникалық деңгейі мен сапасын бағалаудың, оның нормативті құжаттама мен техникалық шарттар талаптарына сәйкестігін белгілеудің негізгі формасы ретінде қолдану керектігін білдіреді.

3. Сынаудың тиімділігі, ең алдымен, сапасыз өнімді қолданудан нұқсан келтіруге жол бермеумен анықталатындықтан, сынау жүйесінің маңызды құрамды бөлігі болып, сынау бірлігін қамтамасыз етудің, қажетті дәлдікке қол жетудің және олардың нәтижелерін өндірудің сұрақтар шеңбері саналу керек. Бұған, сынау кезінде жүргізілетін өлшеулерді метрологиялық қамтамасыз етудің міндеттерінің бүңіл жиынтығы жатады.

4. ӨСЖ өнімнің өмірлік циклінің барлық кезеңдеріндегі сынау жүйесі болуы қажет.

5. ӨСЖ өнімнің сертификатталуын нығайтудың келешегінің есебімен құрылуы қажет. Сертификаттауды қолдану салаларының жылдам кеңеюінің қарқынды халықаралық үрдістерін айта отырып, біздің елімізде сертификаттаудың әдістерін қолдану елеулі түрде кеңейеді деп санауға болады.

Сынаудың басты мақсаты - өнімнің сапа көрсеткіштерінің шынайы мәндері мен олардың нормативті-техникалық және техникалық құжаттамаға сәйкестігі жөнінде сенімді ақпарат алу. Осыдан сынаудың келесідей міндеттері шығады:

1. Қайта өңделген өнім үшін (алғашқы сынақлар) - өнімнің техникалық деңгейінің нормативті құжаттама талаптарына сәйкестігін анықтау мен өнімді өндіріске жеткізудің мүмкіндіктерін анықтау.

2. Сериялық шығарылымға дайындалған өнім үшін (квалификациялық сынақтар) - өнімнің тұрақты сапасы мен оның қажетті мөлшерде шығарылымын қамтамасыз ететін өңделген өндірістік процестің негізінде, өнімнің сериялық шығарылымына өндірістің дайындығын анықтау.

3. Сериялық өндіріс бұйымдары үшін – шығарылатын бұйымдар сапасының тұрақтылығын инспекциялық тексеру, сенімділік, қауіпсіздік және бұйымның басқа да эксплуатациялық сипаттамаларын жоғарылату бойынша шаралар қолдану.

4. Экспорт пен импортқа белгіленген бұйымдар мен сертификаттауға салынатын бұйымдар үшін – бұымның халықаралық стандарттарына және импорттаушы елдер стандарттарына сәйкестігін белгілеу.

3. Сынау процесін идентификациялау және бақылау.

№ 27 билет

1. Экологиялық сараптама, оның түрлері, өткізу процесі.

Экологиялық сараптама - шаруашылық және өзге де қызметтiң қоршаған орта сапасының нормативтерi мен экологиялық талаптарға сәйкес келуiнiң, осы қызметтiң қоршаған ортаға жасалуы мүмкiн терiс әсерлерiнiң және соларға байланысты зардаптардың алдын алу мақсатында сараптама объектiсiн iске асыруға жол берiлуiнiң анықтамасы.

Мемлекеттiк экологиялық сараптаманы қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкiлеттi орган және облыстардың (жергiлiктi атқарушы органдары Қазақстан Республикасының экологиялық сараптама туралы заңдарында айқындалған құзыретi шегiнде жүргiзедi. Қоғамдық сараптаманың қорытындысы ақпараттық және ұсыныс жасау сипатында болады.Қоршаған ортаны қорғау саласындағы өнiм мiндеттi мемлекеттiк экологиялық сараптама жүргiзуге жатқызылса, оның оңды қорытындысынсыз Қазақстан Республикасының аумағында оны өндiруге немесе оған әкелуге тыйым салынады. Экологиялық сараптаманың қорытындысы ресми құжат болып табылады, мiндеттi түрде орындалуға тиiс және оған қатысты дау сотта қаралуы мүмкiн.

Қоғамдық бiрлестiктер немесе халықтың өзге де топтары қоғамдық экологиялық сараптама жүргiзе алады. Қоғамдық экологиялық сараптаманы жүзеге асырудың ұйымдастыру нысандары және қоғамдық бiрлестiктердiң экологиялық сараптама саласындағы өкiлеттi экологиялық сараптама туралы заңдармен белгiленедi. Мемлекеттік экологиялық сараптама міндеттері:

1) олардың іске асырылуы қоршаған ортаның және табиғи ресурстардың жай-күйіне әсерін тигізе алатын көзделген шешімдердің экологиялық негізделуін айқындау;

2) жоспарланып отырған және жүзеге асырылып отырған басқарушылық, шаруашылық, инвестициялық және өзге қызметтің қоршаған ортаға және халықтың денсаулығына әсерін бағалаудың толықтығын және дұрыстығын, болатын мүмкін әлеуметтік, экономикалық және экологиялық салдарларын талдау және экологиялық қауіп-қатер деңгейін анықтауды қоса отырып, айқындау;

3) сараптама объектілерінде ұсынылатын қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарын ұтымды пайдалану, халықтың денсаулығын қорғау жөніндегі шаралардың тиімділігін, толықтығын және жеткіліктілігін бағалау;

4) Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасы аумағында қолданыстағы стандарттарда, нормалар мен ережелерде бар экологиялық талаптарды сараптамаға салынатын құжаттамада сақтауды тексеру болып табылады.

Мемлекеттік экологиялық сараптама қағидаттары:

1) мемлекеттік экологиялық сараптаманы жүргізу міндеттілігі;

2) бақылаушы және қадағалаушы мемлекеттік органдармен өзара әрекеттесу;

3) мемлекеттік экологиялық сараптама қорытындыларының объективтілігі және ғылыми негізделуі;

4) олар өз өкілеттігін жүзеге асырған кезде сараптамалық органдар мен сарапшылардың тәуелсіздігі;

5) жариялылық;

6) мемлекеттік экологиялық сараптаманың кешенділігі мен оның түрлерінің алуан түрлілігі;

7) экологиялық және медициналық-биологиялық мүдделердің басымдылығы мемлекеттік экологиялық сараптамадан өткізу процесі

1 саты Тапсырыс беруші жергілікті атқарушы органға жер учаскесін таңдау немесе жоба құжаттамалары бойынша материалдарын мемлекеттік экологиялық сараптамадан өткізу туралы өтініш береді Уақыты: Қарау мерзімі – 1-2 күнНұсқаулық: Рәсім Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексіне, Қазақстан Республикасында мемлекеттік экологиялық сараптама жүргізу ережелеріне, Жоспар алдындағы, жоспарлы және жоба алдындағы және жоба құжаттамаларын әзірлеген кезде көзделіп отырған шаруашылық және өзге де қызметтің қоршаған ортаға тигізетін әсеріне баға беруді жүргізу жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес өткізіледі.Сатының нәтижесі: Өтініш қабылданды, тіркелді және орындаушыға орындау үшін жіберілді.

2 саты Тапсырыс беруші екі күн өткеннен кейін 767759 телефонына қоңырау шалып тапсырған құжаттарының толықтығына және дұрыстығына көзін жеткізуі тиіс. Тапсырыс берушіге оның құжаттарын орындаушы туралы ақпарат беріледі (телефоны, кабинетінің нөмірі).Экологиялық сараптама бөлімі алдын ала сараптама сатысын бастайды.Уақыты: 3-4 күн жоба алдындағы құжаттамалар үшін, 14 күн жоба құжаттамалары үшін.Сатының нәтижесі: Тапсырыс берушіге құжаттар құрамының толық еместігі туралы хат жіберіледі немесе құжаттар мемлекеттік экологиялық сараптамадан өткізу үшін қабылданып құжаттамалардың нақтылы орындаушысы аталады.

3 саты Экологиялық сараптама бөлімінің мамандары кезек тәртібімен қабылданған құжаттарға сараптама жүргізеді, мемлекеттік экологиялық сараптаманың қорытындылары дайындалады.Уақыты: Құжаттарды қарау мерзімі үш айдан аспауы керек . Сатының нәтижесі: Жер учаскесін таңдау актісіне немесе жобаға келісім беріледі (не болмаса келісім берілмейді), Тапсырыс берушіге мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысы беріледі, не болмаса келісім беруден бас тартылудың себебі көрсетілген жауап беріледі.

2. Бетонды жылу арқылы өңдеп сынау. Вибрациялық және дискретті стенд арқылы сынау.

Жылулық өңдеудiң қолдану кезінде, жеңiл бетон конструкциялар және бұйымдармен қататын текшелерiнен тысқары жағдайда (үш Куба) бiр қосымша топтаманың нормалы қатуды камерада сақтаудан кейiн сынайды. Дымқыл шарт жерде сақталған үлгiлер сынауларға бір тәулiк iшiнде құрғақ жеңіл ортаға салады; жылулық өңдеуге тап болған үлгiлер, аяқтауынан кейiн 4 сағат бойы сынау жүргізеді. Сынау алдында үлгiлердi 20±2 С ауаның температурадағы баспанада ұстайды.

Үлгiлердiң қабырғалары қаспақтардан тазартады, қырларын қырнайды. Беттердiң үстеп құю және сүртулерiне рұқсат етiлмейдi. Егер қоспа қатарға бөлiнсе немесе үлгiлерде тереңдiктi қөрiнетiн жарықшақ және қабырғалардың маңы 20 ммнан астам пайда болса, үлгiлердi сыналмайды. Жеңiл бетонан үлгiлерiнiң көлемдi массасын 10 кг/м3 дейiн дәлдiкпен анықтайды . Егер бұл топтамасындағы көлемдi куб массасының ең кiшi мәнi ең үлкен мәнінін айырмашылығы 10%тен көп болса, үлгiлердiң барлық топтамаларын сыналмайды. Орташа берiктiк топтаманың үш үлгiлерiнiң сынау нәтижелерiнiң мәнінiң орташа арифметикалықтарын мәндерімен анықтайды, бiрақ ең кiшi нәтижесі келесi үлген көрсеткiштен айырмашылығы 20% болса, онда қысуын коэффициентті ең үлкен екi мәндерімен нәтижелерімен есептейді. Стандартта бетонның берiктiк шектерiнiң басқа күйлерді анықтауды қысудан басқа реттелмеген. Жұмыс қатарда жеңiл бетондарды сынау үшiн жару әдiстiң қолдануын мүмкiндiгі көрсетiледi. Осылай жеңiл бетондарды, сонымен қатар ауыр бетондарды сынауда, куб мәндерi , цилиндрлiк және призмалық берiктiктiң өзгешеленедi.

Бетонның сапасының главзапстройын ТББтың зауыттардың бiрлерiне дiрiлдi және дискреттi стендтерде тексередi. Стенд ДС 1-66 дискреттi әдiстерiнiң темiрбетон бұйымдардың сапаны бақылауын П1 П1-шiнiң түрдiң аражабын тақталарының берiктiктiң анықтауы үшiн арналған. Стендте ультрадыбыстың жылдамдығының , көлемдi масса және бетонның дымқылдығы анықтау үшiн құралдар қолданған. Стендте 16 акустикалық датчиктер, дымқылдықтың екi датчигi және тығыздықтың екi датчигiнде бар. Стенд және пневможетектiң оның қос операторының бекiтуiндегi көпiр кранды бұйымның қоюларынан кейiн, олардың бетон бетiмен жақын болуға дейiн датчиктерiн орын алмастырады. Акустикалық байланысу осы жағдайда жапсырылған 3 4 ммнiң жуандығының резеңке төсемдерiнiң сүңгiлер көмегiмен қамтамасыз етiледi. Тiптi тап қалған берiктiктiң табысының моментiнiң тiркеуiмен жылулық өңдеудi процесстегi бетонның берiктiгiнiң жиынының бақылауы перспективалы. Бетон жүктелген акустикалық зондтар немесе ультрадыбыстың таратуын уақыт өлшеу мүмкiн борт жабдығында өлшеу мүмкiн нығыздалған датчиктер көмегiмен жасалынады. Тап қалған шамалар табыста жылулық өңдеудi сөндiруге команданы автоматты әпередi.

3. Сынақ орталықтарын аккредиттеу.

Аккредиттеу барынша ерте (Австралияда) туындады және зертханалар қызметінің практикасымен байланысты болды. Сәйкестікті бағалаудың барлық түрлері – сапа менеджменті жүйелерін сертификаттау, кәсіпорындарды экологиялық стандарттарға сәйкестікке сертификаттау, қызметкерлерді сертификаттау, өнімді сертификаттау, калибрлеу, сынаулар және бақылау – аккредиттеуден өткен ұйым көмегімен жүзеге асырылады.

 Аккредиттеу жүргізу кезінде Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасымен және халықаралық және еуропалық стандарттармен үйлестірілген мемлекеттік сертификаттау және аккредиттеу жүйесінің негіз құраушы нормативтік құжаттармен жұмыстардың мынадай түрлері ұсынылады:

-аккредиттеу материалдарын сараптаманы, сәйкестікті тексеру мен техникалық құзіреттілікті белгілеуді қоса, аккредиттеуге дайындық жөніндегі ұйымдар жүргізетін ұйым-өтінім берушінің техникалық құзіреттілігіне сараптамалық бағалау;

- аккредиттеу туралы шешім қабылдау, Аккредиттеу туралы аттестатты беру, аккредиттелгне ұйымдар тізілімін жүргізу, аккредиттеу жөніндегі орган-Мемстандарт жүргізетін аккредиттелген ұйымдарға мемлекеттік бақылау.

 АҚШ-та сынақ зертханаларын аккредиттеу жүйелері 1976 жылдан, Францияда – 1979 жылдан, Ұлыбританияда 1981 жылдан, Данияда – 1973 жылдан бері бар. Жалғызұлттық аккредиттеу жүйесі бойынша тек Данияда, Швейцарияда, Жапонияда, Австралия, Норвегияда және Финляндияда қызмет етіледі. Көптеген мемлекеттерде бірнеше жүйе бар, олар әсіресе АҚШ-та көп.

 Өз уақытында аккредиттеу сынаулардың қайталауын шектеу үшін енгізілген болатын. Қазір оның міндеті – сәйкестікті бағалауды қайталауды шектеу, оны аккредиттеу жолымен сәйкестікті бағалау жөніндегі орган құзіреттілігіне сенімді қамтамасыз ету.

 Зертханаларды аккредиттеу – тапсырыс берушілердің сенімді сынақ, өлшеу және калибрлеу қызметтерін таңдаудың қолайлы құралы. Аккредиттеу – сынақ, калибрлеу және өлшеу ұйымдары үшін маркетингтің тиімді аспабы, сондай-ақ оның іс-әрекетіне сенімді қамтамасыз ететін зертханаларды іздейтін мердігер ұсыныстарын беруге арналған паспорт. Зертханаларды аккредиттеу кезінде арнайы әзірленген критерийлер мен техникалық құзіреттілікті анықтауға арналған процедуралар пайдаланылады. Бүкіл әлемде зертханаларды бағалау үшін пайдаланылатын ИСО/МЭК 17025 халықаралық стандартының негізінде сынақ деректеріне әсер ететін барлық факторларды жан-жақты сараптамалық бағалау жүргізіледі.

 Аттестатталған зертханаларда сынақтар жүргізу бойынша бар практика Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкеспеді, себебі сынақ зертханаларының техникалық құзіреттілігі аккредиттеу кезінде ғана расталды, сондықтан Мемстандарттың 2001 жылғы 27.06.№ 225 бұйрығымен сынақ зертханаларын аттестаттау жойылды. Зертханаларды аккредиттеу сауда мен экономиканың өсуін де ынталандырады. Зертханалар құзіреттілігін анықтаған кезде оны аккредиттеу әлемнің көптеген елдерімен қабылданған бірыңғай тәсілге негізделген. Барлық жерде пайдаланылатын сынау мен өлшеу әдістері – аккредиттелген зертханамен шығарған деректер сыртқы рынокта тауарлар экспортына көмектесетін болады. Бұл шығындарды азайтуға, өзге елде қайталау сынақтары қажеттігін төмендеткен немесе жойған жағдайда экспорт пен импорт өсуіне әкеледі.

АККРЕДИТТЕУ – аккредиттеу жөніндегі орган өтініш берушінің белгілі бір салада сәйкестікті бағалау жұмыстарын орындау құзыретін ресми танитын рәсім.

Зертханаларды аккредиттеу немесе олардың құзыреттілігін ресми тану бұл тапсырыс берушілермен сенімді сынақ, өлшеу және калибрлеу қызметтерін таңдаудың тиімді құралы . Осы құзыреттілікті растау үшін олардың үнемі талаптарға сәйкестігінің және олардың қызметтерінің деңгейін бақылау кепілі мақсатында зертханалар аккредиттеу жөніндегі органымен кезеңді қайта бағаланып тұрады. &

Аккредиттеу – сынақ, калибрлеу және өлшеу ұйымдары үшін маркетингтің тиімді құралы, сондай-ақ тәуелсіз ұйымдармен аттестацияланған, зертханаларды іздейтін мердігерлерге ұсыныс беретін паспорт болып табылады.

Зертханаларды аккредиттеу – ұлттық және халықаралық деңгейде жоғары бағаланатын техникалық құзыреттіліктің сенімді индикаторы.

 Аккредиттеудің ерекшеліктері:

- тұтынушылардың сынақ, өлшеу және қазақстандық аккредиттеу жүйесіне сәйкес сертификаттардың нәтижелеріне сенімдері;

- саудада техникалық тосқауылдарды болдырмау;

- халықаралық келісімдер жүйесінің көмегімен аккредиттелген зертханалар шет елдерде олардың мәліметтерінің қолайлығын жеңілдететін, халыаралық тану нысандарына ие болады. Ол басқа елдерде қайта сынау қажеттілігін төмендету немесе жою есебінен, сондай зертханаларда өздерінің бұйымдары немесе материалдарын сынайтын, өндірушілер мен экспортқа шығарушылардың шығындарын төмендетеді.

№ 28 билет

1. Экологиялық жобаның қоршаған ортаға әсерін бағалау.

Қоршаған ортаның бағалау әдісі – процедура жалпы алғанда шаруашылықтан туындаған немесе басқа да , адамның денсаулығын болымсыз зардаптардан арашалау мақсатындағы жүйе

1 территорияны бағалау қоршаған ортаның жағдай негізін қалаушы жоба.

2 Қоршаған ортаға жалпылама баға беру яғни инвестиция негізін қалау (техникалық экономикалық жобаның негізі)

3 Толық және комплексті эффектерді немесе ауыл шаруашылық жұмыскерлікті іске асыру альтернативті нұсқалардың негізі, шаруашылық жоспарларды іске асыру мақсатында баға беру

4 Жұмыскерлік жобаның құрамына қоршаған ортаны ластау мақсатында техникалық шешімдерді қадағалау жобасы – қоршаған ортаны бағалау бөлігі.

Қауіпсіздік жобаларын іске асыру бір жылдан кейінгі жобалық анализ.

Қоршаған ортаға әсер ететін процесстер

1 Тікелей әсер – бұл жоспарланған шаруашылық негізін қалайтын орналастыру әдісі

2 Жанама әсер қоршаған ортағ а әсер ететін қайталау факторы яғни жобаны іске авсыру нәтижесінде пайда болады.

3 Кумулятивтік әсер – өткен боп жатқан немесе болатын жобаны іске асыру мақсатында әрдайым өсіп өзгеріп отыратын процесстің нәтижесінде пайда болатын әсер.

Қоршаған ортаны бағалау процесінде баға беру

1 атмесфоралық ауа

2 судың үстінгі және төменгі қабаты

3 суаттың астыңғы беті

4 ландшафтар

5 әсер ресурстары және топырақ жамылғысы

6 Өсімдік әлемі

7 жануарлар әлемі

8 Экологиялық жүйенің жағдайы

9 халықтың денсаулығы

10 социалдық сфера

2. Бетонды сығылуға сынау. Бетонды қатыру арқылы ультрадыстар өтуін сынау.

Бетонның сығылғандағы мықтылық шегі оның негізгі сипаттамаларының бірі болып табылады.Стандарттың талаптарына сәйкес бетондық кубтар мен цилиндрлерді сынау нәтижесіне сәйкес бетонның мықтылығын анықтайды. ГОСТ 10180—67 кубиктік мықтылығын қабырғасының ұзындығы 30; 20; 15; 10 и 7 см үлгі кубтарда анықтауды қарастырады, ал цилиндрлік мықтылықты диаметрі 19,5; 15 и 7,14 см және биіктігі 39; 30 и 14,3 см үлгі цилиндрлерде қарастырады. Үлгінің өлшемін толықтырушының максималды ірілігі арнайы орнатылған үлгінің ең кіші шамадан көп болмайтындай етіп таңдайды (ГОСТ 4800—59 бойынша тіпті бұдан да көп). Бетонның физика математикалық қасиеттерінің оны қатыру арқылы ультрадыбыстар өтуін сынау кезінде өзгеруі бетонның 28 және 90 тәулік жасына тән. Қатырылған бетонды сынау кезіндегі ультрадыбыс жылдамдығы судан қарағанда мұзда жоғарырақ болады. Кубиктік мықтылықтың эталоны ретінде қабырғасы 20 см сынау куб қолданылады.

Үлгілерді сынау кезінде өткізуші коэффициенттерді пайдалану көзделеді. Бұл коэффициенттерді бетонның маркасы мен сынау машинасына қарай тәжірибелік жолмен анықтайды. Гидротехникалық бетон үшін бетонның мықтылығына өткізуші коэффициент орнатылмайды. 0,85; 0,90 және 1,10 тең коэффициент қыры 10, 15 және 30 см болатын куб үшін орнатылады. Табиғи бетон мен ысталған бетонның айырмашылығы мардымды емес.Қатырылған бетонды бұзбайтын сынау әдісімен сынағанда ( I —15тен —20° С дейін) теріс температуралар нәтижесін елемеуге болады. Егер бетон қабатының беті ғана емес өзінің массасы да суға қаныққан болса, АСЖ азаюы байқалады. Қатырылған бетонды сынау кезіндегі ультрадыбыс жылдамдығы судан қарағанда мұзда жоғарырақ болады. Қатырылған бетонды сынау кезінде үлгі диаметрінің азаюы және мықтылығының артуы байқалады. Бетонның мықтылығының әртүрлі әдістермен сынау кезінде оның көрсеткішіне әсерін бақылағанда бұл байланыс барлық бетондарға тән екені анықталынды. Бірақ қатырылған бетонның мықтылығын арттырған кезде оның физика механикалық қасиеттерініБірақ қатырылған бетонның мықтылығын арттырған кезде оның физика механикалық қасиеттерінің азаюы байқалады.

3. Өлшеу құралдарының мемлекеттік сынау орталықтарын аккредиттеу реті.

Өлшеу құралдарын сынау аккредиттелген ҚР – сының мемлекеттік ғылыми сынақ орталықтарында жүргізіледі. Осы өлшеу құралынының мемлекеттік сына орталықтарын аккредиттеу дегеніміз оның өлшеу құралдары типн сынау мен және өлшеу құрадарының өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету шегіндегі заңдылықтармен сәйкестігін бекітумен байланысты жұмыстарын жүргізу компеттенттілігін ресми жариялау. Өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттңк орталықтарын аккредиттеуден кейін аттестапен оған қосымшасы беріледі, осы қосымша өз кезегінде аккредиттеу саласын анықтайды. Аккредиттеу аттестатының жарамдылық мерзімі 3 айдан аспауы тиіс.

Аккредиитеуді ҚР госстандарты белгілеген комиссия мүшелері жүргізеді.

Өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттік орталығын аккредиттеудің негізгі реті толығымен «Өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттік орталықтарына қойылатын талаптар және оларды аккредиттеу реті» құжатында көрсетілген. Қысқаша қарастырып кетсек, ең біріншіден аккредитеуді жүргізу үшін сынау жұмыстарын басқаратын ҚР госстандартының басқармасына өтініш жіберілуі тиіс. Осы өтінішпен қоса өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттік орталығының жағдайы туралы жоба , сапасы бойынша басқару құжаттамасы жіберіледі.

Өтініш қарастырылған соң өтінушіге еккредиттеу көлемі этаптары, мерзімдері, бағасы көрсетілген келісім шарт жіберіледі, және комиссия мүшелерін таңдау үшін аккредиттеу ұйымдарын хабардар етеді.

Келісімдегі бекітілген мерзімге сәйкес құжаттаманың экспертизасы жүргізіледі. Экспертиза жүргізу мерзімі құжаттар берілген күннен бастап 1 айдан аспауы тиіс. Егерде құжаттама бойынша қандайда бүр кемшілік тер табылса онда оны қайта өңдеуге жіберіледі.

Кемшілікьерін жөндегеннен кейін оны комиссия тағы он күн қарастырады. Егерде шешім оң болса онда ккредиттеу аттестаты бекітілуі үшін метрология саласының бас төрағасына жіберіледі. Одан кейін мемлекеттік реестрге тіркеліп өтініш берушіге беріледі.

№ 29 билет

1. Өнімді сынауды ұйымдамтыру.

Сынау зертханасы техникалық регламенттерге, ұлттық, мемлекетаралық және халықаралық стандарттарға сай өнімдерге сынау жүргізеді. Сынау жұмыстарын сынақ мерзімінен өткен, сертификаттары бар жоғары білікті мамандар және Қазақстан Республикасының мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің 4 сарапшы-аудиторы жүргізеді.

Сынаулардың сапа менеджменті жүйесінің жұмыс істеуі негізгі территорияда орындалатын жұмыстарды қамтиды.

Өнімді сынау ісін ұйымдастыру және жүргізу, талдау және сынау нәтижелерін ресімдеу СЗ құзыретінде.

Зертханада менеджмент жүйесін ендіру, қуаттау және жетілдіруді қоса алғанда, басқа міндеттерінен тәуелсіз өкілеттікке және ресурстарға ие болатын басқарушы және техникалық қызметшілер бар.

Сынақ зертханасының өз құрамында 10 бөлімше бар.

Тамақ және ауыл шаруашылығы өнімдері бөлімшесі қауіпсіздікке сынау жүргізеді және микробиологиялық, физика-химиялық көрсеткіштерін, пестицидтерді, радионуклидтерді, витаминдерді, нитрозаминдерді, бенз(а)пиренді айқындайды.

Барлық сынаулар қазіргі заманғы құралдарда жүргізіледі: прогресс-БГ, VARIAN-3800 газ хроматографы, Флюарат-02-2М, полярограф АВС-1.1, роторлық буландырғыш, ИнфраЛЮМ-ФТ-10, микротолқынды пеш, жарғақты сүзгіш және басқалары. Мамандардың осы құралдарда жұмыс істеуіне мүмкіндік беретін арнайы сертификаттары бар.

Жеңіл өнеркәсіп тауарларын, ойыншықтарды, парфюмерлік-косметикалық өнімдерді, ыдыс, медициналық және санитарлық-гигиеналық бағыттағы өнімдерді, дезинфекциялайтын құралдар мен зергерлік бұйымдарды сынау бойынша бөлімше сапа көрсеткіші және қауіпсіздігі бойынша, соның ішінде ауыр металл тұздары, формальдегидтер, талшықты құрам, ылғалданғыштық, қылтүтіктік, ауа өткізгіштік, меншікті беттік электр кедергісі, бекітілу беріктігі және т.б. көрсеткіштері бойынша сынау жүргізеді.

Құрылыс материалдары, жиһаз және ағаш өңдеу тауарлары бөлімшесі шамамен 30 көрсеткішті айқындауға мүмкіндік беретін қазіргі заманғы құралды пайдаланады, яғни ол көрсеткіштер мынадай: серіппелі жұмсақ элементтердің ұзақ мерзімділігі, серіппесіз жұмсақ элементтердің қалдық деформациясы, соққы жүктемесінің әсеріне беріктігі және т.б.

Автокөлік құралдары бөлімшесі тежеуіш жүйесі, рөлдік басқару, шуды өлшеу, салондағы зиянды заттардың құрамы, уландырғыш газдармен бірге ластаушы заттардың бөлінуі сияқты көрсеткіштерді айқындайды.

Сынау зертханасы отын, мұнай және мұнай өнімдері, жұмыс орындарын аттестаттау бойынша, тамақ өнімдеріндегі гендік-модификацияланған объектілерді (ГМО) сынау бойынша өз саласын ұлғайтуды жоспарлап отыр. ГМО-ны айқындау үшін мамандар ПЦР диагностикасы бойынша сынау жүргізу бойынша Малайзиядан оқып келді.

2. Сынау нәтижелерінің дәлдігі мен қайта жаңғыртылуы

Сынау нәтижесінің дәлдігі дегенімз объек сипаттамасының шамасының онық шын шамасына жақындығымен сипатталатын сынау қасиеті.

Сынау объектісінің анықталатын сипаттамасы бір ғана объектінің немесе сынау объектісі өнім партиясы немесе қандайда бі көлемі болса ондасол партиядан бір үлгісінің сипаттамасы болып табылады. Мұндай жағдайда сынау нәтижесі ретінде бүкіл партияның математикалық күтім, дисперсия, таралу функциясы сияқты сипаттамалары алынады. Бұл жағдайдағы сынау дәлдігі сынау нәтижесі бойынша алынған статистикалық сипаттамаларының олардың шын мәнәне жақынжалық дәрежесімен анықталады.

Сынау нәтижесі объектіге, ал өлшеу нәтижесі осы объектттен алынған үлгігіе байланысты болғандықтан сынау нәтижесінің дәлдігі үлгінің характерестикасын өлшеу нәтижесінің дәлдігімен сәйкес болмауы мүмкін. Сонымен химиялық құрамын өлшеу дәлдігі қандайда бір материал заттың партиясынан алынған үдгі құрамын анықтауға байланысты болса, ал осы зат немесе материалдың партиясының құрамын анықтау үлгіні таңдау амалына, оны тексеруге дайындауына, осы дайындау ұзақтығына байланысты болады.

Сынау нәтижелерінің жаңғыртылуы сынау объектісін қайталап сынау барысындағы нәтижедердің жақын болуымен сипатталатын сынау нәтижесінің қасиеті. Қайта жаңғыртылу дегеніміз сынау әдістемесін және жағдайын анықтағанда ғана барып түсінікті болады.

Халықаралық стандарт ИСО 5725 (Сынау әдістемелерінің дәлдігі, лабораториялар аралық сәйкестендіру арқылы қайта жаңғыртылуы мен қайталануын анықтау) қайталауды сынау сипаттамасынаың бірі ретінде қарастырады. Осымен бірге қайта жаңғыртылу сынау жүргізу орнына, уақытына, жағдайларына шек қойылмай, бірақ бірдпей әдәстерді қолдана отырып қайталау барысында анықталады.

Сипаттамалары уақытқа байланысты өзгеріп отыратын жалғыз объектіні сынауды қайталау сынау дәлдігі түсінігімен бірдей болады, олар аттестатталған әдістеме бойынша жүргізіледі. Сипаттамалары өзгермейтін объектілерді қайталап сынау нәтижелерінің жаңғыртылуын бағалау үшін сынау дәлдігінің көрсеткіштерін ғана білсек жеткілікті.

Егер сынау объектісі партия немесе егер осы объектінің сипаттамалары бірыңғай емес және тұрақсыз болса ондай сынаудың нәтижелерінің қайта жаңғыртылу аса күрделірек болады .

Қайта жаңғыртуды сандық бағалау (ИСО 5725 Халықаралық стандарты бойынша) Әр түрлі жағдайларда (әр түрлі бақылаушы, әр түрлі өлшеу құралдары, әр түрлі лабораторияларда, әр түрлі уақытта) бір әдіспен жасалған екі сынау нәтижесінің арасындағы айырмашылығының ықтималдылығының шамасы берілген өқтималдылықтан асып кетпеуән көрсететін шама. Осы сандық бағалау қайта жаңғыртудың жалпы түсінігіне қатысты , сонымен қатар әр әдіс аттестатталған деген шартпен әр түрлі әдістермен сынау жүргізуге де қатысты.

Әдістемені аттестаттау қайталау жағдайларындағы сынау нәтижелерінің қайта жыңғыртылуын толық анықтайды. Аттестация кезінде сынау нәтижелерінің белгілі дәлдігін қамтамасыз ету және бағалау үшін сынау объектісіне тәуелді факторлар қарастырылмайды. Қайталау жағдайында тек аттестатталған әдістеме көмегімен ғана объекті сипаттамаларының бірыңғай еместігін және тұрақсыздығын толық қарастыруға болады.

3. Өнімдерді сынау жүйесінің нормативті-методологиялық негізі.

МемСТ16504 стандартына сәйкес сынау ол сынау объектісін функциональды моделирлеу кезіндегі, оған әсер ету нәтижесіндегі сапа және санды сипаттамасын экспериментальды анықтау. Сынау өндірісте өнім сапасын қамтамасыз етудегі іс әрекеттерінің ішінде ең маңызды орын алады. Сынауда объектінің қасиеттерінің сипаттамаларын экспериментальды анықтау өлшеулерді, талдауларды, диагностикалау, органолептикалық әдістерін қолдану арқылы және сынаудағы белгілі құбылыстарды тізімге алу жолымен іске асырылады (тоқтаулар, бұзындылар және т.б.).

Қазіргі кездегі өндіріс жағдайындағы сапаны бақылау, сапаны басқару жүйесінде міндетті функциясы болады да, оған келесілер кіреді:

3. Бақылау объектілері:

Өнімді зерттеп дайындау кезеңінде (құжаттар мен тәжірибелі үлгілер);

Өнімді жасау кезеңінде (кәсіпорынға түсетін шикізаттар мен материалдар, жартылай фабрикаттар, жинама бұйымдар мен аспаптар, негізгі өндіріс өнімдері, технологиялық үрдістер мен ережелер; өндіріс жабдықтары мен құралдары);

Сақтау кезеңінде;

Тасымалдауда;

Пайдалану кезеңінде.

2) Бақылау операциялары мен оларды өткізу кезеңдері.

3)Бақылау ережесі, әдістері мен құралдары.

4)Құжаттар.

5)Бақылауды механикаландыру және автоматтандыру құралдары.

6)Орындаушылардың біліктілікке сәйкестілігі.

Бақылау жүйесінің дұрыс ұйымдастырылуы мен жұмыс істеуі дұрыс болуы көбінесе ұжымның өнім мен еңбек сапасын басқаруына, іс әрекеттерінің тиімділігіне байланысты болады.

Сынау түрлерінің сұрыпталынуында келесі белесі белгілер есепке алынады:

1.Сынаудың қолданылуы;

2.Өнімнің өмір циклдерінің саылары;

3.Сыртқы әсер ету факторларының түрлері;

4.Сынауды өткізу жері;

5.Өткізу әдісі мен жағдайы;

6.Объектінің анықтау сипаттамалары.

№ 30 билет

1. Өнімді сынауды ұйымдамтыру.

Сынау зертханасы техникалық регламенттерге, ұлттық, мемлекетаралық және халықаралық стандарттарға сай өнімдерге сынау жүргізеді. Сынау жұмыстарын сынақ мерзімінен өткен, сертификаттары бар жоғары білікті мамандар және Қазақстан Республикасының мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің 4 сарапшы-аудиторы жүргізеді.

Сынаулардың сапа менеджменті жүйесінің жұмыс істеуі негізгі территорияда орындалатын жұмыстарды қамтиды.

Өнімді сынау ісін ұйымдастыру және жүргізу, талдау және сынау нәтижелерін ресімдеу СЗ құзыретінде.

Зертханада менеджмент жүйесін ендіру, қуаттау және жетілдіруді қоса алғанда, басқа міндеттерінен тәуелсіз өкілеттікке және ресурстарға ие болатын басқарушы және техникалық қызметшілер бар.

Сынақ зертханасының өз құрамында 10 бөлімше бар.

Тамақ және ауыл шаруашылығы өнімдері бөлімшесі қауіпсіздікке сынау жүргізеді және микробиологиялық, физика-химиялық көрсеткіштерін, пестицидтерді, радионуклидтерді, витаминдерді, нитрозаминдерді, бенз(а)пиренді айқындайды.

Барлық сынаулар қазіргі заманғы құралдарда жүргізіледі: прогресс-БГ, VARIAN-3800 газ хроматографы, Флюарат-02-2М, полярограф АВС-1.1, роторлық буландырғыш, ИнфраЛЮМ-ФТ-10, микротолқынды пеш, жарғақты сүзгіш және басқалары. Мамандардың осы құралдарда жұмыс істеуіне мүмкіндік беретін арнайы сертификаттары бар.

Жеңіл өнеркәсіп тауарларын, ойыншықтарды, парфюмерлік-косметикалық өнімдерді, ыдыс, медициналық және санитарлық-гигиеналық бағыттағы өнімдерді, дезинфекциялайтын құралдар мен зергерлік бұйымдарды сынау бойынша бөлімше сапа көрсеткіші және қауіпсіздігі бойынша, соның ішінде ауыр металл тұздары, формальдегидтер, талшықты құрам, ылғалданғыштық, қылтүтіктік, ауа өткізгіштік, меншікті беттік электр кедергісі, бекітілу беріктігі және т.б. көрсеткіштері бойынша сынау жүргізеді.

Құрылыс материалдары, жиһаз және ағаш өңдеу тауарлары бөлімшесі шамамен 30 көрсеткішті айқындауға мүмкіндік беретін қазіргі заманғы құралды пайдаланады, яғни ол көрсеткіштер мынадай: серіппелі жұмсақ элементтердің ұзақ мерзімділігі, серіппесіз жұмсақ элементтердің қалдық деформациясы, соққы жүктемесінің әсеріне беріктігі және т.б.

Автокөлік құралдары бөлімшесі тежеуіш жүйесі, рөлдік басқару, шуды өлшеу, салондағы зиянды заттардың құрамы, уландырғыш газдармен бірге ластаушы заттардың бөлінуі сияқты көрсеткіштерді айқындайды.

Сынау зертханасы отын, мұнай және мұнай өнімдері, жұмыс орындарын аттестаттау бойынша, тамақ өнімдеріндегі гендік-модификацияланған объектілерді (ГМО) сынау бойынша өз саласын ұлғайтуды жоспарлап отыр. ГМО-ны айқындау үшін мамандар ПЦР диагностикасы бойынша сынау жүргізу бойынша Малайзиядан оқып келді.

2. Сынау нәтижелерінің дәлдігі мен қайта жаңғыртылуы

Сынау нәтижесінің дәлдігі дегенімз объек сипаттамасының шамасының онық шын шамасына жақындығымен сипатталатын сынау қасиеті.

Сынау объектісінің анықталатын сипаттамасы бір ғана объектінің немесе сынау объектісі өнім партиясы немесе қандайда бі көлемі болса ондасол партиядан бір үлгісінің сипаттамасы болып табылады. Мұндай жағдайда сынау нәтижесі ретінде бүкіл партияның математикалық күтім, дисперсия, таралу функциясы сияқты сипаттамалары алынады. Бұл жағдайдағы сынау дәлдігі сынау нәтижесі бойынша алынған статистикалық сипаттамаларының олардың шын мәнәне жақынжалық дәрежесімен анықталады.

Сынау нәтижесі объектіге, ал өлшеу нәтижесі осы объектттен алынған үлгігіе байланысты болғандықтан сынау нәтижесінің дәлдігі үлгінің характерестикасын өлшеу нәтижесінің дәлдігімен сәйкес болмауы мүмкін. Сонымен химиялық құрамын өлшеу дәлдігі қандайда бір материал заттың партиясынан алынған үдгі құрамын анықтауға байланысты болса, ал осы зат немесе материалдың партиясының құрамын анықтау үлгіні таңдау амалына, оны тексеруге дайындауына, осы дайындау ұзақтығына байланысты болады.

Сынау нәтижелерінің жаңғыртылуы сынау объектісін қайталап сынау барысындағы нәтижедердің жақын болуымен сипатталатын сынау нәтижесінің қасиеті. Қайта жаңғыртылу дегеніміз сынау әдістемесін және жағдайын анықтағанда ғана барып түсінікті болады.

Халықаралық стандарт ИСО 5725 (Сынау әдістемелерінің дәлдігі, лабораториялар аралық сәйкестендіру арқылы қайта жаңғыртылуы мен қайталануын анықтау) қайталауды сынау сипаттамасынаың бірі ретінде қарастырады. Осымен бірге қайта жаңғыртылу сынау жүргізу орнына, уақытына, жағдайларына шек қойылмай, бірақ бірдпей әдәстерді қолдана отырып қайталау барысында анықталады.

Сипаттамалары уақытқа байланысты өзгеріп отыратын жалғыз объектіні сынауды қайталау сынау дәлдігі түсінігімен бірдей болады, олар аттестатталған әдістеме бойынша жүргізіледі. Сипаттамалары өзгермейтін объектілерді қайталап сынау нәтижелерінің жаңғыртылуын бағалау үшін сынау дәлдігінің көрсеткіштерін ғана білсек жеткілікті.

Егер сынау объектісі партия немесе егер осы объектінің сипаттамалары бірыңғай емес және тұрақсыз болса ондай сынаудың нәтижелерінің қайта жаңғыртылу аса күрделірек болады .

Қайта жаңғыртуды сандық бағалау (ИСО 5725 Халықаралық стандарты бойынша) Әр түрлі жағдайларда (әр түрлі бақылаушы, әр түрлі өлшеу құралдары, әр түрлі лабораторияларда, әр түрлі уақытта) бір әдіспен жасалған екі сынау нәтижесінің арасындағы айырмашылығының ықтималдылығының шамасы берілген өқтималдылықтан асып кетпеуән көрсететін шама. Осы сандық бағалау қайта жаңғыртудың жалпы түсінігіне қатысты , сонымен қатар әр әдіс аттестатталған деген шартпен әр түрлі әдістермен сынау жүргізуге де қатысты.

Әдістемені аттестаттау қайталау жағдайларындағы сынау нәтижелерінің қайта жыңғыртылуын толық анықтайды. Аттестация кезінде сынау нәтижелерінің белгілі дәлдігін қамтамасыз ету және бағалау үшін сынау объектісіне тәуелді факторлар қарастырылмайды. Қайталау жағдайында тек аттестатталған әдістеме көмегімен ғана объекті сипаттамаларының бірыңғай еместігін және тұрақсыздығын толық қарастыруға болады.

3. Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркеуіндегі сараптама жұмыстары. Сынақ орталығы.

дәрілік заттарға сараптама:

1) бастапқы сараптама;

2) енгізілетін өзгерістерге қойылатын талаптарға сәйкес талдамалық және (немесе) мамандандырылған фармацевтикалық, және (немесе) мамандандырылған фармакологиялық сараптамадан тұрады.

7. Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу және тіркеу деректеріне өзгерістер енгізу кезінде мемлекеттік тіркеу ережесімен регламенттелген, төрт кезеңге бөлінентін:

1) бастапқы сараптамадан;

2) талдамалық сараптамадан;

3) мамандандырылған фармацевтикалық сараптамадан;

4) мамандандырылған фармакологиялық сараптамадан тұрады.

8. Дәрілік зат сараптамасының жүргізу әрбір келесі кезеңі алдыңғы өткен сараптама кезеңінің оң қорытындысының негізінде жүргізіледі.

9. Сараптама ұйымы дәрілік затқа сараптама жүргізген кезде өтініш иесінен ұсынылған құжаттар және материалдардың нақты ережелері бойынша түсіндірулер немесе нақтылау сұратуға құқығы бар.

10. Сараптама ұйымы өтініш иесі сұралған материалдарды немесе оларды дайындауға қажетті өзге де мерзімдердің жазбаша негіздемесін 30 күнтізбелік күн ішінде, бірақ алпыс күнтізбелік күннен асырмай, ұсынбаған жағдайда сараптама жасауды тоқтатады және қабылданған шешім туралы мемлекеттік органды және өтініш иесіне шешім қабылданған күннен бастап он жұмыс күні ішінде хабарлайды.

  Дәрілік заттың бастапқы сараптамасы

 1) мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу рәсімі аяқталғаннан кейін жауапты сақтауға ведомстволық мұрағатқа берілетін тіркеу деректері құжатының бір жиынтығында ұсынылған құжаттардың толықтығын, жиынтықтығы мен дұрыс ресімделуін бағалауды;

2) тыйым салынған бояғыштар мен басқа қосалқы заттардың, адам тіндері мен жануартекті өнімдерден алынған заттардың болуына және дәрілік заттардың өндірісінде пайдаланылатын ақуыздан жасалған белсенді заттардың (приондық қауіпсіздік) қауіпсіздігін растайтын құжаттың болуына дәрілік заттардың құрамын бағалауды;

3) тіркеу деректерінің талдамалық бөлігін дәрілік заттардың сапасы мен қауіпсіздігін бақылау жөніндегі нормативтік-техникалық құжаттардың сәйкестігіне бағалауды;

4) талдамалық сараптаманы жүргізу үшін дәрілік заттар үлгілерінің болуын, олардың мөлшерінің жеткілікті болуын және жарамдылық мерзімін, дәрілік заттардың талдамалық сараптамасы әдістерін қайта жаңғырту үшін қажетті дәрілік субстанциялардың стандарттық үлгілерінің және бөгде қоспалар, шығыс материалдары (ерекше жағдайларда және қайтару шартымен) үлгілерінің болуын тексеруді;

5) дәрілік заттардың фармакологиялық әсері туралы мәліметтерді мәлімдеген негізгі фармакологиялық әсердің анатомиялық-терапевтік-химиялық жіктеме кодына (бұдан әрі - АТХ) сәйкестігіне талдауды;

6) дәріхана ұйымдарынан (рецепт бойынша немесе рецептісіз) босатылу тәртібінің көрсетілгенін тексеруді;

7) тіркеу деректерінде мәлімделген өзгерістердің (І немесе II үлгідегі өзгерістер) және өзгерістер енгізілуі тиіс тіркеу деректерінде бөлімдерін, беттерін көрсету дұрыстығын тексеруді;

8) дәрілік заттың құрамын есірткі құралдары, психотроптық заттар және прекурсорлардың дәрілік заттың құрамында бар болуын бағалауды қамтиды.

Сараптама ұйымы Қазақстан Республикасында қолдануға тиым салынған Бояғыштар мен қосымша заттар тізбесіне енетін бояғыштар мен қосымша заттарды дәрілік заттар құрамынан тапқан жағдайда сараптама жүргізуді тоқтатады және өтініш иесіне сараптаманың теріс қорытындысын береді.

  Дәрілік заттың талдамалық сараптамасы

 1) дәрілік заттардың сапасы мен қауіпсіздігін бақылау жөніндегі нормативтік-техникалық құжаттарға қойылатын талаптарға сәйкес келуіне дәрілік заттардың үлгілерін физикалық, химиялық, физикалық-химиялық және биологиялық сынауды;

2) дәрілік заттардың сапасы мен қауіпсіздігін бақылау жөніндегі нормативтік-техникалық құжаттың талдама әдістерін қайта жаңғырту тұрғысынан бағалауды қамтиды.

№ 31 билет

1. Өнімді сынауды ұйымдамтыру.

Сынау зертханасы техникалық регламенттерге, ұлттық, мемлекетаралық және халықаралық стандарттарға сай өнімдерге сынау жүргізеді. Сынау жұмыстарын сынақ мерзімінен өткен, сертификаттары бар жоғары білікті мамандар және Қазақстан Республикасының мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің 4 сарапшы-аудиторы жүргізеді.

Сынаулардың сапа менеджменті жүйесінің жұмыс істеуі негізгі территорияда орындалатын жұмыстарды қамтиды.

Өнімді сынау ісін ұйымдастыру және жүргізу, талдау және сынау нәтижелерін ресімдеу СЗ құзыретінде.

Зертханада менеджмент жүйесін ендіру, қуаттау және жетілдіруді қоса алғанда, басқа міндеттерінен тәуелсіз өкілеттікке және ресурстарға ие болатын басқарушы және техникалық қызметшілер бар.

Сынақ зертханасының өз құрамында 10 бөлімше бар.

Тамақ және ауыл шаруашылығы өнімдері бөлімшесі қауіпсіздікке сынау жүргізеді және микробиологиялық, физика-химиялық көрсеткіштерін, пестицидтерді, радионуклидтерді, витаминдерді, нитрозаминдерді, бенз(а)пиренді айқындайды.

Барлық сынаулар қазіргі заманғы құралдарда жүргізіледі: прогресс-БГ, VARIAN-3800 газ хроматографы, Флюарат-02-2М, полярограф АВС-1.1, роторлық буландырғыш, ИнфраЛЮМ-ФТ-10, микротолқынды пеш, жарғақты сүзгіш және басқалары. Мамандардың осы құралдарда жұмыс істеуіне мүмкіндік беретін арнайы сертификаттары бар.

Жеңіл өнеркәсіп тауарларын, ойыншықтарды, парфюмерлік-косметикалық өнімдерді, ыдыс, медициналық және санитарлық-гигиеналық бағыттағы өнімдерді, дезинфекциялайтын құралдар мен зергерлік бұйымдарды сынау бойынша бөлімше сапа көрсеткіші және қауіпсіздігі бойынша, соның ішінде ауыр металл тұздары, формальдегидтер, талшықты құрам, ылғалданғыштық, қылтүтіктік, ауа өткізгіштік, меншікті беттік электр кедергісі, бекітілу беріктігі және т.б. көрсеткіштері бойынша сынау жүргізеді.

Құрылыс материалдары, жиһаз және ағаш өңдеу тауарлары бөлімшесі шамамен 30 көрсеткішті айқындауға мүмкіндік беретін қазіргі заманғы құралды пайдаланады, яғни ол көрсеткіштер мынадай: серіппелі жұмсақ элементтердің ұзақ мерзімділігі, серіппесіз жұмсақ элементтердің қалдық деформациясы, соққы жүктемесінің әсеріне беріктігі және т.б.

Автокөлік құралдары бөлімшесі тежеуіш жүйесі, рөлдік басқару, шуды өлшеу, салондағы зиянды заттардың құрамы, уландырғыш газдармен бірге ластаушы заттардың бөлінуі сияқты көрсеткіштерді айқындайды.

Сынау зертханасы отын, мұнай және мұнай өнімдері, жұмыс орындарын аттестаттау бойынша, тамақ өнімдеріндегі гендік-модификацияланған объектілерді (ГМО) сынау бойынша өз саласын ұлғайтуды жоспарлап отыр. ГМО-ны айқындау үшін мамандар ПЦР диагностикасы бойынша сынау жүргізу бойынша Малайзиядан оқып келді.

2. Сынау нәтижелерінің дәлдігі мен қайта жаңғыртылуы

Сынау нәтижесінің дәлдігі дегенімз объек сипаттамасының шамасының онық шын шамасына жақындығымен сипатталатын сынау қасиеті.

Сынау объектісінің анықталатын сипаттамасы бір ғана объектінің немесе сынау объектісі өнім партиясы немесе қандайда бі көлемі болса ондасол партиядан бір үлгісінің сипаттамасы болып табылады. Мұндай жағдайда сынау нәтижесі ретінде бүкіл партияның математикалық күтім, дисперсия, таралу функциясы сияқты сипаттамалары алынады. Бұл жағдайдағы сынау дәлдігі сынау нәтижесі бойынша алынған статистикалық сипаттамаларының олардың шын мәнәне жақынжалық дәрежесімен анықталады.

Сынау нәтижесі объектіге, ал өлшеу нәтижесі осы объектттен алынған үлгігіе байланысты болғандықтан сынау нәтижесінің дәлдігі үлгінің характерестикасын өлшеу нәтижесінің дәлдігімен сәйкес болмауы мүмкін. Сонымен химиялық құрамын өлшеу дәлдігі қандайда бір материал заттың партиясынан алынған үдгі құрамын анықтауға байланысты болса, ал осы зат немесе материалдың партиясының құрамын анықтау үлгіні таңдау амалына, оны тексеруге дайындауына, осы дайындау ұзақтығына байланысты болады.

Сынау нәтижелерінің жаңғыртылуы сынау объектісін қайталап сынау барысындағы нәтижедердің жақын болуымен сипатталатын сынау нәтижесінің қасиеті. Қайта жаңғыртылу дегеніміз сынау әдістемесін және жағдайын анықтағанда ғана барып түсінікті болады.

Халықаралық стандарт ИСО 5725 (Сынау әдістемелерінің дәлдігі, лабораториялар аралық сәйкестендіру арқылы қайта жаңғыртылуы мен қайталануын анықтау) қайталауды сынау сипаттамасынаың бірі ретінде қарастырады. Осымен бірге қайта жаңғыртылу сынау жүргізу орнына, уақытына, жағдайларына шек қойылмай, бірақ бірдпей әдәстерді қолдана отырып қайталау барысында анықталады.

Сипаттамалары уақытқа байланысты өзгеріп отыратын жалғыз объектіні сынауды қайталау сынау дәлдігі түсінігімен бірдей болады, олар аттестатталған әдістеме бойынша жүргізіледі. Сипаттамалары өзгермейтін объектілерді қайталап сынау нәтижелерінің жаңғыртылуын бағалау үшін сынау дәлдігінің көрсеткіштерін ғана білсек жеткілікті.

Егер сынау объектісі партия немесе егер осы объектінің сипаттамалары бірыңғай емес және тұрақсыз болса ондай сынаудың нәтижелерінің қайта жаңғыртылу аса күрделірек болады .

Қайта жаңғыртуды сандық бағалау (ИСО 5725 Халықаралық стандарты бойынша) Әр түрлі жағдайларда (әр түрлі бақылаушы, әр түрлі өлшеу құралдары, әр түрлі лабораторияларда, әр түрлі уақытта) бір әдіспен жасалған екі сынау нәтижесінің арасындағы айырмашылығының ықтималдылығының шамасы берілген өқтималдылықтан асып кетпеуән көрсететін шама. Осы сандық бағалау қайта жаңғыртудың жалпы түсінігіне қатысты , сонымен қатар әр әдіс аттестатталған деген шартпен әр түрлі әдістермен сынау жүргізуге де қатысты.

Әдістемені аттестаттау қайталау жағдайларындағы сынау нәтижелерінің қайта жыңғыртылуын толық анықтайды. Аттестация кезінде сынау нәтижелерінің белгілі дәлдігін қамтамасыз ету және бағалау үшін сынау объектісіне тәуелді факторлар қарастырылмайды. Қайталау жағдайында тек аттестатталған әдістеме көмегімен ғана объекті сипаттамаларының бірыңғай еместігін және тұрақсыздығын толық қарастыруға болады.

3. Өлшеу құралдарының мемлекеттік сынау орталықтарын аккредиттеу реті.

Өлшеу құралдарын сынау аккредиттелген ҚР – сының мемлекеттік ғылыми сынақ орталықтарында жүргізіледі. Осы өлшеу құралынының мемлекеттік сына орталықтарын аккредиттеу дегеніміз оның өлшеу құралдары типн сынау мен және өлшеу құрадарының өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету шегіндегі заңдылықтармен сәйкестігін бекітумен байланысты жұмыстарын жүргізу компеттенттілігін ресми жариялау. Өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттңк орталықтарын аккредиттеуден кейін аттестапен оған қосымшасы беріледі, осы қосымша өз кезегінде аккредиттеу саласын анықтайды. Аккредиттеу аттестатының жарамдылық мерзімі 3 айдан аспауы тиіс.

Аккредиитеуді ҚР госстандарты белгілеген комиссия мүшелері жүргізеді.

Өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттік орталығын аккредиттеудің негізгі реті толығымен «Өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттік орталықтарына қойылатын талаптар және оларды аккредиттеу реті» құжатында көрсетілген. Қысқаша қарастырып кетсек, ең біріншіден аккредитеуді жүргізу үшін сынау жұмыстарын басқаратын ҚР госстандартының басқармасына өтініш жіберілуі тиіс. Осы өтінішпен қоса өлшеу құралдарын сынаудың мемлекеттік орталығының жағдайы туралы жоба , сапасы бойынша басқару құжаттамасы жіберіледі.

Өтініш қарастырылған соң өтінушіге еккредиттеу көлемі этаптары, мерзімдері, бағасы көрсетілген келісім шарт жіберіледі, және комиссия мүшелерін таңдау үшін аккредиттеу ұйымдарын хабардар етеді.

Келісімдегі бекітілген мерзімге сәйкес құжаттаманың экспертизасы жүргізіледі. Экспертиза жүргізу мерзімі құжаттар берілген күннен бастап 1 айдан аспауы тиіс. Егерде құжаттама бойынша қандайда бүр кемшілік тер табылса онда оны қайта өңдеуге жіберіледі.

Кемшілікьерін жөндегеннен кейін оны комиссия тағы он күн қарастырады. Егерде шешім оң болса онда ккредиттеу аттестаты бекітілуі үшін метрология саласының бас төрағасына жіберіледі. Одан кейін мемлекеттік реестрге тіркеліп өтініш берушіге беріледі.

№ 32 билет

1. Өлшеу құралдарының типін бекіту мен сынау жүйесі.

Өлшем құралдарын сынау - сынау объектілеріне түрлі сынау әсерлерін қолдана отырып өлшем құралының белгіленген нормаға сәйкестік дәрежесін анықтау үшін өткізілетін операциялар жиынтығы. Өлшем құралдарын сынауды, мемлекеттік өлшем құралдарын сынау орталығ ы ретінде аккредиттелген уәкілетті мемлекеттік органның ведомствалық бөлімшелері жүргізеді.

Қазақстан Республикасының аймағында сериялы өндірілетін немесе Қазақстан Республикасы аймағына партиямен енгізілетін өлшем құралдарының типі сәйкес бекітуге жатады, дұрыс нәтижелерінің негізінде техникалық реттеу және метрология Комитеті қабылдайды. Типті бекіту мақсатында өлшем құралдарына сынаулар жүргізу үшін өтініш беруші өтінішпен қоса мынадай құжаттарды ұсынады:

сынақ бағдарламасының жобасы немесе өзгерту жобасы және/немесе типтік бағдарламаға толықтырулар;

Қазақстан Республикасының аймағында сериялы өндірілетін өлшем құралдары үшін ГОСТ 2.601 сәйкес пайдалану құжаттары, ал Қазақстан Республикасының аймағына енгізілетін өлшем құралдары үшін, толық техникалық және метрологиялық сипаттамалары бар өндіруші-фирманың құжаттамалар жинағы;

салыстырып тексеру құралдары мен әдістемелерін регламенттейтін пайдалану құжаттамасындағы тарау жоқ болғандағы ҚР СТ 2.63 сәйкес салыстырып тексеру әдістемесінің жобасы;

екі данада, 13х18 немесе 18х24 жалпы көріністегі суреттермен осы стандарттың Д қосымшасына сәйкес пішін бойынша типті сипаттау жобасы;

типтің сипаттамасын ашық басылымда жариялау мүмкіндігі туралы өтініш берушінің хаты;

республика аймағында сериялы өндірілетін өлшем құралдарының тәжірибелі үлгілерін алдын-ала сынау хаттамалары;

салыстырып тексеру құралдарымен Қазақстан Республикасында оларды пайдалану процессіндегі өлшем құралдарының қамтамасыз етілгендігі туралы мағлұматтар, сондай-ақ оларға қызмет көрсетуді және жөндеуді іске асыратын кәсіпорындар мен ұйымдар туралы мәліметтер;

ұсынылатын салыстырып тексеру аралық интервалдың негіздігін растайтын құжаттар

Шет елдік өндірушінің өлшем құралдарының типін бекіту мақсатында және типінің сәйкестігіне сынаулар жүргізуге құжаттар мемлекеттік және/немесе орыс тілдеріндегі аудармасымен ұсынылады.

Қажет болған жағдайда өтініш беруші мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталығына өлшем құралдарын ұсынуы тиіс.

Сынақ нәтижелері өлшем құралдарының типін бекіту немесе бекітуден бас тарту туралы шешімді қабылдау үшін уәкілетті органға жолданады.

Дұрыс шешімде өлшем құралдарының типін бекітуді сертификат ресімделеді, өлшем құралдарының типін белгіленген тәртіпте ҚР МӨЖ тізілімінде тіркеледі, типтің сипаттамасын және салыстырып тексеру әдістемесін келісімен белгіленеді.

Бекітілген типке сәйкестікке өлшем құралдарын сынаудың дұрыс нәтижелерінің негізінде бекіту туралы сертификаттың қолдану мерзімі ұзартылады, соған сәйкес өзгерістер ҚР МӨЖ тізіліміне енгізіледі (тіркеледі).

Бекітілген типтегі өлшем құралдарын модификациялау кезінде бекітілген типке сәйкестікке сынақ нәтижелері бойынша уәкілетті органмен өлшем құралдарының жаңа типін бекіту туралы шешім қабылдануы мүмкін. Егер мұндай шешім қабылдау үшін жүргізілген сынақтар көлемі аз болса, типті бекіту мақсатында қосымша сынақтар жүргізу туралы шешім қабылданады.

Егер модификациялау кезінде жаңа типті бекіту талап етілмесе, қажет болған жағдайда типтің сипаттамасына және салыстырып тексеру әдістемесіне сәйкес өзгерістер енгізіледі

2. Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету және сынау.

Өлшеу тұтастығы – нәтижелері заңдастырылған, шама бірліктерінде көрсетілген және өлшеу қателігі берілген, ықтималдығы шектелген өлшемнің жай күйі.Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету – мемлекеттік стандарттар және өлшеу тұтастығын қамтамасыз етудің нормативтік құжаттарымен бекітілген нормалармен, ережелермен заңнамалық актіге сай өлшеу тұтастығын қамтамасыз етуге бағытталған метрологиялық қызмет іс-әрекеті.Өлшеу тұтастығын қамтамасыз етудің негізгі мақсаты – өлшем тұтастығын қамтамасыз етудегі құқықтық, нормалық, ұйымдастырушылық, технологиялық, экономикалық жағдай жасау.

Қазақстан Республикасында өлшеу тұтастығын қамтамасыз етудегі субъектілерді, нормаларды және метрологиялық іс-әрекет түрлерін мемлекеттік басқару жүйесі.Өлшеу тұтастығын қамтамасыз етудің құрылымы

1) Ұйымдастырушылық негізі- Қазақстан Республикасының метрологиялық қызметі;

2) Техникалық негізі- өлшеу құралдарының және шама бірліктерінің мемлекеттік этолоны;

3) Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету жұмыстарын жүргізу ретін және мекемелерін регламенттеуші нормативті құжаттар.

Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету мемлекеттік жүйесінің міндеттері:

29. Ө.т.қ.е. іс-әрекетін басқарудың тиімді принциптерін дайындау;

30. Этолондық базаның шама бірлігін дайындау;

31. Метрология саласындағы негізгі түсініктерді, терминдерді, анықтамаларды бекіту;

32. Метрология саласындағы ережелерді, нормаларды, талаптарды, мем-т аралық, өлкелік, ұлттық ережелермен келістіру;

33. Ө.т.қ.етуді ақпараттық қамтамасыз ету;

34. Ө.т.қ.е. құжаттармен дайындау;

35. Экономика саласындағы іс-әрекеттерді метрологиялық қамтамасыз ету.

Қазақстан Республикасының аумағына партиямен әкелінетін немесе сериялы өндіріске арналған өлшеу құралдары және олар мемлекеттік метрологиялық қадағалауға жататын болса,онда олар сыналады да,әрі қарай олардың типтері бекітіледі.

Типін бекіту мақсатында сынауды өткізуге мүдделі заңды және жеке тұлғалар,өлшеу құралын жасаушылар стандарттау,метрология және сертификаттау бойынша уәкілдік органға белгілі формадағы сұраныс береді,оған келесілер қосылуы тиіс:

• сынау бағдарламасының жобасы;

• техникалық тапсырма;

• республикада шығарылатын өлшеу құралдарына арналған техникалық шарттары;

• пайдалану құжаттары;

• тексеру бойынша нормативті құжаттың жобасы;

• типтің жазбаша жобасы;

• сенімділікке сынау әдісі мен бағдарламасы;

• алдын ала сынау бағдарламасы;

• ҚР оларды пайдалану үрдісінде өлшеу құралдарымен қамтамасыз етілуі туралы мағлұмат;

• ұсынылған тексеру аралықтың негізділігін растайтын құжаттар.

Барлық құжаттар мемлекеттік және орыс тілінде беріледі.Сынау орталығын стандарттау ,метрология және сертификаттау бойынша уәкілдік органдар анықтайды.

3. Сынақ лабораториясының техникалық компетентті бағасына қойылатын талаптар.

Сынақ зертханаларының типтік бағдарламасы, информацияларды қорғау құралдарына өндірістік құрал-жабдықтарды жәнеөнеркәсіптік өнімдерді сертификаттық сынақтан өткізу барысында сынақ зертханалары іс-әрекетінің құқығын, міндетін, жауапкершілігін және де басқа аспектілерін орнатады.

Сынақ зертханалары – информацияларды сақтау құралдарын, өндірістік құрал-жабдықтарын, өнеркәсіптік өнімдерді сертификаттау жүйесінің ұйымдық құрылымының негізгі бөлігі болып табылады. Ол ұйымдық құрылымның іс-әрекетін мемлекеттік техникалық комиссия ұйымдастырады.

Сынақ зертханалары ҚР-ның Мемлекеттік техникалық комиссиясы орнатқан Сынақ зертханаларының аккредитациясы және информацияларды қорғау құралдарын сертификаттау органдарының талабы» тарауы бойынша аккредиттеледі. Сынақ зертханасы заңды тұлға немесе оның құрылымды бөлімшесі болуы қажет. Оның арнайы дайындалған мамандары, қажетті сынақ базасы және де сол аккредиттеу саласының информациясын қорғау құралдарының сертификациясы бойынша комплексті жұмысты жүргізу үшін нұсқаулы нормативті құжаттары болуы қажет.

Сынақ зертханалары өздерінің іс-әрекетін ҚР-ның заңдылықтарына, мемлекеттік стандарттарының, информацияларды қорғау құралдарын сертификаттаудың нормативті және методологиялық құжаттар негізіне сүйеніп жүргізеді.

Сынақ зертханалары іс-әрекетін аккредиттеудің белгілі саласының заңды статусын ескере отырып, типтік бағдарламаларының негізінде жүзеге асырады. Сынақ зертханасы аккредиттеу саласымен бекітілген сертификаттық сынақ жүргізуге арналған материалды-техникалық және метрологиялық базас болуы керек.

1. Сынақ зертханасының негізгі тапсырмасы болып:

• Мемлекеттік стандарт және мемлекеттік техникалық комиссия бекіткен нормативтік құжат талабына сай сертификаттық сынақтар жүргізу;

• Сертификация органдары мен мемлекеттік техникалық комиссия тапсырмасы бойынша жеке сынақтар өткізу;

• Сертификация органдарына қажетті сынау әдістерін жасап, келісімге ұсыну;

• Сынау құралдары мен әдістері бақыланатын нормативтік құжаттарға экспертиза жүргізіп отыру.

2. Сынақ зертханасы мынадай функцияларды жүзеге асырады:

• Сертификаттық сынақ шешімі мен протоколын, белгілі бір сынақ түрлерін жүзеге асырады;

• Сертификаттық сынақ жүргізу үшін сынақ үлгілеріне іріктеу жасайды;

• Сертификатталатын құрал өндірісінің алдын-ала аттестациялау процесіне қатысады;

• Сынақ жүргізетін техникалық, нормативтік, сынау құралдары мен әдістерін, сынау бағдарламасын және методикасы құжаттарын жетілдіру мен жасау сияқты функция;

• Мемлекеттік техникалық комиссия ұйғарымы бойынша жүргізілетін сынақтың сапа тұрақтылығын бақылау мақсатында тексерістер жүргізу.

• Сынақ зертханалары өзіне қарасты сынақ бөлімшелерінде метожикалық және консультациялық көмектер көрсетіп тұрады;

• Сынақ зертханаларында тексерістен өткен құралдар мен бұйымдар арнайы құжаттарда тіркеліп, ол жайлы информация құпия түрде сақталады;

• Шетелдік зертханаларда өткен сынақ түрлеріне, әдістеріне анализдер жасалып отырады;

• Сынақ зертханасы жүргізілген сынақтың нәтижесі бойынша шешім қабылдап, протоколымен орнатылған қауіпсіздігі жайлы сертификаттау органдарына жібереді;

• Нормативтік құжаттың экспертиза актісін даярлайды.

2. Сынақ зертханасының міндеті:

• Типтік бағдарламада қарастырылған функцияны орындау;

• Сынақ нәтижелерінің дәлдігін, айқындылығын, толықтығын қамтамасыз ету;

• Сынақ жүргізудің мерзімі мен ретін сақтау;

• Арыз берушінің сынақ жүргізген аймаққа және бақылаушы органдарымен байланысын қамтамасыз ету;

• Әр жыл сайын сынақ зертханалары сертификаттау органдарына есеп беріп тұру;

• Бақылау өлшеуіш аппараттардың техникалық күйінің, сынақ қондырғыларының эксплуатациялық құжаттарының талаптарына сай екендігін қамтамасыз ету;

• Сынақ жүргізетін өндірістік орынның санитарлық-гигиеналық нормаға және ережеге, қауіпсіздік техникасына сай болуын қамтамасыз ету;

№ 33 билет

1. Сынақ құрылғыларын аттестациялау

Сынақ құрылғыларын аттестаттаудың негізгі мақсаты – рұқсат етілетін ауытқулар шегінде сынақ жағдайын жасау мүмкіндігін дәлелдеу және сынақ құрылғыларының қолдануға жарамдылығын бекіту. Сынақ жағдайын жасау дәлдігі -әсер ететін факторлар мен ережелер жиынтығы болып табылады. Сынақ құрылғыларын аттестаттау сынаққа талап етілетін жағдайларды қанағаттандыратын функция және құрылғы сипаттамасының нормативті дәлдігіне анықтама бере отырып олардың нормативті құжаттармен сәйкестігін көрсетеді. Сынақ құрылғысын аттестаттау реті Р8.586-97 МЕМСТ-та бекітілген. Аттестатаудың келесі түрлері бар: алғашқы, мерзімді, кезектен тыс.

Сынау қондырғысы – нормаланған метрологиялық сипаттамаларымен әсер ететін шарттарды жаңғыртуға арналған техникалық құрал.

Сын,ау жабдығының белгіленген мерзім ішінде, талап етілген дәлдікпен және тұрақтылықпен берілген ауқымда сынау режимдері мен шарттарын жаңғырту мен қолдау мүмкіндігін анықтайтын нормативтік құжаттарда белгіленген сипаттамалар.

Сынау құрылғыларын аттестаттау тәртібі

1. Нормаланған сыртқы әсер ететін факторларды және жүктемені жаңғыртатынсынау жабыдығы аттастаттауа жатады.

2. Сынау жабдығын аттестаттау жіберілетін ауытқу шектерінде сынау шарттарын жаңғырту мүмкіндігін тастау және сынау жабдығының мақстақа сәйкес пайдалануға жарамдылығын анықтау мақсатында жүргізіледі.

3. Аттестаттауға тәжірибелі үлгілер, сериялар шығарылатын және жаңартылатын жабдық, республикада жеке данада дайындалған, сондай – ақ республика аумағында әкелуге және пайдалануға арналған жабдық жатады.

4. Сынау жабдығын аттестаттауға мемлекеттік басқару органдары, жеке және заңды тұлғалар ұсынады

5. Сынау жабдығы алғашқы, мерзімді және кезектен тыс аттестаттауға жатады.

6. Сынау жабдығын аттестаттауды сынау жабдықтарының пайдаланушысы болып табылатын заңды тұлғалардың метрологиялық қызметтері жүзеге асырады.

7. Сынау жабдықтарын аттестаттау сынау жабдығын құрастыру және орналастыру орындалған нормативтік құжаттарды пайдалану және жобалау құжаттамаларын сараптаудан техникалық сипаттамаларын эксперименттік зерттеулерден және сынау жабдығын пайдалануға жарамдылығын растаудан тұрады.

8. Қолданылатын өлшем құралдары ҚР СТ 2.21 сәйкес түрінде бекіту мақсатында сынау немесе ҚР СТ 2.30 сәйкес метрологиялық аттестаттау нәтижелері бойынша ҚР-сының мемлекеттік өлшем бірлігін қамтамасыз ету жүйесінің тізіліміне енгізілуі және ҚР СТ 2.4 сәйкес салытырып тексерілуі тиіс.

9. Сынау жабдығының құрамына кіретін өлшем құралдарын сынау , салыстырып тексеру калибрлеуді әрекеттегі нормативтік құжаттарға өлшем құралдарын салыстырып тексеру әдістемелеріне сәйкес жүзеге асырады.

10. Аттестаттау нәтижелері оң болса сынау қондырғысын аттестаттау нәтижелері бойынша белгіленген мерзімге сертификат рәсімделеді.

11. Егер теріс болса сынау қондырғысы пайдалануға жіберілмейді, сынау қондыр,ысын аттестаттау хаттамасын сәйке негіздемемен жазба жазылаы.

2. Өлшеу құралдары типін бекіту мен сынаудағы ХЗММ халықаралық Қазақстан Республикасының заңы

Халықаралық заңнамалық метрологиялық мекемесінің халықаралық кепілдемесі – түрлі өлшеу құралдарының түрлеріне метрологиялық сипаттарына талаптар бекітетін, олардың салыстырып тексеруде, калибрлеуде әдістері мен құралдарына және басқа да талаптары заңнамалық метрологияның халықаралық ұйымының нормативтік құжаты (ҚР СТ 2.1-2000, с.69).

Халықаралық заңнамалық метрологиялық мекемесінің халықаралық құжаты – метрологиялық қызметтің іс -әрекеттерін жақсартуға арналған заңнамалық метрологиялық халықаралық ұйымның жалпы сипаттағы нормативтік құжаты (ҚР СТ 2.1-2000, с.69).

1989 жылы ХЗММ (Халықаралық заңнамалық метрологиялық мекеме) № 19 «Өлшеу құрал типін бекіту және сынау» құжатын жарыққа шығарды. Бұл құжатта келесі заңнамалық метрология сөздігінде және ХСМ (Халықаралық стандарттау мекемесі), МЭКтағы (Халықаралық электротехникалық комиссия) терминдер қолданылады:

Тип кепілдемесіне сұраныс – тиісті заңнамалық метрология мекемесіне берілетін өлшеу құралына арналған барлық құжаттар жиыны.

Типті кепілдеу процесі – сынақ барысындағы барлық іс-әрекеттер тізбегі, өлшеу құралын жарамды немесе жарамсыз деп шешу, құрал типіне сұраныс беру, сертификат беру.

Тип үлгісі – белгілі бір шектеулермен осы типтің барлық талаптарын қамтамасыз ететін өлшеу құралы.

Тип модификациясы – құралдың кейбір метрологиялық және техникалық сипаттамаларын қолдану аймағын өзгертуге әкелетін өлшеу құралы типінің өзгеруі.

Кепілденетін типтің қолданылу мерзімі – заңнамалық метрологиялық мекеменің өлшеу құралын қолдануға жарамды деп саналатын уақыты.

Юрисдикция – заңдық акттер мен ережелерді шығаруға құқы бар іс-әрекет.

Сынақ зертханасы – тексеру, сынау, калибрлеу барысында өнімнің сипаттаушы шамаларын енгізетін орын. Зертхананы аккредиттеу – сынақ зертханасының сынақ жүргізуге рұқсат етілуінің құжаттық шешімі.

Аккредиттелген зертхана – аккредиттеу алған зертхана.

Сынақ алдындағы кезең: сұраныс беру, сұранысты қарастыру, сұранысты қабылдау немесе қабылдамау жайында шешім, сынақ бағдарламасын дайындау, жұмысқа қатысатын мекемелерді анықтап жұмысқа енгізу, сынаққа қажет құрылғыларды, құралдарды, мамандарды анықтау.

Сынақ: ұсынылған құжаттарды талдау, алдынала құрастырылған сынақ жоспарын корректирлеу, өлшеу құралымен танысу және сынау, сынақ протоколын құрастыру, шешіммен ұсыныс жазу.

Сынақтан кейінгі кезең: сынақ құжаттарын экспертизалау, тип бекітілуі немесе бекітілмеуі жайында шешім қабылдау, сұраныс берушіге тип бекітілгені жайында сертификат немесе бекітілмегені жайында таныстырушы құжат берілуі, сұраныс беруші жіберген құжаттары да кері иесіне қайтарылынады, сұраныс беруші типі бекітілген өлшеу құралы үлгісін, тип бекітілуі жайында жарияланған мақаланы, ақпараттар мен құжаттарды метрология орталығына жібереді.

Өтініш бере алатындар: өлшеу құралдарын дайындаушылар, дайындаушылардың сауда қызметіндегі мамандары, дайындаушыдан алып өлшеу құралын таратушылар, юрисдикция мамандары. Кепілдік алуға өтініште келесі ақпараттар жазылады: өтініш беруші аты-жөні, мекен жайы, құралды дайындаушы мекеме мекен жайы, аталуы, өнім дайындауға құқы бар құжат, өлшеу құралының қолданылу аймағы, мақсаты, тип кепілдік алуға мүмкіндік беретін құжат, өтінішке қатысты бұрын қарастырылған құжаттар, өлшеу құралы аталуы, өлшеу құралының метрологиялық сипаттамалар тізімі.

Метрологиялық заң орталығы келесі құжаттарды қосымша талап ете алады: өлшеу құрал сипаттамасы, жарнамалары, фото, өлшеу құралының жұмыс істеу принципі жазылған материалдарды, алдын ала сынақжүргізілгенхаттамалар.

3. Медициналық мақсаттағы құрылғылар және медицина техникасы бойынша сараптау бөлімі.

дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техника айналысы саласындағы мемлекеттік сараптама ұйымы – дәрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы сараптамадан өткізу үшін медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы әзірлеуге және өндіруге тікелей қатыспаған денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган белгілеген ұйым (бұдан әрі – сараптама ұйымы);

3) медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы жинақтаушылар – медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканың функционалдық мақсатына сәйкес өндіруші пайдалану үшін қарастырылған медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканың құрамдас бөлігі ретінде қолданылатын бұйым және (немесе) құрылғы;

) медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканың үлгілері – медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу, тіркеу деректеріне өзгерістер енгізу кезінде сараптама жүргізу үшін өтініш иесі ұсынатын медициналық мақсаттағы бұйымдар және медициналық техника;

) медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техникаға шығыс материалдары – медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы олардың функционалдық мақсаттарына сәйкес манипуляция өткізуді қамтамасыз ететін, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы қолданған кезде жұмсалатын бұйымдар мен материалдар;

Медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу және тіркеу деректеріне өзгерістер енгізу кезінде сараптама өтінім берушімен шарт бойынша дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техника айналысы саласындағы сараптама ұйымы өткізеді

Құрамында дәрілік зат бар медициналық мақсаттағы бұйымдарды сараптау кезінде медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу және тіркеу деректеріне өзгерістер енгізу кезінде дәрілік заттардың сапасын және қауіпсіздігін ғылыми мамандандырылған сараптамадан өткізуді іске асыратын сараптама ұйымының құрылымдық бөлімшесі қосымша фармацевтикалық сараптама жүргізеді.

І түрдегі өзгерістерді енгізу кезінде медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы сараптау:

бастапқы сараптамадан;

мамандандырылған сараптамадан тұрады.

7. Медициналық мақсаттағы бұйымы мен медициналық техниканың құрамына енетін немесе олардың құрамдас бөлігі болып табылатын дәрілік зат белгіленген тәртіппен дәрілік заттарға арналған сараптамаға жатады.

8. Сараптаманың әрбір келесі кезеңі алдыңғы сараптама кезеңінің оң қорытындысы негізінде жүргізіледі.

9. Сараптама ұйымы сараптама жүргізу кезінде ұсынылған тіркеу деректерінің құжаттары бойынша өтініш берушіден түсінік беруді және (немесе) пысықтауды сұратуға құқығы бар.

10. Сараптама ұйымы өтініш иесі сұратқан материалдарды отыз күнтізбелік күн ішінде бермеген жағдайда немесе оны дайындауға қажетті мерзімді жазбаша негіздемесе, бірақ алпыс күнтізбелік күннен асырмаса, онда сараптаманы тоқтатады және шешім қабылдаған күннен бастап он күнтізбелік күн ішінде қабылданған шешім туралы мемлекеттік органға және өтініш иесіне хабарлайды.

Сұралған материалдарды дайындау үшін қажетті мерзімдерді уақытша тоқтату отыз күнтізбелік күннен аспауы тиіс.

11. Сараптама ұйымы ведомстволық мұрағатқа медициналық техникаға және медициналық мақсаттағы бұйымдарға тіркеу деректерінің бір данасын береді, оған тіркеу куәлігінің көшірмесі, бастапқы, мамандандырылған, қажет болған жағдайда фармацевтикалық сараптаманың қорытындылары, медициналық мақсаттағы бұйымдардың талдамалық сараптамасының есебі, медициналық мақсаттағы бұйымдарды медициналық қолдану жөніндегі бекітілген нұсқаулық, медициналық мақсаттағы бұйымдарға арналған ораулар мен заттаңбалардың бекітілген макеттері, өтініш берушімен арадағы хат жазысу бойынша материалдар енеді.

№ 34 билет

1. Стендтық сынақтарды басқарудың автоматталған жүйесі.

Соңғы онжылдық ішінде өнеркәсіптік өндірісті басқару оның барлық деңгейлерінде жетілдіру қарқынды дамуда. Бұл процестің ерекшелігі

Оның кең түрде математикалық әдістер мен автоматизацияның жаңа құралдарын, сонымен қатар сандық техникада қолданылуы. Нәтижесінде көптеген мекемелерде әртүрлі объектілерге автоматтандырылған басқару жүйесі пайда болды. Әсіресе АБЖ басқаруда төменгі деңгей де(орналастыру, агрегат, участок) көп қолданылып, технологиялық құрылғылармен басқару және оларда жүретін процестер; олар технологиялық процестермен автоматтандырылған басқару жүйесі (ТП АБЖ) деп аталды.

ТП АБЖ әр салада қолданылуы іске асырылатын алгоритм және де техникалық құралдардың құрамы бойынша әртүрлі . бірақ жалпы ТП АБЖ- бұл техникалық процестерді басқаруды белгіленген уақыт масштабында техника-экономикалық критерилер бойынша қамтамасыз етеді және басқару аппаратуралары, опперативті персонал басқару және басқару әдістерінің бірегейлігін көрсететін жүйе.

Сынау стенділеріне автоматтандырылған басқару жүйесін қолдану – бүгінгі күннің қажеттілігі. Технологиялық агрегаттар мен өнеркәсіп қуаттылығының өсуіне байланысты бұл сапа басқарудың күшті құралы болып келеді. Оны сериялы және тәжірибелі өндірісте сынау стенділерінде қолдану шығарылатын өнім сапасы мен өндіріс тәжірибесін жоғарылатады. Осы жерде көрсете кетсек:

1. Визуальды өлшеулердің болмауы сынаудың объектілік деңгейін жоғарылатады;

2. Бақыланатын параметрлер мен өлшеу саны артады

3. Бұйым ресурсы мен сенімділік артады, өлшеу қателігі азаяды, отладка процессі бірегейленеді, сынау кезінде аз деңгейде ресурс шығындалады.

4. Отладкаға, үлгілерді қайта өңдеу және өлшеу уақыты азаяды;

5. Сынау оптимизациялануы информациялық модельдер, бұйым мен регуляторды орналастырудың дистанционды корректировкасы математикалық әдістердің оптимальды баға сипаттамасы негізінде іске асырылады.

6. Энергетикалық шығындар мен сынау еңбексыйымдылығы төмендейді;

7. Аса қауіпті жағдайларда адам жұмыс істемейді;

8. Еңбек өндірушілігі артады;

9. Процесті басқаруда шығарылатын бұйым номенклатурасы үшін өндірістік жоспар динамикасы ескеріледі;

10. Құрылыста шығындар азаяды, өнім өндірісі ұлғаяды.

ТП АБЖ-ны атқаратын нақты функциялар басқару процесінің характері мен қиындылығына, сонымен қатар ТП АБЖ-ның өзінің техникалық мүмкіндіктеріне тәуелді. Бұлар:

9. Сыналатын бұйым мен технологиялық процесс жағдайы туралы информацияның өңделуі мен жиналуы;

10. Сынау процесін идентификациялау мен бақылау

11. Стабилизация және реттеу

12. Логика-программалық басқару;

13. Омтимальды басқару мен шеші мдерді іздеу;

14. Сынаудың техникалық процессінің техника-экономикалық көрсеткіштерін есептеу;

15. Төтенше жағдайларды анализдеу;

16. Жалпы және система бөлшектерін техникалық диагностикалау.

Бұйымдарды ТП АБЖ стендік сынау ақпараттық-өлшеуіш(АӨЖ) жүйенің дамуы. Сондықтан ккез-келген ТП АБЖ-де негізгі тәжірибе есебін шешетін АӨЖ қатысады.

ТП АБЖ-ның көбісі автоматты месе автоматизирленген. Оларда оператор ролі маңызды, ол өлшеуіш мащина ретінде ақпаратқа сәйкес шешімдерді өзі қабыдайды.

Аса маңызды, ТП АБЖ өндірістік процестердің эффективтілігің ұлғаю есебін шеше отырып, ақпараттық және автоматтандырылған басқару жүйесінің техникалық базасын құрады. Кез келген ТП АБЖ адами-машиналы аса күрделі структураны көрсетеді. Толығымен бұл жүйені сипаттау үшін ТП АБЖ-ға тән бір ғана структураны қарастырау жеткіліксіз. ТП АБЖ структурасы ретінде оның элементтерінің бірегейлігі мен байланысын алуға болады. Әдетте ТП АБЖ структурасы: функциональды, техникалық, организациялық.

Стендтық сынаудыі техникалық процесін келесі параметрлері бойынша анықтауға болады:

7. Өлшегіш параметрлер Х₁,Х₂....Хn, оларға:ішкі факторларға тәуелді реттелмейтін параметрлер,бұйаы сапасын және басқарылатын процесс эффективтілігін сипаттайтын шығыс параметрлері,

8. Реттелетін параметрлер У₁,У₂....Уn, атқарылатын механизмге сәйкеспроцес барысында өзгереді.

ЭВМ шығысына Х₁,Х₂....Хn параметрлерінің мәндерінің өлшеуіш ақпараты келіп түседі. Машина бұл ақпаратты енгізілген басқару алгоритміне сәйкес өңдеп және орындалатын механизмдерге У₁,У₂....Уn реттелетін параметрлерін өзгерту үшін У₁,У₂....Уn-ге басқару әсерін анықтайды. Реттелетін парметрлерөзгерісінен сынау процессі күрделеніледі.

Алғашқы өлшеуіш түрлендіргіштердің сигналы үздіксіз. Олар токтың, электрлік кернеудің өзгерісінмен сипатталады және Аналогты форма түрінде беріледі. Бірақ ЭВМ дикретті шамаларға негізделген. Сондықтан оның кірісіне келіп түсеиіндер Х₁,Х₂....Хn сандық формаға түрленеді, осы сандық сандар процесс барысында қайта түрленіп аналогты түрге келеді.

Кейбір шығысындағы және кірістегі сигналдар релейный сипатта болады( механизмдер мен проводтардың қосылу сигналдары).

Осымен, ЭВМ – да автоматтандырылған басқару жүйесі кірісте аналогты-сандық түрлендіргіш (АСТ), ал шығысында сандық-аналогты түрлендіргішті қажет етеді (САТ). Құрылғының көлемін азайту үшін, датчиктер АСТ-ке коммутатор арқылы кезектесіп қосылады. Шығыстағы САТ алынған ЭВМ құрылғысына код жазылады.

2. Өнімдерді сынау жүйесі.

МемСТ16504 стандартына сәйкес сынау ол сынау объектісін функциональды моделирлеу кезіндегі, оған әсер ету нәтижесіндегі сапа және санды сипаттамасын экспериментальды анықтау. Сынау өндірісте өнім сапасын қамтамасыз етудегі іс әрекеттерінің ішінде ең маңызды орын алады. Сынауда объектінің қасиеттерінің сипаттамаларын экспериментальды анықтау өлшеулерді, талдауларды, диагностикалау, органолептикалық әдістерін қолдану арқылы және сынаудағы белгілі құбылыстарды тізімге алу жолымен іске асырылады (тоқтаулар, бұзындылар және т.б.). Сынаудың келесі түрлері болады:

• Мемлекеттік;

• Қабылдаулы тапсырысшы;

• Кезеңді;

• Типті;

• Пайдаланулы;

• Сертификациялық және т.б.

Мемлекеттік сынау сынауды жүргізуге құқысы бар мемлекеттік комиссия немесе ұжым мен өнімдердің бекітілген маңызды түрлеріне сынауды жүргізу. Қабылдаулы тапсырысшы сынау сынау жасаушыға міндетті болады және ол тапсырыс берушімен бірге жүргізіледі немесе келісім бойынша бір жақты жүргізіледі. Кезеңді сынау жасаушыға міндетті болады және жасалынған өнім сапасы нормативті құжаттар талабына сәйкестілігін тексеру мақсатымен іске асырылады. Сынауды өткізу уақыты таңдамалы болады. Типтік сынау жасаушы өнім шығаруды толығымен меңгергеннен кейін жүргізіледі, онымен қатар конструкциясымен жасау технологиясы өзгергеннен кейін, материалын ауыстырғаннан кейін, егер олар өнім сапасына немесе техникалық сипаттамасына әсер еткен жағдайда. Пайдаланулы сынау аккредиттелген сынау зертханасы арқылы өнім сипаттамасының нормативті құжаттарға сәйкестілігін тексеру мақсатымен іс асырылады. Бұл сенімділік және мәңгі бақилық көрсеткіштерін анықтаудың жалғыз тәсіліне жатады. Сертификациялық сынау аккредитациядан өткен сынау зертханасы арылы өнім сипаттамаларының нормативті құжаттарға сәйкестілігін табу мақсатымен жүргізіледі.

Сынау түрлерінің сұрыпталынуында келесі белесі белгілер есепке алынады:

1.Сынаудың қолданылуы;

2.Өнімнің өмір циклдерінің саылары;

3.Сыртқы әсер ету факторларының түрлері;

4.Сынауды өткізу жері;

5.Өткізу әдісі мен жағдайы;

6.Объектінің анықтау сипаттамалары.

Қазіргі кездегі өндіріс жағдайындағы сапаны бақылау, сапаны басқару жүйесінде міндетті функциясы болады да, оған келесілер кіреді:

4. Бақылау объектілері:

Өнімді зерттеп дайындау кезеңінде (құжаттар мен тәжірибелі үлгілер);

Өнімді жасау кезеңінде (кәсіпорынға түсетін шикізаттар мен материалдар, жартылай фабрикаттар, жинама бұйымдар мен аспаптар, негізгі өндіріс өнімдері, технологиялық үрдістер мен ережелер; өндіріс жабдықтары мен құралдары);

Сақтау кезеңінде;

Тасымалдауда;

Пайдалану кезеңінде.

2) Бақылау операциялары мен оларды өткізу кезеңдері.

3)Бақылау ережесі, әдістері мен құралдары.

4)Құжаттар.

5)Бақылауды механикаландыру және автоматтандыру құралдары.

6)Орындаушылардың біліктілікке сәйкестілігі.

Бақылау жүйесінің дұрыс ұйымдастырылуы мен жұмыс істеуі дұрыс болуы көбінесе ұжымның өнім мен еңбек сапасын басқаруына, іс әрекеттерінің тиімділігіне байланысты болады.

3. Өлшеу құралдары типін тіркеу реті. Өлшеу құралдарын сертификаттау ережесі.

Типтері бекітілген барлық өлшеу құралдары олардың шығыруынан бұрын мемлекеттік тіркеуден өтуі тиіс. Өлшеу құралдарын мемлекеттік реестрге енгізу негізі ҚР ның мемлекеттік стандартының типін бекіту туралы шешімі болып табылады. Тіркеу 5 күн ішінде жүргізіледі. Осы 5 күн ішінде мемлекеттік реестрге келесідей мәліметтер енгізіледі:

• Өлшеу құралын шет елден әкелінуін және оның өндірілуін тоқтату мерзімі;

• Қолданылу ортасына шек қойылуы туралы шешім.

Материалдың типінің бекітілуі туралы ақпараттың уәкілетті органға түскеннен кейін оның құжаттарының толықтығы тексеріледі. Өлшеу құралының бекітілген типтері туралы мәліметтер мемлекеттік реестрге енгізіледі.Өлшеу құралының әр типіне тіркеу нөмері беріледі. Осы тіркеу нөмері тіркеу жазбасындағы нөмерімен және типін бекітілу жылының сонгы екі цифрынан тұрады.

ҚР мемстандартының шешімі негізінде тіркеу жазбасына келесідей өзгерістер енгізілуі мүмкін:

Жаңа нормативті құжаттың енгізілуіне байланысты бұрын типі бекітілген өлшеу құралының атауына өзгерістер енгізіледі;

Аккредиттелген мемлекеттік сынау орталығы бекіткен сипаттаманы ауыстырғанда тіркеу жазбасына тіркеу нөмерінің жылды көрсететін соңғы нөмерлеріне өзгерістер секілді қосымшалар енгізіледі.

Өлшеу құралдарының бекітілген типтерінің мемлекеттік реестрден алынуы ҚР мемстандартының шешімі бойынша жүргізіледі. Мемлекеттік тіркеуден алынып тасталғанөлшеу құралдарының тіркеу нөмері қайта бекітілгенде берәлмейді. Осы тіркеуден шығып қалған өлшеу құралдарының типтерінің құжаттамалары мемлекеттік тіркеу архивінде 5 жылдай сақталады.

№ 35 билет

1. Жоғарғы оқу орнының білімі беру сапасын аккредиттеуде жүргізілетін сынақтар.

2008 Жылғы білім беру ұйымдарын аккредиттеу нәтижелері

Білім беру ұйымдарын аккредиттеу алғаш рет елімізде 2001 жылы жоғары оқу орындарын мемлекеттік аккредиттеу түрінде енгізілді. Алайда жоғары оқу орындарын мемлекеттік аккредиттеу рәсімі халықаралық талаптарға сәйкес емес еді, ол тек мемлекеттік бақылаудың бір түрі болатын. Сыртқы бағалау тек сандық көрсеткіштер бойынша жүргізілгендіктен белгілі бір деңгейде мемлекеттік аттестаттау рәсімін қайталау болып табылды.

Сондықтан «Білім туралы» Заңда Қазақстанда аккредиттеудің халықаралық моделін енгізу көзделген. Осы мақсатта Үкімет қаулысымен Ұлттық аккредиттеу орталығы құрылды.

«Білім туралы» Заң бойынша аккредиттеу институционалдық және мамандандырылған түрде өткізіледі. Институционалдық аккредиттеу жоғары оқу орнын жалпы аккредиттеу, ал мамандандырылған аккредиттеу жеке білім беру бағдарламалары бойынша өткізіледі.

Білім беру ұйымдарын аккредиттеу мемлекеттік бақылаудың түрі болып саналмайды. Бұл рәсім бесекелестік ортаға берілді.

«Білім беру ұйымдарын аккредиттеу аккредиттеу ережесін бекіту туралы» ҚР Үкіметінің 2007 жылғы 29 желтоқсандағы № 1385 қаулысының негізінде 2008 жылы білім беру ұйымдарын аккредиттеуді ұйымдастыру және өткізу туралы нұсқаулық жасалып бекітілді (ҚР БҒМ 2008жылғы 5 наурыздағы № 109 бұйрығы).

Жоғарыда аталған нормативтік құқықтық актілерде Болон процесіне қосылу үшін білім беру ұйымдарын аккредиттеудің халықаралық моделін ескере отырып, мемлекеттік аккредиттеуден қоғамдық-кәсіби аккредиттеуге көшу көзделген.

Осыған байланысты алғаш рет жоғары оқу орындарына белгілі шет елдік агентстволар арқылы халықаралық аккредиттеуден өту құқығы берілді.

Аккредиттеуді бес жыл мерзімге білім беру ұйымдарының ведомствовалық бағыныштылығына меншік түріне қарамастан білім беру ұйымының арыщы негізінде аккредиттеу органы өткізеді.

Ұлттық аккредиттеу орталығымен (ҰАО) бірлесе отырып білім беру ұйымдарын институционалдық аккредиттеу стандарттары мен критерийлері жасалды, жоғары білім саласында сапаны қамтамасыз етудің халықаралық желісі және шет елдік аккредиттеу агентстволар бойынша ақпараттық банк құрылды, білім сапасын бағалау эксперттерін даярлау үшін халықаралық өкілдердің қатысуымен семинарлар, тренинг-курстар өткізіледі.

2008-2010 жылдары 5 ұлттық жоғары оқу орындары институционалдық аккредиттеуден және олардың 10 оқу бағдарламалары мамандандырылған аккредиттеуден халықаралық аккредиттеу агентстволары арқылы өткізілу жоспарланып отыр.

Білім сапасын қамтамасыз етудің халықаралық желісінің және шет елдік аккредиттеу агентстволарының жұмысымен танысу үшін Ұлттық аккредиттеу орталығымен бірлесе отырып, Қазақ ұлттық аграрлық университетінде «жоғары білім сапасын қамтамасыз ету және бағалау: ұлттық контекс және халықаралық интеграция» тақырыбында халықаралық семинар ұйымдастырылды. Ресейден, Ұлыбританиядан, Германиядан, Голландиядан, АҚШ-тан, Нидерландыдан 10 шет елдік агентстволардың өкілдері қатысты.

    2008 жылы институционалдық аккредиттеу өткізу үшін республикалық бюджеттен 30 627 мың теңге қаражат бөлінді.

2008 жылы халықаралық аккредиттеуден жекелеген білім бағдарламалары бойынша М. Әуезов атындағы ОҚМУ (7 оқу бағдарламалары: 050506-Химия, 050608-Экология, 050701-Биотехнология, 050720-Бейорганикалық заттардың химиялық технологиясы, 050721-Органикалық заттардың химиялық технологиясы, 050727-Тамақ өнімдері технологиясы), Қазақ бас архитектура-құрылыс академиясы (1 оқу бағдарламасы 050420-Сәулет) өздерінше халықаралық аккредиттеуден өтті.

Ұлттық аккредиттеу орталығы Қарағанды мемлекеттік медицина университетімен біріге отырып, медициналық жоғары оқу орындарының институционалдық аккредиттеу стандарттары мен критерийлерін мемлекеттік, орыс және ағылшын тілінде жасады.

Қазіргі кезде Марат Оспанов атындағы Батыс-Қазақстан мемлекеттік медициналық академиясы (Ақтөбе қ.), С.Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медициналық университеті (Алматы қ.), Семей медициналық академиясы, Қарағанды мемлекеттік медициналық академиясы институционалдық аккредиттеуден өту үшін өтініш берді.

Белгілі шет елдік аккредиттеу агентстволарынан аккредиттеуден өту қазақстандық білімнің халықаралық деңгейін арттыруға көмектеседі және Болон процесіне сәйкес Қазақстанның еуропалық білім кеңістігіне кіру процесін жеделдететін болады.

Мәселелер:

Аккредиттеу рәсімі бәсекелестік ортаға берілгендіктен ұйымдастыру бағытында білім беру ұйымдарын аккредиттеудің халықаралық моделін енгізу жоспарын орындауды іске асыруда кейбір шешілмеген мәселелер бар.

Шешу жолдары:

Ұлттық аккредиттеу орталығымен біріге отырып жоғары оқу орындарын аккредиттеу бойынша жұмысты жандандыру және 2009 жылдан бастап халықаралық талаптарға сәйкес аккредиттеу рәсімін бастау керек.

Жоғары оқу орындарын аккредиттеу

Халықаралық аккредиттеуден өту үшін 5 ұлттық жоғары оқу орнын мен техникалық және кәсіптік білім беру оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына бюджеттік қаржыларды бөлуге Комитеттің 2009 жылғы 18 наурыздағы № 316 бұйрығымен 2009 жылға жұмыс тобы құрылды.

Осы жұмыс тобына Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің, Ұлттық аккредиттеу орталығының кызметкерлері және «Техникалық-кәсіптік білімді дамыту және мамандық беру Республикалық ғылыми-әдістемелік орталығы» РМК-ның директоры кірді.

Кәзіргі кезде Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Ұлттық аккредиттеу орталығы медициналық білім беру ұйымдарын институционалдық аккредиттеу стандарттары мен белгілерін келісу үшін Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігіне ұсынды.