6.Экономикалық жүйе түсінігі, оның жіктемесі.

Экономикалық жүйе өзара байланысқан шаруашылық қатынастар мен белгілі бір тәртіпке келтірілген экономика элементтерінің жиынтығынан тұрады ж/е экономиканы ұйымдастырудың нысаны б.т. Басы міндеті – шектеулі өндірістік ресурстарды тиімді пайдалану жолдары мен әдістерін табу. Эк жүйе өміршеңдігінің басты себебі – ресурстардың салыстырмалы түрде шектеулі болуы. Яғни, барлық қоғамға тән бұл мәселе тиімді шаруашылық жүргізудің әдіс-тәсіліне негізделген эк жүйе арқылы өз шешімін табады. Эк жүйенің тиімділігі қойылған мақсаттарға жету деңгейімен анықталады. Эк жүйенің мақсаты – халықтың әл-ауқатын арттыру, оларды материалдық, рухани, әлеуметтік, ұлттық ж/е басқа да құндылықтармен қамтамасыз етудің тиімді жолдарын енгізу. Сондықтан эк-ның тиімділігін арттыру үшін эк жүйе бір тұрпаттан екінші тұрпатқа өзгереді. Эк жүйенің қасиеттері: оның біртұтастылығы, жүйелілігі, тұрақтылығы, орнықтылығы, өзгергіштігі, қозғалғыштығы, қарама-қайшылығы. Басты қайшылықтар: өндіру мен тұтыну, материалдық ж/е рухани қажеттіліктердің өсуі мен оларды қанағаттандыру мүмкіншіліктері, жинақтау мен тұтыну, т.б. Қоғамның эк дамуын тежеуші басты қайшылық – рыноктық ж/е мемлекеттік өндірістің сипаты ж/е өндіріс нәтижелерін иемдену. Эк жүйе мынадай белгілеріне байланысты жіктеледі: 1) меншік нысаны мен эк әрекетті басқару, бағдарлау тәсіліне б-ты: дәстүрлі, орталықтан басқарылатын жоспарлы, рыноктық, аралас эк жүйелер. 2) өркениет типтерінің даму нәтижелері ретінде: дәстүрлі – қоғамдағы эк қатынастар, әдет-ғұрыптарға негізделеді., либералды – қоғамның дамуы үшін тиімділікке жетуге ұмтылыс басым ж/е жеке тұлғаның бастамашылығына ешқандай кедергілер жоқ., аралас – бірінші ж/е екінші типтердің элементтерінен құралады. 3) сыртқы эк байланыстардың сипатына байланысты: жабық, ашық эк жүйелер.

7.Ресурстардың сиректігі мәселесі.

Өнд\с процесінде ресурс\р пайдал\ды. Ресурстар –материалдық ж\е рухани игілік\р мен қызметтерді жасау процесінде пайдаланылуы мүмкін түрлі өнд\с элементтерінің жиынтығы. Ресурстардың бес түрін ажыратуға болады:

1.Табиғи ресурстар –бұл адам\ң тіршілік етуінің табиғи жағдайларының барлық жиынтығының бір бөлігі, өнд\с процесінде пайдал\н қоршаған ортаның ең маңызды құрамдас бөлік\рі (топырақ, су ресурс\ры, пайдалы қазбалар);

2.Еңбек рес\ры –еңбекке жарамды жастағы халық, жұмыс күшіне ие адам\р;

3.Өнд\с құралдары (машина\р, жабдық\р) ж\е қоғам өндірістік процес үшін бөлетін ақшалай қаражат түріндегі капитал;

4.Ақпараттық рес\р –автоматтандырылған өнд\тің қызмет етуіне ж\е оны компьютерлік техника көмегімен басқару үшін қажетті мәліметтер;

5.Кәсіпкерлік қабілет –басқа ресурстардың барлығын игіліктер мен қызмет\р жасау мақсатында үйлестіру мен құрамдастыру бой\ша әрекет түрінде көрінген адам\р капиталының айрықша түрі.

Ресурс\дың абсолютті ж\е салыстырмалы шектеулігі ажыратылып жүр. Абс\ті шектеулік ретінде өнд\к рес\дың қоғам мүшелерінің барлық қажеттіліктерін бір мезгілде қанағаттандыруға жетіспеушілігін айтады. Егер қажеттілік\р шеңберін тарылтса, онда қажеттіліктердің абсол\к шектеулігі салыстырмалы болады, өйт\ні кажеттілік\дің шектеулі шеңбері үшін рес\р салыс\лы түрде шексіз болмақ. Өнд\с процесінде рес\р адамдардың қажеттіліктеріне бейімделеді, игіліктер\ң жасалуы жүзеге асады. Рес\р өнд\с факторлары, өнім жасау фактор\ры ретінде көрінеді. Әрбір адамның өндірілуіне қажетті өзі\ң факторлар жиынтығы бар. Факторлар былай жіктеледі:

1. Өнд\с процесінде жүз\асатын еңбекке деген қабілеттіліг бар адам рес\ры;

2. Табиғи рес\р ж\е адамдардың бүкіл қызметінің нәтижесінде өзгеретін, олардан жасалатын материалдар еңбек заттары ретінде көрінеді;

3. Адам\р олар арқылы еңбек процесінде заттарға әсер ететін еңбек қызметінің жинақталған рес\ры (еңб\құралдары, жабдықтар) еңб\құралдары ретінде көрінеді.