40. Экономикалық цикл. Цикл фазалары. Экономикалық дағдарыс

Экономикалық цикл дегеніміз- бұл экономикада қысқа және ұзақ мерзім аралығындағы өндіріс, жұмысбастылық және табыс мөлшері деңгейінің үнемі ауытқып отыруы. Экономикалық циклдың болуының себептері: автономды инвестициялардың таусылуы, ақша массасының ауытқуы, негізгі капиталдың жаңартылуы, мультипликатор әсерінің әлсіреуі және көптеген экономистердің пікірлері бойынша ең маңызды себеп- тұтыну мен инвестиция арасындағы ауытқудың болуы. К. Маркс экономикалық цикл мәселесіне алғаш көп көңіл бөлген экономист ғалымдардың бірі болып саналады. Ол циклдың бірін-бірі кезектесе алмастырып отыратын негізгі төрт сатысын бөліп қарастырды. Олар: құлдырау, тоқырау, жандану және өрлеу Құлдырау сатысына тән ерекшеліктер:

-тауар артықшылығы

-бағалардың төмендеуі

-жұмыссыздықтың артуы

-өндіріс көлемінің кысқаруы

-пайыз мөлшерлемесінің өсуі

Дағдарыс сатысына тән ерекшеліктер:

-өндіріс құлдырауының қысқаруы

-тауар қорының көбейюуі

-жаппай жұмыссыздық

-төмен жалақы

-ссудалық пайыз мөлшерлемесінің төмен деңгейі

Жандану сатысына тән ерекшеліктер:

-құлдырауға дейінгі өндірістің өсуі

-өндіріске инвестицияның келуі

-тауарлар бағасының өсуі

-жұмыссыздық мөлшерінің аздап болсын қысқаруы

-халықтың табысының біртіндеп өсуі

Өрлеу сатысына тән ерекшеліктер:

-өндірістің құлдырауға дейінгі мөлешрінен артуы

-тауарлар бағасының жоғарлауы

-жұмыссыздықтың қысқаруы

-жалақының көбейюі

-несиеге деген сұраныстың артуы

Экономикалық дағдарыс бұл экономикалық конъюнктурада күйзеліс процесін туындататын,тауарлар мен қызметтер арасында сұраныс пен ұсыныс арасындағы тепе теңдіктің бұзылуы.Қазіргі кезде дағдарыс әлемде терең экономикалық,саяси өзгерістерге байланысты бір бірімен өзара тәуелді құбылыстар тізбегін көрсетеді.Ол құбылыстарға төмендегілерді жатқызуға болады:демографиялық дүмпу;капитал еңбек байланысының теңдігін бұзатын,үшінші технологиялық дамудың жалғасуы.Экономикалық дағдарыстарды олардың негіздеріне байланысты жіктеуге болады.1.Шаруашылық жүйесіндегі бұзылған тепе теңдіктің көлемі б/ша. Жалпы дағдарыс бүкіл ұлттық эк/ны қамтиды,ал жекелеген дағдарыс эк/ң кейбір саласын ғана қамтиды. Мысалы,қаржы дағдарысы мемл/к қаржы жүйесінің түрлі құрылымдық өзгерістерге ұшырауынан ж/е бюджет тапшылығының үнемі өсуінің нәтижесінде туындайды.ақша несие дағдарысы ақша жүйесінің бұзылуы.коммерциялық ж/е банктік несиенің күрт қысқаруы,банктік салымдардың айналыстан бірден алынуы,ол банктердің қызметіне кері әсер беріп,банкрот болуына әкеледі.валюталық дағ.әлемдік рыноктық айналыстан алтын стандарт жүйесін жою мен басқа мемл/ң ақша бірліктерінің құнсыздануымен сипатталады.биржалық дағ.бағалы қағаздарының бағамының бірден төмендеуі ж/е олардың эмиссиясының қысқаруы,қор биржасының қызметіндегі күйзеліс.аграрлық дағ.ауыл шар/қ өнімдерінің сатылу мөлшерінің бірден қысқаруы,оның бағасының төмендеуі.2.тепе теңдіктің бұзылуын реттеу дәрежесі б/ша кезеңдік,аралық,реттелмейтін.3.ұдайы өндіріс көлемінің өзгерісінен туындайтын дағ.сипаты б/ша: артық өндіру дағ.,жетіспеушіліктен болатын дағ.4.ұзақтылығы б/ша:қысқа мерзімді,орта мерзімді,ұзақ мерзімді. эк/қ салдары: пайданың азаюы,өндірістің төмендеуі,банктік берешектердің өсуі,банктік құлдырау,эк/ң басқа сфераларындағы кәсіпорындардың банкротқа ұшырауы.