1. Туризм классификациясындағы туризмнің белсенді түрлерінің орны. Белсенді туризм ұғымына маршрут бойынша белсенді қарқынды қозғалу тәсілімен сипатталатын, яғни, туристік күш танытып, белсенді қимыл жасайтын туристік саяхаттардың барлық түрі қамтылады. Көптеген туристік саяхаттардың түрі белсенді туризм түріне жатқызылады. Соның ішінде, спорттық, шаңғы, жаяу, тауға шығу, маторлы қайықты пайдаланған су түрлері, көлікті (автобус, пойыз, теплоход т.б.) пайдаланылатын жинақталған туризм түрлері. Бір пунктте бірнеше күн болу кезінде туристік жорықтары белсендіге жатқызылады. Белсенді туризм түрлеріАльпинизм, су туризмі, ат туризмі, тау туризмі, авто-, мото-, велотуризм, желкен спорты, т.б. Тау шаңғы туризмі Тау шаңғы туризмінің тарихы Норвегияда ХІХ ғасырда басталды. Алғашқы жарыстар 1879 жылы Норвегия астанасы Христианияның (қазіргі Осло) маңында өтті. Норвегия шаңғы тебу шеберлігімен бірге шаңғы жасаумен де мақтана алған. Шаңғыларын алдында Швецияға, кейін басқа елдерге де экспортқа шығарған. Шаңғышылардың алғашқы клубы да Норвегияда пайда болған. Оны ұйымдастырушыларының ішінде белгілі полярлық зерттеуші Фритьоф Нансен де болыпты. Скандинавиядан тау шаңғы спорты Еуропа мен Американың таулы аудандарына тарап кетті. Гольф-туризм Гольф спорты жақсы дамыған елдер: Жаңа Зеландия, Австралия, Ирландия, Канада, АҚШ, Швеция, Ұлыбритания (гольф алаңдарымен қамтамасыздануы бойынша). Гольф алаңдары саны бойынша – Солтүстік Америка (59 % ), Еуропа (19 % ), Азия (12 % ).Дайв-туризм Ағылшын тілінен аударсақ судың астына сүңгу болады. Дайвинг Жак-Ив Кусто мен инженер Э.Ганьян ойлап жасаған автономдық акваланг (1945 ж.) арқасында пайда болды. Қазір әлемде сертификацияланған 20 млн әуесқой дайвер бар. Экстремалды туризм Бұл сегментке әлемнің туристік нарығының 10 % жатады. Экстремалды туризм дамуының себептері: мораль мен талғамдардың өзгерісі, қауіпті нәрсені есірткі сияқты аңсау, атаққұмарлық. Негізі әкстремалдық туризмге тәуекелді қажет ететін скайсерфинг, трекинг, хели-ски, фри-райд, рафтинг және басқа спорт түрлерін жатқызуға болады. Скейтбордингтың негізінде серфинг (теңіз толғынында тақтайда сырғанау) жатыр. 1965 ж. алғашқы зауытта жасалған ролик тақтайлары шықты. Ролик дөңгелектерін «Криптоникс» фирмасы шығарды. Скайсерфинг. 1987 ж. француз парашютисті Ж.Крюзьяни алғашқы рет тақтайға мініп аспанда секірді. 1990 ж. Техаста фристайл бойынша алғашқы әлем чемпионаты өтті. Алғашқы орталығы Франциядан бүкіл әлемге тарап кетті. Тау велосипеді. Спорттың бұл түрін американдықтар бастады. Ол үшін арнайы мықты велосипед қолданылады. Бұл спорттың үш стилі бар. 1) кросс-кантри – айналмалы күрделі лай мен суы бар қиын жолмен жүру. 2) триал – байкерлер неше түрлі кедергілерге, қабырғаларға, т.с.с. секіріп, айналып, аударылып велосипед тебеді. 3) даунхилл – таудан төмен қарай түсу.

2. Туризмнің белсенді түрлерінің техникасы мен тактикасының негізгі анықтамалары.

Туризм техникасы дегеніміз – туристік маршрут немесе оның кесіндісінде кездесетін кедергілерінен өту әдістерінің жиынтығы және осыларға сәйкес құрал-жабдықтарды қаүіпсіздікті қамтамасыз ету үшін қолдана білу. Туризм түріне байланысты, әртүрлі кедергілерден өту үшін:– кедергілердің ерекшеліктерін білу;– осылардан өту әдістерін жете білу;– осыларға сәйкес құрал-жабдықтарды дұрыс таңдап қолдана білу қажет.Рекреациялық (сауықтыру, ойын-сауық, танымдық) туризмдегі міндеттер: жорық пен жарыстардағы табиғи кедергілерден өту, туристер үшін лагерь мен ыстық тамақты ұйымдастыру; жергілікті жерде дәл бағдарлау. Спорттық туризмдегі міндеттер, сонымен қатар: әртүрлі қиындық дәрежедегі (категориядағы) маршруттың классификацияланған кесінділерінен өту, оның ішінде сақтандыру шараларын қолдану. Туризм техникасын топтастыру белгілері. 1)Қолданылатын техниканың мақсаты.

Туризм тактикасы дегеніміз – қойылған мақсатқа адам күшін, қаржысын, жабдықтарын, ұақытын мүмкіндікше аз мөлшерде жұмсап және қаүіпсіздіктің қажетті деңгейін қамтамасыз етіп шаралар мен әрекеттер жиынтығын қолдану. Сонымен қатар, тактика – маршрут жолымен өту үшін қажетті құралдар мен әрекеттер жиынтығы. Тактикаға кіретіндер: жорықтың график-жоспарын жасап оны орындау, яғни жол мен жол кесінділерінен қолдағы құралдарды қолданып қаүіпсіз түрде өту.Туристік техникасының топтасуына орай тактиканы да осылай жіктеуге болады:сақтандыру тактикасы;табиғи кедергілерден өту тактикасы; бивак жұмыстарының тактикасы және т.б.Бірақ тактиканы тек техникалық әдістерді таңдау деп түсінген дұрыс емес. Сонымен қатар тактикаға дайыйндықты дұрыс ұйымдастыру, ауданды зерттеу, маршрут жолын анықтау да кіреді. Тактика екі кезеңнен тұрады: а) жорық алдындағы тактика (жорыққа дайындық); б) жорық тактикасы (жорық кезіндегі).Жорық алдындағы тактикаға 1) маршрутты таңдау; 2) жорықтың график- жоспарын құрастыру; 3) азық-түлік пен құрал-жабдықтар тізімін жасау; 4) өзінің физикалық, техникалық дайындығы мен тәжірибесі бойынша таңдалып алынған маршрут өтуге қабілеті жеткілікті туристер тобы мен оның жетекшісін іріктеп алу.Жорық кезіндегі тактика : 1) жорық жоспары мен бөлек тілімдерінен өту графигін үнемі реттеп, түзетіп отыру; 2) жорық кезінде алдағы нақты жерлерден өту жолын табу; 3) әрбір кесіндіден өтуде топтың қимыл тәсілдерін нақты жоспарлау мен іске асыру; 4) жолдың әрбір кесіндісінде техникалық әдістерді, шаралар мен әрекеттерді таңдау.Сонымен қатар, тактиканы жеке (индивидуалды) және топтық тактикаға бөлуге болады.

Тактика қателерінің нәтижесінде жарақаттану, өлім, мақсатқа жетпеу, қаржыны, адамдардың күшін, құрал-жабдықтарды артық жұмсау сияқты теріс салдарлар болуы мүмкін.

3.Спорттық туризм жөніндегі негізгі мәліметтер: оған қойылатын талаптар, спорттық дәреже беру тәртібі.

Ең бірінші 1949 «Бүкіл Одақтық Біртұтас спорттық жіктелуіне» КСРО шешімі бойынша спорттық туризм түрі бекітілді.Туризм бойынша шебері атақтары мен спорттық разрядтар жүріп өткен маршруттардың күрделілігіне,санына,оларды жеке ұйымдастырып,жүзеге асыра білу тәжірибиесі анықталады. Яғни бір күрделі маршрутты таңдап оны өтіп бір разрядқа немесе категорияларға ие бола аламыз.Осыдан бастап әртүрлі белсенді туристік спорттық маршруттар ұйымдастырылып,ашылып әртүрлі категорияларға оларды жіктеді.Алғашқы спорттық туризмнің 4түрі болды.1.жаяу2.су3.шаңғы4.велосипед.1960 жылы тау туризмі,авто-мото туризмі,спелео туризм түрлері қосылды.спорттық туризм күрделі категориясы 3 жіктелу белгінің жиынтығымен анықталады:ұзақтығымен,қашықтығымен,маршруттағы кедергілірдің сапасы,саны,көп түрлілігіне тәуелді болып келетін,техникалық күрделілігімен. Яғни тау,жаяу,су және шаңғы- 6 күрделі категория бойынша бөлінеді;велосипед,авто-мото, спелео жорықтар-5 күрделі категорияға бөлінеді. Бірінші күрделі категория-қарапайым категория. Бесінші күрделі категоря қашықтығы 200 км-ден көп жолда көптеген кедергілір бар.

Туризмнің спорттық дәрежелеріне қойылатын нормативтік талаптары

4.Қазақстандағы спорттық туризм дамуының негізгі кезеңдері. Қазақстандағы өлкетанулық зерттеулер ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басында басталған. Ол кезде өлкені зерттеу мақсатында ресейлік мемлекеттік және қоғамдық ғылыми ұйымдарының алғашқы экспедициялары ұйымдастырылды.

ХІХ ғасырда жергілікті және сырттан келген әуесқойлар жеке түрде немесе топ құрамында экскурсиялар, жорықтар мен серуендерді жасай бастаған. Ал Қазақстанды алсақ, ондай жерлер көбінесе таулы аймақтарда кездеседі. Таулар еліміздің 10 % ғана алып жатса да, саяхатшыларды ең алдымен өз сұлулығымен тартады. Осылардың ішінде Қазақстанның оңтүстік-шығысында орналасқан Жетісу жері ерекше тартымды. Бір күннің ішінде шөл даладан бастап мәңгі қарға шейін барлық табиғи зоналарды кесіп өтіп жетуге болады. Қазақстандағы халықаралық туризм 1990-шы жылдардан бастап «саудалық туризмге» яғни шопинг-туризмге айналып кетеді. Туристік сапарға халықтың аз ғана бөлігі аттана алады, сондықтан туристердің арасында тігін қайығы сияқты Қазақстан мен Польша, Түркия, Қытай, Үндістан, Араб Әміршіліктері арасында жылпылдап жүрген саудашылар басым болды.

Спорттық туризмнің Республикалық федерациясы ұсынысы бойынша Туризм, дене шынықтыру және спорт министрлігінің Коллегиясы 1993 ж. 29 шілде қаулысымен (№ 6 хаттама, 2 параграф) «Қазақстан Республикасы аумағындағы туристік спорттық жорықтарды өткізу ережелерін» бекітті. Бұл Ережелердің 1987 ж. 26 мамырда Туризм мен экскурсиялардың Орталық Кеңесі бекіткен Бүкілодақтық «Спорттық жорықтарды өткізу ережелерінен» ешқандай айырмашылығы жоқ деп айтуға болады. Осы қаулыда Қазақстан Республикасының спорттық туризмінің спорттық дәрежелерге қойылатын талаптар бекітілді.

5.Қоғамдық туристік ұйымдардың іс-әрекеттері. Қоғамдық ұйымдарға жататындар: спорттық федерациялар, туризм түрі бойынша клубтар және басқа мекемелер, олардың мақсаты, бұқаралық спорттық туризмді дамыту. Оның функциялары балаларды, жас өспірімдерді тәрбиелеу, патриоттық тәрбие беру бойынша спорттық жорықтар мен жарыстарды ұйымдастыру. Белсенді спорттық труизм әс-ірекетті реттеу. Ол үшін, әр-түрлі ресми ережелер мен тәртіптер қолданылады. Ресми құжаттар: туризм жөніндегі заң, туристік жорықтарды өткізу ережелері, спорттық дәреже беру тәртібі, қырының спорттық туристік классификациясының қоғамдық-туристік кадрларын дайындау жүйесі жөніндегі ережелер, туристік жарыстарды өткізу ережелері: