novye-tsitologiya-gistologiya-embriologiya (1)

оны улпаларFа беру кабiлетi бiрден артады. Эсiресе квп тараFан кызыл пигмент - гемоглобиндер. Квптеген омырткасыздарда олар канда ерiген кYЙiнде болады, барлык омырткалыларда жэне адамдарда эритроциттерде болады. Кан тYзiлуi дене массасына катынасы бойынша омырткалыларда (2-8%) омырткасыздарFа караFанда твмен болады. Ол омырткалыларда жабык канайналым жYЙесiнiц болуымен жэне тыныстык пигменггердiц О2-нi каркынды байланыстыратын болуымен тYсiндiрiледi.

Адамда кан квлемi калыпты жаFдайда орта есеппен ер адамдарда 5,2 л, ал эйел адамдарда 3,9 л болады, жэне оныц квп эрi непзп бвлт, кейде 50%-ке дейiн кан депосында болуы мYмкiн. Канныц клеткалык жэне химиялык курамы мушелер мен жуйелердщ функционалдык взгерiстерi мен патологиялык процестердi айкындайды. Канныц взгеруi организмге эсер етедь Реакция тYрiнде пайда болуы мумкш (стресс, кан жоFалту, инфекция, аштык жэне т.б.), сондыктан кан анализiнiц нэтижесi кец турде медицинада жэне ветеринарлык диагностикада колданады.

Кровяные пластинки - кан пластинкалары, CYткоректiлердегi канныц формалык элеменггерiнiц бiр тYрi, мегакариоциггердiц фрагменттерь Кан уюына катысады.

Культура тканей - улпа культурасы, эксплантация, мушелердщ немесе олардыц бвл^ершщ, улпа шекараларыныц жэне аFзадан тыс жеке клеткалардыц вмiр суру кабiлеггiлiгiн сактау тэсш. ¥лпа культурасы коректенудi, газ алмасуды жэне зат алмасудыц организмге оптимальды температурада всетiн внiмдердiц бвлшуше жаFдай жасауFа негiзделген.

¥лпаны жасанды ортада всiру тэжiрибесiн 1970 жылы Буррисон iске асырды. Баканыц урыFындаFы нерв жYЙесiнiц клеткалары лимфа тамшысында бiрнеше апта тiрi калып, улпа культурасын жасаудаFы жетiстiктер, негiзгi турде клетка тiршiлiгiне кажет заттар курамында болатын синтездiк коректiк заттардыц жасалуына жэне дамуына негiзделген.

Бiркабаггы клеткалык улпа тэсiлi кец турде таралFан, бул кезде эксплантант кызметш клетка топтары аткарады, олар усатылFан улпаFа ферментпен эсер ету нэтижесшде алынады (эдетте трипсин). ¥лпаларды (эдетте 1 мм3 шамасындаFы кесектер) арнайы камераларда кан плазмасындаFы, эмбриональды экстрактта жэне тузды ерiтiндiде уйыйтын клетка косындыларында всiредi. ¥зак уакыт вшргенде мвлшерi всетiн эксплантантты эдетте бвлшектерге бвледi жэне кайта егедь Кайта урыктандырумен 10 жыл всетш

81

улпалык штаммдар болады. МYшелердi eсiру Yшiн агар жэне желатинге кажетп компоненттер косылFан орталар колданылады.

¥лпаларды eсiру кeмегiмен гистогенездi, улпааралык жэне клеткааралык эсерлердi, бeлiнудi, клетканыц eсуi мен бeлiнуiн, тiрi клеткалардаFы зат алмасудыц загтарFа сезiмталдыFын, соныц шшде дэрiлерге сезiмталдыFын зерттейдi. Клетканы eсiруде эртYPлi операциялар жасалады: клетканыц бeлшектерiн жояды жэне оларFа микробтар мен вирустар ендiредi. ¥лпа eсiруде бiркатар вакциналар дайындайды, мысалы оспаFа, кызылшаFа, полиамилитке карсы вакциналар дайындайды. МYшелiк eсiруде калыпты жаFдайда жэне тэжiрибелiк жаFдайда урыктык (зачатка) eсу зацдылыFын зерттейдi. Бiр тYрге жэне эртYрлi тYрге жататын особьтардыц мYшелерiн бiрге eсiруде, сонымен катар трансплантацияFа баFытталFан мYше мен улпалардыц eмiр CYPуiн сактау тэсiлдерiн зерттеу.

¥лпаны eсiру - эксперименталды биологияныц мацызды бiр тэсiлдерi болып табылады. Сонымен бiрге, заттардыц iшкi ортасына толы^ымен сэйкес келмейтiн жасанды жаFдайда болатынын есепке алу керек.

Эамдштердщ улпаларын eсiруде бiрiншi жумыстарды Ф. Стюард жYргiздi. ОкшауланFан сэбiздiц флоэма клеткаларыныц бeлiнуi олардыц дифференцировка процесше эсерiн кeрсегтi. всiру жаFдайыныц eзгеруi (корек курамы, температура, жарыктыц) кeпуакыттык кайта егушi культивирлендiрудiц клеткаларыныц аFзалык емес кeбеюiн калыптастырады немесе морфогенездi индуцирлейдi.

Кез келген eсiмдiк улпасыныц (ксилемадан баска болуы мYмкiн) in vitro клеткасыныц бeлiнуге жэне дифференцировкаFа кабiлегтi екенi белгiлi болды. Тек клеткалар емес, орын ауыстырFан протопластарды улпа култивирлеу жаFдайында жаца клетка кабыкшасын тYзуге, каллустыц пайда болуымен бeлiнуге, толык eсiмдiкке регенерацияFа кабiлегтi болады.

Эсiмдiктер улпасын eсiру - олардыц онтогенезiн, генетикасын, вирусологиясын, зат алмасуды жэне т.б. зерттеуге ыцFайлы модель. ¥лпаны eсiрудiц практикалык маFынасы олардан ^ п мeлшерде клеткалык биомассаны (женьшень биомассасы) eсiруге кабiлегтiлiгiне негiзделген. Тозацдардан жэне микроспоралардан улпа eсiру тэсшмен гаплоидты eсiмдiктердi, бYршiк пен урыкты eсiре алу селекциялык процестi тездетедi эрi жецiлдетедi. ¥лпа eсiру, клеткалык инженерияны пайдалану аркылы форма-

82

сы езгерген, езше тэн сипатттамасы бар eсiмдiктердi алуFа болады. ¥лпаны культивирлеу негiзiнде криконсервация тэсiлi - катты суыктарда узак сакталынатын меристемалык улпалардан жасалынды. Ол eсiмдiк генофондын сактау максатындаFы олардыц корын жасауFа мYмкiндiк бередi.

Купфера клетки - Купфер клеткалары. Космекендшердщ, бауырмен жорFалаушылардыц, кустардыц жэне CYткоректiлердiц бауырында капилляр тэрiздi тамырлардыц (синусоидалардыц) iшкi беттерiнде орналаскан ретикуло-эндотелиалды жYЙенiц жулдызды эндотелиоциттерi. 1878 жылы Купфер ашкан. Купфер клеткасы фагоцитоз кызметш аткарады.

83

Ё

Лабораторные животные - зертханалык жануарлар, Fылыми максатта биологияда, медицинада, ветеринарияда, ауыл шаруашылы^ында колданылады. Fылыми тэжiрибенiц мiндеттерi бойынша зертханалык жануарларды iрiктеп, олардыц керектiсiн ез максаттары Y™rn колданады. ТYPдiц тек биологиялык ерекшелш ескерiлмейдi, зерттеудiц карапайымдылыFы жэне сешмдшп, жануарлардыц кол жетiмдiлiгi, жецiл кeбеюi жэне курамы, сонымен катар этикалык аспектiсi ескерiледi. Зертханалык жануарлар eкiлдерi ретiнде барлык топтыц жануарлары карапайымдылардан CYткоректiлерге дейiн пайдаланылуы мYмкiн. Зертханалык жануарлардыц классикалык тYрлерi - бакалар, тышкандар (70% барлык зертханалык жануарлар), егеукуйрыктар, лак, шошкалар, иттер, мысыктар, YЙ кояндары, маймылдар, ал омырткасыздардан - кептеген жэндэктер (мысалы, дразофильдер), кенелер, курттар. Жиi тэжiрибелердi тасбакаларFа, кустарFа жэне т.б. жасайды. Зертханалык жануарларды вивариде устайды.

Лангерганса островки - Лангерганс аралшь^ы (П.Лангерганс атымен аталFан), омырткалылардыц (децгелек ауыздылардан баска) уйкы безiнiц эндокриндi безшщ бeлiмiн курайтын клеткалар тобы. Децгелек ауыздыларда аралшык улпасы iшектiц кабырFасында орналасады. Ланерганс аралшыFы узындыFы 50-500 мкм; 1 м2 улпада 10-20 Лангерганс аралшышы орналасады, олар бездщ шыFару eзектерiмен косылмайды. Лангерганс аралшышы алдыцFы iшектiц тYтiкше тэрiздi есшдюшен дамиды жэне жануарлардыц тYрiне байланысты эртYрлi клеткалардан турады. 2-клеткаларын- да глюкагон гормоны синтезделедi, Р-клеткаларында - инсулин, 5-клеткаларында - соматостатин, секретин жэне т.б. синтезделедь Лангерганс аралшышында баскада пептидтi гормондар синтезделедi, олардыц к ы з м е п ^ элi аныкталмаFан.

Лейдига клетки - Лейдига клеткасы (Ф. Лейдига бойынша), 1) интерстициальды клеткалар деп аталады; 2) куйрыкты космекендiлердiц эпидермисiндегi бездi клеткалар жэне кейбiр омырткасыздарда, шаян тэрiздiлерде дэнекер улпалык клеткалар.

Лейкопласты - лейкопластар (грек тшндеп leukos - ак жэне plastos - жапсырылFан сeздерiнен), eсiмдiк клеткаларындаFы пiшiнi мен кызметтерi аркылы ажыратылатын тYCсiз пластиде-

84

тер. Лейкопластардыц кабыкшасы екi элементарлы мембранадан турады; iшкi мембрана стромаFа карай всш, квптеген тилакоидтарды тузедь Лейкопластарда ДНК, рибосомалар, сонымен катар кор заттарды синтездеп гидролиз процестерш жузеге асыратын ферменттер болады. Лейкопластарда синтезделшш екiншiлiк крахмал болып жинакталатын заттарды - амилопластар, майларды - элайопластар, белоктарды - протеинопластар немесе протеопластар деп атайды. Бiр лейкопласта эртYрлi заттар жинакталуы мYмкiн. Лейкопластар хлоропластарFа, кей жаFдайда хромопластарFа айнала алады.

Лейкоциты - лейкоциттер (грек тшндеп leukos - ак жэне цит), тYCсiз, эртYрлi кызмет аткаратын жануарлар мен адамныц кан клеткалары. Филогенезде жэне онтогенезде эритроциттермен шы^у тегi бiр (кан тузетш баFана клеткалары).

Лизис - лизис (грек тшндеп lysis - ыдырау, еру свздершен), лизосома курамындаFы ферменггердiц немесе ерiту кабшет бар баска да агенггердiц эсершен микроорганизм клеткаларыныц бузылуы жэне еруь

Лизосома - лизосома (лизо... жэне сома свздершен), жануарлар мен сацыраукулактарда клетка ш ш к ас корыту кабшет бар клетка органоиды. Бiркелкi мембранамен коршалFан, диаметрi 0,2-0,8 мкм квтршш, матрикста жэне мембрананыц курамындаFы элсiз кышкыл ортада белсендi гидролитикалык ферменттер жинаFы (кышкыл фосфатаза, нуклеаза, кетапсин, коллагеназа, глюкуронидаза, глюкозидаза жэне т.б.) Клеткада бiрнеше о н ^ а н лизосома кездеседi. Лизосома Гольджи комплексшде тYзiледi жэне бастапкыда курамында белсендi емес ферменттер кездеседi (алFашкы лизосома немесе кор ретiндегi гранулалар). АлFашкы лизосомалардыц эндоцитозды квшршштермен косылуынан кейiн ферменттер белсендiрiледi жэне жутылFан материалдыц корытылу процесi басталады - екiншiлiк лизосомалар немесе корыту вакуолдерi тYзiледi. Сол клетка бвлштершщ корытылуында - автолизде - аутофагтау вакуоль деп атайды (аутофагосомалар, цитолизосомалар). Лизосомалар тутас клетканыц жэне клеткааралык заттыц алынып тасталуына катысады: итшабактарда куйрык резорбциясы, шемiршек орнына CYЙектiц дамуы, кабынFан жердегi улпаныц ыдырауы. Материал толык корытылмаFан жаFдайда екiншiлiк лизосомада клетканыц картаюы болып табылатын, не шыFарылатын, не жинакталатын калдык денешiктер тYзiледi. всiмдiктер клеткасында лизосома кездеспейдь

85

Лимфа - лимфа (латын тшндеп lympha - таза су, ылFал сeздерiнен), омырткалыларда лимфатикалык жYЙелерде айналымFа тYсетiн суйыктык. АшыFу кезiнде лимфа - мeлдiр, коректенгеннен кейiн ак тYCтi, мeлдiр емес, эмульгирленген май курамы ^ т е п жиналады, меншiктi салмаFы 1,07-1,026, лимфа реакциясы сiлтiлi (рН 7,4-9). Туздардыц курамы жаFынан кан плазмасына жакын. Онда кан плазмасына караFанда белок аз, оныц туткырлы^ы аса жоFары емес. ¥ ю процес канFа караFанда жай жYредi. Лимфада лимфоциттер саны кeп жэне эритроциттер eте аз. Лимфаныц непзп кызметi трофикалык жэне корFаныштык. 1шектеп майдыц бiраз бeлiгi лимфаFа сорылады. Лимфатикалык тYЙiнде нейтралданатын улар мен бактериалды токсиндер лимфаFа оцай енедь Кан плазмасынан улпаFа суйыктыктыц туракты тYсiп отыруынан жэне оныц улпадан лимфатикалык кан тамыр кещстшне eгуiнен лимфа тYзiледi. Лимфаныц лимфатикалык кан тамырларында козFалуы мYшенiц физиологиялык белсендшпмен, дене булшык егтерiнiц жиырылуын жэне венадаFы карсы кысымын камтамасыз етедi. Лимфа кысымы 20 мм. cу.дец. тец, белгiлi физиологиялык жаFдаЙFа байланысты 60 мм. су. дец. eсуi мYмкiн. Адам организмiнде лимфа кeлемi 1-2 л.

Лимфоциты - лимфоциттер (лимфа жэне ...цит сeздерiнен), омырткалыларда кездесетш тYЙiршiксiз лейкоцигтердiц бiр тYрi. Сопакша ядросы бар шар тэрiздi клетка, цитоплазманыц рибосомасымен коршалFан. Адамда лимфоциттер шет кандаFы барлык лейкоцигтердiц 19-37% курайды. Лимфоциттердщ кiшi (диам. 5-6,5 мкм), орта (диам. 6,5-10 мкм) жэне Yлкен (диам. 1013 мкм) тYрлерiн ажыратады. Кiшi лимфоциттер жалпы лимфоциттер саныныц 95% курайды, олардыц габю - узак eмiр CYредi. Лимфа жэне кан арасында ^ т е п айналыска тYседi. Орта жэне Yлкен лимфоциттерден ерекшелiгi олар митозFа кабшетп емес. Фитогемагглютин жэне митогендермен эсер еткенде лимфоциттер орта жэне Yлкен тYрлерiне айналады, митотикалык циклFа тYсiп, бeлiнедi (бул эдiстi хромосомды аппараттыц анализi Yшiн колданады). Адамда кыска eмiр CYретiн лимфоциттер тYрi 3-7 тэулiктi курайды. СYткоректiлерде жэне кустарда лимфоциттер баFаналы кан жасайтын клеткаларынан тYзiледi жэне екi топтан турады: Т-лимфоциттер (тимуста тYзiледi) жэне В-лимфоциттер (фабрициялык калташыкта немесе жшк кемiгiнде тYзiледi). Ересек организмде Т- жэне В-лимфоциттер урпактары кeкбауырда,

86

лимфатикалын тYЙiнде, сонымен натар аснорыту жэне тыныс алу жолдарында лимфоидты фолликулада кебейедг Лимфоциггердi иммунитет жэне трофикалын нызмет тYрiнде нарастырады. Лимфоциггердiц бузылуы организмнiц иммунды реактивтiлiгiнiц темендеуiне алып келедi.

Липиды - липидтер (грек тшшдеп lipos - май сезшен), барлын тiрi клеткалардыц нурамына юретш жэне тiршiлiк процесiнде мацызды рел ойнайтын май тектес заттар. Биологиялын мембрананыц негiзгi компонентi липидтер клетканыц еткiзгiштiгiне жэне кептеген ферменггердiц белсендшгше эсер етедi, нерв импульсiн етюзуге, булшын еггiц жиырылуына, клекааралын байланыстыц нурылуына, иммунды химиялын процеске натысады. Липидтедiц басна нызмеггерi - энергетикалын нордыц, суды итергiш норFаныштыц жэне жануарлар мен есiмдiктерде термоизоляциялын жабындыныц тYзiлуiне, сонымен натар мYшелердi тYрлi механикалын эсерлерден сантауда нурылады.

Кептеген липидтер - жоFарFы май нышнылдарыныц, спирттер немесе альдегидтердiц туындылары. Карапайым липидтер молекуласы тек май нышнылыныц налдыFынан жэне спирттен туратын заттардан нуралады. ОларFа майлар, балауыз жэне белшектi липидтер (май нышнылыныц жэне этиленгликолдщ немесе басна ею атомды сприггердiц эфирлерi). КYPделi липидтер - белокты липидтер кешеш (липопротеидтер), ортофосфатты нышнылдыц туындылары (фосфатидтер немесе фосфолипидтер), нант налдынтарынан туратын липидтер (гликолипидтер). КYPделi липидтедщ молекулалары кеп атомды спирт налды^ы - глицериннен (глицеринфосфатидтер) немесе сфингозиннен (сфинголипидтер) турады. Сонымен натар липидтерге май нышнылдарыныц туындылары болып табылмайтын - стериндер, убихинондар жэне терпендер жатады. Липидтердщ химиялын жэне физикалын нурамы олардыц молекулаларындаFы полярлы топтардыц (- СООН, -ОН, -NH2 жэне т.б.), сонымен бiрге полярсыз кемiрсу тiзбектерi арнылы анынталады. Осындай нурамына байланысты кептеген липидтер - Yстiцгi-белсендi заттар, полярлы емес ертндшерде бiршама ерiгiш жэне суда ете аз е р т ш заттар. Организмде липидтер липазаныц эсерiнен ферментативт гидролиз процесiне натысады. Сонымен босаFан май нышнылдары аденозинфосфорлы нышнылдыц (АТФ) жэне кофермент А эсершен белсендiрiледi де, сосын тоты^ады.

87

Лютеиновые клетки - лютеицщ клеткалар. Лютеоциттер (латын тiлiндегi luteus - сары, цит - клетка свздершен) эпителиальды бездi клеткалар, сары дененiц сырткы кабатын курайды.

Лютропин - лютропин. Лютеиндеушi гормон, аденогипофиздiц алдыцFы бвлшнщ базофильдi клеткалары вндiретiн омырткалылардыц гонадотропты гормоны; жыныс бездерiнiц интерстициальды улпалардыц дамуын, екi жыныстада жыныс гормоныныц биосинтезiн, оуляцияны жэне сары дененщ дамуын реттеп отырады. Химиялык табиFагга - гликопротеид. Лютропиннiц биосинтезi мен бвлiнуi гипоталамустык рилизнг-гормон - люлибериннiц бакылауында болады. Секреция децгей - жыныс безiмен (эстроген, тестостерон жэне т.б.) реттелшш отырады.

88

м

Макроглия - макроглия (макро... жэне глия сeздерiнен), нейроглияныц непзп тYрi. Yш тYрiн ажыратамыз: астроглия, эпендима (ОНЖ курамында кездесед^ жэне олигодендроглия (шет нерв жYЙесiнде кездеседi). Макроглия клеткаларыныц нейроннан ерекшелш ересек организмде пролиферацияFа кабшеттшгш сактайды, сондыктан да картаю процестервде олардыц саны артады.

Макронуклеус - макронуклеус (макро-iPi жэне латын тшндеп nucleus - ядро сeздерiнен), инфузориядаFы Yлкен соматикалык ядро, ал жалпы инфузорияда Yлкен соматикалык макронуклеус жэне кiшi генеративтi микронуклеус болады. Макронуклеус-физиологиялык белсендi ядро, ол инфузорияныц шамамен барлык, eмiрлiк аса мацызды процестерiмен байланыскан. Макронуклеус - ДНК^а eте бай, Yлкен eлшемдi (1-2 мм) жэне ^бшесе кYPделi пiшiндi болады. Казiргi кeзкарастар бойынша кейбiр инфузорияларда макронуклеус полиплоидты, баскаларда мысалы, стилонихияларда макронуклеустiц геномыныц аз бeлiгi Fана кeбейтiлген, ал онныц баска элеменгтерi жоFалып кеткен. Макронуклеус узарып барып екiге бeлiнедi, кейде бYршiктенедi. Жыныс процесi кезiнде (коньюгация) макронуклеус бузылады да микронуклеустщ бeлген немесе шыFарFан eнiмдерiнен дамитын жаца макронуклеуспен ауыстырылады. Макронуклеусте кeп санды ядрошыктар тYзiледi, оныц хроматишнде РНК-ныц барлык тYрлерi белсенд тYPде синтезделедi. Тeменгi сатылы инфузориялардыц кейбiреулерiнде макронуклеус ДНК-мен камтамасыз етiлмеген, бай емес, бeлiнуге кабiлетсiз, бiрак РНК-ны белсендi тYPде синтездейдi, даму процесiнде макронуклеус eзiнiц геномыныц кейбiр бeлiктерiн жоFалтады.

Макрофаги - макрофагтар. Организмге тYCкен бeгде заттарды жэне бактерияларды коршап алып жойып жiберетiн клеткалар тобы. Макрофаг деген терминдi И.М.Мечников енпзген. Макрофаг цитоплазмасында гап мeлшерде лизосомдар кездеседi. Кан курамындаFы макрофаг кызметiн моноциттер, дэнекер улпасында гистиоциттер, бауырда Купфер клеткасы, eкпе альвеолаларында eкпе макрофагтары аткарады. СYткоректiлерде макрофагтар канныц кызыл майындаFы дiц (ствол) клеткаларынан пайда болады.

89

Маскулинизация - маскулинизация (латын тшндеп masculinus - ерлер, ер жынысты сезшен), урFашыда еркектiк екiншi жыныс белгшершщ дамуы. Гормональды баланстыц бузылу салдарынан аналык балыктарда, космекендiлерде, кустарда, CYткоректiлерде байкалады. ЖYктi аналык CYткоректiлерге (егеукуйрык, тышкан, тецiз шошкалары) немесе кустардыц жумырткасына аталык жыныс гормонын енгiзгенде аналыктарда аталыктарFа тэн белгшер байкала бастайды. Пiштiрiлген тауыкка аталык жыныс бездi ауыстырып кондырFанда онда кораздык айдар, кораздык эн салу кабiлетi жэне аталык жыныстык инстинкт дами бастайды. Адамда маскулинизация вирилизм деп аталады.

Матка - жатыр (uterus), адамда жэне жануарларда жумырткалардыц немесе урыктардыц орналасатын кап немесе тYтiк тэрiздi аналык жыныс жYЙесiнiц мYшесi. Негiзiнен жатырда корекпен жэне газ алмасумен камтамасыз ететшен урык дамиды. Омырткасыздарда жатыр деп бiр-бiрiне гомологты емес мYшелер аталады. Сол сиякты трематодта жэне таспа курттарда жатыр - жумырткаFа толы, оотип пен жыныс клоакасын байланыстыратын бiршама узын, ал скребни аналыктарында - дене куысынан жетiлген, жумыртканы белш шыFаратын коцырау тэрiздi канал. ^Pi туатын онихофорда жатыр кызметш нефриди аткарады. Омырткалылардыц ш в д е жатыр тек кана тiрi туатын: акула тэрiздiлер, кейбiр CYЙектi балыктар, бiршама космекендiлер, бауырымен жорFалаушылар жэне CYткоректiлер тYрлерiнде болады. Жатырда дамып жаткан урыктыц ана организммен физиологиялык байланысы плацента аркылы жYредi. СYткоректiлерде жатырдыц кабырFасы кYштi булшык еттен турады жэне канмен жаксы камтамасыз етшедь СYткоректiлердiц жатыры - жатыр тYтiгiнен пайда болFан алFашкы жуп мYше. Клоакалалыларда жуп жатыр тYтiгi клоакаFа ашылатын екi жатырмен жалFасады. Калталыларда кeбiнесе жуп жатыр тYтiгi, екi жатыр жэне ею кынап болады. Кейбiр калталыларда ею кынап бiр кынапка косылады. Плаценталыларда бiр кынап болады, бiрак кейде ею жатыр екi тесiгiмен кынапка (кумырска кeректiлер, пiл, кейбiр кемiргiштер жэне т. б.) ашылады. Ею бeлiктi жатырда оц жэне сол жак жатырдан соцFы уштары косылып ортак тесiк ретiнде (кемiргiштер, кейбiр жырткыштар, шошкалар) кынапка ашылады, ал баска жаFдайда - eзiнiц узындыFыныц жартысына дейiн косылады (жэндiккоректiлер, жырткыштар, туяктылар, киттер). Колканаттылар мен приматтарда екi жатырда бiр жай жатырFа бiрiгедi.

90