novye-tsitologiya-gistologiya-embriologiya (1)

Б

Базальная мембрана - базалд1 мембрана, кептеген омырткасыздар мен омырткалылардыц эпителий кабаттарымен дэнекер ^лпасыныц аралыгында жататын клеткасыз к¥рылымдар. Электронды микроскоп аркылы базалдi мембрана материалы диаметрi 3-5 нм болатын филаменттерден немесе ^сак тYЙiршiктен тирады. Проколлагендерге ^ксас гликопротеиндер мен белоктардан тирады. Базалдi мембрананыц тYзiлуiне эпителий жэне дэнекер ^лпалардыц клеткалары катынасуы мYмкiн. Базалдi мембрана тоскауылдык, трофикалык, сонымен катар эпителий мен дэнекер ^лпалардыц арасында механикалык байланыс кызметш аткарады.

Базальное тельце - кинетосома, т1рек денешт (corpusculum basale), эукариотты клеткалардыц кiрпiкшелерi мен талшыктарыныц тYбiн орныктыратын, тiрек кызметiн аткаратын тыгыз к¥рылым. Тiрек денешiгiнiц нэзiк к¥рылысы клетка орталыгына (центриоли) ^ксас. Олардыц к¥рамына белоктар жэне аздаган РНК кiредi. Б^рынгы тiрек денешштщ (мысалы, парамецийлерде), клетка орталыгыныц (омырткалылардыц кiрпiкшелi эпителийiнде) немесе табигаты белиаз тыгыз материал агрегаттары - дейтросомдардыц (кепталшыктыларда, папротниктэрiздiлерде) екi еселенуiнен пайда болады.

Базальные ядра - базальд1 ядролар (nuclei basalis), кыртысасты ядролар, базальдi ганглиялар. Омырткалылардыц бас миыныц ак затыныц iшiнде орналаскан с^р заттыц жиынтыгы. Олардыц кызметi кимыл жэне сезiм эрекеттерiн YЙлестiру. Базальдi ядролар ми кыртысымен бiрге соцгы мидыц клеткалык заттарын тYзедi. К^йрыкты ядродан, кабыктан (жолакты денемен бiрiгедi), солгын шардан (кабык б^ршак тэрiздi ядромен бiрiгедi), коршаудан, миндаль тэрiздi денеден тирады. Балыктар мен космекендшерде тек солгын шар болады. Бауырмен жогалаушыларда бiрiншi рет к¥йрыкты ядро мен кабык пайда болады, эаресе к¥старда жаксы дамиды. Базальдi ядро Yлкен ми жарты шарлар кыртысыныц, ортацгы, аралык мидыц, мишыктыц кептеген афферентп жэне эфференттi байланыстарымен сипатталады. Базальдi ядро Yшiн тежеушi медиатор кызметш аткаратын дофаминнщ, сонымен катар ацетилхолиннщ мацызы ете Yлкен. Теменп сатыдагы омырткалыларда Yлкен ми жарты шарларыныц кыртысы нашар

11

дамыгандантан базальдi ядро бас мидыц непзп YЙлестiру нызметiн атнарады, ал жогары сатыдагы жануарларда еркiн нозгалысты реттеуде мацызды рел атнарады.

Базальный - базальдi, (грек тiлiндегi basis - непз, негiзi сезiнен), непзп, непзше жататын, негiзiнде орналаснан, оган нараган. Мысалы, базалдi денешш нарапайымдылардыц талшынтылардыц негiзiнде орналаснан, дабыл жаргагы - эпителийдiц астында орналаснан мембрана.

Базофилия - базофилия (грек тшндеп basis - непз жэне филия сездершен), клетка н¥рылымдарыныц непзп (сштш) бояулармен (азур, пиронин) боялгыш насиеттерь Базофилия клетканыц н^рамындагы РНК^-ныц нышнылдын насиетiне байланысты. Негiзiнде базофилияныц артуы белок синтезiнiц нарнынды жYPуiн керсетед^ Эсушi, найта налпына келушi, гсш ^лпаларына тэн. Кан клеткаларын ажырату Yfflffl, гипофиздiц алдыцгы белiгiнiц клеткаларын, нарынасты безiнiц аралдын ^лпасыныц клеткаларын талдау Yшiн нолданылады.

Базофилы - базофилдер, негiзгi бояумен боялатын, цитоплазмасында тYЙiршiктерi бар клеткалар. Канныц н¥рамындагы тYЙiршiктi лейкоциттердiц (гранулоциттер) бiр тYрi (базофилдер налыпты жагдайда адамда барлын лейкоциттердiц 0,5-1% н¥райды). Гипофиздiц алдыцгы белiмiнде кездесетiн клеткалардыц бiр тYрi - базофилдер.

Бальзамы - бальзамдар (грек тшшдеп balsomen - ароматикалын смолалар (шайыр) сездерiнен), н¥рамында эфир майлары жэне онда ерiтiлген смолалар, ароматикалын жэне баснада носпалары бар ешмд^ерден шыгатын заттар. Негiзiнен медицинада, оптикада, микроскопиялын техникада нолданылады.

Беременность - жуктшж, баласын ^ i туатын жануарлар мен адамныц ^рынтарын жатырда салып жYPу процесi. Кептеген CYтноректiлерде ^рынтанган ж^мыртнаклетка (зигота) ж^мыртнаклетка жолы арнылы жатырга жылжып, оныц набыргасына бекiнедi (имплантацияланады). Бекшген жерде плацента налыптасып, осы арнылы ^рын даму барысында нажеттi барлын заттармен намтамасыз етiледi. Аналынтарда жYктiлiк басталынганнан кейiн жыныс циклы тонталып, гормондын баланстарда, зат жэне энергия алмасуларда мацызды езгерютер басталып "жYктiлiктiц басым белгшерГ' налыптаса бастайды. ЖYктiлiктiц ^зантыгы ^рын дамитын ортаныц жагдайына, дене мелшерiне жэне ^рынтану мен ^рынтыц бастапны

12

дамуыныц арасындаFы аралыктыц узакты^ына байланысты болады. Баласын тiрi туатын балыктардыц, космекендшердщ, бауырмен жорFалаушылардыц ^рыктаетан жрмырткаклеткалары уылдырыктыц немесе ж^мыртканыц сарыуызымен коректенш, жыныс жолдарында дамиды. Клоакалар мен калталылардыц зиготалары да сарыуыздыц есебiнен дамиды, оларда жYктiлiк 8-40 тэулiкке созылады. Толык дамып жетiлмеген балалары дамуды iнде ^йрект^мсык, тYрпi) немесе анасыныц iшiндегi калтасында (калталыларда) жалFастырады. ¥сак кемiрушiлерде (аламан, тышкан, егеук¥йрык) жYктiлiк 12-13 тэулштен 40 тэулiкке дейiн, ал бандикутта 12,5 тэулiкке созылады. Yй кояныныц дэрменсiз ¥рпаFы iнде 30 тэулште, ал коянныц кeретiн, денесiн тYк каптаFан, eздiгiнше козFала алатын балалары 50 тэул^е туылады. ЖYктiлiк мерзiмi 230 тэулiктен (б^лан, б^ы) 480-510 тэулшке (киттер) жэне 660 тэулшке (пiлдер) созылатын iрi жануарлардыц балалары туылFаннан кейiн бiрден анасыныц артынан еруге кабiлеттi келедi. Кeздерi ашылмаFан балаларын коректендiретiн жырткыштарда жYктiлiк 56-72 тэулшке (мысык, ит, каскыр, сшеусш), одан да iрi жануарларда (аю) 270 тэулiкке созылады. Сусар, б¥ЛFын, аккiс, итбалыктарда жYктiлiк мерзiмi ^рыктаетан ж^мырткаклеткалардыц дамуы мен имплантациядаFы кщру есебiнен ¥зарFан. ЖYктiлiк бiр немесе ^ ^ р ы к т ы болуы мYмкiн. ¥сак CYткоректiлерде кeп¥рыктылык eте жиi кездеседi, iрi CYткоректiлер бiр немесе eте сирек 2 баласын туады. Маймылдарда жYктiлiк мерзiмi 4-9 аЙFа созылып, бiр, сирек жаFдайда екi баласын туады. Адамдарда жYктiлiк мерзiмi орташа 280 тэулшке созылады (40 апта немесе 10 ай). Адамдардыц маймылдардан ерекшелт бiр Fана емес, сирек жаFдайда 2-3 немесе 5-7 баладан тууы.

Бесполое размножение - жыныссыз кебею. ЭртYрлi организмдердiц жыныс клеткаларынсыз габею^ м^нда жыныс процесi жYрмейдi. Жыныссыз кeбею кeбiнесе бiр клеткалы организмдерде кец таралFан, бiрак кeпклеткалы организмдер - сацыраук¥лактарFа, eсiмдiктерге, жануарларFа да тэн. Жыныссыз габею алFашкы куысты к¥рттарда жэне моллюскаларда кездеспейдi, буынаяктылар мен eсiмдiктерде сирек кездеседi. Жыныссыз ^ б е ю жолы аркылы аналык организмнен бeлiнген Yлкен немесе кiшi бeлiк оныц туынды организмiне айналып, сонымен катар, даму жолымен ар-

- статобластар) арыкарай жекеленш, туынды тYрлердiц бастама-

13

сын береди М.Гартманнан (1924) кешнл кейбiр бластопор жыныссыз квбею тYсiнiгiн шектеп агамдыщ цитогония ^^былысы, ягни, ^арапайымдылардыц екiге бвлiнуi кезiнде жыныссыз клеткалар (мизогония) жэне квпклеткалы вшмдштерде жекеленген клеткалар (споралар) ар^ылы квбеюi деп аталады. Аналыщ денесшен квпклеткалы бвлiктiц жекеленуi эдетте вегетативт квбею деп аталды. Жыныссыз квбею осы тYрде даралардыц (особь) квбеюшщ сирек кездесетiн жалгыз тYрi жэне жынысты квбеюмен ^атар жYзеге асады. Сонымен бiрге бiр тYрге жыныссыз квбеюдiц эр тYрлi тэсш тэн болуы мYмкiн, мысалы, квпклеткалы вшмдштерде спораныц тYзiлуi жэне вркен ар^ылы квбеюi бай^алынады, ал губкалар мен майлышвпте сырт^ы бYртiктенумен ^атар, iшкi бYртiктiц ^алыптасуы да жYредi (геммула мен статобластарга сэйкес). Жыныссыз жолмен квбейетш даралардыц ^рпагы ^рпа^тан ^рпавда ауыс^анда жыныс жолдары ар^ылы квбеюi мYмкiн.

БецаклеткиБецаклеткалары (В.А.Бецаесiмiмен), CYткоректiлердiц Yлкен ми ^ыртысыныц орталыщ алды ^атпарындагы ганглионар ^абатында орналас^ан пирамида пiшiндi алып (гигант) нейрондар. Беца клеткаларыныц бiр апикальд^ квптеген базальдi дендриггерi болады. Беца клеткасы тек ^ана ^озушы клеткалар. Олардыц аксондары твмен тYсетiн пирамида жолын ^алыптастырады жэне ^олгалт^ыш нейрондарда (соматикалыщ б^лшы^еттер Yшiн) синапс тYзе отырып, ^ыртысты заттарга ^озгалт^ыш анализаторларын ми баганы мен ж^лынныц алдыцгы мYЙiзiндегi ^озгалт^ыш ядролармен тшелей байланысын ^амтамасыз етедi.

Биологические мембраны - биологиялык мембраналар (латын тiлiндегi membrana - ^абыщша, ^абыщ, жарга^ свзiнен). Клетканыц сырт^ы ^абатын (плазмалемма) жэне клетка органоидтарын (митохондриялар, пластидтер, лизосомалар, эндоплазмалыщ тор жэне т.б.) ^оршап т^ратын ^¥рылым. Биологиялык мембрананыц ^¥рамында майлар, белоктар, гетерогендi макромолекулалар (гликопротеидтер, гликомайлар) жэне ащаратын ^ызметше байланысты квптеген минорлыщ компоненттер (коферменттер, нуклеин ^ыш^ылдары, антиоксиданттар, каротиноидтар, бейорганикалыщ иондар) болады. Биологиялык мембрананыц негiзiн ею ^абатты фосфолипидтi ^абат ^¥райды, молекулаларыныц гидрофобты фрагменггерi мембрананыц ^алыцдыгын тYзуге ^атысады (биологиялык мембрананыц гидрофобты аймагыныц ^алыцдыгы 2-3 нм), ал полярлыщ топтары сырт^ы сулы ортага багытталган. Непзп мембраналыщ майлардыц массасын (60-70%) фосфатидилхолин,

14

фосфатидилэтаноламин, сфингомиелин, жэне холестерин тYзедi. Олардыц непзп кызметi биологиялык мембрананыц механикалык т^рактылыгын сактап т^ру жэне оларга гидрофобты касиет беру. Мембраналык белоктар биологиялык мембрананыц бетю бетiнде шогырланган жэне гидрофобты аймактыц эртYрлi терещне енiп тирады. Кейбiр белоктар мембрананы жара тiзiлiп орналасады жэне бiр белоктыц эртYрлi полярлы топтары биологиялык мембрананы ею жагынан да коршап тирады. Кептеген мембраналык белоктар спецификалык рел аткарады: клеткаларга енген химиялык реакцияныц катализаторы (кептеген мембраналык белоктары - ферменттер), гормондык жэне антигендiк сигналдардыц рецепторлары, мембраналык тасымалдауда, пиноцитозда, хемотаксисте танушы элементтер кызметiн аткарады. Биологиялык мембрананыц тeзiмдiлiгi белок пен май молекулаларыныц арасындагы иондык, диполдык, дисперсиялык жэне гидрофобты езара эсерлердщ кeмегiмен жYзеге асады. Екi кабатты молекулалы тыгыз байланыс кезiнде фосфолипидтердiц аралыгындагы бос энергияныц езара эсерiнiц кeлемi 10-20 ккал/м жетiп, орташа жылу энергиялык козгалыстан едэуiр басым болады. Сонымен бiрге iшкi мембранада майлар мен белоктардыц айтарлыктай козгалысы байкалынады.

Биологиялык мембрананыц непзп кызмет - тоскауылдык, тасымалдау, реттеу жэне каталитикалык. Мембрананыц тоскауылдык кызметi диффузды тYрде суда еритш байланыстарды, шектеулi тYрде етюзш, клетка Yшiн кауiптi бегде, улы заттардан оны коргап, клеткаiшiлiк метаболиттер концентрациясын сактайды. Фосфолипидтi бикабаттан диффузды тYрде eтетiн заттардыц коэффицентi сулы ерiтiндiге караганда 104-106 есе темен болады. Биологиялык мембрананыц езшдш ерекшелт - бейорганикалык иондарды, коректiк заттарды, эр тYрлi зат алмасу ешмдерш тандап eткiзуге кабiлетiлiгi.

Биологиялык мембранада электрохимиялык потенциалды, заттардыцтасымалдануын карсы багыттайтын пассивтi жэне активт жYЙе болады. Активтi тасымалдану Yшiн тотыгу-тотыксыздану реакциясы (H+ жYЙесiн тасымалдау), АТФ гидролизi (K+ / Na+ белсендi АТФаза, Ca2+ белсендi АТФаза) немесе кажетп иондык градиенттер (Na+ симпорт жYЙесiнiц аминкышкылдармен немесе кeмiрсулармен байланысы) энергия кeзi болып табылады. Заттар тасымалдануыныц молекулалык механизмi моделдi жYЙеде жасанды фосфолипидтi бикабатты мембранада табиги жэне синтетикалык ион-тасымалдаушы байланыстарды коскандагы ерекшелiктерi

15

жаксы зерттелшген. Ион-тасымалдаушы байланыстардыц Yлкен топтары (мысалы, грамицидин, амфотерицин антибиотиктерi, т.б.) мембрананыц шшде иондарды тандамалы етюзш т^ратын сацылаулар немесе каналдар калыптастырады.

Биологиялык мембрананыц мацызды кызметiнiц бiрi - клеткаiшiлiк метаболизмдi реттеу жэне сырттан тYCкен эсерлерге жауап беруь Клеткалардыц сырткы ортамен езара эсерлерi маманданган мембраналык рецепторлар (фото-, термо-, механо-, жэне хеморецепторлар) аркылы жYзеге асады. Кеп жагдайда химиялык немесе физикалык козу кезшде клеткаларга Ca2+ тYсу жылдамдыгы артып, мембраналык АМФ циклаза белсендi болады. 6з кезегiнде Ca2+ жэне цАМФ зат алмасу ферменттерiн белсендiре отырып, клетканыц сырткы эсерлерге тиiмдi жауап беруш камтамасыз етедi. Организм клеткаларыныц, ^лпаларыныц, мYшелерiнiц сырткы ортамен езара эсерлершщ мацызды аспектiсi биологиялык мембрана болып табылады, биологиялык мембрана электрлш сигналдарды маманданган к¥рылымдар - синапстар аркылы eткiзудi жYзеге асырады. Биологиялык мембранада кептеген биохимиялык реакциялар, бiрiншi кезекте клеткадагы энергия алмасу процестерi eтедi. Хлоропластардыц, митохондриялардыц жэне бактериялардыц мембраналарында тотыгу-тотыксыздану реакциясы кезiнде босаган жарык энергиясы немесе бос энергия езгерш, АТФ пирофосфатты байланыскан энергияга ауысады. Кептеген гидролитикалык жэне биосинтетикалык тотыгутотыксыздану реакциялары биологиялык мембранамен берiк байланыскан ферменттердi катализдейдi.

Биология развития - даму биологиясы. Жануарлар мен eсiмдiктер организмдершщ жеке дамуындагы (онтогенездегi) зацдылыктар мен себептерш зерттейтiн биологияныц бiр бeлiмi. Даму биологиясы - эмбриологиядагы ерте пайда болган эксперименттiк багыт - даму механикасыныц орнын басушы. XX гасырдыц ортасында цитологиямен, генетикамен, физиология жэне молекулалык биологиямен тогыскан эмбриологияныц негiзiнде калыптасты. Осы пэндер аркылы жеткен жетютштер даму биологиясыныц iргелi мэселелерiн шешу Yшiн эр тYрлi эдютэсiлдердi бiрiктiруге мYмкiндiк жасады, мысалы, жеке дамудагы генетикалык акпараттыц таралу эдiстерi, клеткалар, ^лпалар мен мYшелер дифференциациясыныц молекулалык-генетикалык непз^ клетканыц езара эсерлесу механизмi жэне дамушы организмiнiц

16

Бластомеры - бластомерлер (грек тшндеп blastos жэне meros - бвлiм свздершен), квпклеткалы жануарлардыц ж^мырткаклеткасы бвлшектенген кезде тYзiлетiн клеткалар. Бластомерлердiц бiр ерекшелiгi екi бвлiну арасында вспейпндш, сондыктан эр бвлiнуден кейiн бластомерлер ею есе кiшiрейiп тирады. Телолецитальдi ж^мыртканыц голобластикалык бвлшектенуi кезiнде бластомерлер квлемi бойынша ерекшеленедi: iрi бластомер - макромерлер, орташа бластомер - мезомерлер, ^сак бластомер - микромерлер деп аталады. Синхронды бвлшу кезiнде бластомерлердiц бвлшектенуi эдеггегiдей ш ш ш бiркелкi, цитоплазманыц к¥рылымы вте карапайым келедi. Сосын беггiк бластомер тепстелш, ж^мыртка бвлшектенудiц соцгы кезецi - бластуляцияга квшедi.

Бластопор - бластопор (грек тшндеп blastos жэне poros - тесш свздерiнен), квпклеткалы жануар ^рыгыныц гастроцелiн сырткы ортамен байланыстырып т^ратын вткел тесiк. Квптеген жануарларда бластопор вегетативтi полюсте немесе одан бiраз гана кашыктыкта каланады (ж^мырткадагы сарыуыздыц санына байланысты взгерiп тирады); гидроидтар мен ескектшерде анимальдi полюсте каланады. Гаструла инвагинация жолымен тYзiлетiн жануарларда бластопордыц жиегiн ернi деп атайды; арка (дорсальдi), бYЙiр (латеральдi) жэне к¥рсак (вентральдi) ерiндерiн ажыратамыз. Твменп сатыдагы омырткалыларда арка жэне бYЙiр ерiндерi аркылы ^рыктыц iшi б^ралып хордомезодерма материалын тYзедi; энтодерманыц немесе эктодерма сарыуызыныц квптеп жайлауы бластопор ертнщ кабысуына экеледi. Сыртында калган сарыуызга бай бластомерлер бластопорды жауып, сарыуыз тыгынын к¥райды. Кдотар мен CYткоректiлердiц бластопор гомологы космекендiлерде алгашкы жолакты тYзедi. Алгашкыауыздыларда бластопордыц бiр бвлiгi дефинитивтi ауызды, екiншi бвлш - анусты, екiншi ауыздылардагы дефинитивт ауыз бластопорга тэуелсiз баска жерде тYзiледi, ал бластопор ануска немесе нейроэнтерикалык каналга айналады.

Бластоцель - бластоцель (грек тшндеп blastos жэне koilos - куыс), бластула сатысында квпклеткалы организм ^рыгында пайда болатын алгашкы куыс. Бластоцель - коршаган ортадан химиялык к^рамы бойынша ерекшеленетiн, с^йыктыкпен толган куыс. Гаструляция кезiнде бластоцель бiртiндеп жойылады, сол себептен клетка кабыгы орнын ауыстырып, бластоцель с^йыктыгы гастроцельге квшедi. Бластоцель бластуланыц ортасында (целобластула),

18

эксцентрлш (дискобластула) орналасуы немесе мYлде болмауы мYмкiн (стерробластула, пиакула, перибластула, морула).

Бластоциста - бластоциста (грек тшшдеп blastos жэне kystis - кетршш сeздерiнен), бластодермалык кeпiршiк, CYткоректiлердiц ^рыктанган ж^мырткасыныц бeлшектенуi нэтижесiнде пайда болатын моруладан кейiнгi даму сатысы. Жатыр мен ж^мыртка жолыныц куысынан сорылып, с^йыктыкка толган толык кeпiршiк. Бластоциста баска жануарлардагы бластуланы еске тYсiредi, бiрак одан трофобласт жэне ^рык тYЙiнi деп аталатын дифференциалданган клетка топтарымен ажыратылынады. Бластоциста кезецiнде ^рык жолы аркылы жатыр куысына ауысады, ж^мыртка кабыгы жарылады, б^л имплантация Yшiн колайлы жагдай.

Бластула - бластула (грек тшнде blastos - ескш, ^рык, тармак сeзiнен), бластуляция сатысындагы кепклеткалы жануар ^рыгы. Бластуланыц алгашкы, ортацгы, соцгы даму сатылары ажыратылады. Бластуланыц к¥рылысы ж^мыртка клеткасыныц к¥рылысына жэне оныц белшектену ерекшелштерше байланысты. Толык белшектенуде - целобластула, кейбiр жануарлар тобында толык белшектену нэтижесшде стерробластула, егер бластомерлер толык белшектену кезшде екi параллель жазыктыкта орналасса тегiс бластула - плакула тYзiледi. Толык емес дискоидальдi белшектену кезiнде дискобластула калыптасады. Беттiк белшектену перибластуланыц тYзiлуiне экеледi. Эр тYрлi жануарлар тобындагы бластуланыц ерекшелiктерiне карамастан, онтогенездiц б^л сатысы кепклеткалардагы жануарлардыц шыгу тегiнiц ортак екенiн жэне эволюциялык дамуда параллель жYретiнiн еске салады.

Бластуляция - бластулалану. Кепклеткалы жануарлардыц ж^мыртка клеткаларыныц бeлшектенулерiнiц соцгы кезещ, б^л кезендегi ^рыкты бластула деп атайды. Бластулалану процесiнде бетпк бластомерлер эпителий тYрiндегi пласт тYзедi жэне орталык куыс - бластоцель жш Yлкейедi. Клетканыц бeлiнуi асинхронды болып, митоз циклыныц ^зактыгы интерфаза кезецiнiц ^зару есебiнен артады. Клетканыц к¥рылысы eзгередi: интерфазалык ядрода ядрошыктар пайда болып, митохондрияныц к¥рылымы кYрделенедi, эндоплазмалык тор жэне маманданган клеткааралык байланыстар жаксы жетiледi. Ядрода и РНК синтэд белсендi тYрде жYрiп, гаструляция сатысына eтудi камтамасыз етедi.

Близнецы - егiздер, адамдар мен бiр бала туатын CYткоректiлерде бiр анадан бiр мезгiлде туылатын екi немесе одан да кеп ^рпактардыц

19

туылуы. Бiр ж^мыртналы жэне эр тYрлi ж^мыртналы егiздердi ажыратамыз. Бiр ж^мыртналылар - ^рынтанган ж^мыртнаклетка - зиготадан дамитын монозиготалы егiздер. Белшектену немесе гаструлалану кезецiнде ^рын ею белiкке (немесе одан да кеп) белшш, эрбiрi жеке дамиды. Белшу кезецiнде ^рын толын бел^ерге белiнбесе эртYрлi кемтарлылын туындайды. Сущоректшердеп бiр ж^мыртналы егiздерде бiр плацента болады, олар бiрдей генотиптi иеленед^ сондынтан да бiр жынысты, бiр нан тобында жэне бiрбiрiне ете ^нсас. ЭртYрлi ж^мыртналылар - эртYрлi ж^мыртнадан дамитын гетерозиготалы епздер. Олар эртYрлi жынысты немесе кэдiмгi ага мен нарындастыц ^нсастыгынан артпайтын бiр жынысты болуы мYмкiн. Олар бiр уанытта пiсiп жетшген жэне ^рынтанган екi ж^мыртнадан дамуы мYмкiн. Бiр мезгiлде пiсiп жетшетш ж^мыртналардыц санын гипофиздiц гонадотропты гормондары реттеп отырады. Ауылшаруашылыгы Yшiн пайдаланылатын жануарларда б^л сандардыц ездiгiнен реггелуi шаруашылын Yшiн мацызы зор. Адамдарда орта есеппен 80-85 туылган бiр жынысты нэрестелердiц арасынан бiр егiздер, 6-8 мыц туылган нэрестелердщ арасынан Yшеу болып туылган бiр егiздер туылуы мYмкiн, тертеу, бесеу болып туылган епздер ете сирек кездеседь Бiр ж^мыртналы епздер барлын туылган кеп^рынтылардыц 15% н¥райды. Генетикалын зерттеулер бойынша егiздер - т^ным нуалау арнылы жэне ортада белгiлердiц езгеруiнен туындайды.

Бокаловидные клетки - бокал тэрiздi клеткалар. Омыртналылардыц iшек жэне тыныс жолдарындагы эпителийлердщ н¥рамында орналаснан без клеткалары. Гольджи кешенi ете жансы дамыган, мукополинанттарга бай шырышты сел шыгарады.

20