novye-tsitologiya-gistologiya-embriologiya (1)

узынды^ы шамамен талшык диаметрiне тец. Миелогенез кезiнде пайда болатын Ранвье узшстершщ саны эркашанда туракты болып калады. Адамныц жулынынан саусак булшыкеттерше дейiнгi узындыкты алып жататын талшыкта шамамен 800 Ранвье Yзiлiсi болады. Ранвье узшсшде иондык токтыц жещл турде пайда болуы бiр Ранвье узшсшен екiншiсiне «секiре алатын» эрекет потенциалын тудырады (сальтаторлы етюзу).

Реабсорбция - реабсорбция (латын тшндеп re - repi немесе карама-карсы iс-эрекегтi бiлдiретiн сез бeлшегi, absorptio - жуту сeздерiнен), кан плазмасыныц ультрасYзiндiсiнен немесе без бен буйрекке келетiн алFашкы секрегтен су мен онда ерiген заттардыц кайта ci^i . ТYзiлетiн суйыктыктыц ерекшелiгiне байланысты канал клеткалары организмге кажетп эртYрлi заттарды сiцiредi: буйректе - электролиттер, аминкышкылдары, глюкоза, су жэне т.б., сшекей мен терi бездерi каналшаларында - Na+, Cl- жэне т.б. заттар. БYЙректiц кабылдайтын огтегiнiц 80%-на дейiн Na+-тыц каналды реабсорбциясыныц энергетикалык шыFымын етеу yшiн жумсалады. Каркындылы^ы эрдайым eзгерiп отыратын реабсорбцияFа байланысты организмде биологиялык активт заттар турактанады, организмнiц iшкi ортасыныц осмостык активт загтарыныц концентрациясы бiр калыпты болады.

Регенерация - регенерация (латын тшндеп regeneratio - кайта туу, жацару сездершен), закымдалFан жэне жойылFан мушелер мен улпалардыц организмнiц кемепмен калыптасуы, сонымен катар тутас организмнщ езшщ беeлiктерiнен калыптасуы (соматикалык эмбриогенез, вегетативтi кебею). 1712 жылы Р.Реомюр аяктыц катерлi iсiгiнiц регенерациясын зергтеп, «Регенерация» терминiн усынды. Регенерация табиFи жаFдайда байкалады жэне экспериментальдi турде туындауы мYмкiн. Регенерация непзшде калыпты даму мен дамуFа уксас зацдылыктар жатыр. РегенерацияFа кабшеттшк - барлык Tipi жанныц, сол немесе баска децгейде барлык организмге тэн эмбебап курамы.

Жануарларда жэне адамдарда репаративт (алынып тасталынFан немесе закымдалудыц нэтижесiнде елген жаца курылымдардыц тYзiлуi) жэне физиологиялык регенерация (калыпты т р ш ш к ету барысында жойылFан есебшен курылымдардыц тYзiлуi) ажыратамыз. Физиологиялык регенерация кец таралFан, мысалы, суткоректшер организмдерiнде кан клеткаларыныц жэне кейбiр эпителиальдi улпаларыныц жацаруыныц циклдi турде жYруi. ТYрлi топтаFы жануарларда регенерация тYрлi децгейлермен кeрсетiлген.

151

Сол сиякты ^ т е г е н тeменгi сатыдаFы омырткасыздарда тутас организмнiц регенерациясы кiшкене бeлшектен журуi мумкiн; тeменгi сатыдаFы омырткалыларда (космекендшерде) тутас аяк-колдар, куйрыктар, ^ з д щ турлi бeлiмдерi, iшкi органдар жэне улпалар калыптасуы мумкiн, ал суткоректшер мен адамдарда регенерация тек жеке улпалардан калыптасады. Турлi органдар мен улпаларда регенерацияда аз дифференциалдашан, сол сиякты дифференциалдашан клеткалардыц катысатыны белгiлi. Регенерацияныц калыпты даму кубылысымен уксастыFы регенерацияныц аз дифференциалдан клеткалардыц есебшен жургенде Fана байкалады. Мысалы, барлык жануарлар мен адамдарда суйек улпасыныц регенерациясы остеогендi клеткалармен, ал булшык ет улпасыныц регенерациясы сателлитп-клетка- лармен камтамасыз етшедь Тeменгi сатыдаFы омырткалыларда регенерация дифференциалдашан клеткалардыц кайта тузiлуi есбiнен болуы мумкш, бiрак бул жаFдайда олардыц бастапкы дифференцировкасы кажет. Мысалы, тритондарда кeзбуршаFы кeздiц сырткы мeлдiр кабатыныц бастапкы дифференциалданFан

аяк-колдарыныц регенерациясыныц клеткалык кeздерi туралы сурактар шешiлмеген; бул жаFдайда регенерацияныц аралык децгейлершде тузiлетiн бластемалар курамына суйек жэне булшык ет улпасыныц дедиференциалдашан клеткалар, сонымен катар дэнекер улпаныц жэне канныц клеткалык элементтерi кiредi деп есептейдi. Регенерация кубылысына баска да урдiстер - жаракаттыц кабыршактануы, гипертрофия жэне гиперплазия жакын болып кетедi, бiрак регенерация мен жоFарыда кeрсетiлген урдiстердiц механизмi эр турль

Регуляция - реттелу. Эмбриональдi калыпты толык дамудыц орындалуы, сонымен бiрге курылым жоспарыныц, дамып жаткан аFзаныц iшкi курылымдары жэне оныц тутасты^ын (бeлшектердi алып тастау жэне косу, олардыц айналымы, орын ауыстыруы жэне т.б.) бузуда, тэжрибеден кейiн олардыц мушелершщ жеке урыктарыныц калыптасуы. Кейбiр жануарларда (тарак тэрiздiлер, дeцгелек курттар, асцидиялар жэне т.б.) толык аFзалардыц жумыртка бeлiктерiнен кeбеюге кабiлеттiлiгi жок немесе онтогенездщ алFашкы децгейiнде шектеледi, бiрак кейде метаморфоздан кейiнгi децгейде байкалады. Баска жануарларда (книдария, тiкен тершер, кейбiр омырткалылар) мундай кабiлеттiлiктер со^ы децгейге

152

дешн, тшт (кейбiр книдариялар, жалпак курттар) ересек куйде де сакталады. Бiрiншi топтаFы жануарлардыц жумырткасын мозайка, ал екшшюш - регуляциялык деп атау кабылдашан.

Резус-фактор - резус-фактор, Rh-фактор адам эритроциггерi мен макака-резус эритроциттершде болатын антиген. Оны 1940 ж. ма- кака-резус эритроцип^мен иммунизацияланFан жануарлардыц кан сарысуында К.Ландштейнер аныктаFан болатын (атау осыдан пайда болды). Химиялык табшаты жаFынан - липопротеид. Тукым куалайды, вмiр бойы взгермейдь Еуропоидтарда Резусфактордыц кездесу жишш - 85%, м0HF0Л0идтарда - 99%. Резусфактордыц болуы не болмауына байланысты резус-терiс жэне резус-оц организмдердi ажыратады. Резус-терiстерге резус-оц канныц куйылуы немесе резус-конфликтi жYктiлiк кезiнде (анасы

- резус-терiс, баласы - резус-оц) киыншылыктар тууы мYмкiн (гемотрансфузионды шок, нэрестелердiц гемолитикалык ауруы т.б.), бул Резус-факторFа карсы антиденелердiц тYзiлуiмен байланысты. Резус-фактор - резус жуйесшщ непзп антигендершщ бiрi, бул жуйеге таFы 5 антиген кiредi. Барлык антигендердщ тYзiлуi 2-хро- мосомаларда орналаскан 3 жуп аллельдi гендердiц бакылауында болады. Эритроциттерде олар эртYрлi уйлеамдшкпен тiркесуi мYмкiн (27 фенотип).

белгiлерiнiц эмбриогенезде кайталануы. ЖоFары аFзалардыц урыктык белгшшердщ твмен уйымдастырылFан ересек топтар вкшдершщ курылыстарымен уксастыFын И.Меккел (1811) аныктаFан. Мысалы, жоFары сатыдаFы омырткалылардыц онтогенезiнде бYЙректiц бастык (пронефрос), денелш (мезонефрос) жэне жамбастык (метанефрос) ауысуы олардыц ата-бабалар филогенезiнде мушелершщ даму реттшгшщ кайталануы. Рекапитуляцияны тYсiну тек Ч. Дарвиннiц эволюциялык iлiмiнiц негiзiнде онтожэне филогенездщ белгiлi ара катынасы мYмкiн болды. Э. Геккелдщ (1866) биогенетикалык зацдар концепциясында эволюцияда онтогенездiц тузшу нэтижесi ретiнде карастырылды: онтогенез децгешнщ соцында жаца децгейлердiц косылу уйымдасуыныц взгеруiнен кейiн ересек ата-бабалардыц белгiлерi эмбриональдi куйге ауысты жэне ата-бабаларда урык сапасы ретiнде кайталанып отырды. А.Н. Северцов (1911-39) рекапитуляцияFа тек жеке мушелер Yшiн (Э. Геккель кврсеткендей, барлык мYшелердiц дамуыныц толык децгейi Yшiн емес) олардыц эволюциясында анаболия эдiсiмен кайта тузшу тэн.

153

Репарация - репарация (латын тшндеп reparatio - кайта тузшу, жацару сезшен), клеткада ДНК-ныц калыпты биосинтезiнiц бузылуынан немесе физикалык, химиялык агенгтер эсершен бузылFан ДНК-ныц табиFи (нативтi) курылымына кайта калпына келуi. Клеткаларда арнайы ферменгтерiнiц кeмегiмен жузеге асырылады.

Радиобиологияда репарация деп иондаушы жэне ультракулгш сэулелердiц эсерiнен болFан закымнан кейiнгi кайта калпына келудi айтады. Кепклеткалы организмдерде репарация сэулелердiц эсершен болFан закымнан мушелер мен улпалардыц калпына келуiмен айкындалады.

Ресничка - юрткше (cilia), жануарлар мен кейбiр eсiмдiктер (кейбiр папоротниктердiц гаметалары, цикадтылар мен гинкго) клеткаларыныц козFалыс пен рецепция органоиды. Юршкшелер эсiресе кiрпiкшелi карапайымдыларда (1 инфузорияда 14 мыща дейiн), кептеген тецiз жануарларыныц еркш жyзетiн дернэсiлдерiнде жэне де кепклеткалылардыц эпителийлерiнде (1 клеткаFа 500-ге дейiн) болады. ЖалFыз кiрпiкше эртYрлi клеткаларда кездеседi (фибробласт, нерв, журек, буйрек эпителий ). Бул юршкше козFалыссыз жэне олардыц орталык жуп микротYтiкшелерi болмайды. Кiрпiкшелердiц ультракурылымы талшыкка уксас, бiрак кiрпiкшелер кыска (5-10 мкм) келедi, ортасында базальды денешiгi болады. Кiрпiкшелер маятник тэрiздес козFалады. Кeпкiрпiкшелi клеткаларда юршкшелердщ козFалысы бiрiздi болады, бул оларFа суды, шырышты жылжытуFа (суткоректшердщ тыныс алу жолдарыныц эпителиш) немесе тутас клетканы козFалтуFа (инфузория, кiрпiкшелi кургтар, гаметалар) мYмкiндiк береди

Ретикулоэндотелиальная система - ретикулоэндотелиальдi ЖYЙе.

РЭЖмакрофагтык жуйе, фагоцитозFа кабшетше байланысты бiрiктiрiлетiн мезенхимдi клеткалардыц жиышъ^ы; омырткалы жануарлар мен адамFа тэн. РЭЖ-ге ретикулярлы улпа клеткаларын, кан тYзушi жэне т.б. мYшелердiц синусоидтарыныц (кецейген капиллярлар) эндотелий клеткаларын жэне де бiр кан тYзушi баFана клеткасынан пайда болFан мононуклеарлы (бiр ядролы) фагоцигтердi жаткызады. КорFаныштык кызмет аткарады, организмнiц зат алмасу Yрдiсiнде мацызды роль алады.

Ретикулярная ткань - ретикулярлы улпа (латын тшндеп reticulum - торша сезшен), торлы улпа, дэнекер улпасыныц бiр Typi, кан тYзушi мYшелердiц негiзi, бадамшалар, тiстiц жумсак бeлiгi, iшектiц шырышты кабаты мен т.б. мушелердщ негiзгi

154

бeлiгiне юретш улпа. Ретикулоциттерден турады, буларFа кYPделi кeмiрсулармен коршалFан коллагеннiц жщшке (диам. 0,02- 0,04) микрофибриллдерiнен туратын ретикулярлы талшыктар жакын орналасады (коллаген талшыктарына караFанда, ретикулярлы талшыктар кумюпен баскаша боялады, сондыктанда бурын олар ретикулин деген белоктан турады деп санаFан). Ретикулярлы клеткаFа жоFары фагоцитарлы кабiлетi тэн жэне олар

дифференциациясын камтамасыз ететiн микроанатомиялык, гуморальды жэне т.б. факторлар) курылымдык непзь

Рецепторы - рецепторлар (латын тшндеп receptor - кабылдайтын, recipio - кабылдаймын, аламын сeздерiнен), адам мен жануарлардыц ерекше сезпш курылымдары, сырткы жэне ш ю ортадан тiтiркенудi кабылдап оны жуйке жуйесiне eткiзедi. Олар бос нерв ташыктары, улпалардыц ш в д е орналаскан эртурлi. нерв талшыктары болуы мумкш, курделi курылымды сенсорлы мушелердщ курамына да

олар экстероцепторлар (есту, гару, дэм сезу, иiс мушелерi). 1шю мушелердiц жаFдайы туралы осы мушелерде орналаскан рецепторлар (журек, лимфа жэне кан тамырлары, eкпе т.б.) жэне преккимыл рецепторлары (булшыкет, буын, CYЙекустi) - интерорецепторлар мэлiмдейдi. Кейбiр рецепторлар тек белгш бiр кашыктыкта орналаскан тiтiркену газшен Fана акпаратты кабылдай алады (дистальды), ал кейбiрi - тек онымен жанаскан кезде (туйiспелi) кабылдайды. Кабылданатын тiтiркену турiне (модальдыFына) байланысты бiрнеше рецепторларды ажыратады: механорецепторлар (есту, гравитация мушелершщ, вестибулярлы аппараттыц, тактильд^ тiрек-кимыл аппаратыныц рецепторлары, журек-тамыр жуйесшщ барорецепторлары т.б.); хеморецепторлар (химиялык косылыстардыц эсерiне сезiмтал дэм жэне шс сезу, тамыр жэне улпа рецепторлары); фоторецепторлар (гару мушесiнiц рецепторлары); терморецепторлар (температура ауыткуын сезетiн терi жэне iшкi мушелердiц рецепторлары жэне де орталык термосезiмтал нейрондар), электрорецепторлар (бушр сызыктыц электросезiмтал рецепторлары). Кейде ауру сезiмiн кабылдайтын рецепторлар турш ажыратады (ноцицептивтi). Мономодальды рецепторлар тек бiр тiтiркену турiн Fана кабылдайды жэне тiтiркенудi сезу кабiлетiне байланысты бeлiне алады. Осылай омырткалылардыц фоторецеп-

155

торлары сезiмталдыFы жоFары - таяншалар (нара^ыда керу рецепторлары) жэне сезiмталдыFы темен - сауытшалар (кундiзгi керу мен тус ажырату рецепторлары) болып белшедь Полимодальды рецепторлар бiрнеше тiтiркену турiн набылдайды (механикалын жэне температуралын, механикалын жэне химиялын, т.б.). Бiрiншiлiк рецепторларда сыртны орта эсерш набылдау сенсорлы нейронныц уштарымен жузеге асады (мысалы, терi булшынет, ш ю мушелер, иiс сезу жэне тактильдi рецепторлары). Екiншiлiк рецепторларда тiтiркену кезi мен сезгiш нейрон арасында арнайы (рецепторлын) клеткалар орналасады, оларда сыртны орта ттркенушщ энергиясы езгередь Сенсорлы нейронныц активтенуi тiкелей журмейд^ ол рецепторлы клетка медиаторыныц нейрон ушына эсер етуi арнылы етедi (есту, керу, буйiр сызын, вестибулярлы аппараттыц рецепторлары).

Рибосома - рибосома («рибонуклеин нышнылы» жэне сома), белок биосинтезш жузеге асыратын клетка органоиды. Диаметрi шамамен 20 нм боатын курделi нурылысты белшек. Рибосома бiр-бiрiнен диссоциацияланатын екi суббелiктен турады - кiшi жэне улкен. Рибосомалардыц негiзгi 2 типiн ажыратады - эукариот рибосомалары (седиментация константалары: бутiн - 80S, кiшiсi - 40S, улкеш - 60S) жэне прокариот рибосомалары (70S, 30S жэне 50 S). Сонымен натар митохондриялар мен пластидтерде белок биосинтезш автономды турде журпзетш усан рибосомалар бар (седиментация константасы 55 S - 70 S). Бактерия клеткаларында 104-105 рибосомдар болады. Рибосомныц нурамына рРНК (прокариоттарда 3 молекула жэне 4 молекула эукариоттарда) жэне белоктар юредь рРНК молекулалары рибосомныц 5060% алып оныц нурылымдын каркасын нурайды. Белоктардыц эр турiнен рибосомдарда тек бiреуi Fана болады, яFни бiр рибосомаFа ондаFан белок келедi (55 прокариот рибосомасына жэне 100 эукариот рибосомасына). Белоктардыц кебiсi рРНК-ныц белгiлi бiр аймантарымен байланысады. Кейбiр белоктар - инициация (басталу), элонгация (узару) жэне терминация (аянталу) факторлары рибосоманыц нурамына тек белок биосинтэд кезiнде Fана кiредi. Белок биосинтэд журмегенде рибосоманыц суббелiктерi бутш рибосомамен динамикалын тепе-тецдiкте болады. Трансляция басталысымен кiшi суббелiкпен иРНК, формилметионил-тРНК жэне инициация факторлары байланысады; содан кешн бул кешен улкен суббелшпен байланысады. Байланыс ете мынты болады жэне тек терминациядан кешн жоFалып кетедi. Рибосоманыц

156

суббвлштершщ ассоциациясы тек екi валенттi катиондардыц катысуында Fана жузеге асады, физиологиялык жаFдайларда 0Fан Mg2+ катысады. Рибосомада аминоацил-тРНК, пептидил-тРНК-ны байланыстыратын ерекше аймактары, пептидтi байланыстыц пайда болуы мен гуанозинтрифосфат гидролизi жYретiн аймактары болады, бул полипептид т!збепшц синтэд кезiнде рибосоманыц иРНК бойымен жылжуын камтамасыз етедi. иРНК-ныц бiр молекуласын полирибосома комплексiн (полисома) курап бiрнеше рибосома оки алады. Полирибосомалардыц мвлшерi клеткадаFы белок биосинтезшщ каркындылыFын кврсетдi. Эукариот клеткаларында рибосоманыц улкен бвлiгi вз белоктарымен эндоплазматикалык тор мембраналарымен байланысады. Бул рибосомалар, непзшен, Гольджи комплексiне тYсiп, клеткадан бвлшетш белоктарды синтездейдi. Гиалоплазмада орналаскан рибосомалар клетканыц вз кажеттшгше керект белоктарды синтездейдi. Эукариоттарда рибосомалар ядрошыкта тYзiледi.

157

Медицинада бос радикалдарды байланыстыратын жэне липидтердщ аскын тотыFуын тежейтiн антиоксидант-косылыстар колданылуда. Бос радикалдардыц кейбiр турлерi биохимиялык зерттеулерде белок молекулаларыныц конфигурациясын жэне биологиялык мембраналардыц функцияналдык касиеттерiн аныктау Yшiн кецiнен колданылады. Бос радикалдарды электронды парамагниттi резонанс эдiсi немесе сэулеленщру бос радикалдыц катысуымен журетш реакциялар аркылы аныктайды.

Сегрегация - сегрегация (латын тшндеп segregatio - айырылу сeзiнен), ооциттiц eсужэне жетшу кезецiнде орындалатын жумыртка клеткасыныц цитоплазмасына курамдас оопалзматикалык локальдi турлердщ, сонымен катар жумыртканы урыктандыру барысында туындайды. Сегрегация - урыктыц дифференцировкасы ушiн негiз болып келедк жумыртканыц бeлшектену барысында курамы жаFынан ерекшеленетiн цитоплазма аймактары турлi бластомерлерге туседi; eз ядросыныц потенциясына курамдас аракатынастардан геномныц дифференциальдi активациясына алып келедi. СегрегацияFа мысал: сакиналы курттар жэне моллюскалар жумырткаларында полярлы плазманыц тузiлуi, суткоректшер жумырткаларыныц келешек арткы жарты шарыныц РНК-сына шоFырланFан.

Секреция - секреция (латын тшндеп secretio - бeлiм сeзiнен), клеткадаFы заттардыц тузiлуi жэне сырткы ортаFа шыFарылуы. Кeп жаFдайда «секреция» терминi тек бездi мушелердiц эрекетiмен байланыстырады. Секрецияны ею турде карастырады: сырткы немесе экзокриндi секреция кезiнде клеткадан бeлiнген заттар eзектер аркылы дененiц немесе мушенщ бетiне жэне куыс мушелерге туседi (мысалы асказан сeлi, сшекей, тукымдык суйыктык, сут) жэне ш ю немесе эндокриндi секреция кезiнде клеткадан бeлiнген заттар канFа немесе лимфаFа eтедi.

Секрецияныц уш механизмi бар. Мерокриндi секреция секрецияныц жалпы типi болып келедi жэне ерiтiндi турiндегi секреттелушi заттарды диффузия жолымен клетка мембранасы аркылы жоюмен сипатталады. Осы жолмен медиаторлар, ас корыту ф е р м е н п ^ сиякты гормондардыц бeлiнуi жузеге асады. Апокриндi секрецияда секрет бeлу кезiнде апикальдi плазматикалык мембрана жэне цитоплазманыц баска да кураушы бeлiктерi булiнедi де, секреттелушi клетка кайта калпына келедi. Бул тип анальдi жэне сут бездерiне, жыныс мушелердщ терюше тэн. Голокриндi секреция кезшде синтезделушi клетка толыктай бузылып, эпителийден

159

секретке айналып бвлшедь Бул тип май бездерше тэн. Курамында туздардыц жоFары концентрациясы бар суйыктыктардыц (мысалы, тер) секрециясы квбiнесе осмотикалык жэне электрохимиялык градиентке карсы жYредi.

Секреггелушi заттар (секреттер) химиялык табиFаты бойынша эр тYрлi жэне иондар, ферменттер, гормондар, гликопротеиндер туршде сипатталады. Мысалы, серозды кабыктардыц (плевра, тамыр калталары, перикард жэне т.б.) клеткаларыныц секрет органдардыц бетiн кеуш калудан сактайды, бвгде заттарды жояды жэне тамырдыц, плевра жапыракшаларыныц бетiнiц жылжымалылыFын камтамасыз етедi. Асказан-шек жолына бвлiнетiн секреттерде таFамдык заттардыц ыдырауын камтамасыз ететiн ферменттер бар. Организмде гормондар, квптеген медиаторлар, иондар жэне т. б. регуляторлы кызмет аткарады. Ферамондар ш ю катынастарды реггейдi секреция кезiнде бвлшетш секреттердщ курамы мен саны жуйке механизмдерi аркылы гуморальды факторлардыц катысуымен реггеледi.

Сiлекей - вамд^ерде, жануарларда, микробтарда пайда болатын туткыр суйыктык. Жануарлардыц сiлекейi - сшекей бездерiнiц секреггерi, олар терi жабыныныц бетiне жэне баска да органдардыц ш ю куысына бвлiнедi. Химиялык таботаты бойынша гликопротеидтердiц кYрделi косылыстары. Органдар мен жабынды улпаларды механикалык закымдалудан корFайды, таFамныц ас корыту жолымен козFалысын камтамасыз етед^ сонымен катар иммунологиялык жэне бактерицидпк активтiлiгi бар. Квптеген бактериялардыц клетка кабышында корFанышты сiлемейлi кабыFы бар.

Семенная жидкость - урыктык суйыктык, секреттерден туратын, урык безшен жэне квмекшi аталык жыныс жYЙесiнiц бездерiмен вндiрiлетiн сперманыц суйык бвлiгi. Урыктык суйыктык сперматозоидтар Yшiн корекпк заттан, буферлi жуйеден, сонымен катар аналык жыныс жолынан жецiл вту Yшiн шырыштан турады.

Семенники - аталык урык бездер^ тестикулдар (testes, orchis), сперматозоидтар жэне жыныс гормондары - тестостерон, сонымен катар андрогендер жэне эсторгендер вндiрiлетiн аталык жыныс бездер1 ¥рык бездерi шеккуыстыларда карапайым жэне жыныс клеткаларыныц жанасуы болып табылады. Урык кабырFаныц жарылу жолымен немесе iшек тэрiздi тамырлар жYЙесi жэне ауыз сацылауы аркылы (сцифоидты жэне кораллды полиптер) сыртка шыFарылады. Сакиналы курттардыц квптеген урык бездершщ

160