25.Салық механизмі.

Салық жүйесі -ҚР аумағында қолданылатын салықтар мен басқада міндетті төлемдердің ,салық механизмінің,және салық қызмет органдарының жиынтығынан тұрады.Салық механизміне:салық элементтері,салық тәсілдері,салық қағидалары,салық есебінің әдісі,салықтық бақылау,салықтық болжау және жоспарлау жатады. 1.Салық салудың элементтеріне мыналар жатады: Салық субъектісі н/е салық төлеуші. Ол- салықтық ж/е бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу жөніндегі заңды міндет бар тұлға. Салық объектісі- заң жүзінде негізделген салық салуға негіз болатын табыс, мүлік, қызмет көрсету, ақшалай операциялар т.б көптеген материалдық игіліктер.Салық көзі- салық төленетін табыс болып табылады;бірқатар салықтар бойынша объектісі мен көздері дәл келеді; бірқатар жағдайларда салық көзі салықты төлеу үшін салық төлеуші сатқан мүліктің бір бөлігі болуы мүмкін.Салық мөлшерлемесі- бір өлшем бірлігінен алынатын салық мөлшері. Салық ставкасы 2-ге бөлінеді: пайыздық ж/е тұрақты. Пайыздық 3-ке бөлінеді: прогрессивтік, регрессивтік, пропорционалды. Прогрессивтік салық ставкасы-салық салынатын табыстың өсуіне сәйкес салынып, ұлғайып отырады. Регрессивтік ставкасы- салық салынатын табыстың мөлшерінің өсуіне қарай, салық ставкасының төмендеуі. Пропорционалды ставкасы- керісінше салық салынатын табыстың мөлгеріне байланыссыз тұрақты пайызбен тағайындалады. Тұрақты салық ставкасы- салық объектісінің көлемінен тәуелсіз, бірыңғай салық өлшем бірлігі қолданылады.Салық өлшем бірлігі- есептеу үшін берілген салық объектісінің өлшем бірлігі болып табылады. 1995 жылдан бастап бірыңғай салық өлшем бірлігі қолданылады. Салық оклады- салық төлеушінің белгілі бір объектіден төлейтін салық сомасы.Салық жеңілдіктері- бұл заңға сәйкес салық тқһөлеушіні біртіндеп ж/е салық төлеуден түгел босату. Салық жеңілдіктеріне:салықтан толық босатылатын, салық салынбайтын минимум, салық шегерімдері, салық ставкаларын төмендеті, салық төлеу мерзімін ұзарту жатады.Салық төлеу тәртібі- белгіленген мерзімде салықты төлеген кезде алдымен бюджетке қандай салық төлеу керек екендігін, яғни төлеу кезінде белгілі бір дәйектілікті белгілейді..Салық жазалау шаралары- салық заңнамасын бұзған салық төлеушілерге олардың жасырған сомасын, төмендеткен табыстарын төлеттіріп алу, бұзу ауыртпалығына қарай үлестік н/е еселенген көлемде айыппұлдар, бюджетке төленетін төлемдер мерзімін өткізіп алғаны үшін өсімпұлдар түрінде санкциялар қолданылады.2.Салық тәсілдері: патент-жалақысы 2 млн теңгеден аспайтын және қарамағында жалдамалы жұмысшылар жоқ жеке кәсіпкерлер төлейді.Оңтайландырылған декларация-бұл қарамағында салық кодексінде белгіленген жұмысшылар мөлшері бар және белгіленген мөлшерде табыс табатын салықтар төлейтін мекемеде қолданылатын тәсіл.Кадастрлық тәсіл-салықтарды есепте, өндіріп алу,салық салу объектілерінің тізімі негізінде олардың нақты табыстылығын есепке алмай ,табыстылық нормасын жүзеге асырылады.Декларация –салық төлеуші табыстың мөлшерін,қажетті жеңілдіктерді,шегерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп ,төлейді. 3.ҚР-ң салық салу қағидалары:міндеттлік қағидасы бойынша салық төлеуші салықтық міндетін толық және белгіленген мерзімде орындауы тиіс; нақтылық қағидасы бойынша ҚР-дағы бюджетке төленетін төлемдер мен салықтар нақты болуы тиіс; әділеттілік қағидасы бойынша ҚР-да салық салу жалпыға бірдей және міндетті болады,жеке түрдегі жеңілдік жасауға рұқсат етілмейді; біртұтастылық қағидасы бойынша ҚР аумағында жалпыға бірдей салық жүйесі қолданылады; жариялылық қағидасы бойынша салықты реттеуші нормативтік құқықтық кесімдер ресми басылымдарда жарық көреді.4.Салық төлеуші салықтық есепті жүргізуді салық заңнамасында белгіленген тәртіппен және шарттарда есептемелер әдісі бойынша жүзеге асырады.есептемелер әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақ ы төлеудің уақытына қармастан жұмысты орындау,қызмет көрсету,тауарларды өткізу және мүлікті кіріске алу мақсатымен тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады.5.Салықтар мен басқада міндетті төлемдерді өндіріп алудың дұрыстығына бақылау жасауды салық төлеушілердің орналасқан жері немесе олардың қызмет орны бойынша мем-к салық службасы жүзеге асырады.

26.ҚР салық жүйесінің дамуы мен қалыптасу кезеңдері мен қағидалары. Салық жүйесін мемлекет пен заңды және жеке тұлғалар арасындағы қаржы қатынастары және осы қатынасты анықтайтын салықтар,салық механизмі ,яғни салық салу әдістері мен тәсілдері,жолдары,салық заңдары мен салыққа қатысты кесімдердің,салық қызмет органдарының жиынтығы құрайды.салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасаудың ең негізгі құралы болуымен қатар,ел эк-ңн қайта құруға,өндірістің ұлғайып дамуына және саяси әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады.Еліміздің салық жүйесінің дамуын 4кезеңге бөліп қарсатыруға болады:1 кезең(1992-1995)жж-жаңа салық жүйесі базисінің,салық кезеңінің өңделуі және іске қосылуы;2кезең (1996-1998)жж-нарықтық эк-а талаптарына сай келетін салық жүйесін құруды аяқтау,3кезең(1998-2000)жж-барлық қағидалардың ескерілуі арқылы салық жүйесіне өзгерістер мен толықтыруларды енгізу,салық жүйесін одан әрі жетілдіру.4кезең(2001-2002) жж-жаңа Салық Кодексі қабылданып,іске қосылды. 1991жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде тұңғыш салық жүйесі жұмыс істей бастады.Ол «ҚР-ғы салық жүйесі туралы» заңға негізделеді.Осы заңға сәйкес Қ-да 1992жылғы қаңтардың 1-інен 1995 жылғы мамырға дейін салықтар мен алымдардың 43 түрі жұмыс істеді.ҚР-ң Үкіметі 1995жылдың басында салық реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап,онда еліміздің салық жүйесі мен салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық салық салу қағидаларына сәйкестендіру көзделді.Осыған байланысты «Салық және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдер туралы» 1995жылғы сәуірдің 24-інде ҚР-сы Президентінің заң күші бар жарлығы шықты.Енді бұрынғы 43 салықтар мен алымдар едәуір қысқартылып,олардың саны небәрі 11 болып қалды,ал 1999-2001жылдар арлығында өзгертулер мен толықтыруларды есепке алғанда олардың саны 18-ге жетті.2009жылы 1қаңтарынан бастап «салық және бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы »ҚР-ң кодексі (салықтық кодекс) қолданысқа енгізілді.Салық кодексі бойынша Қ-да қазір салықтың 13 түрі Қазіргі заманғы салық жүйесі қағидалардың бірнеше түрін пайдаланады:жалпылығы,яғни барлық эк-қ субъектіледі қамту;тұрақтылық,яғни салықтардың барлық түрінің және мезгілді салық мөлшерінің бірқалыптылығы;жүктемені тең бөлу,яғни барлық салық төлушілер үшін сол мөлшерлеме бойынша сәйкесті салық салу;міндеттілік; мәжбүр ету,яғни төлемнің сәйкесті болмай қоймайтыны,салықты есептеу мен төлеуде субъектінің тәуелсіздігі.