92. Фреондар анықтамасы

Фреондар(лат.frigon- суық)- тоңазытқыш машиналарды суытқыш машиналарда суытқыш рагент ретінде қолданылатын құрамында фторы бар қаныққан көмірсутектердің қосылыстары. Ф-дің 40-тан астам түрі белгілі, олардың көпшілігі өндірістік жолмен алынады. Техникада Ф-дар арнайы белгіленеді. Ол Ф әрпімен ж\е үш саннан тұрады. Ф.-фреон, 1-сан көміртек атомдарының санынан 1-алғанда, ортаңғы сан сутек атомдарының санына 1-ді қосқанға, ал соңғы сан фтор атомдарының санына тең. Мысалы C₂F₃Cl₃-Ф-113, CF₂Cl₂-Ф-012 деп белгілейді,т. б. Ф- иіссіз газ н\е сұйықтық, олар органик. Еріткіштерде жақсы, суда нашар ериді. Ф\дың ең көп таралғандары дифтордихлорметан (CF₂CL), фтортрихлорметан(CFCl₃ ) ж\е дифтордихлорметан(CHF₂Cl₂ ) олардың қайнау темп. Оларға сәйкес-29.8-23.8⁰ C ж\е -40.8⁰ C Ф. жанбайды, ауамен қосылып жарылғыш заттар түзбейді ж\е салыстырмалы түрде хим. Инертті, алайда ашық отпен жанасқанда улы дифтор ж\е фторхлорфосген түзіп, ыдырайды. Ф. \тоңазытқыш реагенттерден басқа, аэрозольдік драмада ұшқыш құраушылар (прополенттар), өрт сөндіргіш ретінде, сондай-ақ фторолефиндер мен ол,анардың негізінде түзілетін полимерлерді алу үшін шикізат ретінде қолданылады.Ф. стротосфераға көтерілгенде фотохим. ыдырауға түсіп, соның нәтижесінде хлор иондары бөлініп шығады. Бұл хлор иондары хим. реакцияның католизаторы ғана болып қоймай, азон молекулаларын ыдыратып жер бетін ультрокүлгін сәулеленуден сақтайтын озон қабатына қатер төндіреді.

93. Цунами анықтамасы

Цунами(жапонша-тсунами)\ мұхит түбіндегі жер сілкінуден пайда болатын сұрапыл толқын. Биіктік. Ашық мұхитта 1 метрден аспайды; құрлықтағы тар шығанақтарда 50 м дейін барады. Толқынының таралу жылд. 400-800 км\сағ-қа дейін. Мысалы. Адамзат тарихындағы Ц.-мен байлнысты ең ірі апат- 2005 ж. Оңтүстік -Шығыс Азияда болды. Индонезия жағасындағы жер сілкіну күші 8-9 балға жетіп, соның нәтижесінде биіктігі 10 м астам Ц. Тарады. Таудай су толқындары жлоындағы елді мекендерді шайып әкетті. Ц-дің жойқын күшінен 300мың адамның өмірі қиылды. Ғаламат су толқындары жер сілкінудің эпицентрінен 6000км қашықтықтағы Африка жағалауына дейін жетті. Ц. Негізінен тынық мұхит жағалауында (Ресейдің ұиыр шығысында, Жапонияда, оңт. Шығыс Азияда) жиі қайтпаланады. 20ғ-дың 40-50ж АҚШ-та, Жапонияда ж\е КСРО-да халықты алдын ала сақтандыратын Ц.-қызметі құралды. Болжам Ц. Толқынының жер сілкіну эпицентрінен таралу жылдамдығымен есепке алуға негізделген.

94. Эйдэкология анықтамасы

Эйдэкология (грек.ridos-түр)- түр мен оның популяцияларын органикалық дүние дамуының жоғары деңгеиі тұрғысында қарастырады. Эйдэкология- особь популяция, түр биоценоз, биогеоценоз биосфера деңгейінде қарым қатынастар туралы зерттеулер.

95 .Мониторинг анықтамасы.

Мониторинг –(monitor-еске салушы, алдын ала ескерту) биосфера немесе оның жеке бөліктерінің элементтерінің жағдайының антропогенді әсерден болатын өзгерістерін болжау, бағалау мен бақылаудың комплексті жүйесі. Мониторингте биосфераның жағдайы геофизикалық, физико географиялық, геохимиялықжәне биологиялық көрсеткіштері бойынша сипатталады. Мысалы, билогиялық мониторинг қоршаған ортаның функциялық және құрылымдық биологиялық белгілер бойынша жүргізілуі мүмкін. Мониторингтің базалық, ғаламдық, аймақтық, авиациялық, ғарыштық т.б. түрлері бар.

Базалық - жалпы биосфераның табиғи құбылысына бақылау жүргізу.

Ғаламдық - жер биосферасы мен экосферасындағы жалпы әлемдік процестер мен құбылыстарды бақылау.

Аймақтық - белгілі бір аймақтағы экологиялық процестер мен құбылыстарды бақылау.

Авиациялық - экологиялық процестерді әуеден ұшақтар, тік ұшақтар және ұшатын аппараттар арқылы бақылау.

Ғарыштық - экоқұбылыстарды ғарыштық құралдың көмегімен бақылау.

Қоршаған орта мониторингі - адамдардың тіршілік ететін орта жағдайын бақылау арқылы адамдарға табиғатта болып жатқан қауіп қатерлерді алдын ала ескерту үшін қажет. Сондай ақ мониторингтік бақылаулар биосфералық қорықтарда жүргізіледі.