44.Экологиялық пирамида анықтамасы.

Энергия тасымалдау кезіңде қоректік тізбектегі қатынастар нәтижесінде әрбір бірлестік белгілі бір трофтық құрылымға ие болады.

Жалпы жағдайда трофтық құрылымды кезекті трофты деңгейлерден уақыт бірлігіндегі аудан бірлігіне шаққан энергия шамасымен анықтауға болады. Оларды экологиялық пирамида түрінде кескіндеуге болады. Бұл құбылысты зерттеген С.Элтон (1927 ж.) экологиялық пирамиданың 3 негізгі типін бөліп көрсетеді.

1. Сандар пирамидасы (м³/далалар саны) әр түрлі трофтық деңгейдегі ағзалардың санын көрсетеді. Орманның жайылымдық қоректік тізбегінде, продуцент- ағаш, ал бірінші ретті консумент- бунақденелілер болғанда, бірінші реттік консументтердің деңгейі саны жағынан өндірушілер деңгейімен салыстырғанға байланысты. Бұл кезде сандар пирамидасы кері болады.

2. Биомассалар пирамидасы. Әр түрлі трофтық деңгейдегі тірі заттың жалпы құрғақ массасын сипаттайды. (органикалық заттардың құрғақ массасы г/м³). Өндрушілері өте ұсақ және консументтері ірі болған экожүйелерде соңғысының жалпы массасы барлық кезде продуценттердің жалпы массасынан жоғары болады, яғни биомасса пирамидасы да кері болады.

3. Энергия пирамидасы (Дж/м³ жыл) кезекті трофтық деңгейдегі энергия ағынының шамасы немесе «өнімдігін» көрсетеді. Энергетикалық пирамида барлық кезде жоғары қарай сүйірленеді. Бірақ тамақпен бірге жүйеге түсетін барлық энергия көздері есепке алануы керек.

Сандар пирамидасы Биомассалар пирамидасы Энергия пирамидасы

(аудан бірлігіндегі шамалар) (массаның құрғақ салмағы) (Дж/м³ жыл)

45 Биосферадагы заттар айналымы

Зат айналымы- айналасындағы заттар бір трофикалық деңгейден екінші деңгейге өткен кезде әлсін- әлсін зат айналымына түсіп үздіксіз қайталанып отырады.Планетадағы барлық заттар үнемі айналымда болады.Күн энергиясы Жер бетінде екі зат айналымын қамтамасыз етеді:үлкен(геологиялық,биосфералық) және кіші(биологиялық). Биосферадағы заттардың үлкен айналымы негізгі екі кезеңмен ерекшеленеді:Жер дамуының бүкіл геологиялық өне бойында жүріп келетін және биосфераның дамуында негізгі роль атқаратын процесс. Геологиялық зат айналымы-тау жыныстарының түзілуімен,үгілуімен және бұзылған өнімдердің –сынықтар мен химиялық элементтердің кейін басқа жерге ауысуымен байланысты.Организмдер тіршілігінің барысында биосфераның әртүрлі құрылымдық бөлімдері арасында жүретін энергия мен зат айналымын,яғни,химиялық элементтердің тірі организмдердің қатысуымен қозғалуын және өзгеруін биогеохимиялық айналымдар. Кіші немесе биологиялық зат айналымы бұл-өсімдіктер, жануарлар, саңырауқұлақтар, микроорганизмдер және топырақ арасындағы зат айналымы. Биологиялық айналымның мәні екі қарама-қарсы,бірақ бір-бірімен байланысты процестердің нәтижесінде –органикалық заттардың түзілуі және олардың бұзылуы жүреді.

46 Вернандскийдин ноосфера туралы илими

Ноосфера -адамның парасытты тіршілігі оның дамуын қамтамасыз негізгі фактор болып табылатын биосфераның жаңа жай-күйі.

Вернадскийдің шарттары:1)Адамзыттың бір тұтас болуына,кез келген құрылықтың немесе мұхитты бір шетіндегі оқиға Жер бетінің басқа жерлеріне әсер ету

2)Қазіргі таңдағы байланыс құралдары мен ақпарат алмасудың сол сәтте хабардар ету үшін өзгеруі

3)Адам теңдігі ноосфераның қажетті талабы

4)Адамдар теңдігі нәтижесінде жалпы өмір деңгейінің өсуі сондай ақ халықтың мемлекеттік және қоғамдық жұмыстарға шарраларға әсер ету мүмкіндіктері

5)Энергетиканың дамуы ,өмір сүру деңгейінің көтеру үшін жаңа энергия көздерін ашу және пайдалану

6)Қоғам өмірінде соғысты болдырмау